Idvor
Idvor | |
|---|---|
 Rodna kuća Mihajla Pupina u Idvoru | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Autonomna pokrajina | Vojvodina |
| Upravni okrug | Južnobanatski |
| Opština | Kovačica |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  974 |
| — gustina | 17/km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 11′ 18″ S; 20° 30′ 47″ I / 45.18836° S; 20.51305° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 61 m |
| Površina | 56,5 km2 |
.svg)  Idvor Idvor na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 26207 |
| Pozivni broj | 013 |
| Registarska oznaka | PA |
Idvor je naselje u Srbiji, u opštini Kovačica, u Južnobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 974 stanovnika. Poznato je kao rodno mesto srpskog naučnika Mihajla Pupina.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Idvor se nalazi se na 13 km od Kovačice. Selo je izgrađeno na dodirnoj zoni lesne terase i aluvijalne ravni Tamiša. Prostor lesne terase je oduvek pružao dobre uslove za uzgoj različitih vrsta ratarskih kultura, pre svega žita i industrijskog bilja, dok aluvijalna ravan sa svojom močvarnom, slatinskom i livadskom vegetacijom predstavlja mesto za lov, ribolov i uzgoj stoke. Idvor se nalazi na tri kilometra udaljenosti od Tamiša. Zbog svog položaja izmešten je od glavnog magistralnog puta Beograd-Zrenjanin-Kikinda, ali je sa njime spojen novoizgrađenom saobraćajnom petljom.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Idvor se kao malo srpsko selo pored Tamiša pominje još u 17. veku za vreme turske vladavine na ovim prostorima. Kada su kaluđeri Pećke patrijaršije 1660. i 1666. godine krenuli među pravoslavnu braću da sakupljaju priloge, stigli su i u današnji južni Banat, svrativši oba puta u seoce kraj Tamiša. Iako je Idvor imao svega nekoliko kuća, skupili su oni 1000 aspri "na blagoslov". Od meštana pominju se: pop Sava, knez Mata, domaćini su bili prvo Janoš pa drugi put Dmitrije, te pojedinci - Jana, Stamena, Sava Stepanović, Marinko, Adam, Jovan.[1]
Posle odlaska Turaka 1717. godine, prema Komorskom popisu, Idvor je pripadao Pančevačkom okrugu. U to vreme u naselju je bilo svega nekoliko kuća. Godine 1718. pominje se kapetan Stojko Radić iz Idvora, kao poslanik na srpskom crkveno-narodnom saboru. Pojavom kuge u dva navrata (1732. i 1736) stanovništvo sela je desetkovano, a preživeli su se tada preselili južno od prvobitnog mesta, zauzevši povoljniji položaj.[2]
Starosedeoci i stanovništvo doseljeno kasnije izgradili su 1743. godine tipično pogranično naselje po austrijskom sistemu. U centru sela nalazila se crkva, a oko njega prostor za vežbanje graničara tzv. egzercirište. Oko vežbališta se nalazila zgrada uprave, a prema periferiji naselja u kvartovima sa kvadratnim osnovama graničari su izgradili svoje porodične kuće.
Zbog izvršavanja vojnih obaveza graničari su imali značajne privilegije: ličnu slobodu, pravo na veroispovest, pravo na školovanje svoje dece na maternjem jeziku, dobijali su određenu površinu obradive zemlje i pašnjaka, imali su pravo na pečenje rakije, lov i ribolov.
Obaveze graničara svodile su se na stalna dežurstva i vojne vežbe, čuvanje i čišćenje ličnog oružja, odazivanje na rad (kuluk) i po potrebi obavezno priključivanje regularnim vojnim jedinicama. Naselje je poraslo tokom 1751.1752 godine kada su doseljeni Srbi militarci iz Pomorišja. Godine 1763. novi Idvor na sadašnjem mestu je kao militarska "Kompanija" imao 327 graničara, pod komandom majora Mihajla Sorinkića. Šezdesetih i sedamdesetih godina 18 veka, Idvor je u dva navrata proširivan naseljavanjem graničarskih porodica. Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da mesto pripada Tamiškom okrugu, Bečkerečkog distrikta. Ima militarski status a stanovništvo je srpsko.[3]
Revolucionarne 1848. godine graničari dolaze u sukob sa jedinicama mađarskih revolucionara i tada Idvor biva spaljen. Nakon ukidanja granice vojnicima prestaju sve obaveze i oduzimaju im se ranije stečena prava, a ovdašnje područje pada pod vlast Ugarske monarhije. Po državnom šematizmu pravoslavnog klira iz 1846. godine u Idvoru živi 2120 stanovnika. Parohijski protokol se vodi od 1770. godine, crkvene matične knjige od 1779. godina, osim za umrle od 1791. godine. Sveštenici su Pavle Rašić i kapelan Konstantin Rašić. Narodnu školu pohađa 203 učenika, muškoj deci predaje Jovan Jovanović, a žensku uči Jovan Ilić.
Idvorski trgovac Nika Todorović je 1883. godine uplatio 20 f. i postao član Matice srpske u Novom Sadu.[4]
Od 1872. godine Idvor, uz ostala mesta, biva priključen Torontalskoj županiji čije je sedište bilo u Velikom Bečkereku (današnjem Zrenjaninu). Podaci govore da je početkom 20. veka Idvor imao 403 naseljene kuće u kojima je živelo 2177 stanovnika.
Mihajlo Pupin[uredi | uredi izvor]
Iako je Idvor malo selo, danas je poznat u celom svetu jer je u njemu 1854. godine rođen Mihajlo Pupin.[5]
Na Mihajla Pupina danas podsećaju njegova rodna kuća, kao i muzej koji je smešten u zgradi stare škole, podignute 1843. godine i Narodni dom, Pupinova zadužbina rodnom selu, koja je trebalo da postane narodni univerzitet. Osvećena je u septembru 1935,[6] pola godine nakon smrti zadužbinara. Novine su javile krajem 1937. godine da je Pupinov Narodni dom završen, kao i Poljoprivredna škola, za buduće "baštovane" koji će posle raditi kao američki farmeri. U domu je postavljena električna centrala još ne montirana, a Poljoprivredna škola takođe još nije otvorena. Sve to izrađeno po Mihajlovoj želji koštalo je milion tadašnjih dinara.[7] Rodna kuća je sačuvala spoljni izgled i unutrašnjost iz Pupinovog detinjstva, dok muzej prikazuje životni put naučnika, od prvih saznanja o svetu do slave za dostignuća u Americi i otadžbini.
Privreda[uredi | uredi izvor]
U Idvoru su čuveni trgovci i brodovlasnici Cincarskog roda - Bukovale, kojih je bilo i u susednim mestima, trgovali hranom i izvozili je na svojim rečnim lađama, Tamišom i Savom u Hrvatsku, svake godine kada reke nabujaju. Petar Bukovala je bio i veliki crkveni dobrotvor upamćen da je poklonio crkvi idvorskoj svoju zgradu zvanu "Veliki crkveni birt", na najlepšem mestu.
Idvorci su dobili pravo održavanja godišnjeg vašara 13. maja 1876. godine. Vašari su držani dvaput godišnje: 3. maja i 23. septembra.
Pored "broda" na Tamišu, za utovar hrane (kukuruza, žita, ječma, zobi, napolice, muvara...) kod Idvora se, na drumu Pančevo - Bečkerek nalazila vekovima skela na Tamišu. Bogati arendatori su iznajmljivali u arendu hrastovu skelu, koja je mogla da preveze odjednom više kola, sa kompletnim priborom na određeni rok. Sredinom 19. veka smenjivali su se naizmenično zakupci Perležani - Ninković i Georgijević, da bi 1857. arendator skele Bukovala iz Idvora, preko novinskog oglasa, prodao pravo sledećem, sada Marku Stefanoviću iz Perleza.[8]
Turizam[uredi | uredi izvor]
Memorijalni kompleks u Idvoru, posvećen Mihajlu Pupinu, uvršten je u turističku ponudu Srbije. Tura obuhvata obilazak Pupinove rodne kuće, muzejske postavke u staroj školi i Narodnog doma Mihajla I. Pupina. Ture vode stručni vodič, kustosi Muzeja Pupina, koji za različite uzraste posetilaca imaju razrađen različit program, što posetu čini interesantnom za same turiste.[9] Turistički obilazak Idvora obuhvata i grobove roditelja Mihajla Pupina na groblju koje se nalazi na zapadnom kraju sela i Stari krst, koji se nalazi na mestu prvobitnog naselja Idvor, koje se nalazilo severno od današnjeg.[10] Svake godine Memorijalni kompleks obiđe više od 10.000 posetilaca.[11]
Svake godine veliki broj turista - trkača dođe u Idvor i trči trku u čast Mihajla Pupina. Prva trka je održana 2019. godine.[12]
Crkva[uredi | uredi izvor]
Pravoslavna crkva u Idvoru sagrađena je 1803. godine i pri osvećenju posvećena je prazniku Blagovesti. Pored toga u parohiji pri crkvi se kao veliki hramovni praznici proslavljaju i praznik svetog Save Srpskog kao i praznik Uspenja Presvete Bogorodice.
Crkva sa parohijom spada pod jurisdikciju Banatske Eparhije Srpske pravoslavne crkve.
Posle izgradnje hram je decenijama postupno opreman, pa su tako tek 1838. godine podignuta tri nova zvona, a 1852. podignut je i postavljen mesingani sat. Godine 1869. crkveni toranj je u potpunosti renoviran. Građa ikonostasa je postavljena 1871. godine, a u periodu od 1876. do 1879. godine oslikao ga je beogradski slikar i akademik Stevan Todorović.
Idvor je 1764. godine pravoslavna parohija u Bečkerečkom protoprezviteratu.[13] Idvorski pravoslavni sveštenici februara 1773. godine bili su Jovan Simeonović (od 17. septembra 1766) i Stefan Branovac (od 15. avgusta 1771). Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir Temišvarske eparhije zapisana su dva sveštenika. Parosi, pop Jovan Simeonović (rukop. 1754) i pop Petar Pavlović (1790).[14]
Mladi učitelj Kosta Tanazević je ubrzo po dolasku u selo 1897. godine organizovao mesno Pevačko društvo, kojem je bio horovođa.[15]
Demografija[uredi | uredi izvor]
U naselju Idvor živi 960 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 42,0 godina (39,8 kod muškaraca i 44,0 kod žena). U naselju ima 372 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,22 (popis iz 2002).
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 2 | 2 | ||
| 80+ | 13 | 23 | ||
| 75—79 | 13 | 33 | ||
| 70—74 | 46 | 46 | ||
| 65—69 | 34 | 53 | ||
| 60—64 | 29 | 51 | ||
| 55—59 | 27 | 30 | ||
| 50—54 | 31 | 35 | ||
| 45—49 | 50 | 29 | ||
| 40—44 | 48 | 51 | ||
| 35—39 | 38 | 29 | ||
| 30—34 | 40 | 28 | ||
| 25—29 | 27 | 41 | ||
| 20—24 | 41 | 26 | ||
| 15—19 | 43 | 57 | ||
| 10—14 | 33 | 37 | ||
| 5—9 | 33 | 27 | ||
| 0—4 | 30 | 22 | ||
| Prosek : | 39,8 | 44,0 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 482 | 139 | 303 | 29 | 9 | 2 |
| Ženski | 534 | 100 | 301 | 124 | 8 | 1 |
| UKUPNO | 1.016 | 239 | 604 | 153 | 17 | 3 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 284 | 196 | 0 | 0 | 26 |
| Ženski | 166 | 115 | 0 | 0 | 9 |
| UKUPNO | 450 | 311 | 0 | 0 | 35 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 0 | 4 | 11 | 2 | 2 |
| Ženski | 0 | 0 | 11 | 0 | 1 |
| UKUPNO | 0 | 4 | 22 | 2 | 3 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 0 | 0 | 7 | 5 | 3 |
| Ženski | 4 | 0 | 4 | 7 | 10 |
| UKUPNO | 4 | 0 | 11 | 12 | 13 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 2 | 0 | 0 | 26 | |
| Ženski | 1 | 0 | 0 | 4 | |
| UKUPNO | 3 | 0 | 0 | 30 | |
Galerija[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Dušan Popović, S. Matić: "O Banatu i stanovništvu Banata u 17. veku", Sremski Karlovci 1931.
- ^ Slava Todorov: "Idvor", monografija sela, Pančevo 2004.
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
- ^ "Zastava", Novi Sad 1883. godine
- ^ Slava Todorov: "Mihajlo Idvorski Pupin", Pančevo 2004.
- ^ "Vreme", 25. sept. 1935
- ^ "Politika", Beograd 12. decembra 1937. godine
- ^ "Gross-Becskereker Wochenblatt", Nagy Becskerek 1857.
- ^ „ZADUŽBINA MIHAJLA PUPINA – IDVOR”. Vojvodina travel. Pristupljeno 21. 8. 2020.
- ^ „Idvor”. tourismserbia2015. Srednja stručna škola ,,Vasa Pelagić” Kovin. Pristupljeno 23. 8. 2020.
- ^ Sinanović, Natalija (13. 10. 2019). „Sve više turista u Pupinovom rodnom mestu”. RTS. Pristupljeno 23. 8. 2020.
- ^ „Atletska trka u čast Mihajla Pupina 2019 - Arhiva 2019 - Sportski kalendar - Savremenisport.com”. savremenisport.com. Pristupljeno 3. 10. 2021.
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 9/2017.
- ^ "Zastava", Novi Sad 1897. godine
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Literatura[uredi | uredi izvor]
Korišćena Literatura
- Izvori:
- Monografija Podunavske Oblasti 1812-1927, sastavio i napisao dr. Vladimir Margan „Napredak Pančevo“ (1929)
- Slava Todorov Šamovljev: "Idvor monografija", Pančevo 2004.
- Milleker, Felix. Geschichte der Gemeinde (1888)*Letopisi opština Podunavske oblasti — banatski deo. Pančevo, 1929.
- »Letopis « Opština u južnom Banatu: Banatska mesta i običaji Marina (Beč 1999).
Letopis Period 1812 – 2009 g. Sastavio od Pisanih tragova, Letopisa, po predanju o Banatskih mesta i običaji nastanak sela ko su bili Doseljenici čime se bavili meštani
Napomene.
U uvodnom delu prikazan je kratak istorijski pregled ovog područja od praistorijskih vremena do ulaska Banata u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Najveći prilog u ovom delu čine ,Letopis i trudio se da ne propusti nijednu važnu činjenicu u prošlosti opisivanih mesta.
Inače Monografija Podunavske oblasti (Pančevo, 1929) koju je sastavio dr Vladimir Margan sačinjena je od tri dela i predstavlja i danas jedno od nezaobilaznih dela za proučavanje Banata
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
- Gugl satelitska mapa (Maplandia)
- Plan naselja na mapi (Mapquest)
- Sajt Pravoslavne Crkve u Idvoru
 | ||
