Izmir

Uredi veze
Koordinate: 38° 26′ 00″ S; 27° 09′ 00″ I / 38.433333° S; 27.15° I / 38.433333; 27.15
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ukoliko ste tražili antički grčki grad, pogledajte članak Smirna (drevni grad).
„Smirna” preusmerava ovde. Za druge upotrebe pogledajte stranicu Smirna (višeznačna odrednica).
Izmir
tur. İzmir
Kolažni prikaz gradskih znamenitosti Izmira
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Turska
PokrajinaIzmir
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2009.2.699.721 (procena)
Geografske karakteristike
Koordinate38° 26′ 00″ S; 27° 09′ 00″ I / 38.433333° S; 27.15° I / 38.433333; 27.15
Vremenska zonaUTC+2
Aps. visina2 m
Površina12.012 km2
Izmir na karti Turske
Izmir
Izmir
Izmir na karti Turske
Pozivni broj0090
Registarska oznaka35

Izmir (tur. İzmir, grč. Ιζμίρ [Izmír]; takođe Smirna, grč. Σμύρνη [Smýrni] ili Σμύρνα [Smýrna], tur. Smirni ili Smirna) je grad u Turskoj u vilajetu Izmir.

Naziv grada je zvanično postao nakon završetka grčko-turskog rata 1923. godine. Smirna je bila drevna eolska, pa jonska kolonija. Lidijski kralj Alijat II razorio ju je 575. p. n. e. Grad je obnovljen po zamisli Aleksandra Velikog. Od 4. stoljeća bio je u sklopu Vizantije, a od 1424. do 1919. Osmanskog carstva. Od 1919. do 1922. nalazio se pod grčkom okupacijom, a otada je ponovno u sastavu Turske.[1]

Grad izlazi na Egejsko more i to je druga po veličini luka u Turskoj (odmah posle Istanbula). Prema proceni iz 2009. godine u gradu je živelo 2.699.721 stanovnika, po čemu je treći grad po veličini u Turskoj (posle Istanbula i Ankare). Glavna je izvozna luka, središte istoimene pokrajine, industrijski i trgovački centar, drumsko i željezničko raskršće. Najbliži aerodrom Adnan Menderes je udaljen 18 km južno.[2]

Izmir je dom Artemidinog hrama, jednog od sedam čuda antičkog svijeta. To je grad koji je uspio da se modernizuje, pri tome održavši arheološko i istorijsko blago.[3]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Izmir se nalazi na nadmorskoj visini od 2 m. Nalazi se na obali Egejskog mora,[4] u istoj uvali na ušću reke Kizilchulu (ranije Meles).[5]

Klima[uredi | uredi izvor]

S povoljnom klimom Izmir ima lijepo prirodno okruženje za poljoprivedu.[4] Pošto se Izmir nalazi sjeverno od Anatolijske rivijere, zime su ovdje hladne. Uglavnom postoje obilne kiše, mada ima godina kada je snježni pokrivač uspostavljen. Uglavnom je vruće i suvo. Malo je padavina, ali toplina je konstantno omekšana zapadnim vetrom koji donosi hladnoću iz mora.[5]

Klima (Izmir)
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Srednji maksimum, °C (°F) 12,2
(54) 		13,3
(55,9) 		16,2
(61,2) 		20,8
(69,4) 		25,9
(78,6) 		30,5
(86,9) 		32,7
(90,9) 		32,3
(90,1) 		28,9
(84) 		23,5
(74,3) 		18,4
(65,1) 		13,6
(56,5) 		22,4
(72,3)
Prosek, °C (°F) 8,6
(47,5) 		9,3
(48,7) 		11,6
(52,9) 		15,8
(60,4) 		20,6
(69,1) 		25,2
(77,4) 		27,5
(81,5) 		26,9
(80,4) 		23,4
(74,1) 		18,4
(65,1) 		14,0
(57,2) 		10,5
(50,9) 		17,6
(63,7)
Srednji minimum, °C (°F) 5,6
(42,1) 		6,1
(43) 		7,7
(45,9) 		11,3
(52,3) 		15,3
(59,5) 		19,6
(67,3) 		22,2
(72) 		21,9
(71,4) 		18,5
(65,3) 		14,3
(57,7) 		10,6
(51,1) 		7,4
(45,3) 		13,4
(56,1)
Količina padavina, mm (in) 132,3
(52,09) 		99,1
(39,02) 		76,4
(30,08) 		44,5
(17,52) 		23,5
(9,25) 		9,9
(3,9) 		7,5
(2,95) 		3,5
(1,38) 		14,9
(5,87) 		40,3
(15,87) 		87,1
(34,29) 		153,0
(60,24) 		692,4
(272,6)
[traži se izvor]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Drevni izgled luke u Smirni
Grčki vojnici kod Izmirske sahat-kule za vreme Grčko-turskog rata.

Najstariji sloj naselja koje je savremenik Troje (prve i druge) sagradili su Lelezi, autohtoni narod Male Azije, u prvoj polovini trećeg milenijuma pre nove ere. Tu su se naselili Grci početkom prvog milenijuma pre nove ere. Negde u 7. veku p. n. e. Jonci su osvojili Smirnu od Eolaca. Ime grada Smirna, potiče od imena boginje Mirne, a njegov simbol je bila lavlja glava. Prvobitna Smirna kao grad opasan bedemima na brežuljku nije imao perspektivu, pa je napuštena. Nova Smirna osnovana je na jugu zaliva od strane Aleksandra Makedonskog, i to je po legendi na volji dve Nemeriza, koje su mu došle u san. Grad je tu naseljen posle 295 godine p. n. e. - ono što je počeo Antigon, završio je Lisimah. Kao trinaesti član oživljenog Jonskog saveza 288. godine p. n. e. Smirna je na novom mestu "procvetala". Strabon ju je nazvao najlepšim gradom u Joniji, i sa svojih 100.000 stanovnika bio je drugi po veličini na toj obali, iza Efesa.

Veći deo grada raširio se po ravnici oko luke, sa hramom Boginje Majke i gimnazijom, pravim i popločanim ulicama, od kojih su dve glavne bile "Svet put" i "Zlatna ulica". Postojao je hram "Dionis pred gradom", u kojem su slavljen praznik grada. Godine 244. p. n. e. tokom svetkovine grad je napala flota brodova sa ostrva Hios. Smirjani su dojurili i suprotstavili se neprijatelju i porazili ga. Sačuvao je grad nezavisnost do 129. godine p. n. e. kada je uključen u rimsku provinciju. Usledio je dug politički mir koji je pogodovao napretku, ali desio se veliki zemljotres 178. godine n. e. Aristid je pisao Marku Aureliju u vezi stradanja grada, pa je grad za tri godine ponovo obnovljen. U opravljenom pozorištu građani su postavili statue Marku Aureliju i Aristidu.

Hrišćanska zajednica u Smirni osnovana je tokom poseta apostola Pavla 53-56. godine n. e. Tu je jedna od sedam crkava Jovanovog otkrovenja. Sv. apostol Jovan je krajem prvog veka n. e. rukopoložio Sv. Polikarpa za prvog episkopa Smirne. Posle smrti taj episkop je spaljen na lomači po volji rimskog prokonzula L. Statija Kvadrata. Na prvom Vaseljenskom saboru u Nikeji 325. godine Smirnu je predstavljao njen episkop. U 9. veku uzdignuta je ta episkopija na rang mitropolije, što će ostati do kraja.[6]

Grad je pretrpeo burne događaje: dvaput su ga pustošili Arapi (654. i 674-675.), zauzeli Seldžuci 1078. godine a Vizantinci oslobodili 1097. godine, na početku krstaškog rata. Vizantijski car Mihajlo VIII Paleolog je dao Đenovi velike koncesije i vlast nad Smirnom 1261. godine. Smirna je smatrana za "pogodnu za trgovinu, sa dobrom lukom i obiljem razne robe". Grad je preoteo 1320. godine Turkmenski knez Umur-beg, a oslobođen angažovanjem rimskog pape Klimenta VI decembra 1344. godine. Tatar Timurlenk je osvojio tokom dvonedeljne opsade Smirnu 1403. godine "poklao njene žitelje i ostavio uobičajenu piramidu od lobanja kao upozorenje".

Smirnu je u ruševinama zauzeo 1415. godine sultan Mehmed I, a za sto godina to je postala najveća turska luka posle Carigrada. Od Sulejmana Veličanstvenog uobičajilo se da sultani daju evropskim silama trgovačke privilegije, što je izazvao veliki prosperitet grada. Primat su prvo imali Francuzi, a potom Englezi. U gradu su se naselili trgovci i pomorci, otvoreni konzulati evropskih država a grad poprimio kosmopolitski karakter. Turska carevina je već postala veliko otvoreno tržište roba. Po Turcima grad su zbog nadmoći hrišćana prozvali "Nevernička Smirna". Grci su (1906) bili dominantni sa 135.000 stanovnika, 55 crkvi i 133 sveštenika. Zbog toga je Grčka posle Prvog svetskog rata na nagovor saveznika, pre svega Engleza, anektirali grad sa zaleđem. Bilo je to 15. maja 1919. godine, ali to im je osporio turski nacionalistički pokret Kemala Ataturka. Braneći Ankaru Turci su u ogorčenom nastupu uništili grčku armiju: pola je zarobljeno, a pola vojske evakuisano brodovima. Turci su grad povratili 9. septembra 1922. godine i to je njihov "Dan pobede" koji se od tada slavi.

Četiri dana nakon ulaska turske vojske uništen je veći deo grada u velikom požaru, žrtve ogromne podneli su sa čak 50.000 postradalih - Grci i Jermeni, a mitropolit smirnski Hriszostom je ubijen. Preostalo grčko stanovništvo je 1923. godine deportovano, na osnovu razmene grčkog i turskog stanovništva. Grad su preplavile brojne izbeglice sa Balkana i Anadolci uz ratom uništenih naselja. Usled nekoliko zemljotresa i požara nestali su mnogi spomenici prošlosti.[2]

Srbi u Smirni[uredi | uredi izvor]

Smirna je pojam koji kod nas označava dopadljivu mirisnu tečnost, miro koja se upotrebljava prilikom bogosluženja. Asocira na hrišćanstvo, crkvu, svetost. U staroj Smirni (ili Izmiru) bavili su se ne samo Srbi trgovci (najviše Bokelji) i kapetani brodova, već i vagabundi. O avanturistima je ostalo više traga u literaturi, jer su i sami opisali u putopisima svoja lutanja. Mnogi Srbi su potražili sreću u tom atraktivnog maloazijskom gradu na moru, poznatom i po lepoj klimi. Tri naša velika putopisca - književnika svraćala su u Smirnu. Tamo se najpre bavio sredinom 18. veka Dositej Obradović književnik i srpski prosvetitelj, gde je učio "jelino-grčki jezik", kako navodi u svojoj "Bukvici". Proveo je lepe tri godine (1763—1766) na stanu i u školi kod tamošnjeg poznatog učitelja Jerotija. Taj učitelj je poput starih grčkih filozofa, živeo zajedno sa svojim učenicima. Srbin je napustio Smirnu, mesto gde je bio uvažen i poznat kao "papa Serbos" (čika Srbin), jer se pribojavao obesti Turaka.[7] Arhimandrit krupski Gerasim Zelić veliki putnik, stigao je vođen avanturističkim duhom, takođe u Smirnu u leto 1785. godine. Potražio je dom tamošnjeg Srbina, "gospodara" Stefana Kurtovića. Tu je proveo nekoliko meseci, ne iskoristivši dovoljno gostoprimstvo domaćinovo jer se razboleo. Nakon čudesnog ozdravljenja, od verovatno zapaljenja pluća, Zelić je oktobra meseca sa pomorskim kapetanom Jevtom Vučetićem Draškičevićem krenuo na brodu, preko mora u Trst.[8] U Smirnu se uputio iz Trsta, gde je bio gost kod Kvekića, na galiji i Joakim Vujić avanturista i putopisac. Stigao je on 14. marta 1804. godine u "jednu od najznamenitijih trgovačkih varoši na svetu" zvanu Smirna, ili po turski - Izmir. Nije se tu duže zadržao, jer su ga mamile modre daljine. Ostavio je memoarske beleške, i o toj životnoj epizodi. On je svoje knjige video u Smirni, jer su ih tamošnji čitaoci u svoje vreme dobavili.[9]

Prenumeracija srpskih knjiga i listova daje lep uvid u kulturno prisustvo Srba u tom gradu. Tako se kao pretplatnik Stojkovićeve cenjene knjige 1802. godine javlja iz Smirne "u Maloj Aziji", Hristifor Kurtović veliko-kupac.[10] Trgovac Kurtović se javlja prenumerantom još jedne srpske knjige 1805. godine. Nabavio je u društvu sa Markom Kvekićem takođe kupecom, francusko-srpski rečnik.[11] U Smirni je živeo 1849. godine Srbin, Mihanović kod koga se nalazio u kolekciji, i stari srpski rukopis "Nomokanona" nastao još 1262. godine.[12]

Srbi trgovci uglavnom Bokelji i Hercegovci, u Smirni su ustrojili u 19. veku jedan Hilandarski metoh,[13] u njegovom centru. Godine 1827. tu se bavio "vodružitelj", proiguman Hilandarski Janićije.[14] Najzaslužniji je bio trgovac i veliki rodoljub srpski Stevan Kurtović, poznanik i dobročinitelj Dositejev iz Beča. Bila je to velika kvadratna, spratna građevina na lepom mestu. U zgradi je bilo mnogo dućana i "dućančića" u prizemlju, dok su na spratu bili stanovi i jedna crkvena prostorija. Trgovački lokali i stanovi su davani u kiriju. Uz metoh se grupisala "srpska kolonija" koja je činila pravoslavnu parohiju, u jedno vreme sa 100 domova. Vremenom su se ti Srbi pogrčili, kolonija srpska izgubila, a zbog duhovnika Grka, kao i ženidbom i udajom. Njihovi odrođeni potomci, iz mešanih brakova izmenjanih prezimena, su po predanju znali svoje poreklo i to pominjali - da su od Kurtovića, Boškovića i drugih srpskih familija.[15]

Pripovetke koje je objavio Vuk 1853. godine stigle su daleko na jug u Smirnu. Tu je oformljen pretplatnički punkt koji su činili Srbi Bokelji - svi angažovani od austrijskog "Lojda". Lojd je ime austrijsko parabrodsko društvo koje je po važnim lukama imalo svoju agenturu. Bili su to Rišnjani: Jovo Jovanović agent, zatim pomorski kapetani Jovo Paprenica, Bogdo Petković i Andrija Jovanović, te Alvice Vicković "perašidam" i Savo Popović službenik agencije.[16] I sledeće 1854. godine ima čitalaca srpske knjige u Smirni. Kupac zanimljivog geografskog dela bio je trgovac Stefan Glogovac.[17]

Vrčevićeve šaljive srpske zagonetke otišle su čak u Smirnu. Tamo je formiran punkt od činovnika i pomoraca Srba koji se navode u spisku prenumeranata. Bili su to: Sava Popović "revnitelj knjiški kod austrijskog "Lojda", Jovan Jovanović agent austrijskog "Lojda", njegov unuk Slaven i supruga Pola, zatim kapetani pomorski - Jovo Paprenica, Marko i Mićo Lumbardić, Simo Lazarević, Todor Ukropina, Andrija Jovanović, D. Atanasković, Điđe Vicković, Spiro Marinović i Mićo Lazarević.[18] Savo Popović blagajnik u Smirni kupio je 1864. godine i knjigu epskih pesama crnogorskog vladara Mirka Petrovića.[19] Vukovu knjigu o srpskim običajima iz 1867. godine uzeli su čitaoci u dalekoj Smirni. Skupljač pretplate bio je Vuko Popović sveštenik i katiheta u realnim državnim školama, a priključili su mu se i gospođe Poleksija Jovanović i Harilkija Koturić (sa sinovima Slavom i Jovicom), Savo Popović blagajnik "Lojda" - za sebe i bratića Uroša.[20]

Profesor, kapetan i Srbin-Bokelj Mato Mrša je rekao Lazaru Tomanoviću: Ali na Zmirni nemasno hrvata nego pomoraca.[21]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Prema proceni, u gradu je 2009. živelo 2.699.721 stanovnika.

Demografija
1960.1980.1990.2000.
370.900530.0641.758.7802.232.265

Privreda[uredi | uredi izvor]

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Ulazak turske vojske u Smirnu (1922.)”. 
  2. ^ a b Nastić, navedeno delo
  3. ^ „Izmir - spoj istoka i zapada”. 
  4. ^ a b „Izmir: Turistički vodič”. 
  5. ^ a b „Šta treba da znate o Izmiru (Turska) pre posete odmaralištu”. 
  6. ^ Dimitrije Nastić: "Turska obala", prva knjiga, Beograd 2005. godine
  7. ^ Dositej Obradović: "Prvenac, užica ili Dositejeva bukvica", Karlovac 1833. godine
  8. ^ Gerasim Zelić: "Žitije", Budim 1823. godine
  9. ^ Joakim Vujić: "Životoopisanije i črezvičajna njegova priključenija", Karlovac 1833. godine
  10. ^ Atanasije Stojković: "Fizika", druga knjiga, Budim 1802. godine
  11. ^ Joakim Vujić: "Rukovodstvo k francusti gramatic...", Budim 1805. godine
  12. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1849. godine
  13. ^ "Zastava", Novi Sad 1889. godine
  14. ^ Jevta Popović: "Razna dela", Budim 1827.
  15. ^ "Brastvo", Beograd 1931. godine
  16. ^ Vuk St. Karadžić: "Srpske narodne pripovetke", Beč 1853. godine
  17. ^ Aleksandar Vasojević: "Zemljeopisanije staroga sveta", Zemun 1844. godine
  18. ^ Vuk Vrčević: "Moralno-zabavne i šaljivo-poučiteljne srbske zagonetke", Zadar 1857. godine
  19. ^ Mirko Petrović: "Junački spomenik", Cetinje 1864. godine
  20. ^ Vuk St. Karadžić: "Život i običaji naroda srpskog", Beč 1867. godine
  21. ^ Tomanović, Lazar (1873). Srpsko-dalmatinski magazin, XXX knjiga, Bokelji u ratu za oslobođenje grčko. Zadar. str. 13. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Akurgal, Ekrem (2002). Ancient Civilizations and Ruins of Turkey: From Prehistoric Times Until the End of the Roman Empire. Kegan Paul. ISBN 978-0-7103-0776-7. 
  • Bean, George E. (1967). Aegean Turkey: An archaeological guide. Ernest Benn, London. ISBN 978-0-510-03200-5. 
  • Cadoux, Cecil John (1938). Ancient Smyrna: A History of the City from the Earliest Times to 324 A.D. Blackwell Publishing. 
  • Goffman, Daniel (2000). İzmir and the Levantine world (1550–1650). University of Washington. ISBN 978-0-295-96932-9. 
  • Bosworth, C. Edmund (2008). „İzmir”. Historic Cities of the Islamic World. Brill Academic Publishers. str. 218—221. ISBN 978-90-04-15388-2. 
  • Mansel, Philip (2010). Levant: Splendour and Catastrophe on the Mediterranean. London: John Murray. ISBN 978-0-7195-6707-0. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Измир&oldid=27735059”