Istorija Zemuna
Zemun | |
|---|---|
 Pogled na donji grad sa Gardoša | |
.svg) Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Grad | Beograd |
| Gradska opština | Zemun |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  161.596[1] |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 50′ 31″ S; 20° 24′ 32″ I / 44.84181° S; 20.40889° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
.svg)  Zemun Zemun na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 11080 |
| Pozivni broj | 011 |
| Registarska oznaka | BG |
Zemun se nalazi u jugoistočnom delu Srema, ispod sremske zaravni na desnoj obali Dunava, nedaleko od ušća Save. Zemun je druga po veličini beogradska opština. Pre jednog milenijuma je bilo samostalno mesto.
Imena kroz istoriju[uredi | uredi izvor]
| ime | objašnjenje |
|---|---|
| Taurunum | keltsko ime grada |
| Mallevilla | Zli grad — u spisu Alberta Ahenskog, hroničara Prvog krstaškog rata 1 |
| Semlin | austrijsko ime |
| Zimony | mađarsko ime |
Najstariji pisani tragovi o današnjem imenu grada datiraju iz XII veka. Nastao je od slovenske reči "zemlin" i pretpostavlja se da je ima u vezi sa zemunicama, zemljanim gradom.[2]
Razvoj naselja u praistoriji[uredi | uredi izvor]
Tragovi najstarijeg naselja u Zemunu pronađeni su na Gardošu, na mestu današnjeg groblja. Ovo naselje potiče iz ranog neolita, i to iz vremena njegove najstarije kulture u Podunavlju.
Ljudi, nosioci kulture ovog vremena, stanovali su u zemunicama – jamama. Prema ostacima materijalne kulture može se govoriti o opštem stupnju kulturnog razvitka čoveka toga vremena i može se sa relativnom sigurnošću utvrditi da su prvi stanovnici Zemuna osnovali svoja naselja i u njima živeli u vremenu oko 4500-3000. p. n. e. Ovu kulturnu grupu smenila je kultura srednjeg i mlađeg neolita. Ljudi ove kulture nastanjivali su današnji Gardoš. Na granici današnjeg zemunskog pravoslavnog i katoličkog groblja mogu se videti prilično jasno presečeni podovi njihovih kuća koje su stradale u požaru.
Ovu kulturu na području Srema smenjuje oko 2000. p. n. e. badenska kultura, koja među prvima upotrebljava bakar pri izradi oružja i oruđa. Na zemunskom Gardošu je jedno od najvećih i najdugotrajnijih naselja ove kulture na teritoriji Srema. Sledeća kultura na ovom području je vučedolska. Zemunska Pregrevica je bila mesto gde je ova kultura zaživela. O tome svedoče arheološki nalazi nađeni na obali Dunava.[3]
Zemun kroz istoriju[uredi | uredi izvor]
Zemun u srednjem veku[uredi | uredi izvor]
Srednjovekovni Zemun nije bio značajna naseobina. Malo srednjovekovno zemunsko utvrđenje, nalazilo se na Gardošu. Ostaci ove tvrđave, koja je kasnije bila deo zemunskog grada koji se razvio u podnožju tvrđave, zadržali su se i do danas.[4]
U vreme prvih prodora Osmanlija na prostor današnje Srbije, s kraja 14 i početkom 15. veka, na udaru se našao i Zemun. Prvi put Osmanlije su Zemun razorile 1397. godine.[5] Pod Osmanlijsku vlast u potpunosti potpada 8. jula 1521. godine pod vođstvom sultana Sulejmana Veličanstvenog.
Važni događaji[uredi | uredi izvor]
| Datumi | Događaji |
|---|---|
| 1. četvrtina 1. veka nove ere | Rimljani su pronašli Taurunum, nakon pobune Kelta 6–8 nove ere |
| 1. vek nove ere | Plinije pominje Taurunum kao drugo po značaju naselje u Sremu |
| 4. vek nove ere | Taurunum se pojavljuje na Pojtingerovoj tabli, mapi rimske putne mreže |
| oko 400. godine | Huni uništavaju Taurunum; više vekova nema daljeg pominjanja naselja |
| 5. - 8. vek | Ostrogoti, Langobardi i Avari vladali su ovim područjem |
| 795. godine | Franci osvajaju Srem; zatim je usledila kolonizacija, uključujući i Zemun; međutim, nejasno je kako su Franci nazvali naselje. |
| 827. godine | Bugarsko carstvo osvaja Zemun i naziva ga Zemljn (Zemlin - (grad) od zemlje). |
| kraj 9. veka | Ugarska kraljevina osvaja Zemun i naziva ga Zimony. |
| 1018. godina | Osvajanje od strane Vizantijskog carstva. |
| 1071. godina | Ugarska kraljevina ponovo osvaja Zemun. |
| 1096. godina | Krstaši Prvog krstaškog rata spaljuju Zemun i ubijaju 8.000 Zemunaca; jer su prvo bili razbijeni, zovu Zemun Malevilla (Zla varoš). |
| 1128. godina | Kraljevina Ugarska, pod Stefanom II, razara Beograd i koristi zidove za jačanje Zemunske tvrđave. |
| 1151. godina | Vizantinci pljačkaju i pale Zemun i ponovo koriste njegove zidove da ojačaju beogradsku tvrđavu; međutim, po uslovima mirovnog ugovora, Kraljevina Ugarska je povratila Zemun. |
| leto 1164. godine | Vizantinci spaljuju Zemun i ubijaju većinu njegovih stanovnika. |
| 1166. godina | Ugarska kraljevina ponovo preuzima Zemun. |
| 1241. godina | Mongoli osvajaju ovu oblast na kratko. |
| 1260. godina | Prvi pomen franjevaca u Zemunu. |
| 1268. godina | Srbi dobijaju Srem kao miraz od Elizabete Kumanske, ugarske princeze kralja Dragutina; Srbi grad zovu Zemun. |
| 1319. godina | Kraljevina Ugarska osvaja Srem, uključujući i Zemun. |
| 1353. godina | Srpski car Dušan osvaja Srem. |
| Oko 1370. godine | Ponovno osvajanje Srema od strane Ugarske kraljevine. |
| 1396. godine | Turci Osmanlije pljačkaju Zemun. |
| 1412. godina | Zemun, zajedno sa nekim drugim gradovima, dobijaju Srbi, ugovorom srpskog despota Stefana i ugarskog kralja Žigmunda. |
| 1434. godina | Kraljevina Ugarska dobija Zemun kao miraz ćerke srpskog despota Đurađa Katarine ugarskom grofu Ulrihu drugom Celjskom. |
| 1453. godina | Osmanlije uništavaju franjevačku crkvu i samostan u Zemunu. |
| Oko 10. jula 1521. godine | Osmanlije pale i pljačkaju Zemun; ostaje pod njihovom kontrolom skoro 200 godina, sa vrlo malo pisanih tragova iz ovog perioda. |
| Avgust 1521. godine | Osmanski sultan Sulejman Veličanstveni ceo mesec u Zemunu rukovodi opsadom Beograda. |
| 1573. godina | Prvo pominjanje pravoslavne crkve u Zemunu. |
Zemun u novom veku[uredi | uredi izvor]
Zemun preuzim Austrougarska na osnovu Beogradskog mira 1739. godine čime postaje pogranični grad. Sremska županija sa Zemunom kao njenim glavnim gradom formira se 1745. godine, koja pripada Kraljevini Hrvatskoj i Slavoniji. Tada doazi i do ekonomskog procvata grada i stanovništvo se uvećava.
Status slobodnog carskog grada Zemun dobija 8. juna 1871. godine. Hrvatski jezik postaje službeni jezik Zemuna 1882. godine. A od 1885. godine pa sve do Prvog svetskog rata podpada pod direktnu vlast Zemaljske vlasti u Zagrebu. Jedinice Kraljevine Srbije oslobađaju Zemun 5. novembra 1918. godine.
Zemun je i administrativno priključen Beogradu 31. marta 1934. godine. U Drugom svetskom ratu Zemun je 12. aprila 1941. godine okupiran od strane Nemaca. Tada je ušao u sastav Nezavisne Države Hrvatske — kotar Zemun u okviru velike župe Vuke. Dva dana nakon oslobođenja Beograda, oslobođen je i Zemun, 22. oktobra 1944. godine od strane Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije i Crvene armije. Zemun opet ulazi u sastav Beograda 1945. godine i od tada je jedna od gradskih opština grada Beograda.
Važni datumi[uredi | uredi izvor]
| Datumi | Događaji |
|---|---|
| 1688. godina | Habzburgovci pale i pljačkaju Zemun; zovu ga Semlin. |
| 1690. godina | Osmanlije ponovo zauzimaju Zemun. |
| 1. jul 1717. godina | Eugen Savojski osvaja Zemun.[6] Zemun ostaje pod Habzburgovcima narednih 201 godina. |
| 1728. godina | Prva zemunska škola osnovana je fratarskim redom kapucina; Zemun i okolna zemljišta u Sremu daju porodici Šenborn[6] |
| 1730. godina | Izgrađena karantinska zona, poznata pod imenom Kontumaz (demontirana 1842). |
| 1739. godina | Osmanlije ponovo zauzimaju Beograd; mnogi hrišćani beže u Zemun. |
| 18. septembar 1739. godine | Na Zemunskoj obali Save potpisan Beogradski ugovor između Otomanskog carstva i Habzburške monarhije. |
| 25. decembar, 1744. godine | Održana prva katolička misa u Zemunu. |
| 1745. godina | Zemun je deo ponovo uspostavljene sremske županije u Hrvatskoj Kraljevini Slavoniji. |
| 1746. godina | Zemun postaje deo austrijske vojne krajine. |
| Jesen 1751. godine | Formira se Opštinski magistrat Zemun, ustanova lokalne samouprave; Marko Nikolić imenovan za prvog gradonačelnika (zvanično: „gradski sudija“) u istoriji Zemuna. |
| 1772. godine | Popis se održava; Zemun ima 3.829 stanovnika, 12 esnafa, 2 mehane i 6 vodenica. |
| 1776. godine | Pominje se prva sinagoga u Zemunu. |
| 1779. godine | Pominje se prva pivara u Zemunu. |
| 1788. godine | Na početku austro-turskog rata, austrijski car Josif II okuplja trupe u Zemunu da osvoje Beograd.[7] Postavljeni prvi ulični znakovi.[6] |
| April 1789. godine | Izgrađena je prva bolnica u Zemunu, i najstarija u današnjoj Srbiji. |
| 12. oktobar 1789. godine | Dimitrije Davidović, autor prvog Ustava Srbije i tvorac prvih Srpskih novina (Novine serbske iz carstvujuščega grada Vienne, prvi list 1. avgusta 1813. godine), rođen je u Zemunu. |
| 1801. godina | Zemun ima 7.089 stanovnika (uglavnom Srba, Nemaca, Grka, Aromuna, Jevreja itd.) i 1.464 porodice.[6] |
| Od 18 do 20. oktobra, 1817. godine | Car Franc I posećuje Zemun; novoosnovano predgrađe grada, naseljeno Nemačkom, nazvano je Franztal u njegovu čast. |
| 26. januar, 1825. godina | Osnovana prva biblioteka u Zemunu i najstarija u današnjoj Srbiji. |
| April 1848. godina | Uporedo sa drugim savremenim revolucijama, Zemunci su terali gradsku vlast odustaju od svog autoriteta; nakon kratkog perioda anarhije, formirali su Gradsko veće; ovo je trajalo do avgusta 1849. godine. Veći deo revolucije Zemun je bio prestonica Srpske Vojvodine. |
| 1848–1852. godine | Predstavnici Zemuna bili su u sastavu Hrvatskog sabora[8][9] |
| 5. jul 1852. godine | Car Franc Jozef posećuje Zemun.[10] |
| 1853. godine | Osnovana je telegrafska služba između Zemuna, Petrovaradina i Kikinde.[6] |
| 23. septembar 1858. godine | Zemunska gimnazija zvanično osnovana; u početku ima 21 učenika. |
| 29. maj 1867. godine | Austrijsko carstvo se pretvara u Austrougarsku. |
| 1. januar 1871. godine | Zemun je proglašen slobodnim carskim gradom; Zajednicu za prekršaje zamenjuje Gradska uprava |
| April 1876. godine | Istočne delove Zemuna preplavljuje Dunav; šteta se procenjuje na 150.000 forinti. |
| 1879-1886 godine | Na mestu gde je stajao Kontumac zasađen je Gradski park (Gradski park) površine 7,7 hektara. |
| 1881. godina | Zemun i hrvatsko-slavonska vojna krajina uključeni su u Trojedinu Kraljevinu Hrvatsku, Dalmaciju i Slavoniju. |
| 10. decembar 1883. godine | Završena železnička pruga između Budimpešte i Zemuna; godinu dana kasnije i Zemun je vezan za Beograd. |
| 1886-1889 godine | Izgrađen je Zemunski kej, nekoliko kilometara duga nasipa. |
| proljeće 1895. godine | Ponovo je Dunav preplavio Zemun; ovoga puta šteta je procenjena na 200.000 forinti. |
| 1896. godina | U Zemunu je podignuta Milenijumska kula, povodom 1000 godina mađarske države; danas je kula najpoznatije zemunsko obeležje. |
| Decembar 1900. godine | Postavljena i puštena u funkciju električna ulična rasveta. |
Zemun u 20. veku[uredi | uredi izvor]
Važni datumi[uredi | uredi izvor]
| Datumi | Događaji |
|---|---|
| 1904. godina | Prva bioskopska projekcija; Prvi zemunski bioskop otvoren je 1908. godine. [6] |
| 28. jula 1914. godine | Prvi svetski rat počinje granatiranjem Beograda (Srbija) iz Zemuna (Austro-Ugarska); Srpska vojska 10. septembra ulazi u Zemun, ali je tri dana kasnije prinuđena na povlačenje. |
| 29. oktobar 1918. godine | Kraljevina Hrvatska, Dalmacija i Slavonija proglašava nezavisnost od Austrije i Ugarske i ulazi u Državu Slovenaca, Hrvata i Srba sa Zemunskim delom.[11][12] |
| 5. novembar 1918. godine | Srpska vojska ulazi u Zemun. |
| 25. novembar 1918. godine | Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena proglasila je priključenje pokrajine Banata, Bačke i Baranje Kraljevini Srbiji uz pominjanje Srema, ali je to osporilo Narodno veće Države Slovenaca, Hrvata i Srba.[13] |
| 1. decembar 1918. godine | Država Slovenaca, Hrvata i Srba (sa Zemunskim delom) stupila je u uniju sa Kraljevinom Srbijom i formirala Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. |
| April 1919. godine | Čuveni Orijent ekspres voz koji povezuje Pariz sa Istanbulom počinje svakodnevno da saobraća kroz Zemun; originalni Orijent ekspres je vozio Zemunom od 1885. godine. |
| 1921. godine | Održava se popis stanovništva; Zemun ima 18.528 stanovnika. |
| 25. mart 1927. godine | Civilno/vojno aerodrom, prvi u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, počinje sa radom na periferiji Zemuna; prvi domaći komercijalni let (Zemun–Zagreb) bio je 15. februara 1928. godine. |
| 1928. godina | U Zemunu se nalazi štab Kraljevskog vazduhoplovstva. |
| 1932. godine | Poljoprivredno-šumarski fakultet se seli u Zemun. |
| 1. april 1934. godine | Zemun postaje opština grada Beograda. |
| 1935. godina | U januaru se Zemun povezuje sa Beogradom autobuskom linijom preko novoizgrađenog Mosta kralja Aleksandra; 5. novembra tramvajska linija povezuje i Zemun sa Terazijama. |
| 6. april 1941. godine | Nacistička Nemačka bombarduje Beograd u Drugom svetskom ratu; Zemun je ostao skoro netaknut, ali su branioci srušili most kralja Aleksandra. |
| 12. april 1941. godine | Sile osovine ulaze u Zemun. |
| 10. oktobra 1941. godine | Zemun postaje deo Nezavisne Države Hrvatske. |
| Decembar 1941. godine | Na zemunskoj obali Save izgrađen je koncentracioni logor Sajmište (zvanično: Judenlager Semlin); u njoj je stradalo više od 10.000 ljudi do septembra 1944. godine, kada je demontiran. |
| 27. jul 1942. godine | Preostale zemunske Jevreje nacisti deportuju u logore istrebljenja Jasenovac i Stara Gradiška. |
| Od aprila do septembra 1944. godine | Beograd i Zemun su snažno bombardovane od strane savezničkih snaga. |
| 22. oktobar 1944. godine | Partizani i Crvena armija ulaze u Zemun; postaje deo Demokratske Federativne Jugoslavije (od 1945. Federativna Narodna Republika Jugoslavija). |
| 22. oktobar 1945. godine | Zemun ponovo postaje opština grada Beograda. |
| 1952. godine | Deo opštine Zemun se otcepljuje i formira Novi Beograd. |
| 9. septembar 1952. godine | U najvećoj brodskoj nesreći u Jugoslaviji, više od 90 ljudi poginulo je u nevremenu potonuo putnički brod Niš na redovnoj liniji od Beograda do Zemuna. |
| 20. oktobar 1956. godine | Prva trolejbuska linija koja povezuje Beograd i Zemun počinje sa radom preko Mosta bratstva i jedinstva; trolejbuske linije do Zemuna ukinute su 1973. godine. |
| 28. april 1962. godine | Na teritoriji opštine Zemun počinje sa radom novi, veći aerodrom; stari aerodrom prestaje sa radom 1964. godine. |
| 1950tih – 1980tih godina | Dugo sa bumom stanovništva u Beogradu, stanovništvo Zemuna se utrostručuje jer se gradi više novih naselja. |
| sredina 1990ih godina | Oko 40.000 izbeglica iz jugoslovenskih ratova nastanilo se u opštini Zemun. |
| April 1999. godine | U NATO bombardovanju Jugoslavije oštećen štab Ratnog vazduhoplovstva i uništene kasarne u Zemunu. |
Zemun u 21. veku[uredi | uredi izvor]
Važni datumi[uredi | uredi izvor]
| Datumi | Događaji |
|---|---|
| 12. mart 2003. godine | Srpski premijer Zoran Đinđić ubijen u Beogradu; mnogi od zaverenika pripadali su Zemunskom klanu. |
| 24. novembar 2003. godine | Veliki deo opštine Zemun se otcepljuje u opštinu Surčin. |
| 16. mart 2006. godine | Beograd izabran za južnoevropski grad budućnosti. |
| April 2006. godine | Dunav se uzdiže do same ivice Zemunskog keja, ali ga ne plavi, osim na nekoliko najnižih tačaka. |
| Oktobar 2011. godine | Održan je popis, poslednji do sada; Zemun ima preko 150.000, a opština preko 165.000 stanovnika. |
| 18. decembar 2014. godine | Pupinov most, prvi zemunski stalni most preko Dunava pušten je u saobraćaj |
Gradska opština Zemun[uredi | uredi izvor]
Jedan je od najvećih industrijskih centara u Srbiji, sa metaloprerađivačkom, tekstilnom, industrijom kože i obuće, hemijsko-farmaceutskom, drvnom. Značajno je središte drumskog, rečnog i vazdušnog saobraćaja. Teritorijalno, istorijski, politički, kulturno, ekonomski i saobraćajno vezan je za Beograd, u čijem je sastavu od 1934. godine. Ukupna površina opštine Zemun, uključujući i Zemun Polje, Batajnicu i Ugrinovce, je 15 356 ha .
Po zvaničnim podacima popisa stanovništva od 2011. godine na teritoriji opštine Zemun, živi 168.170 stanovnika.
Praznik opštine Zemun je 5. novembar – Dan oslobođenja Zemuna u Prvom svetskom ratu. Zemun obeležava i 22. oktobar – Dan oslobođenja u Drugom svetskom ratu. Zavetna slava opštine Zemun je Vozdviženje Časnog krsta – Krstovdan- 27. septembar.
Organi gradske opštine su: Skupština gradske opštine, Predsednik gradske opštine, Veće gradske opštine i Uprava gradske opštine.
Skupština gradske opštine Zemun ima 57 odbornika[14].
Danas se teritorijalno širi prema zapadu i jugozapadu, gde se spojio sa Novim Beogradom.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ RZS | Rezultati izveštaja Arhivirano 2013-04-16 na sajtu Archive.today, Приступљено 31. 3. 2013.
- ^ Арсић Д. Књижица о Земуну (2010.)
- ^ „Историја”.
- ^ M. Dabižić, Zemunske utvrde na Gardošu i odnos prema beogradskoj tvrđavi u prođlosti, sadašnjosti i budućnosti u Beogradska tvrđava u prošlosti, sadašnjosti i budućnosti, Naučni skupovi 36 (1988), 52—55.
- ^ A. Deroko, Srednjovekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji, Beograd 1950, 158.
- ^ а б в г д ђ Zemunske novine - Archived
- ^ Aksan, Virginia H. (2007). Ottoman Wars 1700-1870: An Empire Besieged. Longman/Pearson. стр. 163. ISBN 978-0-582-30807-7.
- ^ Tanner, Marcus (2001). Croatia : a nation forged in war (2nd ed.). New Haven; London: Yale University Press, p. 86-87
- ^ Tanner, Marcus (2001). Croatia : a nation forged in war (2nd ed.). New Haven; London: Yale University Press, p. 104
- ^ [http://istorijskenovine.unilib.rs/view/index.html#panel:pp%7Cissue:UB_00037_18560324%7Carticle:pageDiv7 Podunavka
- ^ Hrvatska Država, newspaper Public proclamation of the Sabor 29.10.1918. Issued 29.10.1918. no. 299. pp. 1.
- ^ Budisavljević Srđan, Stvaranje Države SHS, (Creation of the state of SCS), Zagreb, 1958, p. 133.-135.
- ^ Budisavljević Srđan, Stvaranje Države SHS, (Creation of the state of SCS), Zagreb, 1958
- ^ „Историја”.
Литература[uredi | uredi izvor]
- Арсић Д. Књижица о Земуну (2010.)
- П. Марковић - "Земун од најстарији времена па до данас", 1896; поновљено издање. 2004. ISBN 86-84149-08-4.
- http://media.popis2011.stat.rs/2011/prvi_rezultati.pdf[mrtva veza]