Pređi na sadržaj

Dnjeparsko-karpatska ofanziva

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Dnjeparsko-karpatska ofanziva
Deo Istočnog fronta u Drugom svetskom ratu

Sovjetski tenkovi T-34 napreduju u blizini Žitomira, april 1944.
Vreme24. decembar 1943.— 6. maj 1944.[1]

Zimska faza: 24. decembar 1943. – 29. februar 1944.

Prolećna faza: 4. mart – 17. april (1. ukrajinski front)[2]-6. maj 1944. (2. i 3. ukrajinski front)[1]
Mesto
Desna obala Ukrajine, Južna Ukrajina, Zapadna Ukrajina, Polesje. Istočna Poljska, severna Rumunija, Moldavija, Karpati.
Ishod
  • Sovjetska pobeda
  • Grupa armija Jug se podelila na dva dela
  • Grupe armija Jug i A preimenovane u Grupu armija Severna Ukrajina i Južna Ukrajina
  • Iscrpljivanje nemačkih rezervi
  • Nemačka okupacija Mađarske
  • Mobilizacija rumunskih i mađarskih snaga
Sukobljene strane
 SSSR
Čehoslovačka 1. armijski korpus		  Nemačka
 Rumunija
 Mađarska
Komandanti i vođe
Josif Staljin (Vrhovni komandant)
Georgij Žukov (Predstavnik Stavke, koorinator operacija 1. i 2. ukrajinskog fronta)
Nikolaj Vatutin (1. ukrajinski front)
Ivan Konjev (2. ukrajinski front)
Aleksandar Vasiljevski (Predstavnik Stavke, koordinator operacija 3. i 4. ukrajinskog fronta)
Rodion Malinovski (3. ukrajinski front)
Fjodor Tolbuhin (4. ukrajinski front)
Pavel Kuročkin (2. beloruski front)		 Nacistička Njemačka Adolf Hitler (Vrhovni komandant)
Nacistička Njemačka Erih fon Manštajn (Grupa armija Jug)
Nacistička Njemačka Valter Model (Grupa armija Severna Ukrajina, od aprila 1944)
Nacistička Njemačka Evald fon Klajst (Grupa armija A)
Nacistička Njemačka Ferdinand Šerner (Grupa armija Južna Ukrajina, od aprila 1944)
Nacistička Njemačka Hans-Falentin Hube (1. oklopna armija)
Nacistička Njemačka Erhard Raus (4. oklopna armija)
Nacistička Njemačka Oto Veler (8. armija)
Nacistička Njemačka Karl-Adolf Holid (6. armija)
Nacistička Njemačka Maksimilijan de Anđelis (6. armija, od aprila 1944)
Nacistička Njemačka Valter Vajs (2. armija)
Nacistička Njemačka Vilhelm Štemerman (Glavni komandant snaga u Korsunskom džepu)
Kraljevina Rumunija Petre Dumitresku (3. armija)
Kraljevina Rumunija Joan Mihail Rakovica (4. armija)
Kraljevina Mađarska Geza Lakatoš (1. armija)
Jačina

Sovjetski Savez Dana 24. decembra 1943. god:

2,406,100 vojnika[3]

2,015 tenkova i samohodnih topova [4]

28,654 topova i minobacača [4]

2,600 aviona[4]

Sovjetski Savez Dana 1. marta 1944.:[5]

2,111,987 vojnika[6]

2,652 operativnih tenkova i samohodnih topova [6]

611 tenkovi i samohodni topovi na popravci [6]

27,718 topova i minobacača [6]

1,621 aviona[6]

Nacistička Njemačka Dana 1. marta 1944.:

915,721 vojnika[7]

Kraljevina Rumunija 300,000+ vojnika (do proleća 1944)[8]

3,235 topova i minobacača [9]

1,344 protivtenkovskih topova [9]

Kraljevina Mađarska 150,000-180,000 vojnika (do proleća 1944)[8]

30 operativnih tenkova[10]

30 operativnih jurišnih topova [11]

60 operativnih oklopnih vozila ukupno

75 tenkova na popravci[10]
Žrtve i gubici
270.198 ubijenih ili nestalih [12]
839.330 ranjenih i bolesnih [12]
Uništeno 4.666 tenkova/jurišnih topova [13]
7,532 artillery pieces lost[12]
Uništeno 676 aviona [12]
Ukupno:
1,109.528[12]

 Germany
Frajzer:

Od 1. januara do 30. aprila 1944:

41.907 ubijenih [14]
157.888 ranjenih [14]
51.161 nestalo [14]

Ukupno: 250.956 žrtava [14] (Isključujući 21. do 31. decembra 1943. i 1. do 10. maja 1944)

Izveštaji Vrhovne komande Vermahta:

Od 1. januara do 30. aprila 1944:

Ukupno: 379.688 žrtava [15] (Isključujući 21. do 31. decembra 1943. i 1. do 10. maja 1944)

2. armija grupe armija Centar tokom Poleske ofanzive (Bitka za Kovelj):

10.000+ ubijenih, ranjenih i nestalih u akciji [16]

 Rumunija nepoznato

 Mađarska

1. armija:

15.571 ubijenih, ranjenih i nestalih (samo za 17-30. april 1944)[17]

VII armijski korpus:

Nepoznato, uništeno krajem marta 1944. godine[18]

Dnjeparsko–karpatska ofanziva (ruski: Dneprovsko-Karpatskaя Operaciя, Dneprovsko-Karpatskaya Operatsiya), poznata u sovjetskim istorijskim izvorima i kao oslobođenje desne obale Ukrajine (ruski: Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы, Osvobozhdeniye Pravoberezhnoy Ukrainy), bila je strateška ofanziva koju su izveli sovjetski 1., 2., 3. i 4. ukrajinski front, zajedno sa 2. beloruskim frontom, protiv nemačke grupe armija Jug, armijske grupe A i elemenata grupe Armija Centar, a borile se od kraja decembra 1943. do početka maja 1944. godine.[2][19] Borbe na desnoj obali Ukrajine i na Krimu bile su najvažniji događaj zimsko-prolećne kampanje na Istočnom frontu 1944. godine.[20]

Sastojeći se od čitavog niza tesno povezanih operacija, cilj ove ofanzive je bio da se Vermahtova grupa armija Jug podeli i da se nemačko-rumunsko-mađarske snage očiste sa većine ukrajinskih i moldavskih teritorija, koje su bile pod silama Osovine. Bila je to jedna od najvećih ofanziva Drugog svetskog rata, koja se protezala na frontu od 1.200 km (750 mi) do dubine od 450 km (280 mi) i uključivala je skoro 3.500.000 vojnika sa obe strane.[21]

U toku operacije, 20 divizija Vermahta je bilo uništeno, rasformirano ili je bila potrebna velika rekonstrukcija, dok je još 60 divizija smanjeno na 50% svoje snage.[22][23] Još gori su bili gubici opreme, na hiljade dragocenih tenkova, jurišnih topova, artiljerije i kamiona koji su izgubljeni, uglavnom zbog njihovog napuštanja u prolećnom blatu.[24] Prema rečima nemačkog generala Kurta fon Tipelskirča, ovo je bio najveći poraz Vermahta od Staljingrada.[20]

Kao rezultat ove strateške ofanzive, Vermahtova grupa armija Jug bila je podeljena na dva dela – severno i južno od Karpata. Severni deo je potisnut nazad u Galiciju (Poljska), dok je južni deo potisnut nazad u Rumuniju. Severni deo je preimenovan u grupu armija Severna Ukrajina, dok je južni deo preimenovan u grupu armija Južna Ukrajina, koja je bila na snazi od 5. aprila 1944, iako je veoma mali deo Ukrajine ostao u nemačkim rukama. Tokom ove ofanzive Crvena armija je prvi put stigla do predratne državne granice SSSR-a juna 1941. godine, nakon čega je borbu prebacila na poljsku i rumunsku teritoriju.[25]

Zbog poraza Vermahta, Hitler je smenio komandanta grupe armija Jug Eriha fon Manštajna i komandanta grupe armija A Evalda fon Klajsta were dismissed by Hitler a na njihova mesta postavio Valtera Modela i Ferdinanda Šernera. Ova ofanziva označila je kraj Manštajnove i Klajstove karijere u Vermahtu.

Da bi sačuvala svoj južni sektor od potpunog kolapsa, nemačka vrhovna komanda je bila prinuđena da prebaci 8 divizija u januaru-februaru[26] i još 26 nemačkih divizija kao pojačanje[27] između marta i maja iz cele Francuske, Nemačke, Danske, Poljske, Balkana, grupu armija Centar i grupu armija Sever do raspadajućeg fronta grupe armija Jug. To je iznosilo ukupno 34 divizije,[20] 550.000 ljudi[28] i najmanje 1.850 tenkova, jurišnih topova i samohodnih protivtenkovskih topova.[29][30][31][32][33]

Kao rezultat toga, sovjetska Dnjeparsko-karpatska ofanziva igrala je ključnu ulogu u uticaju na buduće uspehe savezničkog iskrcavanja u Normandiji i sovjetske operacije Bagration, pošto su nemačke snage stacionirane u Francuskoj, i koje su pripadaju grupi armija Centar, bile kritično oslabljene tim transferima.[34] Sve u svemu, tokom velike krize u Zapadnoj Ukrajini, nemačke snage stacionirane u Francuskoj su 6. juna 1944. lišene 45.827 vojnika[35] i 363 tenka, jurišnih topova i samohodnih protivtenkovskih topova.[36] U međuvremenu, grupa armija Centar je 22. juna 1944. lišena ukupno 125.380 vojnika[37] i 552 tenka, jurišnih topova i samohodnih protivtenkovskih topova.[38]

Sovjetski uspeh tokom ove operacije naveo je nemačku vrhovnu komandu da zaključi da će južni sektor Istočnog fronta biti područje gde će se odigrati glavna sovjetska letnja ofanziva 1944. godine.[39] Iz tog razloga, nemačke snage na jugu, posebno ključne tenkovske divizije, dobile su prioritet u pojačanjima. Slabljenje grupe armija Centar tokom proleća 1944. i nemačko iščekivanje da će južni sektor Istočnog fronta biti mesto glavne sovjetske letnje ofanzive 1944. godine, imalo je katastrofalne posledice po Nemce tokom operacije Bagration.[9]

Ova sovjetska ofanziva imala je veliki vojno-politički efekat na nemačke saveznike iz Osovine, Mađarsku i Rumuniju.[40] Sovjetski pristup mađarskim i rumunskim granicama tokom ove ofanzive podstakao je lidere obe zemlje da traže mir sa saveznicima i napuste Osovinu.[41] Nemci su bili svesni toga i sa približavanjem Sovjeta granicama ove dve zemlje, nemačka strana je sumnjala da će obe zemlje slediti primer Italije.[42] Da bi to sprečio, Hitler je naredio operaciju Margarete, kodno ime za nemačku okupaciju Mađarske u martu 1944. Dok su obe zemlje već bile u pregovorima sa saveznicima, one su takođe počele da mobilišu vojske da se suoče sa Sovjetima koji su se približavali.[28] Kako su se Sovjeti približavali granicama Mađarske i Rumunije, obe zemlje su mobilisale svoje pune resurse i sakupile kombinovano ukupno 25 novih divizija.[28] Iako se ova pojačanja Osovine često zanemaruju, ona su ipak predstavljala značajno pojačanje.

Ovo je bila ofanziva u kojoj je po prvi i jedini put u istoriji čitavog sovjetsko-nemačkog rata istovremeno učestvovalo svih 6 sovjetskih tenkovskih armija, elitnih mehanizovanih formacija Crvene armije.[43] Slično tome, većina tenkovskih divizija Vermahta stacioniranih na istoku bila je raspoređena u Ukrajini, koja je pripadala grupi armija Jug. Od 30 oklopnih i pancer-grenadirskih divizija koje su bile na raspolaganju krajem 1943. godine, 22 su bile stacionirane u Ukrajini.[44]

Pozadina[uredi | uredi izvor]

Tokom velike bitke na Dnjepru u jesen 1943, koja je obezbedila levu obalu ili istočnu Ukrajinu i presekla nemačku 17. armiju na Krimu, uspostavljeno je nekoliko sovjetskih mostobrana preko desne obale reke Dnjepar, koji je proglašen za "Istočni zid" Nemaca. Ovi mostobrani su prošireni tokom novembra i decembra i postali su platforme sa kojih je pokrenuta Dnjeparsko-karpatska ofanziva.[45]

Jedan od ovih mostobrana sa centrom oko Kijeva bio je širok do 240 km i dubok 120 km, a zauzele su ga trupe 1. ukrajinskog fronta.[46] Drugi, u rejonu Čerkasa, Znamljanke i Dnjepropetrovska, bio je širok do 350 km i dubok 30 do 100 km, a zauzele su ga trupe 2. i 3. ukrajinskog fronta.

U međuvremenu, trupe 4. ukrajinskog fronta stigle su do donjeg toka Dnjepra na sektoru Kahovka-Cjurupinsk, i odsekle su nemačku 17. armiju stacioniranu na poluostrvu Krim, dok su takođe zauzele mostobran na južnoj obali Sivaša.

Trupe Severnokavkaskog fronta (18. i 56. armija, 4. vazdušna armija) su početkom novembra 1943. godine uz pomoć crnomorske flote i Azovske flotile prešle Kerčki moreuz i zauzele mostobran na Kerčkom poluostrvu.

Uključene snage i njihovi planovi[uredi | uredi izvor]

Osovina[uredi | uredi izvor]

Posle teškog poraza u letnje-jesenjoj kampanji 1943. godine, nemačke snage su zauzele stav strateške odbrane. Glavna linija strateškog ponašanja nemačkih snaga na sovjetsko-nemačkom frontu bila je tvrdoglava odbrana u cilju zadržavanja okupiranih linija.[47] Planove za tvrdoglavu odbranu na sovjetsko-nemačkom frontu određivali su politički i, što je najvažnije, ekonomski faktori.

Držanjem linija u Ukrajini, nemačka vrhovna komanda, pre svih Hitler nadao se da će sprečiti nemačke saveznike, odnosno Rumuniju, Mađarsku i Bugarsku, da napuste vojno-politički blok Osovine. Nemački general Kurt fon Tipelskirč napisao je sledeće:[47]

"Front se ubrzano približavao Balkanu. Moramo da se zabrinema da će, ako se događaji nastave istom brzinom, Rumunija, Bugarska i Mađarska, uprkos strahu od boljševizma, postati nepouzdani saveznici. Primer Italije je u tom smislu bio veoma indikativan".

Najvažniji razlog za držanje desne obale Ukrajine bio je ekonomski. Kontrola Ukrajine omogućila je nemačkom rukovodstvu da izvozi hranu i važne strateške sirovine u Nemačku. U svojim odbrambenim proračunima, Nemci su poseban značaj pridavali zadržavanju desne obale Ukrajine i Krima sa njihovim bogatim prehrambenim resursima, centrima za proizvodnju mangana oko Nikopolja, centrima za proizvodnju gvozdene rude oko Krivog Roga i Kerča, kao i sliv Crnog mora sa glavnim morskim lukama.

Nemačka komanda je vodila računa o važnom strateškom položaju desne obale Ukrajine i Krima, kao oblasti koje pokrivaju prilaze južnoj Poljskoj i Balkanu i obezbeđuju kontrolu nad centralnim i zapadnim delovima Crnog mora.

Manštajnova grupa armija Jug i Klajstova grupa armija A sastojale su se od 2 oklopne i 2 kopnene armije (od severa ka jugu):

Nemačke snage su takođe podržavale sledeće armije Osovine:

Sve u svemu, na desnoj obali Ukrajine kombinovane nemačko-rumunsko-mađarske snage imale su ukupno 93 divizije (uključujući 18 oklopnih i 4 pancer-grenadirske), 2 motorizovane brigade, 3 teška oklopna bataljona tenkova Tigar, 118 StuG jurišnih topovskih brigada, bataljon razarača tenkova "Ferdinand" ili Elefant nekoliko protivtenkovskih bataljona, kao i veliki broj artiljerijskih, građevinskih, inžinjerijskih i drugih jedinica.[48] Generalno, to je iznosilo 40% svih nemačkih trupa i 72% svih tenkovskih divizija stacioniranih na Istočnom frontu. Grupu armija Jug podržavala je Luftvafeova Luftflote 4 (1., 4. i 8. vazdušni korpus), kao i najveći deo rumunskog vazduhoplovstva. Štab Luftflote 4 bio je u Proskurovu, 8. vazduhoplovnog korpusa u Vinici, 4. vazduhoplovnog korpusa u Balti, 1. vazduhoplovnog korpusa u Pervomajsku, a štab rumunskog vazduhoplovnog korpusa u Odesi.

Na celom ogromnom frontu Nemci su žurno gradili odbranu. Glavna odbrambena zona dubine 4–6 km imala je razvijen sistem rovova, komunikacija i raznih vrsta inženjerijskih barijera.[46] Na najvažnijim pravcima, 6–15 km od linije fronta, izgrađena je druga linija odbrane. U operativnoj dubini duž obala reka Gorinj, Južni Bug, Ingulec, Dnjestar i Prut, podignuta su nova utvrđenja, a modernizovana raspoloživa utvrđenja.

Nemačke snage koje su dejstvovale na desnoj obali Ukrajine nameravale su ne samo da zadrže okupirane linije, već i da pokušaju da likvidiraju sovjetske mostobrane na desnoj obali Dnjepra, kao i da udare sa Nikopoljskog mostobrana ka jugu i od Krima na severu, kako bi se ponovo uspostavila kopnena veza sa nemačkim snagama stacioniranim na Krimu.

Do kraja 1943. godine, nemačke snage koje su delovale u Ukrajini su odbačene na liniju Ovruč, Radomišlj, Kaniv, Baština, Marganec, Kačačrovka. Na levoj obali Dnjepra, južno od Nikopolja, Nemci su držali mostobran dubine 30 km i širine 120 km, koji je nazvan "Nikopoljski mostobran".[47]

I Erih fon Manštajn i Evald fon Klajst zahtevali su da se njihovim snagama dozvoli da se povuku na odbrambenije položaje, međutim, Hitler je naredio svojim armijama da stoje tamo gde su bile.[49] Uprkos Hitlerovim naređenjima, nemačke trupe su se ipak povukle, često direktno ne poštujući naređenja ili nakon podnošenja fiktivnih izveštaja da bi opravdale svoje postupke.

U novembru 1943, pukovnik Rajnhard Gelen, šef obaveštajne službe Vermahta stranih armija Istok, izvestio je Vrhovnu komandu o budućim namerama Crvene armije za zimu 1943-44:[50]

"Glavni napor ukupnih neprijateljskih operacija nesumnjivo je usmeren ka južnoj polovini Istočnog fronta. Masa operativnih oklopnih jedinica se okuplja protiv grupe armija Jug i ovde se očigledno traži odlučujući juriš, prvenstveno usmeren ka Balkanu i južnom delu 'General vlade', odnosno okupirane Poljske."

Sovjeti[uredi | uredi izvor]

Stavka je angažovala četiri fronta u operaciji, pri čemu je Beloruski front obezbeđivao strateško bočno obezbeđenje na severu u oblasti Gomelj-Mogiljov ali je malo učestvovao u operaciji. Obuhvatala je 13. i 65. armiju. Od severa ka jugu, suprotstavljajući se 4. Pancer, 1. Pancer, 8. i 6. armiji:

Prvi ukrajinski front Nikolaja Vatutina imao je 60., 1. gardijsku, 6. gardijsku tenkovsku[51] i 40. armiju, dok je takođe posedovao značajne oklopne rezerve u 3. gardijskoj armiji i 1. i 4. tenkovskoj armiji, uz podršku 18. i 38. armije i 2. vazdušne armije.

Drugi ukrajinski front Ivana Konjeva na jugu raspolagao je sa 27., 7. gardijskom i 53. armijom, sa rezervama uključujući 5. gardijsku tenkovsku i 2. gardijsku tenkovsku armiju, i 4. gardijsku armiju, sve uz podršku 5. vazdušne armije.

Treći ukrajinski front Rodiona Malinovskog imao je 57., 46., 8. gardijsku i 37. armiju na čelu sa svojim frontom, sa 6. armijom u rezervi i 17. vazdušnom armijom koja je pružala vazdušnu podršku.

Četvrti ukrajinski front Fjodora Tolbuhina imao je najteži posao u izvođenju kombinovanih operacija njegove Odvojene obalske armije i Crnomorske flote dok su 5. i 2. gardijska armija presecale puteve kopnenog povlačenja nemačkoj 17. armiji uz vazdušnu podršku 8. vazdušne armije i mornaričke avijacije Crnomorske flote.

U skladu sa opštim vojno-političkim zadatkom potpunog čišćenja sovjetske zemlje od nemačkih snaga i obnavljanja državnih granica SSSR-a od Barencovog do Crnog mora, sovjetska Vrhovna komanda, Stavka, je za zimu 1943/44. planirala seriju velikih ofanzivnih operacija – kod Lenjingrada i Novgoroda, u Belorusiji, na desnoj obali Ukrajine i na Krimu.[52]

U predstojećoj zimskoj ofanzivi glavni napori snaga Crvene armije bili su koncentrisani na jugu sa zadatkom oslobađanja desnoobalne Ukrajine i Krima. Time bi se obezbedio poraz najveće strateške grupacije Nemaca (Grupa armija Jug), povratak pod sovjetsku kontrolu ekonomski važnih oblasti Krivog Roga, Kerča, Nikopolja, plodnih zemalja Ukrajine i Krima, glavnih luka Crnog mora, kao i stvaranje neophodnih uslova za dalji napad na Balkan, Poljsku i prema boku Grupe armija Centar, koja je delovala u Belorusiji.

Za ispunjenje ciljeva sovjetska komanda je koristila trupe 1., 2., 3. i 4. ukrajinskog fronta, Odvojenu obalsku armiju, Crnomorsku flotu, Azovsku flotilu, kao i partizane koji su delovali u pozadini Nemaca. Prema planu, koji je formiran do decembra 1943. godine, 1. ukrajinski front je trebalo da napadom od Kijeva do Mogiljev-Podiljskog slomi severno krilo grupe armija Jug.[53] Istovremeno, 2., 3. i 4. ukrajinski front udarima sa severa, istoka i juga trebalo je da opkoli i unište Krivoiroško-Nikopoljsku grupu Nemaca. Krajem decembra 1943. godine situacija koja je vladala u Ukrajini učinila je da se ovaj plan donekle promeni. Umesto dubokog udarca na jug, u pravcu Kazanke, Bereznjegovatoje, 2. ukrajinski front je morao glavnim snagama da napadne prema Kirovogradu i Pervomajsku.

Početkom januara 1944. plan za dejstva trupa Crvene armije sveden je u opštim crtama na sledeće. Prvi ukrajinski front bi izvršio glavni udar na Vinicu, Mogiljiv-Podiljski, sa delom snaga usmerenim ka Lucku i Hristinovki. Drugi ukrajinski front bi pokrenuo glavni napad na Kirovograd, Pervomajsk, a deo snaga bi bio usmeren i na Hristinovku. Ove kombinovane sovjetske ofanzive trebale su da razbiju glavne snage grupe armija Jug, nakon čega bi Crvena armija napredovala ka Karpatima, čime bi došlo do podele grupe armija Jug. Akcije ovih frontova koordinirao je stavkin reprezentativni maršal Sovjetskog Saveza Georgij Žukov.

Trupe 3. i 4. ukrajinskog fronta zadaće dva suprotna udarca u pravcu Nikopolja, Novo-Voroncovke i treba da poraze Nikopoljsko-Krivorošku grupu Nemaca, zatim da razviju napad na Nikolajev, Odesu i oslobode ceo obala Crnog mora. Istovremeno, 4. ukrajinski front je samo u početku bio angažovan na zajedničkim dejstvima sa 3. ukrajinskim frontom kako bi porazili Nemace u oblasti Nikopolja – kasnije je front prešao na Krimu, zajedno sa Odvojenom obalskom vojskom, Crnomorskom flotom i Azovskom flotilom. Akcije 3. i 4. ukrajinskog fronta koordinirao je predstavnik STAVKE, maršal Sovjetskog Saveza Aleksandar Vasiljevski.

Redosled koji je bio predviđen u rešavanju zadataka je sledeći: prvo poraziti Nemce u oblastima uz reku Dnjepar i potisnuti ih nazad na liniju reke Južni Bug, Pervomajsk, reku Ingulec. U budućnosti, za razvoj ofanzive na zapad i jugozapad, doći do linije Luck, Mogiljiv-Podiljski i reke Dnjestar.

Početak operacije za oslobađanje Krima stavljen je u zavisnost od likvidacije Nikopoljsko-Krivoroške grupacije Nemaca. Tada su, međutim, pogoršani vremenski uslovi na Krimu primorali da se odloži početak ove operacije za april.[54]

Sovjetski partizani su dobili zadatak da pojačaju napade na nemačke komunikacije, putne čvorove, prelaze, njihove pozadinske garnizone, čime su pomagali Crvenoj armiji.

Sve u svemu, početkom januara 1944. 4 sovjetska ukrajinska fronta (1., 2., 3. i 4. ukrajinski front) imala su ukupno 21 kombinovanu armiju, 3 tenkovske i 4 vazdušne armije – ukupno 169 streljačkih divizija, 9 konjičkih divizija, 18 tenkovskih i mehanizovanih korpusa, 31.530 topova i minobacača, 1.908 tenkova i samohodnih artiljerijskih postrojenja, 2.364 borbena aviona.

Zadržani sovjetski mostobrani na desnoj obali Dnjepra bili su polazna područja za koncentraciju trupa, vojne opreme, materijala potrebnih za predstojeću ofanzivu. Početkom decembra 1943. Sovjeti su počeli da pregrupišu trupe. Noću su streljačke divizije, artiljerije i tenkovske jedinice išle na liniju fronta. Neprekidan tok pokretnih vozila sa oružjem, vojnom opremom, municijom i hranom stizao je na front.

Teritorija desne obale Ukrajine[uredi | uredi izvor]

Neprijateljstva koja su se odigrala u januaru-maju 1944. na južnom delu sovjetsko-nemačkog fronta zahvatila su ogromnu teritoriju od Dnjepra do Karpata, od Polesja do Crnog mora, uključujući desnu obalu Ukrajine, zapadnu Ukrajinu, južnu Ukrajinu, Krim, deo Moldavije i Rumunije.[55]

Teren na borbenim područjima bio je veoma raznolik, od ogromnih šumovitih močvarnih područja, beskrajnih stepa, do planina i brda. Na desnoj obali Ukrajine postoje mnoge reke koje teku uglavnom od severozapada ka jugoistoku: na primer Dnjepar, Južni Bug, Ingulec, Dnjestar, Prut i Siret. Te reke su bile ozbiljne prirodne barijere za napredujuće trupe Crvene armije koje su Nemci mogli da koriste za organizovanje odbrane. Generalno, ogromna teritorija desne obale Ukrajine omogućila je Sovjetima da pokrenu široke ofanzivne operacije i koriste sve vrste trupa, uključujući velike oklopne i mehanizovane formacije.

Desna obala Ukrajine čini više od polovine teritorije cele Ukrajine i od izuzetnog je ekonomskog značaja. Postoji mnogo velikih administrativnih i industrijskih centara kao što su Odesa, Dnjepropetrovsk, Krivi Rog, Nikolajev, Kirovograd, Vinica.

In the areas of the right-bank Ukraine, important industries were developed: iron ore (Krivoy Rog), manganese ore (Nikopol), oil extracting (Drohobych district), shipbuilding (Nikolaev), sugar, textile and other industries.[56] Wheat, sugar beet, maize, rye, and barley are grown on the territory of the right-bank Ukraine. Cattle breeding is well developed in the Polesie regions, while horticulture is well developed in the central and southern regions. Crimea is a horticulture and viticulture district. The iron ore development of the Kerch Peninsula is important. In the Crimea there are 4 large ports: Sevastopolj, Feodosija, Kerč, Jevpatorija.

Zauzimanje desne obale Ukrajine i Krima otvorilo bi za trupe Crvene armije vrata za Poljsku, Slovačku, Rumuniju i Balkansko poluostrvo. To bi takođe obezbedilo dominaciju sovjetske Crnomorske flote u centralnim i zapadnim delovima Crnog mora.

Vremenski uslovi i njihov uticaj na borbena dejstva[uredi | uredi izvor]

Jedna od karakteristika Dnjeparsko-karpatske ofanzive je vreme koje je imalo veliki uticaj na borbena dejstva.[57]

U poređenju sa prethodnim zimama na Istočnom frontu, zima 1943–1944 u Ukrajini bila je neobično topla. Tokom zime 1941-1942 u okolini Moskve, temperature su dostizale niskih -40 °C.[58] U međuvremenu, tokom zimske sovjetske ofanzive 1942-1943 na jugu Rusije, nakon što je nemačka 6. armija uništena kod Staljingrada, temperature su padale do -20 °C.[59]

Godine 1944. proleće je u Ukrajini počelo rano. Već u januaru 1944. godine počelo je topljenje snega, mokar sneg je ubrzo praćen kišom. U februaru je mestimično bilo mraza i snežnih mećava, ali ne zadugo, potom je do kraja meseca ponovo postalo toplije. U periodu od 27. januara do 18. februara 1944. godine 10 dana padale su stalne kiše i vlažne snežne padavine, 5 dana je bilo bez padavina, dok je ostalih dana bilo snežnih padavina.[60] Srednja dnevna temperatura u Ukrajini tokom ovog perioda kretala se od -5,5 °C do +4,9 °C.[60] Reke su nabujale, putevi su postali veoma blatnjavi, teren van puteva postao je teško prohodan.

Aleksandar Vert, britanski novinar i ratni dopisnik, koji je u to vreme bio na 2. ukrajinskom frontu, opisao je šta je video u Ukrajini u proleće 1944.:[61]

"Ukrajinsko prolećno blato se mora videti da bi se moglo opisati. Cela zemlja je preplavljena, a putevi su kao reke blata, često duboke dva metra, sa dubokim rupama koje otežavaju vožnju bilo kojom vrstom vozila, osim ruskog tenka T- 34. Većina nemačkih tenkova nije mogla da se nosi sa njim."

Poplavljene reke postale su ozbiljna prepreka za obe strane. Za Nemce koji su pokušali da se probiju iz Korsunskog džepa u februaru 1944, poslednja prepreka bila je plitka reka Gniloj Tikič. Obično, tokom vrelog leta reka nije bila veća od potoka koji se lako prelazi, ali je u februaru 1944. godine, nakon tronedeljnog odmrzavanja, Gniloj Tikič imao širinu od 20–30 metara.[62] Reka se pretvorila u nabujalu reku, dublju od čovekove visine. To je bila ozbiljna prepreka za opkoljene nemačke jedinice koje su izgubile inžinjerijsku opremu, jer na reci nije bilo ni mosta ni čamaca. Obale Gniloj Tikiča postale su grob za hiljade nemačkih vojnika. Ubrzo su se sovjetski tenkovi približili reci i njihovi pucnji počeli su da probijaju rupe u redovima Nemaca koji su se okupili na njenim obalama.[62] Povlačenje se pretvorilo u pravi metež. Nemački vojnici su skakali u ledenu vodu, pokušavajući da preplivaju reku, a mnogi su se udavili ili podlegli promrzlinama .

Sve ovo je naglo smanjilo manevarske sposobnosti trupa obe strane, posebno sovjetskih koje su neprestano napredovale sa bazama za snabdevanje koje su bile iza 300 km. Takođe je ograničilo upotrebu tenkova i artiljerije i ometalo snabdevanje hranom, gorivom i municijom. U vezi sa prolećnim topljenjem, većina kopnenih aerodroma više nije bila upotrebljiva, što je otežavalo razmeštanje i korišćenje avijacije. O uticaju vremena na vazdušni rat u Ukrajini tokom Dnjeparsko-karpatske ofanzive, pisao je švedski istoričar Krister Bergstrom:[63]

"Tokom prva dva meseca 1944. godine, suprotstavljene vojske u Ukrajini su se borile protiv prirode, kao i jedna protiv druge, jer sa temperaturama koje su se kretale oko tačke smrzavanja, tlo je moglo da bude prekriveno gustim snegom jedne noći, a moglo bi se ponovo odmrznuti sledećeg dana. Ova odmrzavanja su često pretvarala puteve i improvizovane aerodrome u močvare. Kada su uspeli da se podignu u vazduh, piloti sa obe strane su sada leteli preko raznolikog pejzaža, jer tamo gde je tlo ležalo u senci bilo je belo od snega, dok je tlo izloženo suncu bile blatnjavo smeđe boje."

Sovjetski maršal Aleksandar Vasiljevski, koji je tokom Dnjeparsko-karpatske ofanzive služio kao predstavnik Stavke koji je koordinirao operacije 3. i 4. ukrajinskog fronta, pisao je sledeće o vremenskim prilikama u Ukrajini tokom zime-proleća 1944. godine:[64]

"Video sam mnogo prolećnih odmrzavanja tokom svog života. Ali blato, bljuzgavicu i nedostatak puteva kojima sam bio svedok u zimu i proleće 1944. godine bili su najgore što sam doživeo pre i posle tog perioda. Čak i traktori su jedva mogli da se kreću. Artiljerci su morali da nose svoje oružje. Vojnici uz pomoć lokalnog stanovništva vukli su granate i metke sa mesta na mesto na desetine kilometara."

Međutim, na veliko razočarenje Nemaca, Crvena armija je nastavila ofanzivu, postajući jedina sila u istoriji ratovanja koja je bila u stanju da pokrene velike i uspešne ofanzive u uslovima prolećnog blata (rasputice) i usred poplavljenih reke.[65]

Bitka[uredi | uredi izvor]

Dnjeparsko-karpatska ofanziva

Prva faza[uredi | uredi izvor]

Početna faza ofanzive, trajala je od 24. decembra 1943. do 29. februara 1944. Obuhvatala je sledeće operacije:[66]

  • Žitomirsko–berdičivska ofanziva (24. decembar 1943 – 14. januar 1944);
  • Kirovogradska ofanziva (5–16. januar 1944);
  • Korsunsko-čerkaska ofanziva (24. januar 1944 – 17. februar 1944);
  • Rovenjsko–lucka ofanziva (27. januar 1944 – 11. februar 1944);
  • Nikopoljsko–krivoroška ofanziva (30. januar 1944 – 29. februar 1944).

Žitomirsko-berdičivska ofanziva[uredi | uredi izvor]

Ofanzivu je 24. decembra 1943. pokrenuo 1. ukrajinski front generala Nikolaja Vatutina napadima na nemačku 4. tenkovsku armiju, zapadno i jugozapadno od Kijeva.[51][67] Manštajn je pokušao da se suprotstavi napadu bočnim napadom Četvrte tenkovske armije, dok je istovremeno tražio pojačanje i dozvolu da skrati liniju povlačenjem.[68] Vatutinova ofanziva je nastavljena na zapad, a Četrdeseta armija je prošla južno od Fastova.[69] Manštajnov pokušaj kontranapada je propao kada je Erhard Raus, komandant 4. oklopne armije, rekao da nije imao vremena da se organizuje za ofanzivu i da bi radije pokušao da direktno zaustavi trupe koje su napadale.[69] Manštajn je 27. decembra direktno zatražio od Hitlera dozvolu da povuče svoje trupe, ali mu je naređeno da zadrži položaj.[51] Sovjetske trupe su napale Kozjatin 28. decembra. Posle nekoliko sati konfuzne borbe, sovjetske snage su zauzele grad kasnije tog dana.[69] Korostenj je pao 29. decembra, a Žitomir 31. decembra.[51]

Sovjetska tenkovska armija u pokretu tokom Žitomirsko-berdičivske ofanzive.

Četvrta tenkovska armija je počela da se raspada, pošto se oko Žitomira otvorio jaz od 55 kilometara između njenog južnog boka i XIII korpusa.[70] Nastao je još jedan jaz između XXXXII korpusa i VII korpusa.[70] Raus je savetovao Manštajnu da odustane od pokušaja da zatvori praznine, i da se umesto toga fokusira na očuvanje preostalog netaknutog korpusa.[70] Međutim, oko nove godine, sovjetske snage su počele da pokušavaju da opkole nemačke snage, posebno XIII, XXXXVIII i XXIV oklopni korpus.[70] Kako su napadi na oblasti oko Berdičiva nastavljeni, XIII korpus je smanjen na jedan pešadijski puk.[71] Otvoren je jaz od skoro 110 kilometara između Četvrte oklopne armije i Prve oklopne armije.[71] Planirana nemačka pojačanja zaustavila je sovjetska Kirovogradska ofanziva.[71]

U toku operacije Sovjeti su postigli zapažen uspeh. Napredujući na dubinu od 80 do 200 km, oni su gotovo potpuno očistili nemačke snage iz Kijevske i Žitomirske oblasti, niza okruga Viničke i Rovenjske oblasti.[72] Sovjeti su se sada opasno nadvijali sa severa nad grupom armija Jug, dok su 27. i 40. armija duboko okružile nemačke trupe koje su nastavile da drže desnu obalu Dnjepra u oblasti Kanjeva. Ovo je stvorilo uslove za kasniju Korsunsko-čerkasku operaciju.

Samohodna artiljerijska jedinica Humel u Ukrajini, 1944.

Udarac 1. ukrajinskog fronta zadat je na najosetljivijem mestu grupe armija Jug – njenom severnom krilu, što je pretilo da odseče njene glavne snage sa puteva koji vode ka Nemačkoj. Prva i Četvrta oklopna armija koje su delovale na liniji fronta pretrpele su ozbiljne gubitke – 143. i 147. rezervna pešadijska divizija su rasformirane, 68. pešadijska divizija je zbog velikih gubitaka povučena sa linije fronta i poslata u Poljsku, dok su 8. tenkovska divizija, 20. tenkovsko-grenadirska divizija, 112., 291. i 340. pešadijska divizija prepolovljene u jačini.[72] Sve u svemu, 8 divizija Vermahta su ili uništene ili prepolovljene.

Da bi zatvorili praznine u svojoj odbrani i zaustavili sovjetsku ofanzivu na ovom sektoru, Nemci su morali hitno da prebace 12 divizija 1. oklopne armije iz južne Ukrajine na ovo područje. Ispostavilo se da su rezerve skoro potpuno potrošene, što je uticalo na dalji tok operacija. Da bi parirala kasnijim napadima sovjetskih trupa, nemačka komanda je bila prinuđena da rasporedi trupe iz zapadne Evrope, kao i iz Rumunije, Mađarske, Jugoslavije.[72]

Kirovogradska ofanziva[uredi | uredi izvor]

Drugi ukrajinski front generala Ivana Konjeva se zatim uključio u borbu pokretanjem Kirovogradske ofanzive 5. januara 1944. godine.[51] Jedan od prvih uspeha bilo je zaustavljanje pokušaja pojačanja III oklopnog korpusa Četvrte oklopne armije, koju je Vatutinov front istovremeno napao u Žitomirsko-berdičivskoj ofanzivi.[71] U tom trenutku, Manštajn je odleteo u Hitlerov štab u Istočnoj Pruskoj da zatraži dozvolu za povlačenje, ali je ponovo odbijen.[51]

Nemački Pancer IV i pešadija u Ukrajini, januar 1944.

Kao rezultat Kirovogradske operacije, trupe 2. ukrajinskog fronta potisnule su Nemce od Dnjepra 40–50 km. Tokom intenzivnih borbi, nemačka 8. armija je pretrpela značajne gubitke – 167. pešadijska divizija je rasformirana zbog velikih gubitaka, dok su 10. pancer-grenadirska divizija, 106., 282. i 376. pešadijska divizija pretrpela od 50% do 75% gubitaka u ljudstvu i opremi.[73]

Najvažniji rezultat operacije bilo je oslobađanje Kirovograda – velikog uporišta i važnog putnog čvorišta, čime je narušena stabilnost odbrane 8. nemačke armije.[73] Zauzimanje Kirovograda ugrozilo je sa juga bokove nemačkih snaga koje su se nalazile oko Korsun-Ševčenkovskog. Zauzvrat, Kirovogradska operacija, zajedno sa susednom Žitomirsko-berdičivskom operacijom, stvorila je uslove za sledeću Korsunsko-čerkasku operaciju.

Korsunsko-čerkaska ofanziva[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Bitka za Korsunsko-čerkaski džep

Glavni napor je bio na jugu, gde je 24. januara pokrenuta Korsunsko-čerkaska ofanziva. Posle masovnog bombardovanja,[51] 4. gardijska i 53. armija 2. ukrajinskog fronta napale su južno od Korsunske izbočine i pridružile se sledećeg dana 5. gardijskoj tenkovskoj armiji. Probili su i lako odbili nemački kontranapad.[51] Dana 26. januara, 1. ukrajinski front je sa severa poslao 6. gardijsku tenkovsku armiju, koja se 28. januara susrela sa snagama koje su napredovale sa juga, opkolivši oko 60.000 Nemaca u XI i XXXXII armijskom korpusu oko Korsuna, u džepu pod nazivom "Mali Staljingrad" zbog žestine borbi u njemu.[51][74]

Uništena nemačka oprema prilikom pokušaja proboja iz Korsunskog džepa.

Ukupno je dvadeset sedam sovjetskih divizija bilo raspoređeno da unište džep.[75] Sovjetski napori su, međutim, bili ometeni početkom ranog odmrzavanja, zbog čega je tlo postalo blatnjavo.[75] Manštajn je 4. februara poslao Hansa Hubea, koji je komandovao 1. oklopnom armijom,[75] uključujući XLVII i III oklopni korpus da pomognu u pokušaju proboja. XLVII oklopni korpus je napao sa jugoistoka, dok jeIII oklopni korpus napao sa zapada, ali su oba zaglibila u blatu.[51] Žukov je 8. februara izdao zahtev za predaju snagama zarobljenim u džepu, ali je odbijen.[75] III oklopni korpus je na kraju, nakon teške i iscrpljujuće bitke, uspeo da stigne do Lisjanke, blizu zarobljenih snaga,[51] a nemačke snage u džepu pokušale su da izbiju, pri čemu je većina možda pobegla, iako sa velikim gubicima u opremi i napuštenim ranjenicima. Pošto mu je ponestalo zaliha i uznemiren vazdušnim napadima i napredujućim kopnenim snagama, Vilhelm Štemerman, komandant zarobljenih snaga, odlučio je da pokuša konačni proboj u noći između 16. i 17. februara.[51] Sovjeti su zarobili oko 15.000 vojnika i ubili najmanje 10.000 Nemaca, uključujući Štemermana. Bitka je vođena u neverovatno brutalnim uslovima, sa ruskim zarobljenicima koje su Nemci streljali tokom povlačenja, a Konjev je priznao da je dozvolio svojoj konjici da masakrira trupe koje su pokušavale da se predaju podignutim rukama.

O rezultatima ove bitke i njenom uticaju na kasniji tok događaja pisao je nemački vojni istoričar Aleks Buhner:[76]

"Nije postao drugi Staljingrad, ali su dva nemačka armijska korpusa prestala da postoje, a veći deo od šest divizija, koji su uskoro bili veoma potrebni, bili su uništeni.. [...] Dva korpusa su takođe izgubila kompletno naoružanje, opremu, vozila i konje. Hitlerov potpuno apsurdni plan za nemačku ofanzivu na Kijev je propao na samom početku, a njegovo ovlašćenje za izbijanje iz džepa je dato prekasno. Neprijatelj se više nije mogao zaustaviti. Sovjetska poplava je ponovo krenula, preplavila je celu Ukrajinu i ubrzo stigla do Dnjestra."

Rovenjsko–lucka ofanziva[uredi | uredi izvor]

Vatutinove snage su nastavile da napadaju na desnom krilu, približavajući se važnim centrima snabdevanja Lavovu i Ternopolju u Rovenjsko-luckoj ofanzivi,[67] čime je otvoren jaz od 170 kilometara između grupe armija Jug i grupe armija Centar, koja je bila stacionirana na severu.[67]

Nemačke oklopne polugusenice u pokretu blatnjavim putevima Ukrajine, 1944.

Nikopoljsko–krivoroška ofanziva[uredi | uredi izvor]

Nikopoljsko–krivorošku ofanzivu je u međuvremenu pokrenuo 3. ukrajinski front na jugu protiv snaga grupe armija A Evalda fon Klajsta i u početku se odvijala sporo.[77] Međutim, na kraju je uništen istureni klin oko Krivog Roga i Nikopolja, koštajući Nemce važnih rudarskih sirovina.[77]

Dok se činilo da se ofanziva usporava krajem februara, Sovjeti su se pripremali za drugu fazu ofanzive, koja će uskoro biti pokrenuta u još većem obimu.[74]

Druga faza[uredi | uredi izvor]

Ove operacije su sovjetski planeri uključili u drugu fazu:[72]

  • Proskurovsko-černovska ofanziva (4. mart 1944 – 17. april 1944);
  • Umanjsko-botošanska ofanziva (5. mart 1944 – 17. april 1944);
  • Ofanziva Bereznegovatoje–Snigirevka (6–18. mart 1944);
  • Poleska ofanziva (15–5. april 1944);
  • Odeska ofanziva (26. mart 1944 – 14. april 1944).

Proskurovsko-černovska ofanziva[uredi | uredi izvor]

Ovo je bila najveća i najvažnija sovjetska operacija Dnjeparsko-karpatske ofanzive. Nakon slabljenja sovjetskih napora krajem februara, nemačka Vrhovna komanda, štab Istočnog fronta, smatrao je da je bilo kakav dalji ofanzivni napor u tom sektoru malo verovatan.[74]

Sovjetski T-34 i vojnici na tenku u ukrajinskom selu, proleće 1944.

Međutim, Sovjeti su tajno pripremali još veću ofanzivu, dovodeći svih šest tenkovskih armija stacioniranih u Ukrajini.[78] Sovjetske mere obmane su bile uspešne i većina Nemaca je bila iznenađena kada je 4. marta 1. ukrajinski front – kojim je komandovao maršal Georgij Žukov posle Vatutinove smrti – pokrenuo ofanzivu Proskurov – Černovci, uz žestoku artiljerijsku paljbu.[51]

Zbog izuzetno blatnjavih uslova, Nemcima je bilo teško da ostanu pokretni, ali su sovjetske snage imale adekvatne zalihe guseničarskih tenkova i kamiona, što im je davalo prednost.[51]

Umanjsko-botošanska ofanziva[uredi | uredi izvor]

Dana 5. marta, Konjev je pokrenuo ofanzivu Umanj-Botošani,[51] brzo napredujući i ubrzo prekinuvši liniju snabdevanja 1. oklopne armije zauzevši Čortkiv 23. marta.[51] Dana 10. marta, 2. ukrajinski front je uništio dva tenkovska korpusa zauzevši Umanj.[79]

Nemački vojnici u ukrajinskom selu, mart 1944.

Ofanziva Bereznegovatoje–Snigirevka[uredi | uredi izvor]

Malinovski se pridružio ofanzivi Bereznegovatoje-Snigirevka sledećeg dana,[51] dok je Tolbukin bio odvojen da bi započeo pripreme za Krimsku ofanzivu.[80] Ovi frontovi su brzo napredovali, dok je Konjev krenuo da preseče povlačenje Prve oklopne armije. Prva oklopna armija, kojom je sada komandovao Hans-Falentin Hube, bila je u potpunosti opkoljena do 28. marta.[51]

Tokom opkoljavanja, Erik fon Manštajn je doleteo u Hitlerov štab i zatražio od njega da opozove svoju direktivu koja je zahtevala da sve opkoljene formacije formiraju "tvrđave" tamo gde su bile.[81] Bio je uspešan i dobio je II SS oklopni korpus kao pojačanje, prvi transfer snaga na Istočnom frontu sa Zapadnog fronta od Hitlerove direktive 51.[78]

Hubeove snage su 30. marta izvršile uspešan napad iz džepa, i pošto sovjetska vojna obaveštajna služba nije znala za dolazak II oklopnog korpusa[78] a on je krenuo na zapad, umesto na jug kako su očekivali sovjetski komandanti,[81] Do 10. aprila, Hubeove snage su se susrele sa Četvrtom oklopnom armijom.[81] Uprkos ovom malom uspehu, Hitler je okrivio svoje generale za sveukupni strateški uspeh sovjetskih snaga, otpustio komandante grupe armija Jug i grupe armija A (fon Manštajna i fon Klajsta), zamenio ih Modelom i Šernerom, i preimenovao grupe armija u Severnu i Južnu Ukrajinu, što ukazuje na njegove planove da ponovo zauzme ovu teritoriju.[82]

A large gun trapped in mud. Several men in long, heavy coats are pushing on it trying to get it free.
Sovjetski artiljerci vuku top zaglavljen u blatu, Ukrajina, proleće 1944.

Poleska ofanziva[uredi | uredi izvor]

U međuvremenu, prema jugu, 3. ukrajinski front je napredovao na Odesu i na Pridnjestrovlje pod rumunskom upravom.[81] Posle tri dana teških borbi, njegova 8. gardijska armija napredovala je samo 8 km, ali je probila odbranu 6. armije Karla-Adolfa Holida i brzo napredovala 40 km prema Novom Bugu, skoro okružujući branioce.[81] Uprkos Hitlerovim naređenjima koja su zabranjivala povlačenje, nemačke snage su se vratile na reku Bug do 11. marta.

Istog dana, Holidt je uspeo da se izvuče iz svog položaja – pre svega zato što je Malinovski podelio svoje snage kod Nikolajeva[81] – i uspeo je da improvizuje odbrambenu liniju na Bugu do 21. marta. Međutim, izgubio je Hitlerovu poverenje, i otpušten, da bi ga zamenio Maksimilijan de Anđelis.[81] Dana 28. marta, snažno pritisnute po celoj liniji, nemačke trupe su počele da se povlače sa Buga.[81]

Odeska ofanziva[uredi | uredi izvor]

Do 25. marta Prut je pao i 3. ukrajinski front je upućen da obezbedi Odesu.[79] Dana 2. aprila, 8. gardijska armija Vasilija Čujkova i 46. armija napale su kroz mećavu[81] i do 6. aprila oterale branioce sa reke Dnjestar i izolovale Odesu.[81] Odesa je kapitulirala 10. aprila, a sovjetske trupe su počele da ulaze u Rumuniju.[81]

Posledice[uredi | uredi izvor]

Borbe na desnoj obali Ukrajine i na Krimu bile su najvažniji događaji zimsko-prolećne kampanje na Istočnom frontu 1944. godine i od najvećeg političkog, ekonomskog i strateškog značaja.[20]

Nemački zarobljenici kod Odese, april 1944.

Od kraja decembra 1943. do početka maja 1944. godine trupe Crvene armije su pobedile najjače nemačke snage na teritoriji desne obale, zapadne i južne Ukrajine, a to su bile grupa armija Jug i grupa armija A, i naterale razbijene grupe armija na povlačenje 250–450 km zapadno, u istočnu Poljsku (Galiciju) i Rumuniju.

Poraz grupe armija Jug i grupe armija A i čišćenje nemačkih snaga sa desne obale Ukrajine i Krima Pošto je Crvena armija zauzela prugu Lavov-Odesa, glavnu liniju snabdevanja grupe armija Jug, i stigla do Karpata, front grupe armija Jug je podeljen na dva dela – severno i južno od Karpata. Severni deo je potisnut nazad u Galiciju (Poljsku), dok je južni deo potisnut nazad u Rumuniju.

Severni deo je preimenovan u grupu armija Severna Ukrajina, a južni deo u grupu armija Južna Ukrajina, koja je bila na snazi od 5. aprila 1944, iako je veoma mali deo Ukrajine ostao u nemačkim rukama. Kao rezultat ovog raskola, veza između ove dve nove armijske grupe je prekinuta. Sada je južna grupa nemačkih snaga morala da koristi dugu kružnu rutu kroz Balkan, pri čemu bi sve zalihe bile preusmerene preko rumunskih železnica, koje su bile u lošem stanju.

Za nemačke snage raspoređene u Ukrajini gubici u ljudstvu bili su značajni. Tokom kampanje uništeno je 9 pešadijskih i 1 poljska divizija Luftvafea,[20] dok su 7 oklopnih i pancergrenadirskih, 1 padobranska i 2 pešadijske divizije toliko oštećene da su povučene sa fronta i poslate na Zapad na obimne prepravke.[39] Gotovo sve ostale divizije su takođe teško oštećene, pretrpevši najmanje 50% gubitaka u ljudstvu, dok su neke ostale samo sa ostacima svojih trupa.[20] Na primer, 18 od 39 divizija koje su pripadale Grupi armija A bile su kategorisane kao "kamfgrupe", ili borbene grupe, što znači da su divizije bile toliko iscrpljene da su zapravo bile nešto više od pojačanih pukova.[83]

Prema nemačkom generalu Kurtu fon Tipelskirču, poraz nemačkih snaga na desnoj obali Ukrajine bio je najveći od Staljingrada:[20]

"Od vremena kada su nemačke vojske išle trnovitim putem od Volge i Kavkaza, povlačeći se do Dnjepra, ovo je bio njihov najveći poraz. Čak ni tako vešti generali kao što su Manštajn i Klajst nisu mogli da spasu nemačke trupe."

Na Krimu, tokom Krimske ofanzive, aprila-maja 1944. godine, nemačka 17. armija je uništena, 5 nemačkih i 7 rumunskih divizija koje su bile u njenom sastavu bile su u velikoj meri uništene.

Kao reakcija na nemački poraz, Hitler je preduzeo represivne mere protiv više komande. Hitler je otpustio komandanta grupe armija Jug Eriha fon Manštajna i komandanta grupe armija A Evalda fon Klajsta i na njihova mesta postavio Valtera Modela i Ferdinanda Šernera. Mnogi komandanti korpusa, divizija i komandanti "tvrđava" smenjeni su sa svojih položaja i stavljeni pred sud. Vojni sudovi osudili su hiljade srednjih i nižih oficira.

Britanski vojni istoričar Džon Erikson opisao je rezultate ove ofanzive:[84]

"Sovjetska komanda je mogla sa pravim zadovoljstvom da gleda na štetu koju je nanela južnom krilu Ostera, sada vidljivo oštećenom; deset nemačkih divizija je uništeno, osam je raspušteno zbog gubitaka, šezdeset divizija je prepolovljeno. Dva super-vojnika Manštajn i Klajst, koji su tako dugo bacali ogromne senke na istok, iznenada su nestali u hitlerovskom olujnom oblaku otpuštanja. Maršal Žukov je pobedio u svom dugogodišnjem okršaju sa feldmaršalom fon Manštajnom."

Snažnim udarima između januara i maja 1944. godine, Crvena armija je osujetila namere nemačke komande da vodi dugotrajni odbrambeni rat i poništila sve pokušaje Nemaca da stvore stabilnu odbranu na južnom delu sovjetsko-nemačkog fronta.

Ogromni gubici nemačkih trupa značajno su uzdrmali stabilnost nemačke odbrane na celom sovjetsko-nemačkom frontu, oslabivši snage susedne grupe armija Centar, kao i oslabivši nemačke snage stacionirane u Francuskoj pre otvaranja druge front u Evropi.

Dnjeparsko-karpatska ofanziva imala je veliki uticaj na budući tok događaja tokom leta 1944. na istoku i zapadu.[34] U suštini, bitka je apsorbovala ogromne količine nemačkih resursa iz cele Francuske, Nemačke, Danske, Poljske, Balkana i Grupe armija Centar. Sve u svemu, između januara i maja 1944. godine, ukupno 34 divizije,[20] 550.000 ljudi[28] i najmanje 1.200 tenkova, jurišnih topova i samohodnih protivtenkovskih topova[29][30][31][33] su prebačeni u Ukrajinu iz cele Evrope i grupe armija Centar.

Ova sovjetska ofanziva je takođe okončala sve izglede koje su Nemci imali u vezi sa stvaranjem značajne strateške rezerve, pošto je većina nemačkih rezervi bila iscrpljena u ovoj bici.[34] Zauzvrat, ovo je pripremilo Vermaht za novu seriju još većih katastrofa u leto 1944. Dok je nemački poraz bio neizbežan u ovom trenutku rata, sovjetski uspeh tokom ove ofanzive je ubrzao proces konačne savezničke pobede i spasio je saveznicima mnogo vremena, krvi i blaga.

Sovjetski uspeh tokom ove ofanzive stvorio je uslove za niz velikih ofanziva u leto 1944. godine.[20] Prvo su stvoreni uslovi da se razviju napadi u pravcu Lublina na bok i pozadinu grupe armija Centar, koji su ostvareni tokom Lublinsko-brestovske ofanzive. Drugo, stvoreni su uslovi za razvoj napada u pravcu Lavova i ka istočnoj Poljskoj, što je i ostvareno tokom Lavovsko-sandomješke ofanzive. Treće, stvoreni su uslovi za razvoj napada dublje u Rumuniju i na Balkan, što je i ostvareno tokom druge Jaši-kišinjevske ofanzive.

Operacija, zajedno sa Krimskom ofanzivom, rezultirala je veoma teškim žrtvama za nemotorizovane rumunske trupe stacionirane u Ukrajini.[81] Teški gubici i blizina sovjetskih snaga rumunskoj granici bili su primarni motiv za rumunske lidere kada su započeli tajne mirovne pregovore u Moskvi ubrzo nakon završetka ofanzive.[81]

Govoreći o rezultatima Dnjeparsko-karpatske ofanzive i susedne međusobno povezane Krimske ofanzive, američki vojni istoričar Dejvid Glanc pisao je:[40]

"Do maja 1944. Crvena armija je oslobodila gotovo svu sovjetsku teritoriju na jugu i, u tom procesu, razbila velike delove 1. oklopne, 6., 8. i 17. armije. Strateška pažnja Hitlera i nemačke Vrhovne komande bila je prikovana na južni region. Prisustvo svih šest sovjetskih tenkovskih armija u tom regionu dovelo ih je do zaključka da će to biti žarište sovjetske letnje ofanzive. Zbog toga su Nemci bili zaprepašćeni kada su shvatili da je sledeća velika ofanziva bila usmerena na grupu armija Centar.

Pobede zime-proleća 1944. imale su značajne političke, ali i vojne posledice. Krajem marta, maršal Jon Antonesku iz Rumunije odleteo je u Berlin da apeluje na evakuaciju rumunskih trupa sa Krima. Već je izgubio region današnje Besarabije i Moldavije, koje je Rumunija anektirala, i sada se suočio sa porazom na Krimu, gde je rumunsko oružje tako sjajno sijalo 1942. Ubedio je Hitlera da koncentriše preostale rumunske snage pod novom grupom armija Južna Ukrajina, koja je bila geografski izolovana od ostatka nemačke linije. Ali Rumunija je očigledno bila na ivici uništenja, a Antonesku je već proširio diplomatske kontakte na Moskvu i London. U međuvremenu, 19. marta, nemačke trupe su okupirale Mađarsku kako bi sprečile njen prebeg. Samo se bugarska vlada očajnički držala Nemačke."

Uticaj ofanzive na Mađarsku i Rumuniju[uredi | uredi izvor]

Sovjetska Dnjeparsko-karpatska ofanziva imala je veliki vojni i politički efekat na nemačke saveznike Osovine, Mađarsku i Rumuniju.[40] Uspešan sovjetski napredak u Ukrajini, zajedno sa sovjetskim pristupom mađarskim i rumunskim granicama, podstakao je lidere obe zemlje da traže mir sa saveznicima i napuste Osovinu.[41]

Nemci su bili svesni toga i sa približavanjem Sovjeta granicama ove dve zemlje, nemačka strana je sumnjala da će Mađarska i Rumunija slediti italijanski primer.[42] Da bi to sprečio, Hitler je naredio operaciju Margarete, kodno ime za nemačku okupaciju Mađarske u martu 1944. Ista operacija je bila planirana protiv Rumunije, u slučaju da odluči da se preda Sovjetima, ali se nije ostvarila.

Dok su mađarske i rumunske vlade već bile u pregovorima sa saveznicima, obe zemlje su takođe počele da mobilišu čitavu vojsku da se suoče sa Sovjetima koji su se približavali.[28] Nemačka okupacija Ugarske nije značajnije uticala na ovaj proces, pošto je već bila u toku mobilizacija 1. mađarske armije.[85] Isti slučaj je bio i sa Rumunijom.

Mađarska[uredi | uredi izvor]

Mađarski lider Mikloš Horti i nemački lider Adolf Hitler 1938. godine.

Posle katastrofalnog nemačkog poraza kod Staljingrada i uništenja mađarske 2. armije u južnoj Rusiji početkom 1943. godine, mađarski vođa Horti i njegov premijer Kalaj su se sve više bavili idejom o sklapanju mira sa saveznicima.[86] Mađarsko rukovodstvo je bilo spremno da se preda britanskim i američkim snagama, jer nije moglo da zamisli da kapitulira pred sovjetskim snagama.

Mađarske vođe su polagale nade u potencijalno savezničko iskrcavanje u Dalmaciju i u Stavku koja je odlučila da ne pokuša težak prodor preko Karpata.[86] Umesto toga, Mađari su se nadali da će Sovjeti nastaviti napredovanje na zapad dalje na sever, preko poljskih ravnica. Da bi sprečili sovjetski prodor u Karpatima pre nego što su zapadni saveznici stigli do mađarske teritorije, postavili su za cilj obnovu njene teško desetkovane mađarske vojske.

Posle katastrofe 2. mađarske armije na Donu, Kalajeva vlada je, uz podršku Hortija, nastojala da doprinos Mađarske u borbama svede na minimum.[87] Horti je bio ubeđen, još od ulaska SAD u rat, da nemačka strana ne može da pobedi. Pokušaji pregovora o separatnom miru sa zapadnim saveznicima počeli su 1943. godine.

Mađarska vlada je pregovarala sa zapadnim silama i 9. septembra 1943. postigla je sporazum sa zapadnim saveznicima o smanjenju svoje vojne obaveze.[87] Dogovoreno je da mađarsko vazduhoplovstvo više ne vrši napade na savezničke avione, a okupatorskim trupama je naređeno da izbegavaju bilo kakvu akciju protiv redovnih trupa.

Nemački Bf 110 lete iznad Budimpešte u januaru 1944, dva meseca pre okupacije. Plan okupacije uključivao je propagandni let za bacanje letaka na Budimpeštu, kodnog naziva ‘Trojanski konj’.

Posle šoka izazvanog svrgavanjem Musolinija u Italiji u leto 1943, zajedno sa otkrićem mađarskih tajnih pregovora od strane nemačke kontraobaveštajne službe, Hitler je u septembru 1943. odlučio da izradi planove za okupaciju Mađarske.[42] Vrhovna komanda Vermahta je izradila planove 30. septembra. Shodno tome, Hitler je takođe izdao naređenja u januaru 1944. da se naprave planovi za okupaciju Rumunije. Što se tiče Rumunije, Hitler je na kraju odlučio da okupacija neće biti neophodna – prema Hitleru, Rumunija neće odstupiti od Osovine sve dok prohitlerovski rumunski diktator Antonesku bude na vlasti.[88]

Iako su Nemci pretpostavljali da će mađarske snage ostati lojalne Vermahtu tokom okupacione operacije, izdato je naređenje da se ‘nemilosrdno slomi svaki otpor’.[42] Dato je naređenje da se oficiri koji se budu branili, kada se razoružaju budu streljani ‘u akciji’. Planovi su takođe uključivali propagandni let za bacanje letaka na Budimpeštu i specijalnu misiju, kodnog naziva ‘Trojanski konj’, protiv važnih ciljeva u prestonici, ali su kasnije otkazani jer se okupacija odvijala bez problema.

Na početku sovjetske Dnjeparsko-karpatske ofanzive krajem decembra 1943. godine, Mađarska je imala VII kraljevski mađarski korpus stacioniran u Ukrajini za okupacione dužnosti, kao i za borbu protiv sovjetskih partizana.[89] Sastojao se od četiri lake divizije.

Žitomirsko-berdičevska ofanziva u januaru 1944. primorala jeVII armijski korpus da se povuče u Galiciju.[18] Dnjeparsko-karpatska ofanziva je nastavila da teče dobro – do kraja februara 1944. godine, kao rezultat Rovenjsko-lucke ofanzive, sovjetske snage su bile blizu mađarske granice i već je postojao ogroman jaz na nemačkom frontu istočno od Lavova.[90]

Dalje, tokom Proskurovsko-černovske operacije u martu 1944. godine, VII armijski korpus je potisnut iza reke Dnjestar, gde je uništen krajem meseca.[18] Većina njegovih divizija je raspuštena krajem proleća 1944. godine.[89]

Pošto su sovjetske snage u martu 1944. stigle do Karpata i sada su se približavale mađarskoj granici alarmantnom brzinom, okupacija Mađarske je sada bila stvar najveće hitnosti za Hitlera.[42]

Operacija Margarete, nemačka okupacija Kraljevine Mađarske. U vreme nemačke operacije Sovjeti su se već približavali gradu Černovcu, koji se nalazi blizu istočne granice Mađarske.

Hitler više nije mogao da prihvati neodlučan stav Mađarske i 28. februara 1944. izdaje naređenja za pripreme za okupaciju zemlje.[90] Mađarska je bila neophodna za Hitlerovu strategiju. Iz njegove perspektive, kolebljivi partner Osovine i kritična situacija na frontu predstavljali su nepodnošljiv rizik. Hitler je 11. marta 1944. izdao naređenje da se nastavi sa operacijom Margarete I.[42] Značajno je da je Hitler naredio okupaciju Mađarske tek kada su sovjetske trupe već stigle do Karpata.[90]

Pored toga, sovjetski uspeh tokom ofanzive Proskurov-Černovci primorao je Nemce da prebace nekoliko divizija na istok, koje su prvobitno bile predviđene za operaciju Margarete, da se suprotstave sovjetskoj ofanzivi.[88]

Dok su nemačke snage u zapadnoj Evropi, koje su se spremale za savezničku invaziju, već bile znatno oslabljene zbog toga što su bile prisiljene da prebace veliki broj jedinica na Istočni front u Ukrajini da bi se suprotstavile sovjetskoj Dnjeparsko-karpatskoj ofanzivi, operacija Margarete je dovela do daljeg prebacivanja vrednih jedinica sa zapadnog fronta u Mađarsku.[91] Nemački general Valter Varlimont, koji je bio zamenik načelnika operacija vrhovne komande od 1939. do 1944, napisao je o tome:[92]

"Zapad je po drugi put žrtvovan za okupaciju Mađarske. [...]Operativni štab OKV morao je na brzinu da organizuje koncentrično kretanje ka mađarskim granicama. Snage koje su prvobitno bile namenjene većim delom su bile angažovane na Istočnom frontu [Dnjeparsko-karpatska ofanziva], ali Hitlerov bes i želja za osvetom mađarskom regentu, admiralu Hortiju, bili su toliki da je počinio grešku što je još jednom povukao vojsku sa zapadne pozornice, iako je zadatak bio od sporednog značaja a sezona je sada daleko odmakla. Štab korpusa, određene armijske trupe i novoformirana ‘divizija za oklopnu obuku’, posebno vredna formacija, uzete su od snaga koje su se spremale za odbranu od invazije i prebačene u Mađarsku 19. marta. Delovi druge oklopne divizije sa Zapada (21. oklopna divizija) već su bili u pokretu kada je Hitler bio ubeđen da otkaže potez pošto je okupacija tekla tako glatko. [...]Samo uz velike muke, a samo nekoliko nedelja pre invazije, OKV je uspeo da dobije formacije povučene sa Zapada, uključujući oklopnu ler diviziju, da se vrate na svoje mesto."

Horti je 15. marta 1944. primio Hitlerov poziv da poseti Kleshajm 18. marta.[93] Iako je Horti već godinu dana ranije bio suočen sa nemačkim zahtevima za veće učešće Mađarske u ratu, nije očekivao da će zemlja biti okupirana i nadao se da će je spasiti od gore sudbine daljim materijalnim ustupcima. Iako su mađarske obaveštajne službe dobijale izveštaje o nemačkim pripremama za okupaciju zemlje, vojno i političko rukovodstvo nije želelo da im veruje. Otpor je bio nezamisliv, iz vojnih razloga.

Sledeća rečenica u radio poruci komandanta III mađarskog korpusa opisuje dilemu nekoliko oficira lojalnih Hortiju:[93]

"Rusi ispred nas, Nemci iza nas, Englezi iznad glave, tražim naređenja."

Horti nije bio spreman na Hitlerove prigovore u Kleshajmu i oni su bili šokirani.[93] Posle prve sesije diskusije, u kojoj je okupacija predstavljena kao gotov čin, Horti je zapretio da će odmah prekinuti pregovore. Međutim, uz posredovanje mađarskog načelnika generalštaba, on je popustio i na kraju je dao saglasnost na okupaciju Mađarske i smenu Kalajeve vlade. U vozu za Budimpeštu, Hortija su dočekali nemački oficiri.

Nemačka okupacija Mađarske tekla je glatko.[93] Samo u nekoliko slučajeva bilo je otpora. Odlučeno je da se Mađari ne razoružavaju. Mađarske oružane snage trebale su da ostanu u svojim kasarnama.

Jedna od najvažnijih posledica okupacije bila je integracija mađarske vojske u nemačke vojne operacije.[85] Ključna mesta u generalštabu morala su da budu preraspoređena u samo nekoliko slučajeva, pošto su većina visokih oficira bili ubeđene pristalice nemačko-mađarskog saveza iz perspektive vrhovne komande. Ubrzana je mobilizacija mađarske 1. armije, koja je već bila u toku pre nemačke okupacije, i ona je zauzela front istočno od Karpata početkom aprila 1944. da bi se suprotstavila sovjetskim snagama koje su napredovale.

Druga velika posledica okupacije bila je masovna deportacija mađarskih Jevreja u nemačke logore smrti, kao što je Aušvic.[94] Pored nemačkih divizija koje su učestvovale u okupaciji, u Mađarsku je umarširali i ozloglašeni odredi smrti Ajnzacgrupe G i "Ajhmanova specijalna jedinica".[93] Od početka nemačke okupacije u martu 1944. do početka jula 1944. godine, više od 437.000 Jevreja je deportovano u Aušvic, gde su odabrani radno sposobni, a ostali, koji su činili 70-75% svih deportovanih, odmah su pogubljeni.[94]

Okupacija Mađarske od strane Vermahta je takođe značila da su nemačke vlasti dobile odrešene ruke da u velikoj meri eksploatišu mađarske ekonomske resurse i rezerve sirovina.[94] Tako je do 60% mađarske proizvodnje sirove nafte isporučeno Nemačkoj u leto 1944. i do 80% u oktobru 1944. 85.000 tona mineralnog ulja je već isporučeno iz Mađarske u maju 1944. Zauzvrat, Nemci su navodno garantovali mesečne isporuke vojne opreme, u skladu sa ‘Buhleovim sporazumom’ iz juna 1944. Međutim, nemačka strana nije poštovala ove isporuke, ili su one bile podložne dugim kašnjenjima. Slično tome, Vermaht nije bio spreman da izda dozvole za moderno oružje pod povoljnim uslovima.

Kao i u svim zemljama pod nemačkom okupacijom, i mađarski budžet je bio pod teškim teretom.[85] Mađarska je bila prinuđena da plati Nemačkoj velike sume novca kao ‘troškove okupacije’. Ove sume nisu imale nikakve veze sa stvarnim troškovima okupacije i jednostavno su korišćene za popunjavanje nemačkog ratnog budžeta. Činjenica da je mađarski budžet mogao da podnese ove terete može se objasniti samo prilivom jevrejske imovine, dok su sami Jevreji deportovani u nemačke logore smrti.

Dolazak mađarskih i rumunskih pojačanja tokom ove ofanzive[uredi | uredi izvor]

Kako je Crvena armija počela da se približava granicama Mađarske i Rumunije u martu 1944. tokom sovjetske Dnjeparsko-karpatske ofanzive, obe zemlje Osovine su mobilisale svoje pune resurse i angažovale veliki broj novih jedinica u nemačkoj grupi armija Jug i A, podeljenoj od aprila 1944. u grupe armija Severna Ukrajina i Južna Ukrajina.[28] Iako se ova pojačanja Osovine često zanemaruju, ona su ipak predstavljala značajno pojačanje.

Mađarsko i rumunsko pojačanje upućeno na južni sektor Istočnog fronta kao odgovor na Dnjeparsko-karpatsku ofanzivu, mart-maj 1944.
Jedinica Broj pešadijskih/lakih/gardijskih divizija Broj konjičkih divizija Broj brdskih divizija Broj oklopnih divizija Ukupan broj divizija Broj brdskih brigada Broj jurišnih bataljona Ukupan broj osoblja
Mađarska 1. armija [27] 6 - - 1 7 2 1 150,000-180,000[28]
Rumunska 4. armija [28] 13 3 1 1 18 3[95] - 300,000+[28]
Ukupno 19 3 1 2 25 5 1 450,000-480,000

Ponovo zauzeta teritorija[uredi | uredi izvor]

U toku operacije Crvena armija je zauzela Vinicu, Volinj, Žitomir, Kijev, Kirovograd, Rovenj, Hmeljnicki i delove Poltavske oblasti, kao i Moldavsku SSR.[96]

Savremeni pogled[uredi | uredi izvor]

Tokom Hladnog rata operacija nije bila široko priznata zbog značajne strateške pobede kakva je zaista bila u zapadnoj istoriji.[78] Nakon završetka Drugog svetskog rata, neki od komandanata koji su učestvovali bili su osramoćeni, a Staljin je u velikoj meri eliminisao većinu referenci o operaciji. Takođe, pod uticajem nemačke istoriografije i biografija, zapadni istoričari su se do kraja Hladnog rata fokusirali na nemačke uspehe u izvlačenju 1. oklopne armije umesto na same sovjetske operacije koje su oslobodile veći deo Ukrajine.[78]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Alekseй Isaev. "Kotёl" Hube. Proskurovsko-Černovickaя Operaciя 1944 goda. Яuza, 2017, p. 394
  2. ^ a b Alekseй Isaev. "Kotёl" Hube. Proskurovsko-Černovickaя Operaciя 1944 goda. Яuza, 2017, p. 393
  3. ^ Krivošeev G. F. Rossiя i SSSR v voйnah HH veka. Kniga poterь. Veče, 2010, p. 315
  4. ^ a b v Krivošeev G. F. Rossiя i SSSR v voйnah HH veka. Kniga poterь. Veče, 2010, p. 313
  5. ^ As of March 1944, the 4th Ukrainian Front no longer took part in the operations in Ukraine, as it prepared for Crimean Offensive, launched in April 1944.
  6. ^ a b v g d Alekseй Isaev. "Kotёl" Hube. Proskurovsko-Černovickaя Operaciя 1944 goda. Яuza, 2017, p. 15
  7. ^ Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, p. 219
  8. ^ a b Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, p. 229
  9. ^ a b v Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, p. 230
  10. ^ a b Niehorster, Leo, G. The Royal Hungarian Army, 1920-1945, Volume 1: Organization and History. Axis Europa Books, 1998, p. 124
  11. ^ Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, p. 227
  12. ^ a b v g d Glantz, str. 298
  13. ^ Frieser et al. 2007, str. 381.
  14. ^ a b v g Frieser et al. 2007, str. 441.
  15. ^ Losses and Replacements of the Ostheer, December 1942- May 1944. National Archives and Records Administration (NARA) T78/415. The same document can be found at Bundesarchiv– Militärarchiv (BA-MA) RH 2/1343.
  16. ^ Ponomarenko R. O. Bitka za Kovelj. Moskva: Veče, 2014, str. 249. Napomena: Sovjetska Poleska ofanziva, poznata kao bitka za Kovelj na zapadu, kao deo Dnjeparsko-karpatske ofanzive, pokrenuta je 15. marta 1944. dejstvom 4. tenkovske armije grupe armija Jug i 2. armije grupe armija Centar. Od poslednje dekade marta 1944. godine, odgovornost za odbranu područja Kovelja dodeljena je 2. armiji. Zauzvrat, granična linija grupe armija Centar i Jug potisnuta je južno od Kovelja. Kao rezultat toga, nemački gubici koje je 2. armija pretrpela u rejonu Kovelja u periodu od 15. marta do 30. aprila 1944. nisu uračunati kao deo grupe armija Jug, već kao deo grupe armija Centar. Na osnovu gubitaka opkoljenog nemačkog garnizona Kovelj, snaga stacioniranih izvan Kovelja, snaga dodeljenih za deblokadu garnizona, potonjih nemačkih pokušaja u aprilu 1944. da prošire koridor Kovelj, ukupni gubitak 2. armije između 15. marta- 30. aprila 1944. iznosio je najmanje 10.000 ubijenih, ranjenih i nestalih (str. 249). Ovo ne uključuje osoblje koje je navedeno kao bolesno koje je moralo biti vraćeno sa fronta
  17. ^ Frieser, Karl-Heinz. The Eastern Front 1943-1944: The War in the East and on the Neighbouring Fronts. Oxford University Press, 2017, pp. 861-862.
  18. ^ a b v Frieser, Karl-Heinz. The Eastern Front 1943-1944: The War in the East and on the Neighbouring Fronts. Oxford University Press, 2017, p. 853.
  19. ^ Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 265.
  20. ^ a b v g d đ e ž z Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 255.
  21. ^ Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 264
  22. ^ Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, pp. 279-280.
  23. ^ 62nd, 82nd, 123rd, 125th, 167th, 387th Infantry Divisions, Korpsabteilung B, 143rd, 147th Reserve Infantry Divisions, 5th Luftwaffe Field Division, were disbanded. 1st SS Panzer Division "Leibstandarte SS Adolf Hitler", 6th, 9th, 11th, 19th, 25th Panzer Divisions, 16th Panzergrenadier Division, 2nd Parachute Division, 34th, 198th Infantry Divisions were withdrawn from the front and sent to the West for a refit. As cited in Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, pp. 279-280.
  24. ^ Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, p. 220.
  25. ^ Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 171.
  26. ^ Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 279.
  27. ^ a b Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, p. 227.
  28. ^ a b v g d đ e ž z Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, p. 229.
  29. ^ a b Jentz, T., L. Panzertruppen 2: The Complete Guide to the Creation & Combat Employment of Germany's Tank Force. Schiffer Publishing, 1996, p. 117, 130. Note: this is only for January 1944 period. According to Jentz (p. 130), in January 1944 Army Group South received I./Pz. Rgt. 26, which arrived from the West with fresh 76 Panthers. Furthermore, in late December 1943 (p. 117), 16. Panzer Division arrived from Italy to Army Group Center with 152 tanks and assault guns and was almost immediately transferred to Army Group South in response to the start of the Soviet Dnieper-Carpathian Offensive on 24 December 1943.
  30. ^ a b Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, p. 227, 229. Note: this is for March–April 1944, in response to the second stage of the Soviet Dnieper-Carpathian Offensive. During this period, the Germans "brought at least 853 tanks, assault guns, and self-propelled anti-tank guns with them" (p. 227), as shown in the list of reinforcements and known replacements (p. 229). However, Liedtke's numbers for the given period are incomplete. The other reinforcements and replacements that arrived during this period are mentioned in another works.
  31. ^ a b Alekseй Isaev. "Kotёl" Hube. Proskurovsko-Černovickaя Operaciя 1944 goda. Яuza, 2017, p. 196, 270, 359. Reinforcements and replacements that arrived in March–April 1944, which are not mentioned in Liedtke's work, are the following: 653. Schwere Panzerjager Abteilung that arrived from Austria in April 1944 with 31 Ferdinand's (p. 359); 506. Schwere Panzer Abteilung that returned to service in April 1944 after being refitted with 45 new Tigers; 40 new Panzer IV's that arrived near Chernovtsy for the 1. Panzer Division in March 1944 (p. 196).
  32. ^ Maksim Kolomiec. «PANTERA». Pervaя эnciklopediя legendarnogo tanka. Яuza: Эksmo, 2013, pp. 315-319. Note: as the name of the book suggests, this book and the referenced pages in it specify the shipment of all new Panther tanks from manufacturing plants to every single Panther tank battalion of panzer divisions belonging to Army Group South as replacements from 1 January to 30 April 1944. During this period, the panzer divisions belonging to Army Group South altogether received 657 new Panther tanks as replacements. Of them, 176 were delivered in January 1944 (pp. 315-316), 97 in February 1944 (pp. 316-317), 130 in March 1944 (pp. 317-318) and 254 in April 1944 (pp. 318-319), for a grant total of 657 Panther tanks between January–April 1944. Among the panzer divisions that received new Panthers, the Panzergrendier Division Grossdeutschland is included too, which in size and organization actually resembled SS panzer divisions. Thus, from 1 to 12 April 1944, 55 new Panthers were sent to Grossdeutschland as replacements (p. 318) in Romania, where they played a key role in stopping the Soviet offensives in the first (April 1944) and second (May 1944) Battle of Târgu Frumos.
  33. ^ a b As shown already, these armored reinforcements and new replacements between January–April 1944 amounted to approximately 1,850 armored vehicles. However, it is certain that the actual number was considerably higher, since the specific number of new Panzer IV tank replacements for each panzer division and new Tiger tank replacements for each Tiger tank battalion belonging to Army Group South between January–April 1944 are unknown.
  34. ^ a b v Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, p. 238.
  35. ^ Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, pp. 227-228.
  36. ^ Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, p. 235.
  37. ^ Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, p. 228.
  38. ^ Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, p. 233.
  39. ^ a b Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, p. 223
  40. ^ a b v Glantz, D., House, J. When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler. University Press of Kansas, 1995, p. 191.
  41. ^ a b Erickson, J. The Road to Berlin. Weidenfeld and Nicolson, 1983, p. 187.
  42. ^ a b v g d đ Frieser, Karl-Heinz. The Eastern Front 1943-1944: The War in the East and on the Neighbouring Fronts. Oxford University Press, 2017, p. 855.
  43. ^ Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, p. 218.
  44. ^ Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 14.
  45. ^ Pimlott, str. 251
  46. ^ a b Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 19.
  47. ^ a b v Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 17.
  48. ^ Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 18.
  49. ^ Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, pp. 218-219.
  50. ^ Adair, Paul. Hitler's Greatest Defeat: The Collapse Of The Army Group Centre, June 1944. Brockhampton Press, 1998, p. 63.
  51. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o Pimlott, str. 332
  52. ^ Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 20.
  53. ^ Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 21.
  54. ^ Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 22.
  55. ^ Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 5.
  56. ^ Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 6.
  57. ^ Alekseй Isaev. "Kotёl" Hube. Proskurovsko-Černovickaя Operaciя 1944 goda. Яuza, 2017, pp. 7-8.
  58. ^ Liedtke, Gregory. Enduring the Whirlwind: The German Army and the Russo-German War 1941-1943. Wolverhampton Military Studies, 2016, p. 182.
  59. ^ Nipe, George, M. Last Victory in Russia: The SS-Panzerkorps and Manstein's Kharkov Counteroffensive, February–March 1943. Schiffer Military History, 2000, p. 189.
  60. ^ a b Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 88.
  61. ^ Werth, Alexander. Russia at War, 1941-1945. E. P. Dutton, 1964, p. 783.
  62. ^ a b 22 iюnя– 9 maя. Velikaя Otečestvennaя voйna. Alekseй Isaev, Artem Drabkin. Moskva: Эksmo: Яuza, 2015, p. 498.
  63. ^ Bergstrom, C. Jagdwaffe Volume Five, Section 2: War in the East 1944-1945. Classic Publications, 2005, p. 108.
  64. ^ Buttar, P. The Reckoning: The Defeat of Army Group South, 1944. Bloomsbury Publishing, 2020, p. 175.
  65. ^ Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 7.
  66. ^ Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 265
  67. ^ a b v Willmott, str. 371
  68. ^ Ziemke, str. 218
  69. ^ a b v Ziemke, str. 220
  70. ^ a b v g Ziemke, str. 222
  71. ^ a b v g Ziemke, str. 223
  72. ^ a b v g Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 46
  73. ^ a b Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 54
  74. ^ a b v Willmott, str. 372
  75. ^ a b v g Bellamy, str. 606
  76. ^ Buchner, Alex. Ostfront 1944: The German Defensive Battles on the Russian Front 1944. Schiffer Publishing, Ltd. 1995, p. 69.
  77. ^ a b Keegan, str. 476
  78. ^ a b v g d Willmott, str. 374
  79. ^ a b Willmott, str. 373
  80. ^ Pimlott, str. 334
  81. ^ a b v g d đ e ž z i j k l Pimlott, str. 333
  82. ^ Liddell Hart, p. 148
  83. ^ Gregory Liedtke (2015). Lost in the Mud: The (Nearly) Forgotten Collapse of the German Army in the Western Ukraine, March and April 1944. The Journal of Slavic Military Studies, p. 223.
  84. ^ Erickson, J. The Road to Berlin. Weidenfeld and Nicolson, 1983, p. 188.
  85. ^ a b v Frieser, Karl-Heinz. The Eastern Front 1943-1944: The War in the East and on the Neighbouring Fronts. Oxford University Press, 2017, p. 859.
  86. ^ a b Frieser, Karl-Heinz. The Eastern Front 1943-1944: The War in the East and on the Neighbouring Fronts. Oxford University Press, 2017, p. 848.
  87. ^ a b Frieser, Karl-Heinz. The Eastern Front 1943-1944: The War in the East and on the Neighbouring Fronts. Oxford University Press, 2017, p. 846.
  88. ^ a b Ziemke, E., F. Stalingrad to Berlin: The German Defeat in the East. Center of Military History, United States Army, Washington, D. C., 2002, p. 287.
  89. ^ a b Frieser, Karl-Heinz. The Eastern Front 1943-1944: The War in the East and on the Neighbouring Fronts. Oxford University Press, 2017, p. 852.
  90. ^ a b v Frieser, Karl-Heinz. The Eastern Front 1943-1944: The War in the East and on the Neighbouring Fronts. Oxford University Press, 2017, p. 854.
  91. ^ Warlimont, W. Inside Hitler's Headquarters, 1939-45. Presidio Press, 1991, p. 412.
  92. ^ Warlimont, W. Inside Hitler's Headquarters, 1939-45. Presidio Press, 1991, pp. 412-413.
  93. ^ a b v g d Frieser, Karl-Heinz. The Eastern Front 1943-1944: The War in the East and on the Neighbouring Fronts. Oxford University Press, 2017, p. 856.
  94. ^ a b v Frieser, Karl-Heinz. The Eastern Front 1943-1944: The War in the East and on the Neighbouring Fronts. Oxford University Press, 2017, p. 858.
  95. ^ Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 280. Note: this is only for Romanian mountain brigades, which are not mentioned in the Liedtke's work. Thus, between 2-28 April 1944, the 101st, 102nd and 103rd Romanian Mountain Brigades arrived as part of reinforcements.
  96. ^ Grыlev A.N. Dnepr-Karpatы-Krыm. Osvoboždenie Pravoberežnoй Ukrainы i Krыma v 1944 godu. Moskva: Nauka, 1970, p. 256

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Дњепарско-карпатска_офанзива&oldid=27678149”