Ivan Fregl
| Ivan Fregl | |
|---|---|
 Ivan Fregl u uniformi pešadijskog majora | |
| Lični podaci | |
| Nadimak | Ivo, Srček |
| Datum rođenja | 30. decembar 1901. |
| Mesto rođenja | Fram, Austrougarska |
| Datum smrti | 19. decembar 1941. (39 god.) |
| Mesto smrti | Valjevo, Okupirana Srbija |
| Obrazovanje | Vojna akademija u Beogradu |
| Porodica | |
| Supružnik | Milica Petrović |
| Vojna karijera | |
| Vojska |  Jugoslovenska vojska Jugoslovenska vojska u otadžbini |
| Rod | pešadija |
| Čin | generalštabni major |
| Jedinica | Risnjački planinski odred Ribnički četnički odred |
| Odlikovanja | 
 |
Ivan Fregl (Fram, 30. decembar 1901 – Valjevo, 17[1]/19. decembar 1941) bio je oficir slovenačkog porekla, generalštabni major Jugoslovenske vojske i jedan od prvih ljudi koji su se pridružili pokretu pukovnika Dragoljuba Draže Mihailovića.
Zarobljen je zajedno sa majorom Aleksandrom Mišićem, tokom velike nemačke operacije "Mihailović", decembra 1941. godine. Obojica su streljani nekoliko dana kasnije u okolini Valjeva.
Mladost i obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Ivan Fregl je rođen 30. decembra 1901. godine u Framu kod Maribora, kao vanbračni sin Elizabete, kćerke lokalnog krčmara.[2] Majka se preselila u Ptuj i potom udala kod Ljutomera. Za to vreme, Fregl je u rodnom mestu završio osnovnu školu i potom Vinarsku i voćarsku školu u Mariboru.
Nakon odsluženog vojnog roka u Jugoslovenskoj vojsci, postao je rezervni oficir i primljen je na stalnu službu. Službovao je u Bijeljini, Banjaluci i na Sušaku, a prošao je i planinsku i skijašku obuku.
Oženio se profesorkom Milicom Petrović, sestrom pilota potpukovnika Petrovića. Sa njom je dobio kćerku Gordanu, koja je bila nastavnik francuskog jezika u Osnovnoj školi "Đura Jakšić" na Kanarevom brdu u Beogradu.
Završio je Nižu školu Vojne akademije u Beogradu, potom Višu školu Vojne akademije od 1933. do 1935. godine i Podoficirsku školu kralja Aleksandra u Beogradu. Između 1938. i 1939. godine je prošao generalštabnu obuku u saobraćajnom odeljenju i dobio čin generalštabnog majora.
Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]
Nije sasvim jasno gde se nalazio za vreme Aprilskog rata 1941. godine. Jedni izvori ga pominju kao načelnika štaba Risnjačkog planinskog odreda pod komandom generalštabnog pukovnika Stojadina Milenkovića, u sastavu Sedme armije na čelu koje se nalazio divizijskog generala Dušana Trifunovića.[2] Drugi izvori tvrde da je bio načelnik štaba Vrbaske divizije u Banjaluci.[3]
Po kapitulaciji se vratio privremeno u Ljubljanu i ubrzo otišao za Beograd, nameran da uspostavi vezu sa jugoslovenskim oficirima koji su izbegli zarobljeništvo. Na leto se pridružio majoru Aleksandru Mišiću, sinu vojvode Živojina Mišića, koji je formirao Ribnički četnički odred. On je uzeo Fregla za načelnika štaba odreda. Pukovnik Dragoljub Draža Mihailović mu je poverio da radi na organizovanju jugoslovenskih oficira u Sloveniji.
Operacija "Mihailović"[uredi | uredi izvor]
Pošto su primećeni značajni pokreti nemačkih snaga prema Ravnoj gori, pukovnik Mihailović je naredio neprimetno odstupanje. Međutim, kurir je 5. decembra 1941. godine oko podne, izvestio da major Mišić sa svojim odredom ostaje u rodnoj kući u Struganiku, gde namerava da pruži otpor. Pukovnik Mihailović je krenuo prema njemu, zajedno sa majorom Ostojićem.
Ujutru 6. decembra, javljeno je da se Struganiku približavaju nemački tenkovi, terajući civile ispred sebe, kako bi zaustavili potencijalni napad četnika. Došlo je do kratkog sukoba sa Nemcima, nakon čega su bili locirani i opkoljeni. Najpre je zarobljen podnarednik Đura Vojnović, kod koga je pronađeno oružje nemačke proizvodnje, što je ukazivalo da ga je zarobio nakon ubijanja nekog nemačkog vojnika, te je odmah streljan. Major Mišić je shvatio da nema izlaza, pa je svom pratiocu Lazaru Vukmiricu naredio da Mihailovića pokrije lišćem, a isto je učinio i sa Ostojićem. Potom su major Mišić i major Fregl izašli pred Nemce. Mišić je na nemačkom jeziku saopštio da je on pukovnik Mihailović, koji se zapravo nalazio svega dva metra od njega.[3]
Smrt[uredi | uredi izvor]
Mišić i Fregl su najpre odvedeni u Valjevo. Premešteni su u divizijski zatvor 15. decembra. Streljani su 17. ili 19. decembra, na nepoznatoj lokaciji. Pretpostavlja se da bi to mogla biti Đenovačka šuma na obodu Valjeva.
Fregla je pokušala da poseti supruga Milica, ali je već bilo kasno kada je stigla:
Nisam znala da su streljani. Otišla sam u Valjevo u nameri da pokušam da ga spasem. Primio me je nemački kapetan fon Štencl… Umesto pomoći, pružio mi je zapečaćen koverat i rekao: `Morate biti hrabri, jer Vaš muž je poginuo kao heroj`. Umalo se nisam srušila. Ali, one reči da je umro kao heroj su delovale. Izašla sam ćutke u hodnik i otvorila koverat. U njemu je bilo nešto novca i Ivino oproštajno pismo koje brižljivo čuvam.
— Milica Fregl
Oproštajno pismo majora Fregla, napisano 16. decembra, čuvao je Svetozar Filipović, jedan od Freglovih ratnih drugova[4]:
Valjevo – zatvor. 16. XII 1941. Mila ženice. Nemački ratni sud me je danas osudio zbog četnikovanja na smrt. Ništa se ne bojim. Žao mi je samo tebe i Gođe. Savest mi je potpuno čista. Umirem za čast Otadžbine i naroda. Umirem kao junak i sam ću komandovati paljbu. Žao mi je što nismo poginuli na bojnom polju. Budi hrabra i vaspitavaj dobro Gođu. Moje odelo – civilno, nalazi se kod prote Popovića u Mionici. Šaljem ti i nešto novca. Ljubi tebe, Gođu i sve moje, tvoj Srček
— Ivan Fregl, 16. decembar 1941.
Milica Fregl je pokušala da preuzme telo svog supruga, ali je upućena na organe Vlade narodnog spasa, odakle joj je rečeno da je u datim okolnostima gotovo nemoguće pronaći nečiji grob.
Nasleđe[uredi | uredi izvor]
Na predlog ministra vojske, mornarice i vazduhoplovstva generala Dragoljuba Draže Mihailovića, kralj Petar II Karađorđević je 14. januara 1942. godine, doneo ukaz pod br. 63, kojim je majore Mišića i Fregla odlikovao Ordenom Karađorđeve zvezde sa mačevima IV reda.[5]
U januaru 1942. godine, general Mihailović je obavestio Vladu u Londonu, da su majore Mišića i Fregla izdala tri: „izdajnika Koste Pećanca”.[6]
U završnoj reči na suđenju 1946. godine, Mihailović je govorio o predaji Nemcima grupe zarobljenih partizana u novembru 1941. godine, koje je izvršio Jovan Škavović Škava. Tada je ukazao da je upravo Škavović, preko nekog svog železničkog činovnika u selu Divci, mesec dana kasnije, uputio nemačku borbenu grupu prema Struganiku, gde se nalazio sa Mišićem, Freglom i ostalima[7]:
Aleksandar Mišić nikada ih ne bi predao Nemcima. On je i suviše pošten čovek. Ovo je učinio Škava što je docnije učinio i sa Mišićem, Freglom i sa mnom. Samo smo se ja i Ostojić na vreme spasili.
Kasnije su se pominjali, pored Škave, još Nešovan Papić i Bogdan Brajević kao ljudi koji su učestvovali u pomaganju Nemcima u nastupanju prema Struganiku.
Kontroverze[uredi | uredi izvor]
Miloslav Samardžić, vlasnik izdavačke kuće Pogledi i publicista koji se bavi proučavanjem Jugoslovenske vojske u Otadžbini, tvrdi da Mišić i Fregl nisu streljani i da za to ne postoji nijedan dokument. Tekst "Mišić i Fregl nisu streljani 1941." je objavio decembra 2016. godine u časopisu Sloboda, koji izdaje Srpska narodna odbrana u Sjedinjenim Američkim Državama.[8]
On navodi izjavu Božidara Matića, nekadašnjeg predsednika Opštine valjevske, da su Mišić i Fregl odvedeni u logor u Šapcu. Vest o tome je došla do Mihailovića 9. septembra 1942. godine. Navodno je i Eleonora, Mišićeva sestra, imala takvih saznanja. Međutim, nigde nema pomena o majoru Freglu.[8]
Poslednji izvor o živom Mišiću je datiran na 18. maj 1944. godine, kada je Mihailović uputio pismo Nešku Nediću da se Mišić javio iz Nemačke.
Odlikovanja[uredi | uredi izvor]
Medalja za vojničke vrline
Orden Karađorđeve zvezde sa mačevima IV reda, dodelio kralj Petar II Karađorđević na predlog ministra vojske, mornarice i vazduhoplovstva generala Dragoljuba Draže Mihailovića (14. januara 1942)[5]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Belić, Milorad (2018). Žrtve Drugog svetskog rata iz Valjevske opštine (PDF). Beograd: Muzej žrtava genocida. str. 110. ISBN 978-86-86831-46-0. Arhivirano iz originala (PDF) 24. 06. 2021. g. Pristupljeno 20. 06. 2021.
- ^ a b Kocutar, Stane (30. decembar 2015). „Karađorđeva zvezda za majorja izpod Pohorja”. RTV SLO.
- ^ a b Samardžić, Miloslav (2. januar 2017). „Mišić i Fregl nisu streljani 1941.”. Pogledi. Arhivirano iz originala 17. 06. 2020. g. Nevalidan unos
|dead-url=dead(pomoć) - ^ „Junaštvo majora Mišića i Fregla”. Novosti. 1. februar 2015.
- ^ a b „Ukaz o odlikovanju majora Aleksandra Mišića i majora Ivana Fregla”. Službene novine Kraljevine Jugoslavije. St. Clements Press. 4: 4. 16. januar 1942. Arhivirano iz originala 19. 06. 2021. g. Pristupljeno 19. 05. 2022.
- ^ Simić, Pero (2012). Draža - smrt duža od života. Beograd: Službeni glasnik. str. 154. ISBN 978-86-519-1418-1.
- ^ Završna reč optuženog Mihailović Dragoljuba Draže (PDF). str. 2209. Arhivirano iz originala (PDF) 12. 11. 2020. g. Pristupljeno 19. 09. 2020.
- ^ a b Samardžić, Miloslav (decembar 2016). „Mišić i Fregl nisu streljani 1941.”. Sloboda. Srpska narodna odbrana. 2152.
