Pređi na sadržaj

Karl VIII Švedski

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Karl VIII Švedski
Grob Karla VIII
Lični podaci
Puno imeKarl Knutson
Datum rođenjaoktobar 1408. ili 1409.
Mesto rođenjaUpsala, Kalmarska unija
Datum smrti15. maj 1470.
Mesto smrtiStokholm, Kalmarska unija
GrobRidarholmska crkva
Porodica
SupružnikCatherine of Bjurum, Christina Abrahamsdotter
PotomstvoMagdalena of Sweden, Kristina Karlsdotter, Birgitta Karlsdotter, Karl Karlsson
RoditeljiKnut Tordsson
Margareta Karlsdotter
DinastijaDinastija Bonde
kralj Švedske
Period1436 - 1441,
1448 - 1457,
1464 - 1465,
1467 - 1470.
PrethodnikEngelbrekt Engelbrektson,
Bengt Jenson
NaslednikKristofer III Bavarski,
Jens Bengtson
kralj Norveške
Period1448 - 1450.
PrethodnikKristofer III Bavarski
NaslednikKristijan I Danski
NaslednikErik Akselson,
Ketil Karlson, Jens Bengtson, Erik Akselson

Karl VIII Švedski ili Karl Knutson [1] (oktobar 1408 ili 1409, Upsala - 15. maj 1470, Stokholm) je bio čuveni švedski plemić i regent Švedske [1] (1436—1441, 1448 - 1457, 1464 - 1465, 1467 - 1470), kao i kralj Norveške (1448—1450) iz dinastije Bonde za vreme Kalmarske unije.

Kralj Švedske[uredi | uredi izvor]

Uspon na presto[uredi | uredi izvor]

Godine 1434. [1] [2] [3] u Dalekarliji je izbio ustanak protiv Danaca pod vođstvom sitnog plemića Engelbrekta Engelbrektsona. On je brzo zahvatio čitavu zemlju. Seljačka vojska koju je organizovao Engelbrekt uspešno je operisala protiv Danaca. Ustanku su prišli svi koji su bili nezadovoljni danskom vlašću, a među njima je bio i Karl, i Švedska je za nepuna četiri meseca, sem nekoliko utvrđenih mesta, bila oslobođena Danaca [1]. Godine 1435. [1] [2] Engelbrekt je sazvao stalešku skupštinu — riksdag — na koju su na ravnoj nozi sa aristokratijom i sveštenstvom bili pozvani i predstavnici gradova i slobodnog seljaštva [1]. Ta je skupština objavila zbacivanje danskog kralja Erika Pomeranskog [1] [2] i izabrala za regenta kraljevine Engelbrekta. Ali seljaci nisu težili samo da se oslobode danske vlasti. Njihov je pokret počeo da se usmerava protiv švedskih feudalaca. Među seljacima se širilo učenje o opštoj jednakosti.

Karl i drugi feudalci su se uznemirili. Naročito se onespokojilo sveštenstvo; ono je u seljačkom pokretu videlo avetinju husitstva, koje je tada plašilo maštu katoličkog sveštenstva čitave Evrope. Stoga su se aristokratija i sveštenstvo složili [1] da 1436. godine [3] vrate na presto Erika Pomeranskog, ali su pritom za upravljanje zemljom postavili Karla. Engelbrekta su se oslobodili izdajničkim ubistvom. Erik je morao obećati da će se na najviše dužnosti u Švedskoj postavljati samo švedske velmože i da će se odsada ratovi objavljivati samo u saglasnosti sa aristokratijom sve tri kraljevine. Na taj način, Kalmarska je unija zadržana, ma da u suštini samo formalno [1].

Vladavina[uredi | uredi izvor]

Karl je sa Danskom vodio je dugotrajnu borbu, s kojom je bila povezana i borba u samoj Švedskoj. Krupni feudalci i naročito crkva činili su dansku partiju, koja je težila da uz pomoć Danaca dovede do kraja feudalizaciju švedskog društva i da potčini sebi seljaštvo. Pokušaji koji su činjeni u tom smislu naveli su seljake da priđu nacionalnoj partiji, koja se sastojala od sitnog plemstva i građana i koja se borila za punu političku samostalnost Švedske.

Danska politika se kosila sa interesima švedskih feudalaca. Ograničavanje prava aristokratije, oduzimanje kraljevskih zemalja koje je ona prisvojila, rušenje feudalnih zamkova — sve je to izazivalo duboko nezadovoljstvo među švedskom aristokratijom. I spoljna politika Danske, koja je bila usmerena protiv Hanze i Holštajna, gazila je interese Švedske, koja je želela da s Svetim rimskim carstvom uspostavi neposrednu trgovačku vezu. Krajnje su bili nezadovoljni sopstvenici rudnika, tesno povezani s Hanzom, kojoj su prodavali gvožđe i bakar. Dansko činovništvo dozvoljavalo je sebi sva moguća ugnjetavanja i iznuđivanja [1].

Bez obzira na to što je u Švedskoj postojao znatan sloj slobodnog seljaštva, u zemlji je glavna snaga postala, kao i u Danskoj, krupna feudalna aristokratija. Nekoliko aristokratskih porodica i više sveštenstvo prigrabili su u svoje ruke vlast u Švedskoj [4].

Kralj Norveške[uredi | uredi izvor]

Zamišljeni portret Karla Knutsona

Godine 1448. Karl je iskoristio smrt danskog kralja Kristofera III Bavarskog i potčinio slabiju Norvešku, koja je od Švedske zavisila u snabdevanju žitom, tako je došlo do personalne unije između Švedske i Norveške. I Norvežani su bili nezadovoljni Danskom vlašću, tako da je lako došlo do ove personalne unije u kojoj su tražili oslonac. Danska vlada privukla je na svoju stranu više sveštenstvo u Norveškoj, popunila državni savet Norveške Dancima, uvela niz novih poreza, pošto su joj bili potrebni novac i ljudi za njene ratove, za koje Norveška nije bila zainteresovana. Jedan od načina eksploatacije Norveške bilo je kvarenje monete za koju je danska vlada zahtevala da se prima po nominalnoj vrednosti, tražeći u isto vreme da joj se plaća monetom pune vrednosti. Deo norveške teritorije, Šetlandska i Orknijska ostrva, Danska je prodala škotskom kralju [5].

Prostrano Norveško carstvo je nastavilo da se smanjuje za vreme njegove vladavine. Island je ostao skandinavska zemlja koja je imala sopstvenu kulturu i ustanove. I mada je vlast Skandinavaca nad Grenlandom bila slaba, niko nije pokazao interesovanje za ovu pustu zemlju [6].

Na kraju su, 1450. godine, Danci uspeli da vojnom silom pokore Norvešku, koja je od njih zavisila kao i od Švedske [7].

Smrt[uredi | uredi izvor]

15. maj 1470. godine Karl je umro u Stokholmu. Tada je nacionalna partija istakla za regenta [1] Stena Gustavsona Stirea [1] [8].

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ e ž z i j k Udaljcov, Kosminski & Vajnštajn 1950, str. 323.
  2. ^ a b v Udaljcov, Kosminski & Vajnštajn 1950, str. 320.
  3. ^ a b Udaljcov, Kosminski & Vajnštajn 1950, str. 405.
  4. ^ Udaljcov, Kosminski & Vajnštajn 1950, str. 324.
  5. ^ Udaljcov, Kosminski & Vajnštajn 1950, str. 325–326.
  6. ^ Pejnter 1997, str. 220.
  7. ^ Udaljcov, Kosminski & Vajnštajn 1950, str. 326.
  8. ^ Udaljcov, Kosminski & Vajnštajn 1950, str. 406.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Udaljcov, A. D.; Kosminski, J. A.; Vajnštajn, O. L. (1950). Istorija srednjeg veka. Beograd. 
  • Zrnić, Luka (1927). Istorija novoga veka. Beograd. 
  • Pejnter, Sidni (1997). Istorija srednjeg veka (284-1500). Beograd: Clio. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Karl VIII Švedski na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Карл_VIII_Шведски&oldid=27673010”