Pređi na sadržaj

Istorija Ugande

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Istorija Ugande obuhvata istoriju naroda koji je nastanjivao teritoriju današnje Ugande pre osnivanja Republike Ugande, kao i istoriju te zemlje nakon njenog osnivanja. Dokazi iz paleolitske ere pokazuju da su ljudi naseljavali Ugandu najmanje 50.000 godina. Šume Ugande su postepeno krčili za poljoprivredu ljudi koji su verovatno govorili centralno-sudanske jezike.

Godine 1894. Uganda je postala protektorat Britanske imperije, a 1962. Ujedinjeno Kraljevstvo je dalo nezavisnost Ugandi čime je Sir Edvard Mutesa Valugembe postao prvi predsednik Ugande, i Kabaka (kralj kraljevine) Bugande. Idi Amin je svrgnuo Miltona Obotea da bi postao vladar Ugande 1971. godine, pozicija koju će zauzimati osam godina dok nije zbačen 1979. kao rezultat rata u Ugandi i Tanzaniji. Nakon niza drugih lidera od Aminovog pada, Joveri Museveni je došao na vlast 1986. godine i od tada vodi Ugandu.

Pretkolonijalni period[uredi | uredi izvor]

Paleolitski dokazi o ljudskim aktivnostima u Ugandi sežu do najmanje 50.000 godina, a možda čak i do 100.000 godina, kao što pokazuju ašelski kameni alati pronađeni u nekadašnjoj okolini Viktorijinog jezera, koji su bili izloženi duž doline reke Kagera, uglavnom oko Nsonezija. [1]

Uzgajivači koji su postepeno krčili šumu verovatno su bili ljudi koji su govorili bantu, čija je spora, ali neumoljiva ekspanzija postepeno zahvatila veći deo podsaharske Afrike. Takođe su uzgajali koze i kokoške, a verovatno su držali i stoku od 400. godine pre nove ere. Njihovo poznavanje poljoprivrede i korišćenje tehnologije kovanja gvožđa omogućilo im je da krče zemlju i hrane sve veći broj doseljenika. Oni su raselili male grupe autohtonih lovaca-sakupljača, koji su se preselili u manje pristupačne planine. [2]

U međuvremenu, do prvog veka nove ere i verovatno već u četvrtom veku pre nove ere u zapadnoj Tanzaniji, određeni metalurzi koji su govorili bantu usavršavali su topljenje gvožđa za proizvodnju ugljeničnog čelika srednjeg kvaliteta. Iako se većina ovih dešavanja odvijala jugozapadno od modernih granica Ugande, gvožđe je kopano i topljeno u mnogim delovima zemlje nedugo zatim. [3]

Protektorat (1894–1961)[uredi | uredi izvor]

Tokom 1890-ih, 32.000 radnika iz Britanske Indije regrutovano je u istočnu Afriku pod ugovorom o radu za izgradnju Ugandske železnice. [4] Većina preživelih Indijaca vratila se kući, ali je 6.724 odlučilo da ostane u istočnoj Africi nakon završetka linije. [5] Kasnije su neki postali trgovci i preuzeli kontrolu nad prečišćavanjem pamuka i krojačkim maloprodajnim poslovima. [6]

Od 1900. do 1920. godine, epidemija bolesti spavanja u južnom delu Ugande, duž severne obale jezera Viktorija, ubila je više od 250.000 ljudi. [7]

Rana nezavisna Uganda (1962–1971)[uredi | uredi izvor]

Britanija je dala nezavisnost Ugandi 1962, iako su izbori koji su doveli do unutrašnje samouprave održani 1. marta 1961. Benedikto Kivanuka iz Demokratske stranke postao je prvi glavni ministar. Milton Obote je izabran za premijera u aprilu 1962, a Uganda je postala republika u oktobru 1962, zadržavši svoje članstvo u Komonveltu.

U narednim godinama, pristalice centralizovane države su se nadmetale sa onima koji su za labavu federaciju i snažnu ulogu lokalnih kraljevstava zasnovanih na plemenima. Političko manevrisanje je dostiglo vrhunac u februaru 1966. godine, kada je Milton Obote, premijer, suspendovao ustav i preuzeo sva vladina ovlašćenja, ukinuvši funkcije predsednika i potpredsednika. Septembra 1967. novi ustav je proglasio Ugandu republikom, predsedniku dao još veća ovlašćenja i ukinuo tradicionalna kraljevstva.

Uganda pod Idi Aminom (1971–1979)[uredi | uredi izvor]

Idi Amin - diktator Ugande

Nakon vojnog udara 25. januara 1971, Obote je svrgnut sa vlasti, a diktator Idi Amin preuzeo je kontrolu nad zemljom. Amin je vladao Ugandom sa vojskom narednih osam godina [8] i vršio je masovna ubistva unutar zemlje da bi održao svoju vlast.

Godine 1972, pod takozvanom politikom „afrikanizacije“ pod Idi Aminom, oko 40.000 etničkih Indijaca sa britanskim pasošima bilo je prinuđeno da napusti Ugandu. Otprilike 7.000 je pozvano da se nastani u Kanadi; međutim, samo ograničen broj je prihvatio ponudu, a popis stanovništva iz 2006. je prijavio 3.300 ljudi ugandskog porekla u Kanadi. Gubitak preduzetničke indijske manjine ostavio je ekonomiju zemlje u ruševinama. [9]

Aminova osmogodišnja vladavina proizvela je ekonomski pad, društvenu dezintegraciju i masovna kršenja ljudskih prava. Etničke grupe Ačoli i Langi u severnoj Ugandi bile su naročiti predmet Aminovog političkog progona jer su podržavale Obotea i činile veliki deo vojske. [10] Godine 1978, Međunarodna komisija pravnika je procenila da je više od 100.000 Uganđana ubijeno tokom Aminove vladavine terora. Neki autoriteti navode cifru čak i do 300.000 — što je statistika citirana na kraju filma Poslednji kralj Škotske iz 2006, koji opisuje deo Aminove diktature. Aminovi zločini su slikovito prikazani u knjizi „Stanje krvi“ iz 1977. koju je napisao jedan od njegovih bivših ministara nakon što je pobegao iz zemlje, Henri Kjemba.

Aminova vladavina je okončana nakon rata Ugande i Tanzanije u kojem su tanzanijske snage potpomognute ugandskim prognanima izvršile invaziju na Ugandu. Sukob je počeo graničnom svađom u kojoj su učestvovali ugandski prognanici koji su imali kamp blizu granice sa Ugandom u blizini Mutukule. To je rezultiralo napadom ugandske vojske na Tanzaniju. U oktobru 1978. godine, tanzanijske oružane snage su odbile ovaj upad i, uz podršku ugandskih prognanika, izvršile invaziju na Ugandu. Aminovim trupama su pomagali libijski vojnici. Dana 11. aprila 1979. glavni grad Kampala je zauzet i Amin je sa svojim preostalim snagama pobegao u Libiju.

Uganda od 1979[uredi | uredi izvor]

Nakon Aminove smene, Front nacionalnog oslobođenja Ugande formirao je privremenu vladu sa Jusufom Luleom kao predsednikom i Džeremijom Lukasom Opirom kao generalnim sekretarom Fronta. Ova vlada je usvojila ministarski sistem administracije i stvorila kvazi-parlamentarni organ poznat kao Nacionalna konsultativna komisija. Ova komisija i Luleov kabinet odražavali su veoma različite političke stavove. U junu 1979, nakon spora oko obima predsedničkih ovlašćenja, Komisija je zamenila Lulea sa Godfrijem Binaisom.

U kontinuiranom sporu oko ovlašćenja privremenog predsedništva, Binaisa je smenjen u maju 1980. Nakon toga, Ugandom je vladala vojna komisija kojom je predsedavao Paulo Muvanga. Decembarski izbori 1980. vratili su Kongres naroda Ugande na vlast pod vođstvom Miltona Obotea, a Muvanga je bio potpredsednik. U svojim naporima da suzbiju pobunu koju je predvodio Joveri Museveni, snage bezbednosti su opustošile značajan deo zemlje, posebno u oblasti Luvero severno od Kampale.

Zemlja Ačola na severu

Pobunu, takozvani „buš rat“, vodila je Nacionalna armija otpora, pod vođstvom Joveri Musevenija, i druge pobunjeničke grupe, uključujući Savezni demokratski pokret na čelu sa Endrjuom Kajirom i još jednom grupom predvođenom Džonom Nkvangom. Tokom sukoba vojska je izvršila masovna ubistva neboraca. [11]

Obote je zbačen 27. jula 1985. godine, kada je vojna brigada, sastavljena uglavnom od etničkih Ačoli trupa, kojom je komandovao general-potpukovnik Bazilio Olara-Okelo, zauzeo Kampalu i proglasio vojnu vladu. Obote je pobegao u izgnanstvo u Zambiju. Novi režim, na čelu sa bivšim komandantom odbrambenih snaga gen. Titom Okelo (nema veze sa general-potpukovnikom Olara-Okelom), otvorio je pregovore sa Musevenijevim pobunjeničkim snagama i obećao da će poboljšati poštovanje ljudskih prava, okončati plemensko rivalstvo i sprovesti slobodne i poštene izbore. U međuvremenu, masovna kršenja ljudskih prava su se nastavila dok je Okelova vlada sprovodila brutalnu protivpobunjeničku akciju u pokušaju da uništi podršku Nacionalne armije otpora (NAO).

Pregovori između vlade Okela i NAO vođeni su u Najrobiju u jesen 1985. godine, a kenijski predsednik Danijel arap Moi tražio je prekid vatre i koalicionu vladu u Ugandi. Iako je krajem 1985. pristala na prekid vatre, NAO je nastavila borbu i zauzela Kampalu i zemlju krajem januara 1986. godine, primoravajući Okelove snage da pobegnu na sever u Sudan. Musevenijeve snage su organizovale vladu sa Musevenijem kao predsednikom.

Nakon preuzimanja vlasti, vlada kojom je dominirala politička grupacija koju su stvorili Museveni i njegovi sledbenici, Pokret nacionalnog otpora („Pokret“), u velikoj meri je stao na kraj kršenju ljudskih prava ranijih vlada, pokrenuo značajnu političku liberalizaciju i opštu slobodu štampe, i pokrenuo široke ekonomske reforme nakon konsultacija sa Međunarodnim monetarnim fondom, Svetskom bankom i vladama donatorima.

Međutim, od 1986. do 1994. različite pobunjeničke grupe su vodile građanski rat protiv ugandske vlade predsednika Musevenija. Najveći deo borbi vođen je na severu i istoku zemlje, mada su pogođeni i zapadni i centralni regioni. Najvažnije pobunjeničke frakcije bile su Narodna demokratska vojska Ugande, Narodna armija Ugande, Pokret Svetog Duha Aliče Aume i vojska Džozefa Konija (koja je kasnije postala Gospodova vojska otpora).

Godine 1996. Uganda je bila ključna pristalica svrgavanja zairskog predsednika Mobutua Sese Sekoa u Prvom ratu u Kongu u korist vođe pobunjenika Lorana-Dezirea Kabile.

21. vek[uredi | uredi izvor]

U avgustu 2005. Parlament je izglasao promenu ustava kako bi se ukinula ograničenja predsedničkog mandata, dozvoljavajući Museveniju da se kandiduje za treći mandat ako to želi. Na referendumu u julu 2005, 92,5% birača podržalo je obnovu višestranačke politike, čime je ukinut ne-partijski ili „pokret“ sistem. Kiza Besigie, Musevenijev politički rival, vratio se iz egzila u oktobru 2005. i bio je predsednički kandidat na izborima 2006. godine. Istog meseca, Obote je umro u Južnoj Africi. Museveni je pobedio na predsedničkim izborima u februaru 2006.

2009. godine predložen je i razmatran je Predlog zakona o borbi protiv homoseksualizma. [12] Predložio ga je 13. oktobra 2009. član parlamenta David Bahati i, da je usvojen, proširio bi kriminalizaciju homoseksualizma u Ugandi; uvedena je smrtna kazna za osobe koje su ranije osuđivane, HIV pozitivne ili se bave seksualnim odnosima sa osobama mlađim od 18 godina; [13] uvedena je ekstradicija za one koji se bave istopolnim seksualnim odnosima izvan Ugande; i kazne za pojedince, kompanije, medijske organizacije ili nevladine organizacije koje podržavaju LGBT prava.[traži se izvor]

Dana 11. jula 2010. bombaši Al-Šababa ubili su 74 osobe u Kampali. Ugandske bezbednosne i obaveštajne službe su 13. septembra 2014. uz pomoć Sjedinjenih Država identifikovale i sprečile veliki teroristički napad u Kampali. Pronašli su samoubilačke prsluke, improvizovane eksplozivne naprave i malokalibarsko oružje, a uhapsili su 19 ljudi za koje se sumnjalo da su bili povezani sa al-Šababom. [14] [15] [16] Ovaj napad je mogao biti značajan kao napad u Najrobiju tokom prethodne godine na Vestgejt tržni centar. [17] Umesto toga, to je bio neuspeh za al-Šabab.

Opšti izbori u Ugandi 2016. održani su 18. februara 2016. radi izbora predsednika i parlamenta. Dan izbora proglašen je državnim praznikom. [18] [19] Uoči izbora, Museveni je opisao formiranje Istočnoafričke federacije koja ujedinjuje Ugandu, Tanzaniju, Keniju, Ruandu, Burundi i Južni Sudan kao „metu broj jedan na koju treba da ciljamo“. [20] U septembru 2018. formiran je komitet za početak procesa izrade regionalnog ustava, [21] a nacrt ustava za konfederaciju treba da bude napisan do 2021. godine, a primena konfederacije do 2023. [22]

Na opštim izborima u Ugandi 2021. ponovo je izabran predsednik Museveni za šesti mandat, ali su se međunarodni posmatrači žalili na vladino nasilje i dezinformacije, suzbijanje nezavisnih medija i opozicionih kampanja, hapšenje opozicionih lidera, gašenje interneta i uznemiravanje posmatrača. Prema zvaničnim rezultatima, Museveni je pobedio na izborima sa 58 odsto glasova, dok je pop zvezda koji je postao političar Bobi Vajn imao 35 odsto. Opozicija je osporila rezultat zbog navoda o široko rasprostranjenoj prevari i nepravilnostima. [23] [24]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „East Africa Living Encyclopedia”. Arhivirano iz originala 2021-01-25. g. Pristupljeno 2020-04-03. 
  2. ^ Rita M. Byrnes, ed. Uganda: A Country Study Arhivirano 2016-11-03 na sajtu Wayback Machine. Washington: GPO for the Library of Congress, 1990. p. 4
  3. ^ Rita M. Byrnes, ed. Uganda: A Country Study Arhivirano 2016-11-03 na sajtu Wayback Machine. Washington: GPO for the Library of Congress, 1990. p. 4
  4. ^ Evans, Ruth (24. 5. 2000). „Kenya's Asian heritage on display”. BBC. Pristupljeno 18. 1. 2017. 
  5. ^ Chao (26. 10. 2014). „THE LUNATIC EXPRESS – A PHOTO ESSAY ON THE UGANDA RAILWAY.”. Thee Agora. Arhivirano iz originala 22. 4. 2016. g. Pristupljeno 18. 1. 2017. 
  6. ^ West, Stewart (februar 2012). „Policing, Colonial Life and Decolonisation in Uganda, 1957–1960” (PDF). The Ferguson Centre for African and Asian Studies, Working Paper No. 03. str. 3—4. Arhivirano iz originala (PDF) 30. 9. 2015. g. 
  7. ^ Fèvre, E. M.; Coleman, P. G.; Welburn, S. C.; Maudlin, I. (april 2004). „Reanalyzing the 1900–1920 Sleeping Sickness Epidemic in Uganda” (PDF). Emerging Infectious Diseases. US: Centers for Disease Control and Prevention. 10 (4): 567—573. PMID 15200843. doi:10.3201/eid1004.020626 Slobodan pristup. Pristupljeno 18. 1. 2017. 
  8. ^ "A Country Study: Uganda" Arhivirano 2015-06-27 na sajtu Wayback Machine, Library of Congress Country Studies
  9. ^ "UK Indians taking care of business" Arhivirano 2018-01-19 na sajtu Wayback Machine, The Age (8 March 2006). Retrieved 24 March 2013.
  10. ^ Keatley, Patrick (18. 8. 2003). „Obituary: Idi Amin”. The Guardian. Pristupljeno 18. 3. 2008. 
  11. ^ Henry Wasswa, “Uganda's first prime minister, and two-time president, dead at 80,” Associated Press, 10 October 2005
  12. ^ „BBC News: Uganda MP urges death for gay sex”. 15. 10. 2009. Arhivirano iz originala 2022-12-26. g. Pristupljeno 2009-12-06. 
  13. ^ Geen, Jessica (15. 10. 2009). „Ugandan MP proposes that gays should be executed”. Pink News. Pristupljeno 21. 10. 2009. 
  14. ^ Bariyo, Nicholas (15. 9. 2014). „Uganda Forces Discover Suicide Vests, Explosives at Suspected Terrorist Cell”. The Wall Street Journal. Pristupljeno 20. 5. 2017. 
  15. ^ „UGANDAN POLICE SEIZE EXPLOSIVES, SUICIDE VESTS FROM SUSPECTED AL SHABAAB CELL”. Reuters. 14. 9. 2014. Pristupljeno 20. 5. 2017 — preko Newsweek. 
  16. ^ „Uganda seizes explosives, suicide vests from suspected terrorist cell in capital of Kampala”. Australian Broadcasting Corporation. 14. 9. 2015. Pristupljeno 20. 5. 2017. 
  17. ^ [1] Arhivirano 2016-04-22 na sajtu Wayback Machine
  18. ^ "Uganda elections polling date set on Feb 18, 2016" Arhivirano decembar 11, 2015 na sajtu Wayback Machine, New Vision, 4 November 2015.
  19. ^ „Uganda Discovered the Zika Virus. And the Solution for It.”. Foreign Policy. 10. 2. 2016. Pristupljeno 2016-02-11. 
  20. ^ „Ahead of election, Museveni says he wants to build East African superstate #UgandaDecides”. Newsweek. Pristupljeno 2016-10-22. 
  21. ^ „Ready for a United States of East Africa?”. 6. 7. 2020. 
  22. ^ Havyarimana, Moses (18. 1. 2020). „Regional experts draft confederation constitution”. The EastAfrican. Pristupljeno 24. 2. 2020. 
  23. ^ „Uganda elections 2021: Museveni takes lead as Bobi Wine cries foul”. BBC News. 16. 1. 2021. 
  24. ^ „Uganda election: Bobi Wine challenges result in court | DW | 01.02.2021”. Deutsche Welle. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]

  • Amone, Charles; Muura, Okullu (2014). „British Colonialism and the Creation of Acholi Ethnic Identity in Uganda, 1894 to 1962.”. Journal of Imperial and Commonwealth History. 42 (2): 239—257. S2CID 145316755. doi:10.1080/03086534.2013.851844. .
  • Clarke, Ian, ed. Uganda - Culture Smart!: The Essential Guide to Customs & Culture (2014) excerpt
  • Griffiths, Tudor (2001). „Bishop Alfred Tucker and the Establishment of a British Protectorate in Uganda 1890-94”. Journal of Religion in Africa. 31 (1): 92—114. JSTOR 1581815. doi:10.1163/157006601X00040. .
  • Hansen, Holger Bernt (2013). „Uganda in the 1970s: A decade of paradoxes and ambiguities”. Journal of Eastern African Studies. 7 (1): 83—103. S2CID 144443665. doi:10.1080/17531055.2012.755315. .
  • Hansen, H. B., and M. Twaddle, eds. Developing Uganda (Ohio University Press, 1998).
  • Ibingira, G. S. The Forging of an African Nation: The Political and Constitutional Evolution of Uganda from Colonial Rule to Independence, 1894–1962 (Viking, 1980)
  • Jørgensen, Jan Jelmert (1981). Uganda : A modern history. Croom Helm. ISBN 9780856646430. 
  • Karugire, S. R. The History of Nkore - A History of the Kingdom of Nkore in Western Uganda to 1896. (Clarendon Press, 1971).
  • Kasozi, A. B. K. The Social Origins of Violence in Uganda (Montreal: McGill-Queen’s University Press, 1994)
  • Martel, Gordon (1984). „Cabinet politics and African partition: The Uganda debate reconsidered.”. Journal of Imperial and Commonwealth History. 13 (1): 5—24. doi:10.1080/03086538408582676. .
  • Mutibwa, Phares Mukasa. Uganda since independence: a story of unfulfilled hopes (Africa World Press, 1992).
  • Ofcansky, Thomas P. Uganda: tarnished pearl of Africa (Westview press, 1999).
  • Omara-Otunnu, Amii. Politics and the Military in Uganda, 1890–1985 (Springer, 1987).
  • Reid, Richard J. A history of modern Uganda (Cambridge University Press, 2017), the standard scholarly history. online
  • Reid, Andrew (2016). „Constructing history in Uganda.”. Journal of African History. 57 (2): 195—207. S2CID 148527012. doi:10.1017/S0021853716000268. 
  • Reuss, Anna (2020). „Forever vanguards of the revolution: the Uganda People's Defence Forces' liberation legacy, 30 years on.”. Journal of Eastern African Studies. 14 (2): 250—269. S2CID 212864916. doi:10.1080/17531055.2020.1723281. 
  • Sejjaaka, Samuel. "A political and economic history of Uganda, 1962–2002." in International Businesses and the Challenges of Poverty in the Developing World (Palgrave Macmillan, London, 2004) pp. 98-110. online
  • Ssekamwa, J.C. History and Development of Education in Uganda (Fountain Publishers, 1997).
  • Stephens, Rhiannon. A history of African motherhood: The case of Uganda, 700-1900 (Cambridge University Press, 2013).
  • Thompson, G (2003). Governing Uganda: British Colonial Rule and Its Legacy. Kampala: Fountain Publishers. ISBN 9789970023943. 
  • Twaddle, Michael (1969). „The Bakungu chiefs of Buganda under British colonial rule, 1900–1930.”. Journal of African History. 10 (2): 309—322. S2CID 154425473. doi:10.1017/S0021853700009543. .
  • Ward, Kevin. "A history of Christianity in Uganda." in From mission to church: A handbook of christianity in East Africa (1991): 81-112 online.
  • Willis, J. "Killing Bwana: peasant revenge and political panic in Early Colonial Ankole" Journal of African History, 35 (1994), 379-400.
  • Wrigley, C. Kingship and State: the Buganda dynasty (Cambridge University Press, 1996),
  • „Uganda”. Political Chronology of Africa. Political Chronologies of the World. Europa Publications. 2001. ISBN 0203409957. 

Primarni izvori[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Историја_Уганде&oldid=27821504”