Katalonska Republika (2017)
| Katalonska Republika República Catalana (katalonski) Republica Catalana (oksitanski) República Catalana (španski) | |||
|---|---|---|---|
 Zastava
 Grb
| |||
| Himna Kosci | |||
 Katalonska Republika 2017. | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | Pirinejsko poluostrvo | ||
| Prijestonica |  Barselona
| ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | |||
| Politika | |||
| Oblik države | parlamentarna republika | ||
| — Predsjednik | Karles Pudždemon | ||
| — Premijer | Orijol Jangvars | ||
| Istorija | |||
| Istorijsko doba | savremeno doba | ||
| — Status | samoproglašena bivša država | ||
| Događaji | |||
| — Referendum o nezavisnosti | 1. oktobar 2017. | ||
| — proglašena nezavisnost | 27. oktobar 2017. | ||
| — ukinuta nezavisnost | 31. oktobar 2017. | ||
| Geografske i druge karakteristike | |||
| Površina | |||
| — ukupno | 32.114 km² | ||
| Stanovništvo | 7.522.596 (2017) | ||
| Valuta | evro | ||
| Zemlje prethodnice i nasljednice Republika Katalonija | |||
| Prethodnice: | Nasljednice: | ||
|
| ||
Republika Katalonija (kat. República Catalana; oksit. Republica Catalana; šp. República Catalana) bila je samoproglašena država u istočnom dijelu Pirinejskog poluostrva, u Evropi. Nezavisnost je proglašena nakon sprovedenog referenduma o nezavisnosti.
Republika je obuhvatala istu površinu kao Katalonska pokrajina u ustavnom okviru Kraljevine Španije, 32.091 km²,[1] a zvaničan broj stanovnika je oko 7,5 miliona (2010). Pretežno stanovništvo su Katalonci koji govore katalonskim jezikom. Glavni grad je bio Barselona.
Porijeklo naziva[uredi | uredi izvor]
Naziv Katalonija počeo je da se upotrebljava u 11. vijeku. Postoji nekoliko pretpostavki kako je dati naziv izveden:
- Po prvoj pretpostavci Katalonija je dobila naziv prema mjesnoj riječi za zamak — kastla (castlà, engl. Castel), pa bi prema tome Katalonija bila „Zemlja zamaka”;[2][3]
- Po drugoj pretpostavci je dati naziv dobijen od riječi Gotija („Zemlja Gota”), koja je postepeno prešla u današnji naziv (Gotija > Gotlandija > Gotalanija > Katalonija).[4]
Upravna podjela[uredi | uredi izvor]
Površina pokrajine je 32.114 km.
Katalonija je podijeljena na 4 pokrajine sa istoimenim gradovima kao upravnim središtima:
Date pokrajine se dalje dijele na okruge (komarke). Njih je ukupno 41.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Praistorija i antika[uredi | uredi izvor]
Oblast Katalonije bila je naseljena već u doba praistorije raznim iberskim plemenima. U doba rane antike Stari Grci i Kartaginjani osnivaju svoje kolonije duž katalonskog priobalja. Kasnije, tokom vremena starorimske države tadašnja provincija Tarako postaje jedna od najrazvijenijih u zapadnom Sredozemlju. U ovo vrijeme mjesno stanovništvo je romanizovano.
Srednji vijek[uredi | uredi izvor]
Nakon pada Zapadnog rimskog carstva oblast današnje Katalonije je zajedno sa ostalim provincijama na Pirinejskom poluostrvu pala pod vlast Vizigota, pod kojima ostaje 4 vijeka. Tada je njihova vlast bila zamijenjena kratkotrajnom vlašću Mavara, koje 732. godine protjeruju Franci. Ova oblast postaje nekoliko vijekova pogranično područje između Franaka na sjeveru i Mavara na jugu. Ovakva okolnost omogućila je pojavu mjesnih kneževstava, vazala Franaka (801—987), koja su utrla put stvaranju katalonskog naroda. Godine 987. knez Barselone je postao samostalan i tada započinje razvoj srednjovjekovne katalonske države. Godine 1137. vladar Ramon Berenguer IV je ženidbom sa vladarkom susjedne Aragonije stvorio zajedničku državu — Kraljevinu Aragoniju. Ova kraljevina je u kasnijim vijekovima imala značajan uticaj u Sredozemlju, naročito zapadnom dijelu (Baleari, Korzika, Sardinija, Sicilija, Napulj, te Atika). Godine 1469. Kraljevina Aragonija je vjenčanjem vladara zajedno sa Kraljevinom Kastiljom stvorila Kraljevinu Španiju.
Novi vijek[uredi | uredi izvor]
Iako su obje nekadašnje kraljevine imale značajnu autonomiju u okviru Španije pomjeranje trgovačkih puteva na Atlantik dovelo je do jačanja Kastilje i Madrida, pa je autonomija Katalonije vremenom slabila. Mjesna privreda je propadala. Početkom 18. vijeka došlo je do dinastičkih sukoba oko prestola, u kojima su pobijedili Burboni, protivnici Katalonije, pa je 1714. došlo do ukidanja katalonske autonomije.
Savremeno doba[uredi | uredi izvor]
Nakon dva vijeka tavorenja, u drugoj polovini 19. vijeka počinje razvoj savremene privrede u Kataloniji, koja postaje „industrijsko srce” tadašnje Španije. Početkom 20. vijeka počinje osvješćivanje Katalonaca i borba za prava, koja su ishodila dobijanjem autonomije 1931. godine. Međutim, autonomija je bila kratkog vijeka i odmah po okončanju Španskog građanskog rata, 1939. godine general Franko ukida autonomiju Katalonije i ograničava upotrebu katalonskog jezika. Ovo je vremenom dovelo do velikog gnjeva kod stanovništva, pa je odmah po smrti generala Franka 1975. godine došlo do pritiska za dobijanje autonomije, koja je i dobijena 1978. godine. Kao veoma razvijena oblast u državi, Katalonija je iskoristila priključenje Španije EU 1985. godine i naglo se razvila tokom protekle tri decenije. Dana 18. juna 2006. održan je referendum na kom se sa 74% glasova „Za“ izglasao novi statut autonomije u okviru Španije. Prema novom Statutu o autonomiji, Katalonija je dobila najširi oblik autonomije i punu samoupravu u okviru Španije; defakto, dobila je status federalne jedinice. Novi statut stupio je na snagu 9. avgusta 2006. godine.
Želja za nezavisnosti od Španije je počela da se javlja krajem 2015. pobjedom koalicije „Zajedno za da”, koja je osvojila 62 od 135 mjesta u katalonskom parlamentu, pa je tako raspisan referendum o nezavisnosti 1. oktobra 2017. godine.
Građani su na referendumu o nezavisnosti sa 90,9% glasali „za” da Katalonija postane nezavisna republika.[5]
Međunarodna priznanja nezavisnosti[uredi | uredi izvor]
Ni jedna međunarodno priznata suverena država nije priznala jednostrano proglašenu nezavisnost, mada su u pojedinim državama pokrenute inicijative za izglasavanje priznavanja iste:
- Argentina — poslanik u argentinskom parlamentu Huan Karlos Đordano otvoreno je podržao jednostrano proglašenu nezavisnost i najavio da će predati predlog argentinskom parlamentu o priznanju.[6]
- Slovenija — brojne značajne ličnosti iz Slovenije prije proglašenja dale su podršku za priznavanje nezavisnosti, u slučaju da dođe do njenog proglašenja.[7]
- Finska — Miko Karna, poslanik vladajuće stranke u Parlamentu Finske ispred partije Centra koju vodi Premijer države čestitao je narodu Katalonije proglašenje nezavisnosti i najavio da će uskoro finskom parlamentu podnijeti prijedlog da prizna novonastalu državu.[8]
- Od ranije su nezavisnost podržale Venecuela i Sjeverna Koreja, ali nisu povukle nikakve poteze niti davale izjave nakon zvaničnog jednostranog proglašenja nezavisnosti.
Takođe, ni jedna od međunarodno nepriznatih država nije priznala nezavisnost, ali se otvoreno pokazuje naklonost ka tome u Abhaziji i Južnoj Osetiji. Pojedini regioni koji su poznati po separatističkim težnjama su pozdravili proglašenje, ali naglasili da će zvanično priznanje od strane njihovih država zavisiti od nacionalne Vlade, te da neće jednostrano priznavati (Gert Burge — ministar u Vladi Flandrije, Žan-Gal Talamoni — predsednik Korzike i regionalna vlada Škotske).
Prirodne odlike[uredi | uredi izvor]
Reljef: U okviru Katalonije razlikuju se tri prirodne cjeline. Priobalni dio na istoku i jugu čini niz primorskih dolina ispresijecanih pobrđem koje dopire do mora. Primorske ravnice stvaraju značajnije rijeke pokrajine (Ebro, Ter, Ljobregat, Segre) u donjem dijelu svojih tokova. Ova cjelina je najnaseljeniji i privredno najznačajniji dio Katalonije. Tu je smješten i grad Barselona. Središnji dio zemlje čine brda i niže planine, i to je mahom dio pod maslinjacima i vinogradima. Sjeverni dio Katalonije je izrazito planinski i čine ga istočni Pirineji, koji u potpunosti zatvaraju pokrajinu sa sjevera. Njihovi najviši vrhovi dosežu i preko 3000 m nadmorske visine (Vrh Pika D’Estats 3143 m n. v.). Ovo je privredno slabije razvijen dio Katalonije sa rijetkom naseljenošću po uskim dolinama.
Klima: Klima u primorskom dijelu Katalonije je sredozemna, u središnjem dijelu ima odlike umjerenokontinentalne klime, da bi u planinskim krajevima dobila oštrije, planinske crte.
Vode: Katalonija je primorska zemlja sa izlaskom na sjeverozapadnu obalu Sredozemnog mora na svom istoku i jugoistoku. Obala je slabo razuđena, bez značajnijih ostrva. Od riječnog sistema najznačajniji je Ebro, koji teče pokrajinom samo donjim dijelom toka. Druge značajne rijeke su Ter, Ljobregat i Segre, koje gornjim dijelom toka teku kroz Pirineje, da bi donjim dijelom dosegle primorske ravnice i more.
Biljni i životinjski svijet: Katalonija je bogata „zelenilom”, a čak 30% zemlje je pod obradivom zemljom. Oblast Pirineja je pokrivena šumama, uglavnom borovim.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Danas Katalonija ima preko 7,5 miliona stanovnika. To je čak 4 puta više stanovnika nego prije jednog vijeka, odnosno za 50% više nego 1970. godine. Po ovome se može reći da je rast stanovništva bio znatno brži nego u drugim dijelovima Španije, a razlog ovome je nagli rast grada Barselone, u čijem širem području živi čak 2/3 stanovništva pokrajine.
Gustina naseljenosti je oko 230 st./km², što je više nego dvostruko od prosjeka (oko 100 st./km²) za Španiju. Međutim, dio Katalonije oko grada Barselone je izuzetno gusto naseljen — preko 1000 st./km². Ravničarski i priobalni dio zemlje je takođe gusto naseljen. Ovaj dio zemlje je razvijeniji, a privreda je prvenstveno okrenuta industriji i turizmu. Pirinejsko područje na sjeveru je slabo naseljeno (<50 st./km²).
Etničku sliku Katalonije dominantno čine Katalonci. Uticaj naglog razvoja pokrajine u posljednjem vijeku vidi se i u primjetnom udjelu novouseljenog stanovništva. Do prije nekoliko decenija ovdje su se mahom naseljavali useljenici iz slabije razvijenih dijelova Španije, ali je protekle dvije decenije došlo do značajnog skoka useljavanja iz inostranstva (Latinska Amerika, Afrika, Istočna Evropa), pa strani useljenici danas čine oko 8,9% ukupnog stanovništva.
Jezik: Katalonci govore katalonskim jezikom, koji je zajedno sa oksitanskim i španskim zvanični jezik Katalonije. Međutim, tokom Frankove vladavine upotreba katalonskog jezika je bila strogo ograničena, usljed čega je znatan dio stanovništva zaboravio maternji jezik. Dobijanjem autonomije katalonske vlasti su nizom mjera uspostavile značaj katalonskog jezika, pa je njegova upotreba danas veoma rasprostranjena. I pored toga, ni danas ga više od 1/3 stanovništva ne upotrebljava kao maternji jezik umjesto španskog (koji zna bezmalo cjelokupno stanovništvo). Ovo naročito važi za Barselonu. U krajnje sjeverozapadnom dijelu Katalonije (Aranska dolina) govori se oksitanski jezik, koji ima status zvaničnog u okvirima date doline.
Najveći gradovi[uredi | uredi izvor]
| № | Grad | Provincija | Populacija | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Barselona  Lospitalet de Ljobregat |
1. | Barselona | Barselona | 1.615.908 |  Badalona  Tarasa | ||||
| 2. | Lospitalet de Ljobregat | Barselona | 253.782 | ||||||
| 3. | Badalona | Barselona | 218.329 | ||||||
| 4. | Tarasa | Barselona | 206.245 | ||||||
| 5. | Sabadelj | Barselona | 203.969 | ||||||
| 6. | Taragona | Taragona | 131.158 | ||||||
| 7. | Ljeida | Ljeida | 131.731 | ||||||
| 8. | Mataro | Barselona | 119.780 | ||||||
| 9. | Santa Koloma de Gramanet | Barselona | 117.336 | ||||||
| 10. | Reus | Taragona | 107.770 | ||||||
Privreda[uredi | uredi izvor]
Katalonija je posljednjih par decenija, po svim privrednim pokazateljima, važila kao jedna od najbogatijih autonomnih zajednica Španije.
Tradicionalne privredne grane u većini dijelova zemlje su uglavnom industrija i poljoprivreda. Poljoprivreda se uglavnom temelji na uzgajanju vinove loze i maslina i proizvodnji vina i maslinovog ulja. U ravničarskim krajevima gaje se žito i agrumi.
Industrija je mahom razvijena oko Barselone i raznovrsna je.
Međutim, najveći dio stanovništva upošljen je u tercijarnom i kvartarnom sektoru (60%). Oba sektora su vezana za grad Barselonu, kao glavni grad države i važno turističko odredište — turizam i ugostiteljstvo, trgovina, bankarstvo, državna uprava, javne, kulturne, obrazovne ustanove. Turizam je izuzetno bitna razvojna grana zemlje. Razvijene su sve vrste turizma, od kojih se najviše ističe kulturološki turizam, vezan za očuvano graditeljsko, vjersko i umjetničko nasljeđe grada Barselone. Ljetnji turizam je razvijen u priobalnim dijelovima pokrajine — Kosta Brava (Blanes, Tosa del Mar, Ljoret de Mar) i Kosta Dorada (Siđes, Taragona, Kambrils).
Znamenitosti[uredi | uredi izvor]
Postoji nekoliko Uneskovih mjesta Svjetske baštine u Kataloniji:
- Sagrada familija, Barselona
- Arheološko nalazište Tarako, Taragona
- Romaničke crkve u gradiću Valj de Boj
- Park Guelj, Barselona
- Palata Guelj, Barselona
- Kasa Mila, Barselona
- Manastir Poblet, Poblet, pokrajina Taragona
- Katalonska palata muzike, Barselona
- Bolnica San Pau, Barselona
Slike gradova[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Catalonia Britannica
- ^ La Catalogne : son nom et ses limites historiques. Histoire de Roussillon.
- ^ Venero 1967.
- ^ Burke 1900, str. 154.
- ^ Katalonija: Za nezavisnost glasalo 90 odsto izašlih birača
- ^ Argentinian MP to present a motion to recognise Catalonia
- ^ "Priznali smo Kosovo, zašto ne bismo i Kataloniju?" - B92.net
- ^ Finska o eventualnom priznanju
- ^ „Stanovništvo po opštinama”. Državni zavod za statistiku. Pristupljeno 3. 10. 2012.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Burke, Ulick Ralph (1900). A history of Spain from the earliest times to the death of Ferdinand the Catholic. Longmans, Green, and co. str. 154—.
- Venero, Maximiano García (1967). Historia del nacionalismo catalán: 2a edición. Ed. Nacional.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
sestrinskim projektima:
- Parliament of Catalonia (jezik: katalonski)
- Katalonski institut za statistiku (jezik: engleski) (jezik: katalonski) (jezik: španski)
