Emanacija
Emanacija (lat: emanatio - isticanje, izviranje, izlivanje; od emanare - isticati) je filozofski pojam koji označava isticanje nečeg nižeg iz nečeg višeg, konačno izviranje svih stvari iz jednog najvišeg izvora. Emanacija najčešće podrazumeva i emanatizam.
Emanatizam je shvatanje po kojem svet nastaje neprestanim stvoriteljnim prelivanjem bića, a ne jednokratnim činom stvaranja. Svet mnoštvenosti ističe iz punoće Jednog, slabeći u silaznim stupnjevima. Kao što svetlost postaje slabija što se više udaljava od izvora, tako i bića postaju nesavršenija što se više udaljavaju od bitka.[1] Otuda postupnost opadanja u prirodi, i nastanak zla. Tvar je ono najniže u procesu emanacije, odsustvo bića, nebiće (me on). Emanacija je donekle suprotan pojam evoluciji - dok se u evoluciji proces kreće od nesavršenog ka savršenijem, u emanaciji ide od savršenog ka manje savršenom.
Emanatizam u filozofiji[uredi | uredi izvor]
Učenje o emanaciji se najpre razvilo u starim istočnim filozofijama, prvenstveno u indijskoj i persijskoj[1]. Filozofska misao Indije, izgradila je teoriju nastajanja sveta putem ishođenja iz Brame.
| „ | Kao nit iz pauka, drvo iz semena, valovi iz mora, oganj iz uglja, tako svet izlazi iz Brame...[2] | ” |
Na Zapadu su učenje o emanaciji usvojili Plotin, neoplatonisti i hrišćanski gnostici. Po učenju novoplatoničara i gnostičara, svet je emanacija božanstva, proishođenje manje savršenog bića iz višeg i savršenijeg. Plotin razlikuje četiri stupnja bitka: iskon svega, božansko Jedno (Hen) kao izvor bitka; prva emanacija je svetski um ili duh (nous) što sadrži ideje kao uzore bića, druga je emanacija svetska duša (psihe), i nakon toga dolazi puka tvar (ili materija, gr: hile) kao tmina, zlo i nebitak[1]. Tako čovek delimično pripada carstvu duha i duše, delimično materiji, nalazeći se na međi duha i tvari, svetla i tmine. Naporom da se uzdigne do Jednog kao iskona i istine, dobrote i lepote, čovek prelazi obrnut put od tmine do svetlosti, da bi se napokon u mističnom istupljenju (ekstazi), stanju izvan sebe, višem od svake umna spoznaja, stopio s Jednim.
Emanatizam je preko Plotina i njegovih učenika uticao na mnoge. Porfirije, Jamblih i Proklo delovali su na Pseudo-Dionisija Areopagita i hrišćanstvo u doba Avgustina, zatim i na srednjovjekovnu arapsku (Averoes), jevrejsku i zapadnu filozofiju, posebno na Jovana Skota Erijugenu, Majstora Eharta, Nikolu Kuzanskog, Đordana Bruna, Jakoba Bemea, i naposletku na idealizam Šelinga i Hegela[1]. Emanacionizam je imao uticaja i na neke pravoslavne teologe poput Grigorija Palame.
