Katakombe
Katakombe (kasno latinski), prvobitno naziv za lokalitet sa ranohrišćanskim grobljem kraj današnje crkve Sv. Sebastijana u Rimu.
Danas se pre svega misli na podzemno groblje u kojima su sahranjivani stari hrišćani, često velikih dimenzija, naročito u ranohrišćansko doba (najpoznatije su katakombe u Rimu Sebastijanove, Domiciline, Prisciline i dr.). Isklesane su u mekoj steni na svetom području koje okružuje Rim.
Hrišćani, kojima je vera bila zabranjena, skrivali su se u podzemlju rimskih katakombi, gde su spojili svoje potrebe propovedanja nove vere i sahranjivanja mrtvih u grobnice i svetilišta. Kad ih je car Neron počeo progoniti, za molitvu su se sastajali u grobnicama – u to vreme je svaki građanin na groblju bio siguran.
Prema rimskom zakonu, grobna mjesta su bila sveta (sacrosanct), pa su Rimljani retko progonili hrišćane u katakombama.
Sredinom 3. veka, kada se u katakombama više nisu osećali sigurnim, ljudi su zazidali postojeće ulaze i napravili nove, tajne. Podzemni hodnici su se pružali kilometrima – čak se kaže da bi katakombe bile duže od celog Apeninskog poluostrva kad bi se hodnici pružali pravolinijski.
U doba cara Konstantina završava progon hrišćana i katakombe počinju posećivati hiljade hodočasnika. U 5. veku se ulazi u katakombe zatrpavaju kako bi se zaštitile od Gota koji su u to vreme osvojili i opustošili Rim. Nakon 8. veka katakombe su se prestale koristiti i zaboravljene su sve do njihovog slučajna otkrića 1578; sistemski se istražuju tek od 19. veka.
Uređenje i izgled[uredi | uredi izvor]
Katakombe su prvo bile mesto za obavljanje bogosluženja i čuvanje relikvija mučenika. Ispočetka su katakombe imale i nadzemni deo u vidu dvorišta sa tremom, kao i sobe za zajedničku ishranu, ali s pojačanim progonom hrišćanstva u 3. veku katakombe su ostale bez nadzemnih delova. Hodnici su najčešće dugi tri do četiri kilometra, a široki tek toliko da se dva pogrebnika, koja nose mrtvačka nosila, mogu mimoići. Stepenice koje vode u ove hodnike ponekad su i 12 metara ispod zemlje, a pri njihovom dnu se hodnici račvaju u brojnim pravcima.
S vremenom su se proširile u sistem podzemnih hodnika, izgrađenih u nekoliko spratova s proširenjima (cubicule, cryptae). One su se sastojale od tesnih hodnika u čije su se zidove usecale niše, u koje su se smeštali ostaci tela, a zatvarale se kamenim pločama. Neke katakombe imaju dva ili više nivoa – katakombe svetog Sebastijana imaju čak četiri nivoa. Tela umrlih stavljala su se u šupljine u zidovima, koje su prvobitno bile zazidane ciglama ili kamenjem. Kako su mnoge od tih pregrada u međuvremenu popustile i popucale, današnji posetioci se često moraju provlačiti između dugih redova kostura.
Grobovi u katakombama imaju različite oblike: niša u zidu sa sarkofagom; četvrtasta niša loculi zatvorena vertikalnom pločom; veća nadsvođena niša arcosolia s grobom na dnu zatvorenim horizontalnom pločom; uvek sa natpisom pokojnika, a često i ranohrišćanskim simbolima (tzv. kriptojezik – znakovlje razumljivo samo poklonicima nove vere).
Skulpture i slike koje su očuvane u katakombama rađene su u maniri grčko-rimskih mitova, tako da skoro nema nikakve razlike između tzv. poganskih i hrišćanskih dela.
Ali postupno se formira vlastita hrišćanska ikonografija simbola: krug = nebo, krst je osnovni simbol vere, antički motiv pastira s ovcom na ramenu postaje simbolom „dobrog pastira“, riba (na grčkom: ΙΧΘΥΣ što je skraćenica za Iesus Hristos Theou Yhios Soter – Isus Hrist Sin Božji Spasitelj) simbol je Hrista, sidra (simbol spasa), palma (simbol mučeništva), golubica kao simbol Duha Svetoga, jelen koji pije iz kantara (zdenca krstionice) kao simbol žudnje za krštenjem koje očišćuje i dr.
Kristov monogram (X i R, koji se čitaju kao ČI i RO) stoje kao skraćenica za grčki naziv za Hrista – XРИΣΘОΣ.
Katakombe su oslikavane zanimljivim freskama; u početku jednostavnim kompozicijama, posle nastaju brojni ciklusi pučkih ekspresivnih slika prema Starom i Novom zavetu (Mojsije; Lazarovo uskrsnuće; Hrist među apostolima; Majka božja s detetom i dr.), scene iz svakodnevnog života i portreti pokojnika.
Stil slikanja je sažet, a odlikuje se brzim crtežom, svetlosnim efektima, svetlim bojama i plošnošću, odnosno ograničavanjem volumena. Iako je još uvek bila prisutna tendencija slikanja portreta i tačnog opisa nošnje, opšti utisak je bestelesan.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Ranohrišćanstvo
- Sarkofag Junija Basa
- Aleksandrijske katakombe
- Pariske katakombe
- Napuljske katakombe
- Katakombe u Jajcu
- Katakombe Kapucinera
Građevine i sklopovi vezani za hrišćansku crkvu | ||
|---|---|---|
Prostorni sklopovi |  | |
Građevine za bogosluženje | ||
Građevine za boravak | ||
* građevine koju su ili mogu biti u okviru manastira
| ||
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
