Industrijski dizajn

Ajpod, industrijski dizajniran proizvod.

Industrijski dizajn je kombinacija primenjene umetnosti i nauke, koja poboljšava estetsku, ergonomsku i upotrebnu vrednost proizvoda. Uloga industrijskog dizajnera je da kreira i izvršava dizajnerska rešenja u odnosu na formu, upotrebnu vrednost, fizičku ergonomiju, marketing, razvoj brenda i prodaju.

Izraz „industrijski dizajn“ se često pripisuje dizajneru Džozefu Klodu Sinelu 1919. godine (iako je on sam negirao te navode u kasnijim intervjuima), ali sama disciplina nastala je makar deceniju pre toga. Njeni koreni leže u industrijalizaciji potošačkih roba. Na primer Nemački Verkbund, osnovan 1907. godine i preteča Bauhausa, bio je napor države da se integrišu tradicionalni zanati i industrijske tehnike masovne proizvodnje, kako bi Nemačka postala konkurentna Engleskoj i SAD.

Istorija

Eero Saarinen, Stolica tulipan iz 1950tih.

Krajem 19. veka u Engleskoj se javlja ideja o povezivanju umetnika i industrijske proizvodnje kako bi se ulepšali industrijski proizvodi, a uništili imitacije i kič. Spajanje "umetnosti i zanata" (engl. Arts and Crafts) pokrenuo je u Engleskoj Vilijam Moris već krajem 19. veka, ali su njihovi proizvodi bili individualni i bogato dekorisani, što znači da nisu bili u skladu sa tadašnjim modernim nastojanjima. Pod njegovim uticajem 1907. u Minhenu je osnovan Nemački savez zanatskih i industrijskih proizvođača (nem. Deutsche Werkbund). Jedna od struja u tom udruženju težila je standardizaciji (ujednačavanju) industrijskih proizvoda najbolje prilagođenih nameni, kao i novim materijalima i tehnikama.

Delatnost Nemačkog saveza zanatskih i industrijskih proizvođača unapređuje i razvija Valter Gropijus, koji osniva specijalističku školu za istovremeno bavljenje svim vrstama oblikovanja – Bauhaus, 1919. u Vajmaru, gde su tada na vlasti bili socijalisti (Vajmarska Republika). U toj školi zajedno su radili umetnici i zanatlije, a cilj je bio da se stambeni prostor s nameštajem i upotrebnim predmetima ujedini jedinstvenim duhom, funkcionalnošću i jednostavnošću. Prema shvatanju Bauhausa, predmetima ne treba dodavanje ukrasa koji bi skrivali ili popravljali ružne i bezoblične delove, nego treba te delove oblikovati na lep, umetnički način i predmet će biti lep sam po sebi. Pod uticajem pojedinih pravaca moderne umetnosti (ekspresionizma, kubizma a posebno nekih grana apstraktne umetnosti), koji su težili pojednostavljenju i pronalazili nove oblike, oblikovanje upotrebnih predmeta dobija novo značenje – postizanje funkcionalnosti predmeta kao kreativan čin. Ideje Bauhausa poštuju se i danas u načelima industrijskog dizajna: jedinstvo namene (funkcije), poštovanja materijala i procesa serijske proizvodnje.

Pravna zaštita

Štiteći industrijski dizajn, njegov vlasnik sebi osigurava isključivo pravo protiv neovlašćenog kopiranja ili imitacije od strane trećih lica. Kako industrijski dizajn predstavlja aspekt proizvoda koji ga čini estetski prijemčivim i atraktivnim, on nije samo umetnički ili kreativani element, već doprinosi komercijalnoj vrednosti proizvoda i olakšava njegov marketing i komercijalizaciju. Zaštita industrijskog dizajna doprinosi tržišnom razvoju proizvoda i omogućava povratak njegove investicije. Smatra se da zaštita industrijskog dizajna promoviše kreativnost u industrijskom i zanatskom sektoru, doprinosi ekspanziji privrednih aktivnosti i povećava izvozni potencijal nacionalnih proizvoda.

Zakon o pravnoj zaštiti industrijskog dizajna

U Srbiji, industrijski dizajn se štiti na osnovu Zakona o pravnoj zaštiti industrijskog dizajna ako je nov i ako ima individualni karakter. Industrijski dizajn se smatra novim ako identičan industrijski dizajn nije postao dostupan javnosti pre dana podnošenja prijave za priznanje tog industrijskog dizajna ili ako ne postoji ranije podneta prijava za priznanje identičnog industrijskog dizajna. U slučaju da je zatraženo pravo prvenstva, smatraće se da je industrijski dizajn nov ako nije postao dostupan javnosti pre dana priznatog prava prvenstva. Industrijski dizajni se smatraju identičnim ako se razlikuju samo u nebitnim detaljima. Razlika u nebitnim detaljima postoji ako informisani korisnik, na prvi pogled, ne razlikuje industrijske dizajne. Prilikom utvrđivanja individualnog karaktera industrijskog dizajna uzima se u obzir stepen slobode i objektivno ograničenje autora prilikom stvaranja dizajna konkretnog proizvoda, prouzrokovano tehnološkim i funkcionalnim karakteristikama tog proizvoda.

Definicija

Model 1300 Folksvagen Buba

Industrijski dizajn predstavlja trodimenzionalni ili dvodimenzionalni izgled celog prozvoda, ili njegovog dela, koji je određen njegovim vizuelnim karakteristikama, a posebno linijama, konturama, bojama, oblikom, teksturom i materijalima od kojih je proizvod sačinjen, ili kojima je ukrašen, kao i njihovom kombinacijom. Pod spoljašnjim izgledom proizvoda se podrazumeva ukupan vizuelni utisak koji proizvod ostavlja na informisanog potrošača ili korisnika.

Informisani potrošač ili korisnik je pojedinac koji se redovno susreće sa proizvodom o kojem je reč.

Proizvod je industrijski ili zanatski predmet uključujući i delove koji su namenjeni za spajanje u složeni proizvod, zatim pakovanje, grafički simboli i topografski znaci, isključujući kompjuterske programe. Industrijski dizajn mora da bude pogodan za industrijsku primenu, da se može proizvoditi na zanatski ili industrijski način. U protivnom se radi o „umetničkom delu“ koje može da se štiti samo po osnovu autorskog prava.

Registracija

Industrijski dizajn se registruje i to podnošenjem prijave za priznanje prava na industrijski dizajn Zavodu za intelektualnu svojinu poštanskim putem ili neposredno u pisarnici Zavoda.

Uredna prijava treba da sadrži zahtev za priznanje prava na industrijski dizajn, opis industrijskog dizajna, fotografiju ili nacrt industrijskog dizajna i punomoćje. Pošto podnosilac prijave podnese prijavu za priznanje prava na industrijski dizajn, službenici koji rade u pisarnici Zavoda za intelektualnu svojinu ispitaće da li takva prijava sadrži sve bitne elemente koji su napred nabrojani. Ukoliko prijava sadrži sve bitne elemente biće upisana u Registar prijava, gde joj se dodeljuje D-broj, uz navođenje datuma podnošenja. Taj datum ujedno je i datum sticanja prava prvenstva na prijavljeni predmet zaštite. Nakon toga, prijava kojoj je dodeljen D-broj, dostavlja se na ispitivanje Grupi za dizajn i oznake geografskog porekla. Zbog postojanja prava prvenstva, podneta prijava za priznanje prava na industrijski dizajn ne uzima se u rad 6 meseci od dana njenog podonošenja.

Izložba stolica u Muzeju moderne umetnosti (MOMA) u Njujorku, mart 2005.

Kada prijava za priznanje prava na industrijski dizajn bude uzeta u rad u Grupi za dizajn i oznake geografskog porekla, naknadno će se još jednom ispitati njena urednost. Ako se pokaže da prijava nije uredna, Zavod će pozvati podnosioca prijave rezultatom ispitivanja da prijavu u određenom roku uredi (od mesec dana). Razlozi neurednosti prijave najčešće se odnose na opis ili prikaz predmeta zaštite. Ukoliko podnosilac prijave u ostavljenom roku uredi prijavu onako kako mu je Zavod predložio, Zavod će preći na ispitivanje novoti i individualnog karaktera prijavljenog industrijskog dizajna. Novost prijavljenog industrijskog dizajna postoji ako identican industrijsji dizajn nije postao dostupan javnosti 12 meseci pre dana podnošenja prijave za priznanje tog industrijskog dizajna. Ako Zavod utvrdi da postoje razlozi zbog kojih prijava ne ispunjava uslove za priznavanje prava na industrijski dizajn, pismenim putem će obavestiti podnosioca prijave o razlozima zbog kojih se pravo na industrijski dizajn ne može priznati i ostaviće mu primeren rok za odgovor. Ukoliko podnosilac prijave ne odgovori Zavodu, ili ukoliko odgovori, ali Zavod i pored toga ostane pri svom ranije iznetom mišljenju, prijava će biti odbijena. U tom slučaju podnosilac prijave može izjaviti žalbu Vladi Republike Srbije.

Ako predmet zaštite ispunjava zakonom propisane uslove za priznanje prava na industrijski dizajn, Zavod će pozvati podnosioca prijave da na ime registracije industrijskog dizajna plati propisane takse u određenom roku (rok od 10 dana). Ukoliko podnosilac prijave ne plati propisane takse ili ih ne plati u propisanom roku, Zavod će prijavu zaključkom obustaviti. Ako podnosilac prijave plati propisane takse u ostavljenom roku, Zavod će priznato pravo na industrijski dizajn, sa propisanim podacima upisati u Registar industrijskog dizajna, a nosiocu prava na industrijski dizajn izdati ispravu o industrijskom dizajnu.

Pravni značaj

Pravo na dizajn je monopolističko pravo, te stoga nosiocu prava na dizajn daje pravo da spreči svaku neovlašćenu upotrebu dizajna od strane trećih lica. Takođe, pravo na dizajn daje nosiocu prava garanciju da će stavljanje u promet dizajna zaštićenih pravom na dizajn biti neometano od strane trećih lica. Registracijom se omogućava zaštita industrijskog dizajna.

Vidi još

• Dizajn
• Autorska prava (registracija)
• Autorska prava (javno dobro)
• Autorska prava među članovima benda

Spoljašnje veze

• Zavod za intelektualnu svojinu
• Portal za industrijski dizajn Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. februar 2011)
• ZAKON O PRAVNOJ ZAŠTITI INDUSTRIJSKOG DIZAJNA