Zelena stranka
Zelena stranka je formalno organizovana politička stranka zasnovana na principima zelene politike, kao što su socijalna pravda, ekologija i nenasilje.
Zeleni veruju da su ta pitanja inherentno povezana jedni s drugima kao temelj za svetski mir. Zelene partijske platforme obično prihvataju socijaldemokratske ekonomske politike i stvaraju koalicije sa drugim levičarskim strankama. Zelene stranke postoje u skoro 90 zemalja sveta dok su mnoge partije i članovi Globalnih zelenih.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Političke stranke koje su vodile kampanje na pretežno ekološkoj platformi nastale su početkom 1970-ih godina u raznim delovima sveta.
Prve svetske političke stranke koje su vodile kampanju na pretežno ekološkoj platformi bile su Ujedinjena grupa za Tasmaniju koja se takmičila na državnim izborima u aprilu 1972. u Tasmaniji u Australiji i Stranka vrednosti na Novom Zelandu, koja se takmičila na opštim izborima na Novom Zelandu u novembru 1972.[1] Njihova upotreba naziva "zeleni" potiče od "zelenih zabrana" odnosno od australijskog pokreta građevinskih radnika koji su odbili da grade na mestima od kulturnog i ekološkog značaja.[2]
Prva zelena stranka u Evropi bila je Narodni pokret za životnu sredinu, osnovana 1972. godine u švajcarskom kantonu Nešatel. Prva nacionalna zelena stranka u Evropi bila je LjUDI, osnovana u Ujedinjenom Kraljevstvu februaru 1973. godine, koja se na kraju pretvorila u Ekološku stranku, a potom i u Zelenu stranku. Nekoliko drugih lokalnih političkih grupa osnovano je početkom 1970-ih godina, a Fons Sprangers je verovatno bio prvi zeleni gradonačelnik na svetu, izabran 1970. godine u Mir-u i bio je aktivan član Flamanskih zelenih sve do 2020. godine. Čini se da je prva politička stranka koja je koristila naziv "Zelena" je Donja Saksonska „Zelena lista za zaštitu životne sredine“, osnovana 1. septembra 1977.
Prva zelena stranka koja je postigla nacionalni značaj bila je Nemačka stranka zelenih, poznata po svom protivljenju nuklearnoj energiji, kao i anti-centralističkoj i pacifističkoj vrednosti tradicionalnih za zelene. Osnovani su 1980. godine i tokom njihovog postojanja nekoliko godina su proveli u koalicionim vladama na državnom nivou. Bili su u saveznoj vladi sa Socijaldemokratskom partijom Nemačke u takozvanom savezu Crveno-zelenih od 1998. godine do 2005. godine. 2001. godine su postigli sporazum o ukidanju oslanjanja na nuklearnu energiju u Nemačkoj i dogovorili se da ostanu u koaliciji i da podržavali su vladu kancelara Gerharda Šredera u avganistanskom ratu 2001. godine. To ih je dovelo u sukob sa mnogim zelenim strankama širom sveta.
U Finskoj je 1995. Finska stranka zelenih bila prva evropska stranka Zelenih koja je bila deo nacionalnog kabineta. Ostale zelene stranke koje su učestvovale u vladi na nacionalnom nivou uključuju Groen! (ranije Agalev) i Ecolo u Belgiji, Zeleni u Francuskoj i Zelena stranka u Irskoj. U Holandiji je Zelena levica bila osnovana 1990. godine od četiri male levičarske stranke i sada je stabilna frakcija u holandskom parlamentu. Australijski zeleni podržali su vladu laburista iz reda laburista od 2010. do 2013. godine i učestvovali su u nekoliko državnih vlada.
Širom sveta pojedinci su osnovali mnoge zelene stranke tokom poslednjih trideset godina. Zelena zastupljenost postoji na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou u mnogim zemljama širom sveta. Većina zelenih partija formirana je da pobedi na izborima, i tako se organizuju po predstavljenim izbornim ili političkim okruzima. Ali to ne važi univerzalno: Zelena partija Aljaske organizovana je po bioregionalnim linijama radi praktikovanja bioregionalne demokratije.
Zelene stranke[uredi | uredi izvor]
Australija i Okeanija[uredi | uredi izvor]
Zelene stranke ostvarile su nacionalnu ili državnu parlamentarnu zastupljenost na Novom Zelandu, Australiji i Vanuatu. Na Novom Zelandu, Zelena stranka Aotearoa trenutno ima 10 mesta u novozelandskom Predstavničkom domu nakon opštih izbora 2020.[3] Australijski zeleni zauzimaju 10 mesta u australijskom Senatu i jedno mesto u australijskom predstavničkom domu. Od 2004. na svim saveznim izborima su dobili više glasova od bilo koje druge treće stranke. Takođe imaju predstavništvo u gornjem i donjem domu državnih parlamenata pet država i u jednodomnom veću jedne teritorije. Zeleni takođe imaju predstavničke položaje u lokalnoj upravi širom Novog Zelanda i Australije (gde jedan broj lokalnih vlasti kontrolišu zeleni odbornici). Zeleni su 2010. godine preuzeli sedište Melburna od Australijske laburističke stranke sa kandidatom Adamom Bendtom. Ovo je prvi put da su zeleni osvojili mesto u Donjem domu na opštim izborima (iako su prethodno osvojili dva mesta na dopunskim izborima).
Proporcionalna zastupljenost u australijskom Senatu i na Novom Zelandu ojačala je položaj australijskih Zelenih i Zelene stranke Novog Zelanda i omogućila im da direktno učestvuju u zakonodavnim telima i odborima za donošenje politika. U zemljama koje slede britanski stil izbora, zelene stranke se suočavaju sa preprekama u sticanju saveznih ili pokrajinskih, regionalnih ili državnih mesta.
Na izborima za Australijsku prestoničku teritoriju u Australiji 2008. godine, Zeleni su osvojili 15,6% glasova, osvojivši 4 od 17 mesta. Šejn Retenburi je bio izabran za predsedavajućeg skupštine. Međutim, zadržali su samo jedno mesto na izborima 2012. godine na istoj teritoriji.
Zelena konfederacija u Vanuatuu osvojila je 3 od 52 mesta na poslednjim opštim izborima u oktobru 2012 godine. Njihov najistaknutiji član je Moana Kalosil, ko je postao premijer u martu 2013.[4]
Postoji stranka Zelenih Papue Nove Gvineje, ali ona nema nijednog člana u parlamentu.[3] Na kratko je postojala Zelena stranka na Fidžiju od 2008. do 2013; pošto je vojni režim u to vreme suspendovao Parlament, stranka nije mogla da učestvuje ni na jednom izboru pre nego što su sve stranke odjavljene 2013.[5]
Evropa[uredi | uredi izvor]
Posle višegodišnje saradnje između nacionalnih zelenih partija, formirali su panevropski savez koja je ujedinila većinu evropskih zelenih partija. Zeleni su stranka u Evropskom parlamentu sa 46 mesta od juna 2009. godine. Imaju dugogodišnji savez sa Evropskom slobodnom alijansom (EFA) kao npr. sa Škotskom nacionalnom strankom. Zajedno Evropska stranka zelenih-EFA ima 58 mesta i četvrta je po veličini stranka u Evropskom parlamentu.
Iako u mnogim pitanjima evropski zeleni sprovode iste politike, jedno pitanje deli evropske zelene stranke: Evropska unija. Neke zelene stranke, poput holandske Zelene levice, zelene partije Engleske i Velsa, švajcarske Zelene stranke, Irske zelene stranke i Nemačke alijanse 90 / Zeleni, su proevropske, dok su neke, poput Zelene stranke u Švedskoj su umereno evroskeptične.
Neke zelene stranke bile su deo vladajućih koalicija. Prva je bila Finska zelena liga koja je ušla u vladu 1995. godine. Italijanska federacija zelenih, Francuski zeleni, Nemačka alijansa 90 / Zeleni i obe belgijske zelene stranke, francuski Ecolo i holandski Agalev bili deo vlade tokom kasnih 1990-ih. Najuspešnija je bila Letonska stranka zelenih, koja je 2004. godine obezbedila premijera Letonije. Švedska stranka zelenih bila je dugogodišnji pristalica vlade socijaldemokratske manjine do izbora 2006. kada je socijaldemokratska stranka izgubila. Irska stranka zelenih trenutno je u vladi, ušavši u koaliciju sa Fijanom Fol i Fijanom Gejl u junu 2020. godine, sa tri mesta u kabinetu. Prethodno je bila u koalicionoj vladi sa Fijanom Fol od 2007. do januara 2011. kada je stranka povukla podršku vladajućoj koaliciji.
U Skandinaviji su levičarske socijalističke stranke formirale Nordijski savez zelene levice. Ove stranke imaju iste ideale kao i evropski zeleni. Međutim, oni ne sarađuju sa Globalnim zelenim ili Evropskim zelenim, već umesto toga formiraju kombinovanu parlamentarnu grupu sa Strankom evropske levice, koja ujedinjuje komuniste i postkomuniste. Postoji jedan izuzetak, 2004. evroposlanik Danske socijalističke narodne partije napustio je nordijsku poslaničku grupu Zelena levica i pridružio se zelenoj parlamentarnoj grupi u Evropskom parlamentu. Socijalistička narodna partija trenutno je posmatrač u Evropskoj stranci zelenih i Globalnim zelenim. Izvan Skandinavije, Letonija je 2004. godine postala prva država na svetu koja je zelenog političara postavila šefom vlade, ali je 2006. stranka Zelenih dobila samo 16,71% odsto glasova. Na parlamentarnim izborima u Estoniji 2007. godine, estonski zeleni osvojili su 7,1% odsto glasova i mandat za šest mesta u parlamentu zemlje, Riigikogu. Ostali značajni izborni rezultati za evropske zelene stranke uključuju nemačku alijansu 90 / Zeleni na saveznim izborima 2002. godine i francusku Evropu Ekologija - Zeleni na parlamentarnim izborima 2012. godine, na kojima su obojica osvojili više mesta nego bilo koja treća stranka.
U nekim zemljama zelenim je bilo teško da dobiju bilo kakvu zastupljenost u nacionalnom parlamentu. Za to se mogu naći tri razloga. Obuhvata zemlje sa prvom prošlošću nakon izbornog sistema, poput Ujedinjenog Kraljevstva. Međutim, uprkos prvom prošlom poštanskom sistemu u Ujedinjenom Kraljevstvu, Stranka zelenih Engleske i Velsa osvojila je svoje prvo mesto u Domu komuna kada je Karolin Lukas osvojila mesto Brajton Paviljon u 2010. Škotski zeleni su imali uspeha u delegirani škotski parlament, dok je stranka Zelenih Severna Irska imala uspeha u delegiranoj Skupštini Severne Irske i lokalnim izborima na kojima se ne koristi sistem prve prošlosti. U zemljama u kojima je stranka sa sličnim idealima jača, poput Norveške i Danske, stranke Zelenih imaju tendenciju da postignu lošiji učinak. U nekim istočnoevropskim zemljama, poput Rumunije i Poljske, zelene stranke su još uvek u procesu formiranja i zbog toga nisu stekle dovoljnu podršku. Stranka zelenih Bugarske deo je levičarske koalicije za Bugarsku, koja je trenutno u opoziciji. Nema parlamentarno predstavništvo, ali je obezbedio jednog zamenika ministra u vladi premijera Sergeja Staniševa od 2005. do 2009. godine.
Zelene stranke u Srbiji[uredi | uredi izvor]
- Zeleni Srbije, osnovana 2007. godine.
- Zelena stranka, osnovana 2014. godine.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Dann, Christine. „The development of the first two Green parties New Zealand and Tasmania”. From Earth's last islands. The global origins of Green politics. Global Greens. Arhivirano iz originala 10. 6. 2011. g.
- ^ Bevan, RA (2001), Petra Kelly: The Other Green, New Political Science, vol. 23, no. 2, November, pp. 181-202
- ^ a b New Zealand Electoral Commission. „NEW ZEALAND 2017 GENERAL ELECTION - OFFICIAL RESULTS”.
- ^ "Moana Carcasses named new Vanuatu PM", Radio Australia, 25 March 2013
- ^ "Going Green", Fiji Sun, 2 June 2013
| Normativna kontrola: Državne |
|---|
