Drugi kinesko-japanski rat

Drugi kinesko-japanski rat
Deo rat na Pacifiku
Japanska osvajanja do 1940. godine
Vreme 7. jul 1937 — 9. septembar 1945. Mesto Kina Povod Incident na Mostu Marka Pola Ishod Kraj rata nakon pobede SAD i SSSR protiv Japana
Sukobljene strane
Kina SAD (1941–45) Sovjetski Savez (1937–41, 1944–45) Britanska imperija (1942–45)	Japan
Komandanti i vođe
Čang Kaj Šek Mao Ce Tung Džozef Stilvel	Hirohito

Pod pojmom Drugi japansko-kineski rat podrazumijeva se vojna invazija Japana na Kinu, kao i vojne operacije širih razmjera japanske vojske na teritoriju Kine. Invazija je počela 7. jula 1937. i trajala do 9. septembra 1945. godine. Često se povezuje sa Ratom na Pacifiku, te nakon ulaska SAD u rat protiv Japana 7. decembra 1941. godine kao dio Drugog svjetskog rata.

U Narodnoj republici Kini i Tajvanu sukob se naziva Rat protiv Japana (kin: 抗日戰爭-抗日战争-kàngrì zhànzhēng), ali takođe i Rat otpora (kin: 抗戰-抗战-kàngzhàn). U Japanu rat se naziva Japansko-kineski rat (jap. 日中戦争 - Nicchū Sensō), ali i HEI, Operacija C ili Invazija na Kinu.

Istorijski uzroci

Nakon Prvog japansko-kineskog rata 1894-95. godine Japan je pripojio Koreju, dok je Tajvan postao japanska kolonija. Težnja Japana za proširenjem na Mandžuriju, regiju bogatu sirovinama, dovela je do sukoba sa Rusijom 1904. godine u Rusko-japanskom ratu, koji je Japan dobio, te se time Rusija morala povući iz Mandžurije. Japan gradi železnicu, štiteći je sa Guandong armijom stacioniranom u Kini, te železnicom transportuje sirovine u pravcu Koreje.

Svetskom privrednom krizom 1929. godine japanska je privreda teško pogođena, pa izlaz iz krize japanski političari i vojni stručnjaci vide u jačanju kolonijalne politike Japana u pravcu Mandžurije. Kao razlog za okupaciju Mandžurije, Japan nalazi navodno dizanje u vazduh dela južnomandžurske pruge kod grada Mukden. Pruga je minirana od strane tajnih agenata Armije Guandong Doihara Kenjia i Amakasu Masahikoa, i trebalo je da posluži kao opravdani razlog za okupaciju. Organizovanog otpora prema japanskoj vojsci od strane kineske armije nije bilo, jer su se u to vrijeme vodile borbe u kineskom građanskom ratu između Kuomintanga i Komunističke partije Kine. Osim pojedinačnog otpora lokalnog stanovništva, japanske trupe su brzo zauzele Mandžuriju i formirale marionetsku državu Mandžukuo. Time se japanska vojska potpuno komandno i politički odvojila od japanske skupštine i samovoljno preuzimala vlast u Mandžukuou, a time i jačala svoju ulogu u unutrašnjoj politici Japana.

Odluka Kine o podizanju trgovinskog bojkota prema Japanu dovodi do smanjenja japanskog izvoza na jednu šestinu i zaoštravanja službenih odnosa dviju država. Takođe incident u kojem su 1932. godine u Šangaju pet japanskih monaha ozlijeđeni, od kojih je, zbog posljedica, jedan monah umro, dovodi do medijskih propagandnih akcija japanske vlade, što kulminira napadom i bombardovanjem Šangaja 28. januara, u kojem je po procjenama poginulo 18.000 Kineza, a 240.000 ih je ostalo bez krova nad glavom. Time je Japan primorao Kinu na ukidanje trgovinskog bojkota, a u Šangaju se formira demilitarizovana zona. U maju 1933. godine obe strane potpisuju primirje, koje Japanci ne poštuju i zauzimaju provincije Žehe i Čahar. 1935. godine Kina je prinuđena na stvaranje zone razdvajanja između Kine i Mandžukuoa, u kojoj Japanci formiraju kolaboracionističku armiju Istočnog Hopeja, a 1936. godine Japan zauzima Unutrašnju Mongoliju.

Protestom Društva naroda zbog japanskih akcija dolazi do shvatanja država članica Lige o nemogućnosti sprečavanja vojnih sukoba i istupanja Japana iz organizacije, te time dolazi samo do daljeg širenja japanskih vojnih akcija na području Kine.

Godine 1936. Japan potpisuje sa nemačkim Trećim rajhom Pakt protiv Kominterne, koji je bio usmeren protiv komunističke internacionale. Paktu pristupa 1937. godine Italija, a za vrijeme Drugog svjetskog rata i još neke zemlje i vlade. Pakt je imao više simboličko značenje, te će kasnije prerasti u Trojni pakt, političku i vojnu saradnju ovih triju država.

Zbog sve učestalijih napada na kinesko civilno stanovništvo, očekivalo se od kineskog generalisimusa Čang Kaj Šeka, tada najuticajnije osobe u Kini, organizovanje otpora prema Japanu. No, Čang Kaj Šeka se odlučuje na borbu protiv komunista, za koje je smatrao da su veća opasnost za Kinu nego Japanci, mada mu se i pripisuje pasivnost i saradnja sa japanskim trupama. Tek otmicom od strane oficira Džang Sjueljanga i Jang Hučenga, Čang Kaj Šek je potpisao primirje sa jedinicama Komunističke partije, te zajedno stvaraju front i otpor prema japanskoj vojsci.

Hronologija rata

1937.

Dana 7. jula 1937. godine dolazi do incidenta na Mostu Marka Pola, direktnog oružanog sukoba kineske i japanske vojske, koji je označio početak Drugog japansko-kineskog rata. Incident se dogodio 15 km jugozapadno od gradskog jezgra Pekinga, na mostu preko rijeke Jungding. Nije dokazano da su japanske trupe isprovocirale napad. Nakon pokušaja stvaranja primirja dva dana nakon izbijanja sukoba, japanske snage zahtijevaju od kineske armije ispunjavanje uslova koji bi time spriječili dalje prodiranje Japanaca prema Pekingu. Pregovori ne uspijevaju i već 25. jula japanske jedinice napadaju Peking i u bici za Peking, koja traje do 31. jula 1937. godine, japanska vojska zauzima glavni kineski grad. Japanska vojska vjeruje u brzu pobjedu u ratu, mada kineska vojska već u bici za Šangaj pruža jak otpor. Oko 200.000 japanskih vojnika i nepoznat broj kineskih vojnika vodili su bitku sa velikim gubicima. Gubici na strani Kuomintanga su bili gotovo trećina od svih borbeno sposobnih vojnika. Tek iskrcavanjem japanske 10-e armije u zalivu Hangzhou polovinom novembra kineska se vojska povlači iz Šangaja, te japanska vojska time dobija bitku.

Dana 5. novembra 1937. godine japanska vlada predlaže primirje pod uslovom da Kina prihvati principe iz 1934. godine, predložene od japanskog ministra spoljnih poslova Hirota Kōkija:

1. Obustavljanje svih protivjapanskih akcija,
2. Priznavanje Mandžukuoa od strane Kine, kao i održavanje prijateljskih odnosa između Mandžukuoa, Kine i Japana,
3. Zajednička borba protiv komunizma.

Kuomintang u početku odbija ponuđene zahtjeve, mada kasnije mijenja mišljenje, ali tek 2. decembra. Japanske su trupe u to vrijeme već zauzele Šangaj i kineska se vojska povlači, tako da je japanska vlada pored navedenih zahtjeva navela još zahtjev za demilitarizacijom sjeverne Kine i Unutrašnje Mongolije, plaćanje odštete i izgradnju političkih struktura za zajednički život i saradnju između Mandžukuoa, Kine i Japana. Ovi su zahtjevi odbijeni od kineske vlade.

Pod vođstvom Mao Cedunga Komunistička partija Kine se povlači u Dugom maršu 1935. godine prema Yan'an, gde je izgradila vojnu bazu za obuku vojnika, kao i tzv. protivjapanski univerzitet za ideološko školovanje pod uticajem Mao Cedungove strategije. Za razliku od klasične komunističke strategije, Mao se zalaže za saradnju sa zemljoposjednicima i srednjom klasom. Blagim reformama pridobija i siromašni dio stanovništva, te time popunjava i proširuje jedinice vojske. Mao se odlučuje za gerilski rat protiv Japana, na koji japanska vojska odgovara razaranjem sela i masovnim ubijanjem pripadnika Komunističke partije. Za razliku od jedinica Komunističke partije, u jedinicama Kuomintanga vladala je korupcija na svim nivoima. Nestajalo je oružje i hrana, što je dovodilo do pada borbenog morala i slabe borbene gotovosti.

Parada japanskih trupa nakon zauzimanja Nankinga

Japanska vojska 8. decembra dolazi do Nankinga, tada glavnog grada Kuomintanga. Lecima opkoljenim vojnicima i stanovnicima Nanjinga, japanska vojska poziva na predaju. Grad bombarduju danima gotovo bez prekida. Četiri dana kasnije, 12. decembra u 17 sati zapovjednik odbrane grada izdaje naređenje o povlačenju vojnika iz opkoljenog grada. Vojnici u panici odbacuju oružje i uniforme, sukobljavajući se sa civilima od kojih otimaju civilna odijela da bi izbjegli odmazdu. Zajedno sa vojnicima civili pokušavaju pobjeći iz grada, te jedini izlaz vide u prijelazu rijeke Jangcekjang. U malim pretrpanim čamcima prelazeći rijeku utopilo se nekoliko hiljada ljudi u hladnoj rijeci. 13. decembra japanska vojska zauzima Nanking. U naredne tri sedmice japanska vojska u tzv. masakru u Nankingu masakrira 300.000 kineskih civila i vojnika presvučenih u civilna odijela. Čang Kaj Šek prebacuje upravu u grad Čungking. Grad je pod kontrolom naoružanih bandi, tako da Kuomintang teško uspostavlja vlast i odbranu grada. Nakon višednevnog bombardovanja grada od strane japanske avijacije, kineska vojska uz pomoć sovjetskih vojnika uspostavlja uspješnu vazdušnu odbranu. Nedugo nakon toga kineska avijacija je povremeno bombardovala japanske trupe i Tajvan.

1938.

Zbog slabosti kineske privrede i nerazvijenosti kineske vojske oslabljene u građanskom ratu, kineski se zapovjednici odlučuju na strateško povlačenje većih vojnih jedinica duboko u pozadinu. Istovremeno vršila se demontaža i transport industrijskih pogona u pozadinu. Vojne akcije su se svodile na oružane sukobe manjih razmjera, čekajući na reorganizaciju vojnih trupa u pozadinu, kao i vojnu pomoć SAD. 1938. godine dolazi do organizovanja tzv. taktike magnetnog rata, kojom kineske trupe ostvaruju manje pobjede. Taktika se svodi na privlačenje japanskih jedinica u područja koja su pogodnija za napad i imaju prednost za bržim povlačenjem u slučaju neuspjeha.

U januaru 1938. godine japanska vlada, nakon neuspjeha u pregovorima, donosi odluku o potpunom uništenju kineske nacionalne vlade. Japan poduzima ofanzivu u pravcu grada Vuhan. U prvoj fazi bilo je potrebno zauzeti važnije željezničke čvorove na sjeveru. Napadom na grad Sjudžou, važno željezničko čvorište, japanske trupe pokušavaju zauzeti garnizon Tajerčžuan. U borbi za Tajerčžuan gine, po kineskim izvorima, 30.000 japanskih vojnika. Ova se bitka smatra prvim većim porazom Japana u ratu. Već u drugom napadu japanska vojska 19. maja zauzima grad, ali mit o nepobjedivosti Japana je time uništen. Nedugo nakon toga Japanci osvajaju Sjudžou u bici za Sjudžou. Poraz je naveo japansku vladu u aprilu 1938. godine do odluke o mobilizaciji i još većem angažovanju vojske u Kini.

Dana 9. juna 1938. godine generalisimus Čang Kaj Šek naređuje rušenje brana na Žutoj rijeci, čime bi se poplavile velike površine, smatrajući da će time zaustaviti japansko prodiranje. Zbog neinformisanja kineskog civilnog stanovništva poginulo je oko 890.000 Kineza, 4.000 sela i 11 gradova su uništeni, a 12 miliona Kineza su postali beskućnici. Time se mijenja i prirodni tok rijeka, a japanska se ofanziva odgađa samo za nekoliko mjeseci.

Sa velikim gubicima Japanci su zauzeli 25. oktobra Vuhan. Nedugo nakon toga zauzimaju Guangdžou bez većeg otpora. Time se japanski generalštab, uslijed slabe procjene kineske vojne taktike, nadao skoroj pobjedi nad kineskom armijom.

1939.

Vojne operacije japanske vojske u 1939. godini svode se na pokušaje da se, zauzimanjem priobalnog dijela Kine i većih ostrva, Kina odvoji od Francuske Indokine i Burme, te se time onemogući doprema vojnog materijala i oružja (Operacija Hajnan u martu 1939. godine). Od polovine marta do maja vodile su se borbe za Nančang, i to je ujedno bila prva veća bitka između japanske vojske i Nacionalne revolucionarne armije Kine, nakon poraza u bici kod Vuhana. Cilj je bio osvojiti područja koja su bila pod kontrolom Kuomintanga i time obezbijediti neometano transportovanje materijala i vojne opreme prema jugoistočnim provincijama. Zauzimanjem Nančanga Japanci su isključili kinesku avijaciju koja je u tom dijelu imala značajnu vojnu bazu. U borbama je učestvovalo preko 200.000 japanskih vojnika, podržanih avijacijom, artiljerijom i tenkovima. Kineska se vojska sa oko 120.000 vojnika povukla preko rijeke Xiushui, te je nakon prvog poraza, ponovo u aprilu, pokušala bez uspjeha zauzeti Nančang. Time je put prema Indokini Japanu bio otvoren. Daljom ofanzivom japanska vojska zauzima gradove Suejdžou i Šantou. U septembru Japanci prodiru prema središtu južnokineske provincije Hunan, napadajući grad Čangša. Bitke za Čangša su trajale do oktobra i kineska se vojska morala povući sjeverno od grada. Reorganizacijom trupa Kinezi se uspijevaju vratiti i gotovo zauzeti grad, ali upotrebom bojnih otrova japanska vojska im nanosi velike žrtve i Čangša ne uspijevaju zauzeti. Usljed velikih gubitaka japanska se vojska povlači prema sjeveru.

1940.

Japanska vlada uviđa nemogućnost upravljanja Kinom, te u martu 1940. godine proglašava marionetsku vladu sa Vangom Đingvejom, prebjeglim generalom vojske Kuomintanga, koji je dezertirao iz Chongqinga 18. decembra 1938. godine. Vlada je zbog zločina japanske vojske među kineskim stanovništvom bila prilično neomiljena. Borbe su se 1940. godine vodile na svim ratištima, bez većih uspjeha za obje strane. Istočni dio Kine nalazio se pod vlašću Japana, a ostatak Kine je bio podijeljen između Kuomintanga i Komunističke partije Kine. Japanska ofanziva na provinciju Guangxi trajala je od novembra 1939. do novembra 1940. godine i imala za cilj zauzimanje pravca prema Burmi i Vijetnamu. Vojne operacije su se vodile i u sjevernoj provinciji Suiyuan, u bici za Wuyuan, središnjoj provinciji Hubei bitkom za Zaoyang-Yichang, ofanzivnom akcijom Crvene armije Kine nazvanom bitka 100-e regimente na području sjeverne Kine, u kojoj su, između ostalog, kineske trupe zauzele strateški važne rudnike uglja. Invazija japanske vojske u sjevernom Vijetnamu u septembru 1940. godine imala je za cilj presijecanje puteva kojima je kineska vojska dobijala pomoć iz Francuske Indokine. Japanska se vojska sukobila sa jedinicama francuske vojske.

1941.

Zajednički front između Kuomintanga i komunista raspada se 1941. godine, a Japanci ne uspijevaju odsjeći Chongqing osvajanjem Burme, te pomoć Kini dolazi iz pravca Indije preko Assama. SAD su na početku rata bile neutralne, ali nakon izvještaja o ratnim zločinima u Nankingu i potapanja američkog broda topovnjače Panay, američka vlada uvodi embargo na izvoz gvožđa i nafte u Japan, a vojsku Kuomintanga potpomaže sa Letećim tigrovima, dobrovoljačkom eskadrilom američke avijacije. Mjere su za SAD bile veoma važne, jer je prijetila opasnost potpunog preuzimanja vlasti Japana u Aziji, slabljenje pozicija evropskih kolonijalnih sila Ujedinjenog Kraljevstva, Francuske i Holandije, te ugrožavanje američkih interesa na Filipinima, koji su tada bili pod vlašću SAD. Embargo je gotovo onemogućio dalje napredovanje Japana u Kini, ali je japansku vladu usmjerio u pravcu otvorenog rata sa SAD i napada na Perl Harbor 7. decembra 1941. godine. Nakon napada, Kina službeno objavljuje rat Japanu, a rat se širi na čitavo područje Tihog okeana, zbog potreba Japana za sirovinama.

Borbe manjeg intenziteta vode se uglavnom u središnjoj Kini u provincijama Henan, Hubej, Đangsi i Šansi. Veća ofanziva bila je u septembru i oktobru u bici za Čangša, pokušaja japanske vojske da ponovo zauzme grad Čangša u provinciji Hunan. Japanci nisu uspjeli zauzeti grad, te su izgubili oko 10.000 vojnika. Zbog poraza japanska se vojska povukla sa svih obližnjih položaja.

1942.

Put kojim je Kina snabdijevana iz pravca Indije sa vojnom opremom

Krajem decembra 1941. godine japanska vojska počinje novu ofanzivu na Čangša, koja je bila treći pokušaj japanske vojske da zauzmu Čangša. U ofanzivi je učestvovalo 120.000 vojnika japanske vojske, potpomognutih avijacijom i mornaricom, protiv 300.000 kineskih vojnika Kuomintanga. Japanske su snage pretrpjele velike gubitke i povukle su se 15. januara 1942. godine izbjegavši još veće žrtve, zbog mogućeg opkoljavanja. Iste su se godine vodile bitke prema Burmi, koje su bile potpomognute britanskim trupama. Borbe su trajale do juna 1942. godine. Američki general Džozef Stilvel imenovan je 1942. godine za člana generalštaba vojske Kuomintanga. Zbog znanja kineskog i japanskog jezika, premješten je na ratišta Burme i Kine. Njegov cilj je bio pomoći u reorganizaciji kineske vojske, koja bi se sa obnovljenim trupama ravnopravno mogla suprotstaviti japanskoj vojsci. Bitke su vođene i u provincijama Đangsi i Čungking.

1944.

Stanje na frontu 1944. godine

1945.

Dana 8. avgusta Sovjetski Savez, na osnovu dogovora na Jalti, objavljuje rat Japanu i ulazi u Mandžukuo sa preko milion vojnika. Operacijom Avgustovska oluja sovjetska Crvena armija preko Mongolije napada nepripremljene japanske vojnike, koji su sovjetsku invaziju očekivali u oktobru. Istovremeno Crvena armija osigurava pozadinske punktove za snabdevanje za vazdušnu podršku jedinica i nezadrživo napada na relativno ogromnom prostranstvu. Nakon kapitulacije Japana 15. avgusta japanski car proglašava primirje, ali sovjetske trupe prodiru sve do središta Mandžukoa i zauzimaju gradove Mukden, Čangčuen i Ćićihar. U isto vrijeme jedinice mongolske vojske zauzimaju Mengdžijang i Hohot. 18. avgusta sovjetske trupe su se iskrcale na sjever Koreje, na poluostrvo Sahalin i na Kurilska ostrva. Prisustvo na sjeveru Koreje dovodi kasnije do sukoba i Korejskog rata, a Sahalin i Kurilska ostrva prelaze pod suverenitet Sovjetskog Saveza.