Istorija Subotice

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Istorija Subotice može se na osnovu pisanih i materijalnih izvora pratiti duboko u srednji vek, ali kontinuirano tek od konačnog oslobođenja grada od Turaka (1697. godine) i njegovog naseljavanja Srbima i Bunjevcima.

Rana istorija[uredi | uredi izvor]

Subotica je verovatno nastala posle najezde Tatara, krajem 12. ili početkom 13. veka, ali je prvi pomen o njoj iz 1391. godine. Prvo zabeleženo ime grada bilo je Zabatka, a prema jednom tumačenju, ovo ime potiče od zabata sa panonskih kuća. Polovinom 15. veka, Subotica ima status opide, odnosno grada najnižeg ranga, a 1499. godine se pominje kao tvrđava u Bodroškoj županiji (tvrđavu je podigao erdeljski vojvoda Janoš Pongrac od Dengelega 1470. godine). U 16. veku gradom je upravljao Valentin Terek. Do 16. veka Subotica je bila pod ugarskom upravom, a u 16. veku je osvajaju Turci, zbog čega se dotadašnje mađarsko stanovništvo grada razbežalo, uglavnom na prostore današnje Slovačke.

Car Jovan Nenad[uredi | uredi izvor]

Spomenik caru Jovanu Nenadu u Subotici
Glavni članak: Car Jovan Nenad

Posle poraza koji su na Mohačkom polju 1526. godine ugarskoj vojsci naneli Turci, u Ugarskoj je nastala borba oko upražnjenog kraljevskog prestola između erdeljskog vojvode Jovana Zapolje i Ferdinanda I Habzburškog. U toku ove borbe, među Srbima na području Vojvodine, pojavio se Jovan Nenad, do tada nepoznat čovek, koji se nazvao srpskim carem[1] i stvorio jednu samostalnu državu kratkoga veka sa centrom u Subotici. Dok su se Ferdinand i Zapolja otimali o ugarsku krunu, Jovan Nenad je organizovao srpsku vojsku od petnaest do dvadeset hiljada ljudi, jednaku po snazi austrijskoj i ugarskoj oružanoj sili, čime je postao veoma značajan činilac.[1] Na njegovu stranu prešao je i najveći deo šajkaške flote na Dunavu i Tisi. Svoje prve čete, car Jovan Nenad je formirao u okolini Lipove, u severnom Banatu.[2] Prikupljene čete prevede car preko Tise u Bačku i za kratko vreme protera Turke, koji su posle odlaska sultana Sulejmana ostali kao posada u pojedinim bačkim mestima.[3] Čim je Turke proterao iz Bačke, izabere car Jovan Sabatku, današnju Suboticu, za svoju rezidenciju.[3]

Car Jovan zatim dade Suboticu utvrditi i stavi u nju srpsku vojnu posadu, a potom je sproveo organizaciju svoga dvora. Okružio se sa šest stotina uniformisanih stasitih mladića kao telesnom gardom, nazvanih po turskom načinu janjičarima. Za generalnog kapetana svojih četa imenovao je Radoslava Čelnika, za svoje poslanike kod stranih dvorova uzeo je Fabijana Literata i Jovana Dolića, a za svog blagajnika i palatina (namesnika, po uzoru ugarskih kraljeva) imenovao je vojvodu Subotu Vrlića.[3] Kad je Bačku i Banat očistio od Turaka, vraćali su se ugarski plemići na svoja imanja, ali ih car nije primao nego je poklanjao zemljište u Bačkoj svojim ljudima, Srbima. Krajem 1526. godine, prevede car jedan deo svojih četa preko Dunava u Srem i osvoji turske tvrđave Banoštar i Čerević sa okolnim mestima i stavi u njih srpsku posadu. Vodeći borbu protiv dva neprijatelja, Turaka i ugarskog plemstva, Jovan Nenad je veoma brzo postigao veliki uspeh, a njegova pojava zainteresovala je sve uticajne evropske dvorove.[4]

Početkom 1527. godine Jovan Nenad je učvrstio svoju vlast u Bačkoj, Banatu i delu Srema.[5] Odbio je napade Valentina Tereka i Vladislava Čakija. Maja meseca 1527. godine, Jovan Nenad i njegove vojvode preuzeli su obavezu trajne odanosti Habzburgovcima. To je sa teritorije Ugarske pod Zapoljinom vlašću izazvalo pravi krstaški rat protiv Jovana Nenada. Dok se Jovan Nenad nalazio u Čomi, napadne Terek iznenada na Suboticu, u kojoj toga momenta nije bilo ni palatina Subote, i uspe da istera iz grada carevu srpsku posadu. Na to car prenese svoje sedište u Segedin.[6] Jovan Nenad je 26. jula 1527. godine u Segedinu na prevaru smrtno ranjen, a njegova vojska se ubrzo raspala, tako da je i izvojevana sloboda bila izgubljena. Posle Terekovog zauzimanja Subotice, grad je za kratko vreme ponovo došao pod ugarsku upravu, da bi ga osvojili Turci 1543. godine.

Pretpostavlja se da je grad dobio svoje današnje ime, Subotica, po palatinu i rizničaru cara Jovana Nenada, Suboti Vrliću.[7] Caru Jovanu Nenadu podignut je u Subotici spomenik 1927. godine, ali su ga Hortijevi vojnici 1941. godine porušili. Spomenik je obnovljen 1991. godine.

Turska uprava[uredi | uredi izvor]

Seoba Bunjevaca u Bačku

Za vreme Turske uprave, Subotica je bila sedište nahije, odnosno sedište raznih sudskih, upravnih i vojnih vlasti. Zabeleženo je da se „grad nalazi usred nenaseljenog kraja jedne beskrajne ravnice“. Utvrđenje se nalazilo pored jezera, a to je bilo malo, ali visoko i jako utvrđenje, zidano od tvrdog materijala. Grad je imao 140 domova, pokrivenih trskom i rogozom, a bilo je mnogo vrtova i vinograda. Turci su na ovom području naseljavali srpsko stanovništvo, kao i druge koloniste sa Balkana. Istovremeno su stizale i porodice srpskih najamnika turske vojske. Prema turskim popisima, 1580/82 godine u gradu je bilo 49 srpskih kuća, a 1590. godine 43.[8] Turski period je trajao do 1686. godine.

Habzburška uprava do 1848/1849. godine[uredi | uredi izvor]

Vojni šanac[uredi | uredi izvor]

Jedan dokument grubo datiran u 1740-1741. koji govori o ratnom naporu Subotičana u Austrijsko-turskom ratu 1735-1739 posle kog je Subotica uzdignuta u rang privilegovane komorske varoši.

Nakon dolaska Austrijanaca počinje nagli razvoj naselja. Subotica se nalazila u sastavu Potiske vojne granice i taj status je bio privlačan za mnogobrojne doseljenike. Razvoju naselja je doprinelo doseljavanje 5.000 Bunjevaca u Bačku 1687. godine, pod svojim vođama Dujom Markovićem i Đurom Vidakovićem. Po nekim izvorima, ovi Bunjevci su se doselili iz Dalmacije,[9] a po drugim izvorima iz Bosne.[10] Bunjevci su se doseljavali u Suboticu i njenu širu okolinu još tokom 16. i 17. veka, a u vreme formiranja Potiske vojne granice 1702/1703. godine činili su u Subotici većinu stanovništva.[11] Subotički graničari istakli su se tokom borbi sa pokretom Franje II Rakocija, čiji su ustanici, ne štedeći ni pravoslavne ni katolike, terorisali i opustošili celu Bačku.[12] Rakocijeva vojska (takozvani kuruci) napala je i samu Suboticu, čije je stanovništvo moralo da beži iz grada (1704—1705. godine), pa se deo sklonio u Petrovaradin. Mnogo štete nanela je i kuga koja je harala 1709. godine, a epidemije kuge zabeležene su i 1738. i 1741. godine.

Stanovništvo u vojnoj granici bilo je oslobođeno županijskih i komorskih tereta i kuluka, ali je plaćalo porez za izdržavanje stajaće vojske. Tokom prve polovine 18. veka, Subotica je imala dosta sporova sa Segedinom povodom tačne granice između ova dva grada, pošto razgraničenje nije dovoljno precizno urađeno još pri samom osnivanju Potiske granice. Prema popisu iz 1720. godine, Subotica je većinski bila nastanjena bunjevačkim i srpskim stanovništvom, a u popisu je zabeležen podatak da u gradu žive samo dva Mađara, jedan graničar redov i jedan negraničar po zanimanju kovač.[13]

Zanatstvo u Subotici isprva nije bilo na visokom nivou, već je bilo usmereno na obezbeđivanje osnovnih životnih potreba: vode i hrane. U gradu je početkom treće decenije 18. veka bilo samo 10 registrovanih zanatlija, a oni su služili i kao graničari u pešadiji. Posle 1720. godine počinje intenzivan ekonomski napredak stanovništva Subotice, koja postaje najjači privredni centar u Potiskoj vojnoj granici.

Privilegovano komorsko trgovište[uredi | uredi izvor]

Pogodba između nemeša (plemića) i varošana (gradskog veća) Subotice sklopljena u Pešti 6. novembra 1748. godine.

1743. godine, razvojačena je vojna granica, a kao posledicu zasluga subotičkih graničara u austrijskim ratovima, grad dobija status komorske varoši sa imenom Sent Marija. Grad je imao pravo održavanja dva godišnja vašara i pijace jedanput nedeljno. Subotica u posed dobija i 12 okolnih pustara. Tada je usledilo doseljavanje Mađara, Slovaka i Nemaca,[9][11] ali i zanatlija, koji su doprineli jačanju centralnih gradskih funkcija. Grad zatim dobija i svoj statut, napisan na bunjevačkom jeziku,[11] a Bunjevci preuzimaju upravu nad gradom preko gradskog sudije, te magistrata i izabrane opštine u kojima čine apsolutnu većinu.

Naselje Aleksandrovo

Posle razvojačenja vojne granice, grad je podređen Habzburškoj Ugarskoj i Bačko-bodroškoj županiji, što je izazvalo nezadovoljstvo i iseljavanje srpskog graničarskog življa. U vreme razvojačenja granice, 1743. godine, u Subotici je bilo dve trećine „Dalmatinaca” (Bunjevaca) i jedna trećina „Raca” (Srba).[14] U aprilu 1746. godine, izdata je naredba po kojoj svi koji neće da ostanu pod civilnom upravom mogu da se isele u ona mesta koja su još pod vojnom upravom. Do proleća 1747. godine iselilo se, najviše u Šajkašku, 315 pravoslavnih porodica, a ostalo ih je samo 20, posle čega se u Suboticu u većem broju doseljavaju Mađari (1746—1747. godine, a naročito 1754. godine iz Kečkemeta i Segedina[15]), a dolaze i Bunjevci iz Čavolja. Ubrzo se deo srpskog stanovništva vratio u grad i pomirio sa novim stanjem, tako da je 1748. godine bilo 58, 1769. godine 200, a 1773. godine 259 srpskih domova u Subotici.[15] Posle konačnog razvojačenja Potisko-pomoriške vojne granice 1751. godine, mnogi Srbi su otišli u Rusiju. Deo Srba koji su napustili grad stvorio je posebno naselje u Aleksandrovu, u blizini Subotice (ovo naselje je kasnije spojeno sa Suboticom i danas čini jednu od subotičkih gradskih četvrti).

Grad je nastojao da sredi svoje poresko pitanje pošto su se u to vreme plaćali državni porez, feudalne rente i razne takse. Prema popisu iz 1748. godine, u Subotici je bilo ukupno 759 oporezovanih članova porodica, od kojih je 586 pripadalo Bunjevcima.[16] Iste godine, u gradu je bilo 562 domaćinstva, velikom većinom bunjevačkih (stanovnika pravoslavne vere bilo je tada u 58 domova, a mađarskih stanovnika u 48 domova).[17] 1778. godine broj stanovnika Subotice iznosio je 21.471, od kojih su 17.043 bili Bunjevci i Srbi.[17]

Slobodni kraljevski grad[uredi | uredi izvor]

Posle višegodišnjeg zalaganja subotičke opštine, grad 22. januara 1779. godine dobija status „slobodnog i kraljevskog privilegovanog grada“ i novo ime Marija Tereziopolis. Od tada se održavalo pet vašara godišnje i dve pijace nedeljno, Subotica je oslobođena svih komorskih obaveza i stekla je pravo ubiranja nekoliko poreza. Grad je nastojao da privuče što više zanatlija, a zemlje okolnih pustara su isparcelisane i prodate, što je takođe privuklo novo stanovništvo. Među doseljenicima bilo je dosta feudalaca, što je još više doprinelo podizanju ekonomske moći i ugleda grada.

Prva srednja škola, preteča gimnazije, otvorena je u Subotici 1747, dom za stare 1766, a Palić postaje lečilište 1845. godine. Prva štamparija osnovana je 1844, a prve novine izašle su 1848. godine.

Revolucija iz 1848/1849. godine[uredi | uredi izvor]

Kao odgovor na izbijanje Mađarske revolucije 1848. godine, na Majskoj skupštini u Sremskim Karlovcima proglašena je autonomna Srpska Vojvodina, čije su proklamovane granice uključivale i Suboticu, ali vojska Srpske Vojvodine nije uspela da zauzeme ovaj grad, koji je bio pod kontrolom mađarskih snaga. Za razliku od Srba i Hrvata, koji su tada bili protivnici mađarske revolucije, veći deo bunjevačkog stanovništva bio je na strani Mađara.[18]

Početkom februara 1849. godine, Srbi su uputili državnim vlastima u Subotici, Bajmoku i Almašu poziv na predaju. Pismo Srba ovim gradovima sadrži sledeće: „Pozivaju se gradske vlasti da predaju grad, jer su njegovi stanovnici pružili svaku pomoć pobunjenoj mađarskoj naciji, koja se usudila na izdaju Njegovog veličanstva cara, da uništi gradove i sela, da otera bezbroj ljudi u izbeglištvo, i da opljačka i oskrnavi srpske crkve. Ako se grad bude predao, kazniće se samo krivci na najstroži način, ako ne, grad će biti potpuno uništen“. U nastavku poziva naređuje se „da se položi zakletva vernosti Franji Josifu, Vojvodi i Patrijarhu, i zahteva se poslušnost“. Na kraju, „u ime plemenitog srca Franca Jozefa i srpske nacije obećava se sve lepo i dobro, i pozivaju se gradovi da sa njima ujedinjeno, okrenu svoje oružje protiv Mađara koji su uzurpirali krunu i zemlju“. Tada je major mađarske vojske Moric Sarić zapisao da je ovaj zahtev Srba „bez presedana u istoriji Sveta“.[19] Pošto Srbi tada nisu uspeli da zauzmu Suboticu, grad će ostati pod kontrolom mađarskih revolucionara sve do njihove predaje u leto 1849. godine.

Period do Prvog svetskog rata[uredi | uredi izvor]

Subotica 1914. godine
Subotica 1914. godine


Posle poraza Mađarske revolucije 1849. godine formirana je jedna posebna austrijska pokrajina pod nazivom Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat, u čijem se sastavu našla i Subotica. Do ovog perioda, stanovništvo grada znatno se povećalo: u Subotici je 1836. godine živelo 32.984, a 1850. godine 48.126 stanovnika. Posle ukidanja Vojvodstva Srbije, 1860. godine, Subotica je ponovo deo Bačko-bodroške županije u okviru Habzburške Ugarske. Posle Austrougarske nagodbe iz 1867. godine, sprovodi se politika mađarizacije u Ugarskom delu Monarhije.[20] Tokom 19. veka, Mađari su sistematski kolonizovali Potisje i srednju Bačku,[18] a mešanje Bunjevaca sa Mađarima predstavljalo je prvi korak u njihovoj denacionalizaciji.[18] Denacionalizovano je (odnosno mađarizovano) mnogo Bunjevaca u Bačkoj, uključujući i deo plemstva, kao i većinu intelektualaca.[18]

Prema Bunjevačkom kalendaru za 1868. godinu, bilo je u Subotici 50.000 Bunjevaca, 6.000 Mađara, 3.500 Srba i 1.300 Jevreja. Prema ugarskom popisu iz 1910. godine Subotica je imala 94.610 stanovnika, od kojih je 55.587 (58,75%) govorilo mađarski jezik, 33.247 (35,14%) govorilo bunjevački jezik, 3.514 (3,71%) govorilo srpski jezik i 1.913 (2,02%) govorilo nemački jezik. Ne može se sa sigurnošću tvrditi da li su Mađari ili Bunjevci bili najbrojniji narod u Subotici u vreme ovog popisa. Po tvrdnji nekih istoričara (na primer britanskog istoričara Alena Džona Persivala Tejlora), popis iz 1910. godine se smatra delimično netačnim, zato što se nije vršio po etničkom sastavu ili striktno po maternjem jeziku, nego takođe po „jeziku koji je obično u upotrebi“.[21] Stoga rezultati popisa preteruju u broju stanovnika koji govore mađarski, pošto je ovo bio zvanični jezik u to doba, i mnogi građani kojima mađarski nije bio maternji (Bunjevci, Jevreji, itd) su na popisu izjavili da se služe ovim jezikom. Kod dela Bunjevačkog stanovništva bio je izražen bilingualizam (dvojezičnost), s kojim se upravo može objasniti razlika u rezultatima ugarskih popisa pre 1918. godine i jugoslovenskih popisa posle 1918. godine (na kojima je većina stanovništva Subotice izjavila da govori srpski ili hrvatski jezik), odnosno, ovde se očigledno radi o istoj (dvojezičnoj) populaciji, koja je za vreme ugarske uprave na popisima pisala mađarski jezik, a za vreme jugoslovenske uprave srpski ili hrvatski jezik.

1869. godine Subotica je uključena u železničku magistralu koja je povezivala Segedin i Rijeku, da bi 1882. godine bila puštena u rad glavna pruga između Pešte i Zemuna, čime Subotica postaje važan železnički čvor, što je uticalo da se grad postepeno pretvori u značajan industrijsko-trgovinski, sportsko-turistički i banjsko-letovalistički centar. 1885. godine, osnovano je Udruženje zanatlija, koje je objedinilo rad velikog broja zanatlija Subotice, ali im istovremeno i pomoglo u rešavanju njihovih problema. Začetnik prave industrije bila je ciglana Titusa Mačkovića (1878), koja je proizvela građevinski materijal za većinu danas poznatih građevina. 1896. godine izgrađena je električna centrala, a naredne 1897. godine pušten je u rad tramvajski saobraćaj. Krajem 19. veka počela je sa radom klanica Hartmana i Konena, 1904. godine je proradila Klotild fabrika za proizvodnju sumporne kiseline i veštačkog đubriva, a 1917. godine su braća Ruf počela proizvodnju bombona.

Gradsko pozorište je otvoreno 1854, a muzička škola 1868. godine. Prvu bioskopsku predstavu prikazao je Anđelo Bjanki iz Pečuja 1899, a Aleksandar Lifka otvorio je prvi stalni bioskop 1910. godine. Đuro Stantić je osvojio prvu olimpijsku medalju u Atini 1906, a Ivan Sarić je poleteo avionom sopstvene konstrukcije 1910.

Kraljevina Jugoslavija[uredi | uredi izvor]

Posle raspada Austrougarske monarhije, oktobra 1918. godine, u Subotici je 5. novembra održan sastanak viđenijih Srba i Bunjevaca da bi se osnovalo Bunjevačko-srpsko veće. Zbor građana je održan 10. novembra, a sazvan je u formi proslave 40. godina postojanja Pučke kasine. Zboru se najpre obratio Blaško Rajić, najuticajnija ličnost među Bunjevcima. Formirano je Bunjevačko-srpsko narodno veće, a za predsednika je izabran Šime Milodanović, neutralni Bunjevac, penzionisani austrougarski pukovnik. Za potpredsednike su izabrani Blaško Rajić i Vladislav Manojlović, a za sekretare Jovan Petrović i Joso Prćić. Za komandanta Bunjevačko-srpske narodne garde izabran je potpukovnik Milan Vrličić, koji je 12. novembra saopštio da ova garda ima 295 članova.

Nekoliko sati pre dolaska srpske vojske u Suboticu grad su napustile mađarske i nemačke trupe, povlačeći se na sever. Veliki župan Luka Pleskonić je naredio da se štampa plakat u kome obaveštava građanstvo o dolasku srpskih trupa. Srpska vojska ulazi u Suboticu 13. novembra, a na železničkoj stanici je novinar Lazar Stipić dočekuje ovim rečima: „Osamnaest časova i trideset minuta - Finis Hungarae! (Kraj Ugarske!)".[22] Pukovnika srpske vojske Antu Živulovića i majora Mihajla Bodija na stanici su u ime Bunjevačko-srpskog narodnog odbora pozdravnim govorima dočekali Šime Milodanović i Jovan Manojlović. Zajedno sa članovima Bunjevačko-srpskog narodnog odbora vojska je odmah posela vitalne objekte u gradu. Komandant Živulović je iste večeri posetio Pleskonića, a zatim prisustvovao večeri koju su u njegovu čast priredili članovi Bunjevačko-srpskog narodnog odbora. Iste večeri, oko 23 časa, Bela Linder je potpisao Beogradsko primirje, što znači da je Subotica bila grad osvojen u ratu, a ne teritorija zauzeta posle primirja.[23] Sutradan su u grad stigle i druge srpske jedinice na čelu sa pukovnikom Vladislavom Krupeževićem, koji je postavljen za komandanta grada. Velike manifestacije dobrodošlice srpskoj vojsci održane su 17. novembra. Tada se pojavio i prvi broj „Nevena“, bunjevačkog lista, koji je 1914. godine kao i srpska štampa, bio zabranjen. Nova gradska uprava, sa gradonačelnikom Stipanom Matijevićem na čelu, imenovana je 20. novembra.

Poslanici za Veliku narodnu skupštinu u Novom Sadu, njih 75, izabrani su na zboru, sednici Bunjevačko-srpskog narodnog odbora 24. novembra. Istog dana subotički delegati krenuli su vozom za Novi Sad. Narednog dana, 25. novembra 1918. godine, Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji proglasila je otcepljenje ovih regiona od Ugarske i njihovo prisajedinjenje Kraljevini Srbiji. Od 757 poslanika na Velikoj narodnoj skupštini bilo je 578 Srba, 84 Bunjevca, 62 Slovaka, 21 Rusin, 6 Nemaca, 3 Šokca, 2 Hrvata i 1 Mađar, a među osam članova predsedništva skupštine nalazio se i Babjan Malagurski iz Subotice.[24] Na Velikoj narodnoj skupštini formirana je i nova pokrajinska vlada (Narodna uprava) Banata, Bačke i Baranje sa sedištem u Novom Sadu. 1. decembra 1918. godine stvoreno je Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca, a Subotica ulazi u novu državu kao sastavni deo Kraljevine Srbije. Na Pariskoj mirovnoj konferenciji Subotica je priznata kao deo Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, a granica prema Mađarskoj povučena je severno od grada.

Od novembra 1918. do 1922. godine Subotica je bila deo pokrajine Banat, Bačka i Baranja, a takođe (sve do 1921. godine) i deo Bačko-bodroške županije, kao i (do 1922. godine) Bačko-baranjske županije. Od 1922. do 1929. godine, grad je deo Bačke oblasti, a od 1929. godine u sastavu je Dunavske banovine. Po popisu iz 1921. godine u Subotici je živelo 90.961 stanovnika, od kojih je 60.700 (66,73%) govorilo srpski ili hrvatski jezik, 26.750 (29,41%) govorilo mađarski jezik i 2.470 (2,72%) govorilo nemački jezik. Po veri, bilo je 78.490 (86,29%) katolika i 6.570 (7,22%) pravoslavnih.

Nakon 1918. Subotica je izgubila deo zemljišta zbog novog razgraničenja, a većina ostatka je zahvaćena agrarnom reformom. Do 1938. izgrađeno je 3.500 novih građevina u vrednosti od 300 miliona dinara, izgrađen je "Bašteni grad" na putu za Palić sa 400 kuća. Sagrađeno je devet katoličkih crkava i četiri osnovne škole na spoljnoj teritoriji, Ginekološki paviljon gradske bolnice,[25] jevrejska bolnica, stadion Kralja Petra Drugog (1936, "najmonumentalniji sportski objekat naše države").[26] Radnički dom podignut 1938.[27]

Polovinom avgusta 1936. je održana proslava 250 godina dolaska Bunjevaca, otkriveni su nadgrobni spomenik Paji Kujundžiću i bista Anti Evetoviću.[28]

Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]

Subotička sinagoga, svedočanstvo o nekada brojnom jevrejskom stanovništvu

U Drugom svetskom ratu, 12. aprila 1941. godine, Suboticu su okupirali mađarski fašisti, a oslobodili su je Subotički partizanski odred i jedinice Crvene armije, 10. oktobra 1944. godine. U završnim borbama na železničkoj stanici poginuo je komandant Odreda, Jovan Mikić Spartak, jugoslovenski reprezentativac i rekorder u atletici. Tokom okupacije, 16. juna 1944. godine, subotički Jevreji su deportovani u tranzitne logore, a potom u koncentracione logore širom Evrope. Od oko 6.000 Jevreja, koliko se procenjuje da ih je bilo u Subotici pre Drugog svetskog rata, više od 5.000 stradalo je u holokaustu.[29]

Period posle Drugog svetskog rata[uredi | uredi izvor]

Posle Drugog svetskog rata, Subotica je deo Socijalističke Autonomne pokrajine Vojvodine u sastavu Socijalističke Republike Srbije i Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Od 1992. do 2003. godine, grad je deo Savezne Republike Jugoslavije, od 2003. do 2006. godine deo Srbije i Crne Gore, a od 2006. godine u sastavu je nezavisne Srbije. Subotica je sedište Severnobačkog okruga, a sve do 2008. godine imala je status opštine, kada zvanično dobija status grada.

Procesi negiranja Bunjevaca kao naroda, koji su započeti u periodu između dva svetska rata, nastavljeni su u veoma drastičnoj formi po okončanju Drugog svetskog rata. Bunjevci su, kao i Šokci, morali postati Hrvati, jer su vlasti polazile od aksioma da „bunjevačke i šokačke narodnosti ne postoje“. Stoga više vlasti naređuju nižim vlastima da Bunjevce i Šokce tretiraju kao Hrvate „bez obzira na njihovu izjavu“.[30] Naređuje se da se i u budućnosti Bunjevci i Šokci moraju smatrati Hrvatima. Dokumenta sa ovim naredbama čuvaju se u Istorijskom arhivu Subotica. Tokom ovog perioda, deo bunjevačkog stanovništva u Subotici prihvatio je hrvatsku nacionalnu svest, dok se drugi deo na popisima izjašnjavao kao Jugosloven. Kada je, u doba raspada Jugoslavije, Bunjevcima bilo dozvoljeno da izraze svoju nacionalnu posebnost, popis iz 1991. godine zabeležio je u Subotici 10.874 Bunjevaca, 10.683 Hrvata i 17.454 Jugoslovena. U drugoj polovini 20. veka, a naročito tokom devedesetih godina, u gradu se povećala brojnost srpskog stanovništva, koje je po popisu iz 2002. godine činilo drugu po brojnosti etničku grupu u Subotici.

Rezultati izbora za mesne zajednice u Subotici 2015. godine

Tokom vladavine Slobodana Miloševića, dominantna politička partija u Subotici bio je Savez vojvođanskih Mađara, za koji su, zbog suprotstavljanja ove partije politici Miloševićevog režima, glasali ne samo etnički Mađari, već i deo slovenskog stanovništva. Posle demokratskih promena u Srbiji 2000. godine, u Subotici jača uticaj Demokratske stranke, koja ubrzo preuzima ulogu vodeće političke partije u gradu. Februara 2007. godine, lider Saveza vojvođanskih Mađara Jožef Kasa prokomentarisao je izborni poraz od strane Demokratske stranke ovim rečima: „Izborni rezultati Saveza vojvođanskih Mađara nisu slabiji nego 2004, ali se hrvatska zajednica, koja je ranije glasala za nas, opredelila za DS. Posle ratnih neprijateljstava došlo je do panslovenske sloge”.[31]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Njegovan 2004, str. 56
  2. ^ Ivić 1929, str. 68.
  3. ^ a b v Ivić 1929, str. 69
  4. ^ Njegovan 2004, str. 57.
  5. ^ Njegovan 2004, str. 58.
  6. ^ Ivić 1929, str. 75.
  7. ^ Jovan Mirosavljević, Brevijar ulica Novog Sada 1745—2001, Novi Sad. (2002). str. 212.
  8. ^ Dr Dušan J. Popović, Srbi u Vojvodini, knjiga 1, Novi Sad. (1990). str. 259.
  9. ^ a b Ćurčić 2007, str. 256
  10. ^ Etnolingvistička i istorijska istraživanja o Bunjevcima (Zbornik radova), Matica srpska, Novi Sad. (2008). str. 20.
  11. ^ a b v Etnolingvistička i istorijska istraživanja o Bunjevcima (Zbornik radova), Matica srpska, Novi Sad. (2008). str. 19.
  12. ^ Etnolingvistička i istorijska istraživanja o Bunjevcima (Zbornik radova), Matica srpska, Novi Sad. (2008). str. 22.
  13. ^ Etnolingvistička i istorijska istraživanja o Bunjevcima (Zbornik radova), Matica srpska, Novi Sad. (2008). str. 25.
  14. ^ Seoske crkve i groblja u Vojvodini, Novi Sad. (2000). str. 6.
  15. ^ a b Etnolingvistička i istorijska istraživanja o Bunjevcima (Zbornik radova), Matica srpska, Novi Sad. (2008). str. 27.
  16. ^ Etnolingvistička i istorijska istraživanja o Bunjevcima (Zbornik radova), Matica srpska, Novi Sad. (2008). str. 30.
  17. ^ a b Etnolingvistička i istorijska istraživanja o Bunjevcima (Zbornik radova), Matica srpska, Novi Sad. (2008). str. 31.
  18. ^ a b v g The Croatian Bunjevci, Pristupljeno 8. 4. 2013.
  19. ^ Petrov 1999, str. 91.
  20. ^ Dr Dimitrije Kirilović, Pomađarivanje naroda u bivšoj Ugarskoj, Novi Sad - Srbinje, 2006.
  21. ^ Alen Džon Persival Tejlor, Habzburška monarhija 1809—1918, Beograd. (2001). str. 299.
  22. ^ Lazar Stipić, Istina o Mađarima, Novi Sad - Srbinje. (2004). str. 72.
  23. ^ Njegovan 2004, str. 220.
  24. ^ Njegovan 2004, str. 240.
  25. ^ "Politika", 28. nov. 1937
  26. ^ "Vreme", 13. jul 1938, str. 9
  27. ^ "Politika", 27. jan. 1938
  28. ^ "Politika", 17. avg. 1936, str. 9
  29. ^ [sim] 60 godina deportacije Jevreja, Pristupljeno 8. 4. 2013.
  30. ^ Etnolingvistička i istorijska istraživanja o Bunjevcima (Zbornik radova), Matica srpska, Novi Sad. (2008). str. 105.
  31. ^ BalkanMagazin :: REČI I MISLI 9, Pristupljeno 8. 4. 2013.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Историја_Суботице&oldid=27741659”