Ikonopoštovanje

Poštovanje ikona, odnosno ikonofilija (ikonofilstvo) ili ikonodulija (ikonodulstvo), predstavlja hrišćansko teološko učenje o poštovanju ikona. Učenje je utvrđeno na Sedmom vaseljenskom saboru, održanom 787. godine u Carigradu, a kasnije je potvrđeno i na pomesnom Carigradskom saboru, održanom 843. godine.^[1]

Na pomenutim saborima odbačeno je ikonoborstvo, koje je težilo ka potpunom uništenju ikona. Takođe je odbačena i ikonolatrija, koja je predstavljala drugu krajnost, oličenu u preteranom obožavanju ikona. Tim povodom, Pravoslavna crkva je stala na stanovište da ikone treba poštovati, ali ne i obožavati, pošto se time zapada u idolopoklonstvo. „Pravilnim“ poštovanjem svetih ikona, pobožnost se posredstvom likova predstavljenih na ikonama usmerava prema Bogu, kao jedinom izvoru svake blagodati. Takvo učenje o poštovanju ikona, pored Pravoslavne crkve, prihvata i Rimokatolička crkva, kao i pojedine protestantske crkve.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Nakon što su rimski paganizam, dobrovoljno ili prisilno, prihvatili hrišćanstvo, naviknuti na obožavanje kipova i slika, počeli su oslikavati najpre Hrista, a zatim i druge ljude. Kako su sveci zamenili bogove, a Isus (vrhovnog) Boga, ikone su zamenile kipove i postale opšteprihvaćene. Slike Hrista, Bogorodice, svetaca i biblijskih scena poznate su u hrišćanstvu još od II veka. Do IV veka zidovi hrišćanskih crkava bili su ukrašeni takvim slikama. Sveti Vasilije Veliki, u znak sećanja na mučenika Varlaama, ohrabruje umetnike da oslikaju podvige svetitelja. Sveti Jovan Zlatoust piše o ikonama Meletija Antiohijskog i Teodoreta Kirskog koji se prodaju u Rimu.

Tokom III veka, zbog aktivnog progona hrišćana ikone su prikrivene i veoma simbolične. Glavna simbolička slika Hrista bili su Jagnje i Riba.

Tokom VIII veka, kada su mnogi hrišćani odlučili suditi po Bibliji, gde Bog kategorički zabranjuje pravljenje kipova, a samim tim i ikona, došlo je do pojave ikonoborstva u Vizantijskom carstvu, što je kulminiralo 726. godine zabranom upotrebe ikona od strane vizantijskog cara Lava III (717-741), koji je izdao više edikata protiv poštovanja ikona u periodu (726-729). Nakon višedecenijskih sukoba dve strane, spor je konačno rešen na Sedmom vaseljenskom saboru gde je obožavanje i ikona i klanjanje njima dozvoljeno, a ikonoborstvo osuđeno kao jeres:

Mi se držimo neizmenljivo svih Crkvenih zaveštanih nam pisanih i nepisanih predanja, od kojih je jedno i izobražavanje ikoničkog živopisa, jer je saglasno istoriji jevanđeljske propovedi, radi potvrđivanja istinitog a ne prividnog očovečenja Boga Logosa, i služi jednakoj istovetnoj koristi, pošto stvari koje jedna na drugu ukazuju očigledno da imaju i uzajamne pojave.
Pošto je to sve tako, mi idući carskim putem i sledujući bogonadahnutom učenju Svetih Otaca naših i predanju Saborne Crkve — jer znamo da je to predanje Duha Svetoga Koji obitava u njoj — određujemo sa svakom pažnjom i tačnošću: da se paralelno sa znakom Časnog i Životvornog krsta postavljaju časne i svete ikone — koje su odgovarajuće urađene od boja i mozaika i drugog materijala — u svetim Božijim crkvama, na sveštenim sasudima i odeždama, na zidovima i daskama, u kućama i po putevima: ikonu Gospoda i Boga i Spasa našeg Isusa Hrista, i Prečiste Vladičice naše Svete Bogorodice, i Časnih Anđela, i svih Svetih i Prepodobnih ljudi. Jer ukoliko se ove stalno posmatraju u ikoničnim izobraženjima, utoliko se i oni koji ih gledaju pokreću ka željenju i podražavanju samih originala. I da se ovima jednako odaje celivanje i počasno poklonjenje ali ne i istinsko služenje po veri našoj, koje priliči samo Božanskoj Prirodi, nego da kao što znaku Časnog i Životvornog Krsta i Svetim Jevanđeljima i ostalim sveštenim posvetama, tako da i u čast ovih činimo prinos kađenja i svetlosti, kao što je to bio pobožan običaj i u drevnih (Hrišćana). Jer čast koja se odaje ikoni (liku) prelazi na original (prvolik) i ko se poklanja ikoni, poklanja se ličnosti onoga koji je na njoj naslikan. Jer tako se utvrđuje nauka Svetih Otaca naših, to jest predanje Saborne Crkve, koja je s kraja na kraj zemlje primila Jevanđelje. Tako sledujemo za Pavlom, koji je Hristom govorio, i za svim Apostolskim božanskim skupom i za Otačkom svetinjom, držeći se predanja koja smo primili. Tako ćemo proročki pevati Crkvi pobedničke pesme: „Raduj se veoma, kćeri Sionska! Propovedaj, kćeri Jerusalimska! Likuj i veseli se svim srcem svojim, jer ukloni Gospod od tebe sve nepravde protivnika tvojih; izbavljena si iz ruku neprijatelja tvojih! Gospod Car je ispred tebe, više nećeš videti zla, i mir će biti na tebi u večna vremena“ (Sof 3,14-15; Var 3,13). One pak koji se drznu da drugačije (o ovime) misle ili uče, ili shodno poganim jereticima da odbacuju Crkvena predanja i izmišljaju neku novinu; ili odbacuju nešto od onoga što je Crkvi predato: Jevanđelje ili znak Časnog krsta ili živopisanje ikona ili svete mošti mučenika; ili podlo i zlobno izmišljaju da bi porekli nešto od uzakonjenih predanja Saborne Crkve; ili još da se kao profanim služe sveštenim sasudima ili časnim manastirima — (za takve), ako su Episkopi ili klirici, naređujemo da se svrgnu, a ako su monasi da se odluče od Pričešća.
Oros Sedmog vaseljenskog sabora

Prve nedelje Časnoga posta, slavi se kao Nedelja pravoslavlja kao spomen na Sedmi vaseljenski sabor, održan u Nikeji 787. godine kad je, zaključcima ovoga sabora, označena pobeda nad ikonoborstvom i ponovno uspostavljanje ikonopoštovanja.