Zindan kapija
| Zindan kapija | |
|---|---|
.JPG) Zindan kapija u Beogradskoj tvrđavi | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Vreme nastanka | između 1740. i 1760. |
| Tip kulturnog dobra | spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda |
| beogradskonasledje | |
Zindan kapija jedna je od mnogobrojnih kapija na Beogradskoj tvrđavi, izgrađena u celini sa susednim fortifikacijama, kao srednja kapija u pravcu Dunava. Povezana je sa Despotovom kapijom (iznutra) i Leopoldovom kapijom (spolja). Izgrađena je sredinom 15. veka.[1]
Karakteristična je po tome što se nalazi između dve okrugle kule, koje je čine najpoznatijom i najupečatljivijom kapijom Beogradske tvrđave kako zbog zvučnog imena tako i zbog karakterističnog izgleda.[2]
Na osnovu dosadašnjih arheoloških istraživanja utvrđeno je da su postojale četiri faze u kojima je Zindan kapije preživela velike izmene. Prvobitno građena, kao fortifikacioni sistem u 15. veku, na prelazu s hladnog na vatreno oružje, ona je u 18. veku izgubila odbrambenu funkciju, i korišćena je kao mračni zatvor. Zato se njen naziv koristi kao sinonim nekadašnjeg utamničenja i ropstva u vreme vladavine Osmanlija.[3]
Naziv[uredi | uredi izvor]
Naziv Zindan kapija dobila je u 18. veku kada su je Osmanlije koristile kao tamnicu (tur. zindan) po čemu je i nazvana.[4]
Položaj i razmeštaj[uredi | uredi izvor]
Zidan kapija se nalazi na severoistočnom uglu grebena Beogradske tvrđave i jedan je od četiri ulaza na Gornji grad. Ulazni portal kapije flankiran je sa dve polukružne kule, Severnom i Južnom. Iza ulaznog portala je prolaz kapije, sa čijih se bočnih strana nalaze hodnici koji vode u kule.
Od Severne kule se nastavlja Lučni bedem, koji je s vremenom transformisan u bastion, dok se od Južne kule ka rovu Severoistočnog bedema Gornjeg grada pruža bedem, koji je pre rova prekinut kaponirom.[5]
Neposredno nakon gradnje, Zindan kapija je bila glavni ulaz u Gornji grad sa kopna i prva zaštita glavne Istočne ili Despotove kapije.
| „ | Strateški je odlično pozicionirana na uzvišenju koje se od Lučnog bedema strmo spušta ka ušću reka i Donjem gradu, ostavljajući samo mali pristup sa kopna koji je mogao lako biti kontrolisan. Ispod Zindan kapije u donjogradskoj zaravni nalazi se Istočna kapija II, koja je imala istu funkciju u odbrambenom sistemu Istočne kapije Donjeg grada.[3] | ” |
Istorija[uredi | uredi izvor]
Beogradska tvrđava podignuta je na grebenu iznad ušća Save u Dunav u razdoblju od 1. do 18. veka kao kompleks odbrambenog karaktera. Tvrđava je danas svojevrstan muzej istorije Beograda. Ovu celinu čine sama Beogradska tvrđava, podeljena na Gornji i Donji grad, i park Kalemegdan. Zbog izuzetnog strateškog značaja na ovom mestu je, krajem prvog veka naše ere, podignuto utvrđenje - rimski kastrum, kao stalni vojni logor IV Flavijeve legije, a uz utvrđenje na bregu iznad ušća Save u Dunav, nastao je antički Singidunum, a na istom mestu i slovenski Beograd.[6]
| „ | Vekovima se srednjovekovni grad razvijao na prostorima Tvrđave, tražeći sigurnost među njenim bedemima. Beogradska tvrđava često je rušena i obnavljana. Iznad rimskih zidina stoje srpski bedemi, a preko njih, turske i austrijske fortifikacije. U 12. veku vizantijski car Manojlo Komnin podigao je na rimskim ruševinama novi kastel. U prvim decenijama 14. veka ovo malo utvrđenje na bregu prošireno je do rečnih obala. U okviru bedema razvio se napredan srednjovekovni grad.[6] | ” |
Za vreme vladavine despota Stefana Lazarevića (1404. do 1427. godine), Beogradski grad, kao prestonica srpske države, doživljavao je brzi kulturni, društveni i ekonomski procvat. Iako je despot Stefan grad zatekao u ruševinama, on je tokom cele svoje vladavine zidao i utvrđivao grad,[a] poštujući za ono istorijsko razdoblje najsavremenije principe građenja utvrđenja.[7]
Nagli razvoj Beograda prekinut je smrću despota Stefana 1427. godine. Beograd je, po ugovoru, vraćen Ugarima, koji postaje ključno utvrđenje u sistemu odbrane južne ugarske granice. Iako su u tom razdoblju obustavljeni veliki radovi na daljem utvrđivanju Beogradske tvrđave, za vreme vladavine kralja Žigmunda, njenoj odbrani je bila posvećena velika pažnja, tako da je grad bio dobro snabdeven odbrambenom artiljerijom.
Posle turskog osvajanja 1521. godine, pa sve do kraja 17. veka, Beogradska tvrđava nije značajnije dograđivana.[6]
Novo razdoblje započelo je austrijsko-turskim ratom. Kao ključno utvrđenje u središtu ratnih sukoba tokom 18. veka, Tvrđava je tri puta rekonstruisana. Porušen je stari kastel, a veliki deo srednjovekovnih bedema prekrile su nove fortifikacije. Pod austrijskom okupacijom, 1717-1739. godine, posle izgradnje novih modernih utvrđenja, Beogradska tvrđava je predstavljala jedno od najjačih vojnih uporišta u Evropi. Građena je prema projektima generala Nikole Doksata Demoreza.[6]
Do kraja 18. veka Beogradska tvrđava je dobila konačni oblik. U ratnim razaranjima tokom proteklih decenija porušeni su gotovo svi objekti u Gornjem i Donjem gradu, a bedemi znatno oštećeni.[6]
Kako prema Beogradskoj tvrđavi vode ulice Knez Mihailova i Uzun Mirkova. Na tom pravcu su glavne tvrđavske kapije - Stambol-kapija (unutrašnja i spoljna) i Sahat-kapija. U srednjovekovno utvrđenje ulazilo se sa:
- istočne strane (pored današnjeg Zoološkog vrta), kroz Zindan kapiju i Despotovu kapiju Gornjeg grada.
- dok se Donjem gradu prilazi iz Bulevara vojvode Bojovića, kroz Vidin kapiju i iz Karađorđeve ulice kroz Mračnu kapiju.[6]
U navedenim istorijskim uslovima nastala je današnja Zindan kapija, koja je sagrađena ispred nekadašnje glavne gornjogradske kapije, između dve turske opsade, od 1440. do 1456. godine, praktično u isto vreme kad je izgrađena i Istočna kapija II Donjeg grada. Kapija je bila sa pratećim kulama, kao dela fortifikacionog sistem na prelazu sa hladnog na vatreno oružje, u vreme kada se u odbranu tvrđava uvode prvi topovi, kojima je trebala da bude prilagođena i fortifikacija. Sa bedemom koji je opasuje, imala je položaje za vatrenu liniju od sedam topova, što je za to doba predstavljalo jedno od najmodernijih evropskih rešenja.[3]
U vreme izgradnje Zindan kapija je bila je glavni ulaz u Gornji grad Beogradske tvrđave iz pravca današnjeg grada, što je činilo i prvom zaštitom glavne Istočne kapija, poznatijih kao Despotova kapija sa Despotovom kulom.
Kada je Zindan kapija izgubila odbrambenu funkciju, njen prostor služio je kao tamnica po čemu je i dobila ime Zindan kapija.
Obnovljena je 1938. godine, i relativno je dobro sačuvana.[8] Sledeće obnavljanje bilo je 2022. godine.[9]
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Arhitektonski sklop Zindan kapije sastoji se od lučno zasvođene kapija sa dve okrugle kule koje okružuju kapiju i most. Osnova prolaza je kvadratnog oblika. Na bočnim zidovima se nalazi po jedan prozorski otvor na visini od 1,25 m od nivoa prolaza kapije. Iza unutrašnjeg portala ka Istočnoj kapiji Gornjeg grada, levo i desno su ulazi u bočne hodnike, koji vode do različitih etaža u kulama. Kule su identične forme i namene, ali im nedostaje njihova međusobna komunikacija. Gornji deo kula završava se zupčasto, sa otvorima na ogradi, kao specijalna vrsta zaklona za oružje koji su bili veoma efikasni i funkcionalni u odbijanju neprijatelja.[3]
.jpg)
Kapija je sa unutrašnje strane imala masivna gvozdena vrata i pomoćne prostorije sa leve i desne strane. Podrumi kula su korišćene od strane Osmanlija kao tamnice za hrišćane, o čemu svedoči i naziv koji je nastao od turske reči „zindan" što znači tamnica.[3]
Zindan kapija je danas povezana sa Despotovom kapijom iznutra i Leopoldovom kapijom spolja. Da bi se do nje došlo neophodno je proći kroz Gradsko polje.
Napomene[uredi | uredi izvor]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ M. Popović, Beogradska tvrđava, Beograd, 2006
- ^ Beogradska tvrđava u prošlosti, sadašnjosti i budućnosti: Zbirka referata sa naučnog skupa o Beogradskoj tvrđavi (1988), Beograd: SANU: Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda.
- ^ a b v g d Marina S. Pavlović, Kompleks Zidan kapija, Nasleđe, UDK 902.2:725.96(491.11)"2002/2006" ; 904:725.182"653"(497.11)
- ^ Marjanović-Vujović, G. i Popović, M. (1968), Beograd, utvrđenje Beogradskog grada, Arheološki pregled 10 (Beograd): 198–201.
- ^ Brzulović Stanisavljević, Tatjana (2018). „Izdanja Bibliotekarskog društva Srbije”. Bibliotekar. 60 (2): 121—124. ISSN 0006-1816. doi:10.18485/bibliotekar.2018.60.2.10.
- ^ a b v g d đ „Beogradska tvrđava”. Grad Beograd - Zvanična internet prezentacija | Beogradska tvrđava (na jeziku: srpski). Pristupljeno 30. 5. 2020.
- ^ a b Kalić-Mijušković, J. (1967), Beograd u srednjem veku, Beograd: Srpska književna zadruga.
- ^ "Politika", 31. jan. 1940
- ^ „POČELA OBNOVA ZINDAN KAPIJE: Grad za rekonstrukciju obezbedio milion evra”. Večernje novosti. 17. 3. 2022. Pristupljeno 20. 3. 2022.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Purković, A. M. (ur) (1978), Knez i despot Stefan Lazarević, Beograd: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve.
- Rokai, P., Đere, Z., Pal, T. i Kasaš, A. (2002), Istorija Mađara, Beograd: Clio. Toy, S. (1985), Castles: Their Construction and History, Dover: Dover edition.
- Čelebija, E. (1954), Putopis I: Odlomci o jugoslovenskim zemljama, Sarajevo: Svjetlost.
- Lepoge, J. D. (2002), Castles and fortified cities of medieval Europe, an illustrated history, London: McFarland&Co.
