Istorijska geologija
Istorijska geologija je nauka koja se bavi proučavanjem procesa, događaja i svih promena na Zemlji i u Zemljinoj kori u toku njenog razvoja, koji traje oko 4,5 milijardi godina.
Savremenim geološkim proučavanjima, utvrđeni su osnovni procesi: unutrašnji i spoljašnji, kao što su magmatizam i sedimentacija, zatim razni događaji u okviru jednog procesa kao što su izlivanja magme, stvaranje sedimentnih slojeva, rasedanje i promene tj. rezultati procesa i događaja. Na primer, nove naslage lave ili naslage sedimenata, promene reljefa usled nabiranja i rasedanja. Stalnim proučavanjem geoloških odnosa stenskih masa i oblik reljefa u savremenoj Zemljinoj kori, zaključujeno je da je sličnih procesa, događanja i promena bilo u prošlosti. Na primer, oštri grebeni Alpskih predela ukazuju na relativno mlado orogeno izdizanje, koje još uvek traje. A procesi erozije nisu imali dovoljno vremena da ih razore i zaoble.
Stare venačne planine su zaobljene i niže zbog dugotrajnog dejstva spoljašnjih sila, odnosno fizičko i hemijsko razaranje - erozija. Idući dalje u geološku prošlost sreće se još zaobljenije i skoro zaravnjene planine nekih još ranijih orogeneza. Jedan orogeni ciklus traje više desetina miliona godina. Alpska orogeneza počela je pre oko 65 miliona godina. Međutim spoljašnji izgled reljefa nije dovoljan za utvrđivanje starosti nekog dela Zemljine kore. Položaj slojeva sedimentnih stena takođe ukazuje na njihovu relativnu starost. U jednoj normalnoj sedimentnoj seriji, niži slojevi su ranije nataloženi, tj. stariji su od slojeva iznad.
Geološka disciplina koja se bavi proučavanjem sedimenata i njihovih slojeva u Zemljinoj kori zove se stratigrafija. Metoda određivanja starosti sedimentnih stena na osnovu položaja (taloženja slojeva u prostoru) zove se stratigrafska metoda. Postoji i palentološka metoda (pale znači star), ukoliko sedimentne stene sadrže neke biljne ili životinjske ostatke.
Istorijska geologija deli se na geohronologija - geološko vreme (proučavanje kako je otkriveno) i svrstavanje delova Zemljine kore. Prikazana je i vremenskom podelom svih 4,5 milijardi godina.
Rekronstrukcija geoloških pojava i promena (procesa)[uredi | uredi izvor]
Proučavanjem savremenih geoloških pojava kao što su vulkanizam, tektonski potresi (izdizanja ili spuštanja morske obale), erozije i sedimentacije, mogu se u nekim delovima Zemljine kore prepoznati slične pojave i promene koje su se događale u geološkoj prošlosti. Na primer, tragovi morskih biljaka i životinja u nekim sada kopnenim slojevima ukazuju da su oni bili u prošlosti morsko dno. Tragovi erozije u stenama koje su kasnije prekrivene sedimentnim slojevima ukazuju na kopnenu fazu koja je prethodila morskoj fazi, iz kojih su proistekli mlađi sedimenti. Prisustvo vulkanskih stena ili postvulkanskih pojava (andeziti), sumporni izvori, gejziri i dr. ukazuju na raniju vulkansku aktivnost. Ove pojave ukazuju na orogena kretanja.
Svaka geološka promena predstavlja promenu uslova za stvaranje novih stena, posebno sedimentnih, koji mogu biti kopneni ili slatkovodni. Za razliku od morskih sedimenata, koji sadrže tragove morske sredine, predstavlja promenu uslova - razvoja biljnog i životinjskog sveta. Sve geološko-paleontološke promene predstavljaju prirodne vremenske granice za razvijanje istorijsko-geoloških vremenskih perioda.
Određivanje starosti stena[uredi | uredi izvor]
Razvoj geologije kao nauke omogućava i raznovrsne metode utvrđivanja starosti stena. Klasične metode obuhvataju proučavanje položaja, pojedinih stena u Zemljinoj kori, njenog litološkog sastava, izgleda i sadržaj ili odsustvo fosilnih ostataka. U savremenije metode, koje se još uvek razvijaju, spadaju geofizičke metode kao i metode utvrđivanje sopstvene starosti stene. Metode relativne starosti stena se dele na nepaleontološke i paleontološke. Kod nepaleontoloških najznačajnija je stratigrafska metoda, zatim litološka i druge. Kod paleontoloških najznačajnija i najkorišćenija je metoda karakterističnih fosila.
Svaka biološka vrsta je imala svoje trajanje, tj. geološki period od njene pojave na površini Zemlje do njenog gašenja. Vrste koje su se razvijale u relativno stabilnim opštim uslovima, imale su dug vremenski period, pogotovo ako su imale sposobnost prilagođavanja u slučaju promene životnih uslova. Fosili takvih vrsta, nalaze se u svim stenama, taloženim u tom vremenskom razdoblju. Zbog toga takvi fosili nisu pogodni za neko bliže utvrđivanje starosti stena u kojoj se nalazi.
Neke biljne i životinjske vrste bile su osetljive na promene uslova života, tako da su posle kratkog trajanja izumrle. To znači da njihovi ostaci (fosili) mogu da se nađu samo u onim sedimentima koji su stvarani u vreme trajanja njihove vrste. Zato se takvi fosili nazivaju karakterističnim. Na primer, biljke i životinje koje se lako prilagođavaju promeni dubine mora, biće manje značajni za istorijsku geologiju od svih vrsta koje se ne prilagođavaju promeni dubine i predstavljaju karakterističan fosil, tj. za vremenski kraći period.
Zajednica stene sa njenim litološkim osobinama i fosila koji sadrže predstavljaju geološku faciju. Svaka facija je rezultat mesta stvaranja stena, uslova i vremena kada je stena nastala.
Reference[uredi | uredi izvor]
- Kratak kurs istorijske geologije, Kosta V. Petković
- Istorijska geologija (stratigrafija), Vladimir K. Petković
