Kveni
 Zvanična zastava | |
 Područja u severnoj Norveškoj nastanjena Kvenima | |
| Ukupna populacija | |
|---|---|
| 10.000–60.000 | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
 Norveška (Finmark, Troms) | |
| Jezici | |
| kvenski/finski,[1] norveški | |
| Religija | |
| Luteranizam, uključujući Lestadianizam | |
| Srodne etničke grupe | |
| Finci i Tornedalci |
Kveni (kvenski/finski: kveeni, norveški: kvener, severnolaponski: kveanat) finska su etnička manjina u Norveškoj koji potiču od finskih seljaka i ribolovaca, koji su emigrirali iz severnih delova Finske i Švedske u Severnu Norvešku u 18. i 19. veku. Kveni su dobili status nacionalne manjine u Norveškoj 1996. godine, dok je kvenski jezik priznat kao jezik nacionalne manjine 2005. godine.
Ime[uredi | uredi izvor]
Poreklo imena Kven je sporno. Nema dokaza da su moderni Kveni potomci Kvena koji su spomenuti u nekoliko drevnih norveških i islandskih tekstova. Kao rezultat potpisivanja norveške konvencije za zaštitu nacionalnih manjina 1999. godine, termin Kven je po prvi put postao zvanično ime ove manjine, koja vodi poreklo od finskih doseljenika i koja ima dugu istoriju u Norveškoj.
Postoji teorija među nekim akademskim grupama da je zbog diskriminacije i suzbijanja kvenske etničke pripadnosti od strane norveških vlasti, izraz Kven postao pogrdan krajem 19. veka. Zbog toga su mnogi Kveni preferirali da budu nazivani 'suomalaiset' (Finci).[2] Obnavljanjem kvenske kulture i identiteta sedamdesetih godina prošlog veka, Kveni su počeli da koriste ovaj termin. Međutim, čak i u devedesetim godinama bilo je rasprava o tome da li se norveški termini 'finne', 'finsk' ili 'finskætted' (finac, finski i finskog porekla respektivno) treba koristiti umesto toga.[3] Međutim, danas se termin Kven prihvata i koristi, na primer, u imenu Kvenske Organizacije u Norveškoj („Norske Kveners Forbund”).
Demografija[uredi | uredi izvor]
Kveni su registrovani kao zasebna grupa u norveškim popisima u periodu od 1845. do 1930. godine. Od 18. veka Kveni čine značajan deo stanovništva u Severnoj Norveškoj. Godine 1845. 13,3% stanovništva u Finmarku i 3,2% u Tromsu se smatralo Kvenima. Godine 1854. brojevi su porasli na 19,9% i 7,0%. Vrh je bio 1875. godine, sa 24,2% i 7,7%. Udeli su smanjeni na 20,2% i 3,7% u 1890. godini i 13,8% i 2% u 1900.[4] U popisu iz 1930. godine registrovano je 8.215 Kvena u Tromsu i Finmarku. Godine 1950. 1.439 ljudi je izjavilo da govori finski jezik u Tromsu (58 ljudi) i Finmarku (1.381 osoba).[5]
Procenjuje se da je broj Kvena 2001. godine u parlamentarnom ispitivanju o nacionalnim manjinama u Norveškoj bio između 10.000 do 15.000.[6] Međutim, procena broja Kvena je teška, jer nema zvanične definicije ovog etniteta. Druge studije su procenile da je broj Kvena oko 50.000—60.000, a kriterijum za ovu procenu je bio da je bar baka ili deka potomaka govorio finski.[7] Međutim, mnogi od njih mogu se smatrati Norvežanima, Laponcima ili kombinacijom.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Seoba[uredi | uredi izvor]
Dansko-norveški poreski izveštaj iz 16. veka navodi Kvene kao stanovnike Severne Norveške.[8] Takođe, poznata karta Skandinavije Olausa Magnusa iz 1539. pokazuje moguće kvensko naselje, grubo procenjeno, između današnjeg Tromsa i Lofotskih ostrva nazvano „Berkara Qvenar”.[9] Kveni ovog vremena su često bili povezivani sa birkarskom organizacijom u severnoj Švedskoj.[10] U nekim ranim dokumentima Kveni su bili grupisani zajedno sa Laponcima, koji su autohtoni narod u centralnoj i severnoj Norveškoj.[11]
Imigracije Kvena u Norvešku se mogu podeliti na dva perioda.[4] Prva imigracija bila je približno od 1720. do 1820. godine, kada su se ljudi koji govore finski jezik iz severne Finske i doline reke Torne preselili u slivove i rukavce fjorda Troms i zapadne delove Finmarka, u mesta poput Polmak, Karasjok, Porsanger, Alta i Lungen. Druga imigracija bila je nakon 1820. godine pa do 1890. godine na obalska područja istočnog Finmarka i bila je motivisana rastućom ribarskom industrijom u Severnoj Norveškoj. Pored toga, bilo je lakše doći do Amerike odavde nego iz Severne Finske, a mnogi su se preselili u Finmark pre nego što su nastavili preko Atlantika. Migracija se zaustavila zbog problema u ribarskoj industriji, pritiska stanovništva, migracije u Ameriku i povećanja problema za Kvene prilikom kupovine zemlje i dobijanja norveškog državljanstva.
Jezik[uredi | uredi izvor]
„Kvenski jezik” je finski jezik. Sa jezičkog aspekta kvenski jezik je međusobno razumljiv dijalekt finskog, ali iz političkih i istorijskih razloga dobio je 2005. godine status pravnog manjinskog jezika u Norveškoj u okviru Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima.
Kvenski se razlikuje od finskog pošto je kvensko stanovništvo bilo izolovano od drugih ljudi koji govore finski. Kvenski jezik uključuje mnoge pozajmljenice iz norveškog, ali i finske reči koje se više ne koriste u Finskoj. U vladinom izveštaju iz 2005. godine procenjuje se da je broj ljudi koji govore kvenski jezik u Norveškoj između 2.000 i 8.000, u zavisnosti od kriterijuma koji se koriste za ocenjivanje.
Etnički spor[uredi | uredi izvor]
Devedesetih godina prošlog veka vođena je rasprava među Kvenima da li bi oni sebe trebalo smatrati odnojenom etničkom grupom ili se smatrati finskim Norvežanima. Takođe, tokom procesa pravnog priznavanja kvenskog jezika, raspravljalo se o tome da li se treba kvenski smatrati stvarnim jezikom ili samo dijalektom finskog i da li se kvenski jezik ili kvenski dijalekt finskog jezika treba predavati u školama. Kveni i Laponci dele zajedničku istoriju u Norveške. Međutim, post-norvenizacijska politika ih je tretirala drugačije. Laponci su prepoznati kao autohtoni narod u Severnoj Norveškoj. Oni imaju svoje škole i parlament, a biraju tri od šest članova uprave engl. "Finnmark Estate" (organizacija koja poseduje oko 95% zemlje u okrugu Finmark). Neki Kveni veruju da je distribucija prava i javnih fondova previše naklonjena Laponcima, dok Laponaci misle da se norveška politika manjina i javno finansiranje trebaju uglavnom fokusirati na Laponce. U poslednje vreme, Norveška Kvenska Organizacija pokušala je da obezbedi prepoznavanje Kvena, slično Laponcima, kao autohtonog naroda Norveške. Ovo je postalo važno nekim Kvenima koji su želeli da pokažu da njihova istorija zalazi dublje nego što se obično veruje. Došlo je do nezvaničnog usvajanja reči „Kainu” kao novo ime za „Kvene”, u skladu sa hipotezama koje su izneli finski istoričari Jouko Vahtola i Kiosti Julku. Vahtola je pretpostavio da su reči „Kven” i „Kainu” termini za isti narod.
Moderno priznanje[uredi | uredi izvor]
Zastava Kvenlanda je podignuta u gradskoj dvorani Kiruna u Švedskoj 16. marta 2013. godine, u 11 sati, uz svečanost i čast prvogodišnjeg Dana Kvena. Taj datum - 16. mart znači da su priznati šire među kvenskim zajednicama severa, ali i da su priznati među drugim narodima.
Datum događaja je uzet iz državnog ugovora koji su potpisali Švedska i Kvenland u 14. veku, poznatijeg kao Tälje povelja ("Tälje stadga" na švedskom jeziku). U tom ugovoru, švedski kralj je garantovao Kvenima trgovačka prava na severu (prevod sa latinskog štampanog 1995. godine, Valerstrom, pp. 48).[12]
Grad Kiruna je deo opštine Kiruna. To je najsevernija opština Švedske, a geografski je najveća švedska opština, koja pokriva oko 4,604% ukupne površine Švedske.
U prošlosti, kvenski jezik koji se govori u Norveškoj smatran je dijalektom finskog jezika, slično kao finski meankieli jezik koji se govori u severnoj Švedskoj. Danas su oba zvanično priznata manjinska jezika u oblastima u kojima žive narodi koji ih govore. Finski, meankieli i laponski su zvanično priznati manjinski jezici u opštini Kiruna u Švedskoj.
Kultura i mediji[uredi | uredi izvor]
Ruijan Kaiku[uredi | uredi izvor]
Ruijan kajku je dvojezični časopis (kvensko/finski jezik i norveški jezik) koji se štampa u Tromsu. Za sada samo po jedan broj izlazi mesečno. Novine pišu uglavnom o problemima i opštim pitanjima Kvena, ali i o radu na jačanju finskog jezika i kulture u Norveškoj. Pored toga, piše se i o drugim finskim organizacijama u Norveškoj, kao i o drugim finskim manjinama u nordijskim i okolnim zemljama. Glavni urednik lista je Lisa Koivulehto.
Baski festival[uredi | uredi izvor]
Baski je festival kvenske kulture koji se održava u Nordreisi. Prvi festival je održan u junu 2007. godine, ali se namerava da bude godišnji događaj. Organizatori su opština Nordreisa, a prvi direktor festivala bio je Johane Gaup.[13]
Kvenska nošnja[uredi | uredi izvor]
Krajem devedesetih kreirana je kvenska nošnja. To nije rekonstrukcija starih nošnji, već novi dizajn zasnovan na slikama i drugim izvorima o odeći i nakitu koje su koristili Kveni krajem 19. i početkom 20. veka. Svrha stvaranja kostima bila je ujedinjenje i jačanje identiteta Kvena.
Kadonu Loru[uredi | uredi izvor]
Kadonu Loru je jedini singl pop muzike koji je ikada snimljen na jeziku Kvena. Zasnovan je na starim kvenskim rimama iz uzgajališta irvasa i priča o proizvodnji kobasica. Pevači su Karina Jakobsen i Kine Johansen iz Birselva i Lakselva.
Organizacije i institucije[uredi | uredi izvor]
Norveška kvenska organizacija[uredi | uredi izvor]
Norveška organizacija „Kven” (Ruijan Kveeniliitto na kvensko/finskom i Norske Kveners Forbund na norveškom) osnovana je 1987. godine i trenutno ima oko 700 članova.[14] Organizacija ima lokalne ogranke u: Skibotnu, Birselvu, Nord Varanger, Tani, Lakselvu, Alti, severnom Tromsu, Tromsi i Istočnoj Norveškoj.
Zadaci organizacije uključuju rad na izveštavanju vlade o istoriji i pravima kvenskog stanovništva, poboljšanju medijske pokrivenosti kvenskih pitanja, kao i potrebi da norveška vlada postavi sekretara (statssekretær) koji će se baviti problemima Kvena. Pored toga, promoviše se potreba za časovima čitanja i pisanja od početnog do naprednog nivoa, otvranje vrtića za kvensku decu i uključivanje kvenskog jezika na svim nivoima obrazovanja u Norveškoj. Takođe i osnivanje fonda kvenske kulture, izgradnja puteva i drugih znakova u Kvenu, dodavanje imena mesta na kvenskom na zvaničnim mapama i otvaranje muzeja i centara za kvenski jezik i kulturu.
Kvenski institut[uredi | uredi izvor]
Kvenski Institut (Kainun institutti na kvensko/finskom i Kvensk institutt na norveškom) je centar za kvensku kulturu i jezik koji se nalazi u Birselvu u opštini Porsanger u Norveškoj.
Komisija za kvenski jezik[uredi | uredi izvor]
Kvenski odbor za jezike je osnovan aprila 2007.[15] Prvi zadatak je bio kreiranje standarda za pisani kvenski jezik.[16]
Halti kvenski kulturni centar[uredi | uredi izvor]
Halti kvenski kulturni centar se nalazi u opštini Nordreisa.[17]
Ruija Kven Muzej[uredi | uredi izvor]
Muzej Ruija Kven nalazi se u Vadsi.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Finnish, Kven | Ethnologue
- ^ Kenneth Hyltenstam & Tommaso Maria Milani: Kvenskans status: Rapport för Kommunal- og regionaldepartement och Kultur- og kirkedepartement. 2003
- ^ Olsen, V. (1985), Inngruppe- og utgruppe i kommunikasjon mellom etniske grupper. En teoretisk tilnærming til etnologisk analyse av kulturelle former. Arbeidsrapport nr. 2 fra prosjektet Finsk kulturforskning i Nord-Norge. Tromsø: Tromsø Museum/IMV. University of Tromsø. Norges allmennvitenskaplige forskningsråd.
- ^ a b Niemi, E. (1978), Den finske kolonisasjon av Nordkalotten – forløp og årsaker. Ottar, 103. 49-70.
- ^ [https://web.archive.org/web/20170223060722/http://www.ub.uit.no/arkiv/maanedens/1999/199906e.htm Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. februar 2017) Universitetsbiblioteket i Tromsø - juni 1999
- ^ St.meld. nr. 15 (2000—2001) " http://odin.dep.no/krd/norsk/dok/regpubl/stmeld/016001-040003/hov005-bn.html Om nasjonale minoriteter i Norge
- ^ Saressalo, L. (1996), Kveenit. Tutkimus erään pohjoisnorjalaisen vähemmistön identiteetistä. Suomalaisen Kirjallisuuden Seuran Toimituksia, 638. Helsinki.
- ^ Niemi, E. (1994), Kvenene og staten – et historisk riss. I: Torekoven Strøm (ed.), Report from the seminar ”Kvenene – en glemt minoritet?” Monday 14.11.94 at the University of Tromsø/ Tromsø Museum.
- ^ „"Berkara Qvenar" in Olaus Magnus map of Scandinavia 1539 CE, see section B.”. Arhivirano iz originala 4. 7. 2010. g. Pristupljeno 17. 9. 2017.
- ^ Vahtola, Jouko. Tornionlaakson historia I. Birkarlit, 'pirkkalaiset'. Malungs boktryckeri AB. Malung, Sweden. 1991.
- ^ Peter Schnitler. Grenseeksaminasjonsprotokoller 1742-1745. Volume I-III. Editors J. Qvigstad, K. B. Wiklund, Lars Ivar Hansen and Tom Schmidt. 1929.
- ^ Tälje stadga (Translation from Latin). Wallerström, 1995. Sweden.
- ^ „Halti Kvenkultursenter”. Arhivirano iz originala 27. 4. 2010. g. Pristupljeno 17. 9. 2017.
- ^ Kvener.no - Hjem
- ^ „Archived copy”. Arhivirano iz originala 13. 5. 2007. g. Pristupljeno 30. 4. 2007.
- ^ Ságat Tuesday, April 19th, 2007.
- ^ [https://web.archive.org/web/20071009151216/http://www.kvenkultursenter.no/default.asp?id=85 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. oktobar 2007) Halti Kvenkultursenter
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Norske Kveners Forbund (Norveška Kvenska Organizacija)
- Vadsø museum. Kvensi muzej
- [1]. Kvenska bibliografija. Pretraživa baza novinskih članaka, knjiga, mapa i sl.
- Kenneth Hyltenstam & Tommaso Maria Milani: Kvenskans status: Rapport för Kommunal- og regionaldepartement och Kultur- og kirkedepartement. 2003. Ima lep uvod u istoriju Kvensa (samo na švedskom)
- Etnografska mapa Finmarka 1861.
- FTDNA Finski geografski DNK projekat