Keln
| Keln nem. Köln | |
|---|---|
 .jpg)   _003.jpg)    Keln | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Njemačka |
| Savezna država |  Severna Rajna-Vestfalija |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2022. | 1.072.883 [1] |
| — gustina | 2.647,79 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 50° 56′ 29″ S; 6° 57′ 26″ I / 50.94139° S; 6.95722° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 37-118 m |
| Površina | 405,2 km2 |
  Keln Keln na karti Nemačke | |
 Položaj grada u okrugu | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Henrijeta Reker (SPD) |
| Poštanski broj | više od 40 |
| Registarska oznaka | K |
| Veb-sajt | |
| stadt-koeln.de | |
Keln (nem. Köln, do 1919. Cöln, dijalekatski Kölle) grad je u nemačkoj saveznoj državi Severna Rajna-Vestfalija. Po površini i broju stanovnika Keln je četvrti grad u Nemačkoj, posle Berlina, Hamburga i Minhena. Sa preko milion stanovnika (1,08 miliona) unutar svoje urbane oblasti, Keln je najveći grad najmnogoljudnije savezne države Severne Rajne-Vestfalije. Poseduje regionalnu šifru (AGS) 5315000, NUTS (DEA23) i LOCODE (DE CGN). Keln se nalazi na obali reke Rajne, dve strane grada spaja sedam mostova. Keln je oko 45 km (28 mi) jugoistočno od Diseldorfa, prestonice Severne Rajne-Vestfalije, i 25 km (16 mi) severozapadno od Bona. On je najveći grad u oblastima srednjofrankonskih i ripuarskih dijalekata.
Glavna atrakcija grada je Kelnska katedrala (nem. Kölner Dom), danas treća najviša crkva na svetu i jedna od većih turističkih atrakcija Nemačke. Katedrala je sedište katoličkog arhiepiskopa od Kelna. U gradu postoje mnoge institucije visokog obrazovanja, od kojih su najpoznatiji Univerzitet u Kelnu (Universität zu Köln), jedan od najstarijih i najvećih univerziteta u Evropi,[2] Tehnički univerzitet u Kelnu (Technische Hochschule Köln), najveći univerzitet primenjenih nauka u Nemačkoj, i Nemački univerzitet za sport u Kelnu (Deutsche Sporthochschule Köln), jedini nemački sportski univerzitet. Aerodrom Keln Bon (Flughafen Köln/Bonn) je sedmi po veličini aerodrom u Nemačkoj i nalazi se na jugoistoku grada. Glavni aerodrom u regionu Rajna-Rur je aerodrom u Diseldorfu.
Keln je veliki kulturni centar Rajnske oblasti; u njemu se nalazi više od 30 muzeja i stotine galerija. Izložbe se kreću od lokalnih antičkih arheoloških lokaliteta do savremene grafike i skulpture. Sajam u Kelnu održava brojne privredne sajmove kao što su Umetnost Kelna, imm Keln, Gejmskom i Fotokina. Keln je poznat i po Kölsch pivu, kao i po karnevalu koji se svake godine održava u februaru.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Keln je osnovan na teritoriji Ubijaca u 1. veku kao rimska kolonija Klaudija Ara Agripina. Ime grada vodi poreklo od prve reči naziva rimske kolonije.[3] Alternativni latinski naziv naselja je Augusta Ubiorum, po Ubijcima.[4] „Cologne”, francuska verzija imena grada, postala je standard i u engleskom jeziku. Keln je funkcionisao kao prestonica rimske provincije Donja Germanija i kao sedište rimske vojske u regionu sve do okupacije Franaka 462. godine. Tokom srednjeg veka grad je cvetao, jer se nalazio na jednom od najvažnijih glavnih trgovačkih puteva između istoka i zapada u Evropi. Keln je bio jedan od vodećih članova Hanzeatske lAige i jedan od najvećih gradova severno od Alpa tokom srednjovekovnih i renesansnih vremena. Pre Drugog svetskog rata grad je prošao kroz nekoliko okupacija od strane Francuza, ali i od Britanaca (1918-1926). Keln je bio jedan od najteže bombardovanih gradova u Nemačkoj tokom Drugog svetskog rata, a Kraljevsko ratno vazduhoplovstvo (RAF) ispustilo je 34.711 tona bombi na grad.[5] Bombardovanje je smanjilo broj stanovnika za 95%, uglavnom zbog evakuacije, i uništilo skoro celi grad. Sa namerom da se obnovi što je moguće više istorijskih zgrada, uspešna posleratna obnova rezultirala je veoma mešovitim i jedinstvenim gradskim pejzažom. Keln je dobio status grada 50. godine nove ere kao glavni grad rimske provincije Donja Germanija.[6] Znatni rimski ostaci mogu se naći u današnjem Kelnu, posebno u blizini obale, gde je krajem 2007. godine otkriven rimski brod star 1.900 godina.[7] Od 260. do 271. Keln je bio glavni grad Galske imperije pod Postumom, Marijusom i Viktorinom. Godine 310. pod carom Konstantinom I izgrađen je most preko Rajne kod Kelna. Rimski carski guverneri su boravili u gradu i on je postao jedan od najznačajnijih trgovačkih i proizvodnih centara u Rimskom carstvu severno od Alpa.[3] Keln je prikazan na Pojtingerovoj mapi iz 4. veka.
Početak gradnje Kelnske katedrale je bio 1248. a dovršena je prema originalnom planu 1880. godine.
Nakon gotovo kompletnog razaranja u Drugom svetskom ratu, Keln je najvećim delom očuvao mrežu i nazive ulica, ali je arhitektonski gotovo u potpunosti izgrađen u stilu dominantnom 50-ih i 60-ih godina dvadesetog veka. Sve do 80-ih godina sliku grada određivale su pre svega zgrade s fasadama od golog betona.
Grad je bio jedan od domaćina svetskog prvenstva u fudbalu 2006. godine.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Grad se nalazi na nadmorskoj visini od 37-118 metara. Površina opštine iznosi 405,2 km². Najviša tačka grada je 118 metara nadmorske visine (Mont Trodeloh), a najniža tačka je 37,5 metara nadmorske visine (Voringer Bruh). Grad Keln leži u okviru većeg područja Kelnske nizije, oblasti u obliku kupa u centralnoj Rajni koja se nalazi između Bona, Ahena i Diseldorfa.
Klima[uredi | uredi izvor]
Smešten u oblasti Rajna-Rur, Keln je jedan od najtoplijih gradova u Nemačkoj. Ima umereno-okeansku klimu (Kepen: Cfb) sa hladnim zimama i toplim letima. To je takođe jedan od najoblačnijih gradova u Nemačkoj, sa samo 1568 sunčanih sati godišnje. Prosečna godišnja temperatura iznosi 10,3 °C (51 °F): 14,8 °C (59 °F) tokom dana i 5,8 °C (42 °F) noću. U januaru, srednja temperatura je 2,6 °C (37 °F), dok je srednja temperatura u julu 18,8 °C (66 °F). Temperature se mogu značajno menjati tokom meseca uz toplije i hladnije vremenske prilike. Padavine su ravnomerno raširene tokom cele godine, a leti imaju lagani vrhunac zbog pljuskova i oluja.
| Klima Keln/Bonskog aerodroma 1981-2010, ekstremi 1957-sadašnjost | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 16,2 (61,2) |
20,7 (69,3) |
25,3 (77,5) |
30,8 (87,4) |
34,4 (93,9) |
36,8 (98,2) |
37,3 (99,1) |
38,8 (101,8) |
33,1 (91,6) |
27,6 (81,7) |
20,2 (68,4) |
16,7 (62,1) |
38,8 (101,8) |
| Srednji maksimum, °C (°F) | 12,5 (54,5) |
14,0 (57,2) |
19,0 (66,2) |
23,7 (74,7) |
27,7 (81,9) |
30,8 (87,4) |
32,3 (90,1) |
32,0 (89,6) |
26,4 (79,5) |
21,9 (71,4) |
16,4 (61,5) |
12,8 (55) |
34,1 (93,4) |
| Maksimum, °C (°F) | 5,4 (41,7) |
6,7 (44,1) |
10,9 (51,6) |
15,1 (59,2) |
19,3 (66,7) |
21,9 (71,4) |
24,4 (75,9) |
24,0 (75,2) |
19,9 (67,8) |
15,1 (59,2) |
9,5 (49,1) |
5,9 (42,6) |
14,8 (58,6) |
| Prosek, °C (°F) | 2,6 (36,7) |
2,9 (37,2) |
6,3 (43,3) |
9,7 (49,5) |
14,0 (57,2) |
16,6 (61,9) |
18,8 (65,8) |
18,1 (64,6) |
14,5 (58,1) |
10,6 (51,1) |
6,3 (43,3) |
3,3 (37,9) |
10,3 (50,5) |
| Minimum, °C (°F) | −0,6 (30,9) |
−0,7 (30,7) |
2,0 (35,6) |
4,2 (39,6) |
8,1 (46,6) |
11,0 (51,8) |
13,2 (55,8) |
12,6 (54,7) |
9,8 (49,6) |
6,7 (44,1) |
3,1 (37,6) |
0,4 (32,7) |
5,8 (42,4) |
| Srednji minimum, °C (°F) | −10,3 (13,5) |
−8,9 (16) |
−5,2 (22,6) |
−3,2 (26,2) |
1,3 (34,3) |
4,7 (40,5) |
7,6 (45,7) |
6,8 (44,2) |
3,5 (38,3) |
−0,8 (30,6) |
−4,2 (24,4) |
−8,3 (17,1) |
−13,0 (8,6) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −23,4 (−10,1) |
−19,2 (−2,6) |
−13,4 (7,9) |
−8,8 (16,2) |
−2,9 (26,8) |
−0,5 (31,1) |
2,9 (37,2) |
1,9 (35,4) |
−1,3 (29,7) |
−6,0 (21,2) |
−10,4 (13,3) |
−18,0 (−0,4) |
−23,4 (−10,1) |
| Količina padavina, mm (in) | 62,1 (2,445) |
54,2 (2,134) |
64,6 (2,543) |
53,9 (2,122) |
72,2 (2,843) |
90,7 (3,571) |
85,8 (3,378) |
75,0 (2,953) |
74,9 (2,949) |
67,1 (2,642) |
67,0 (2,638) |
71,1 (2,799) |
838,6 (33,016) |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 54,0 | 78,8 | 120,3 | 167,2 | 193,0 | 193,6 | 209,7 | 194,2 | 141,5 | 109,2 | 60,7 | 45,3 | 1.567,5 |
| Izvor: Sadržaj je izveden iz podataka Nemačke meteorološke službe[8][9] | |||||||||||||
Zaštita od poplava[uredi | uredi izvor]
Keln je redovno pogođen poplavama iz Rajne i smatra se evropskim gradom koji je najviše podložan poplavama.[10] Gradska agencija (Stadtentwässerungsbetriebe Köln,[11] „Kelnska uprava urbane drenaže”) rukovodi opsežnim sistemom kontrole poplava, koji obuhvata stalne i mobilne poplavne zidove, zaštitu od podizanja podzemnih voda za zgrade u blizini obala reke, sisteme za praćenje i prognoziranje, pumpne stanice i programe za stvaranje ili zaštitu poplavnih područja i rečnih nasipa.[10][12] Sistem je redizajniran nakon poplave iz 1993. godine, koja je rezultirala velikim oštećenjima.[10]
Turizam[uredi | uredi izvor]
Kelnska katedrala (nem. Kölner Dom) je najpoznatija crkva grada i najomiljenija znamenitost Kelna. To je gotička crkva, započeta 1248. godine, a završena 1880. Godine 1996. proglašena je za svetsku baštinu; u njoj se nalazi Svetište Tri kralja, koje navodno sadrži mošti tri mudraca. Stanovnici Kelna ponekad nazivaju katedralu "večnim gradilištem". Izgradnja je trajala 632 godine, što je čini crkvom koju je trebalo najduže izgraditi. To je treća najveća crkva na svetu.
Most Hohencolern (nem. Hohenzollernbrücke) je most koji prelazi reku Rajnu. Most je izgrađen između 1907. i 1911. godine. Sa 1.200 vožnji dnevno, to je najbitniji mostu u celoj Nemačkoj. Ukupna dužina mosta je 409.19 metara. Poznat je kao simbol spajanja i ljubavi, jer se na njemu nalazi negde oko 500.00-700.00 katanaca.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
![[ikona]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Wiki_letter_w_cropped.svg/20px-Wiki_letter_w_cropped.svg.png){kind=small} | Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
U samom gradu je, prema proceni iz 2010. godine, živelo 1.000.298 stanovnika. Prosečna gustina stanovništva iznosi 2.469 stanovnika/km². Osim Nemaca, ostale nacionalnosti su Turci (92.713), Poljaci (40.577), Italijani (28.532), Iračani (15.019). U Kelnu živi 8.630 Srba.
Religija[uredi | uredi izvor]
Od 2015. godine 35,5% stanovništva pripadalo je Katoličkoj crkvi, najvećem verskom telu, a 15,5% Evangelističkoj crkvi. Irinej Lionski je tvrdio da su hrišćanstvo u Keln doneli rimski vojnici i trgovci u nepoznato rano. Poznato je da je u ranom drugom veku bilo episkopsko sedište. Prvi istorijski episkop Kelna bio je sveti Matern. Toma Akvinski je studirao u Kelnu 1244. pod Albertom Magnusom. Keln je sedište rimokatoličke nadbiskupije Keln. 2,1% stanovništva su pravoslavaci. Gradonačelnica Kelna Henriete Reker objavila je 11. oktobra 2021. da će svih 35 džamija u Kelnu moći da emituju Ezan do pet minuta petkom između podneva i 15 časova.
Privreda[uredi | uredi izvor]
| Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Saobraćaj[uredi | uredi izvor]
Keln / Bon Aerodrom , takođe poznat kao Aerodrom Konrad Adenauer, međunarodni je civilni aerodrom koji se nalazi u prigradskom delu Kelna. Aerodrom se nalazi 15 kilometara jugoistočno od centra Kelna i 16 kilometara severoistočno od Bona . Aerodrom Keln / Bon zauzima šesto mesto po prometu putnika među svim aerodromima u Nemačkoj[13].
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Bevölkerung der Gemeinden Nordrhein-Westfalens am 31. Dezember 2021 – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes auf Basis des Zensus vom 9. Mai 2011.” (na jeziku: nemački).
- ^ „Economy”. KölnTourismus. Arhivirano iz originala 01. 08. 2010. g. Pristupljeno 18. 4. 2011.
- ^ a b „From Ubii village to metropolis”. City of Cologne. Arhivirano iz originala 17. 4. 2012. g.
- ^ Smith, Benjamin E. (1895). „Augusta Ubiorum”. The Century Cyclopedia of Names. 1 (2nd izd.). New York: Century Co. str. 96. OCLC 237135281.
- ^ „bomber command – mines laid – flight august – 1945 – 1571 – Flight Archive”.
- ^ „Facts and figures”. City of Cologne. Pristupljeno 3. 5. 2019.
- ^ „C.Michael Hogan, ''Cologne Wharf'', The Megalithic Portal, editor Andy Burnham, 2007”. Megalithic.co.uk. Pristupljeno 24. 7. 2009.
- ^ „Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte”.
- ^ „Klimastatistik Köln-Wahn”.
- ^ a b v Martin Gocht; Reinhard Vogt. „Flood Forecasting and Flood Defence in Cologne” (PDF). Mitigation of Climate Induced Natural Hazards (MITCH). Arhivirano iz originala (PDF) 24. 3. 2009. g. Pristupljeno 20. 3. 2009.
- ^ „Stadtentwässerungsbetriebe Köln : Flood Management”. Steb-koeln.de. Pristupljeno 7. 7. 2009.
- ^ „Flood Defence Scheme City of Cologne” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 24. 3. 2009. g. Pristupljeno 20. 3. 2009.
- ^ „Archived copy” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 6. 1. 2016.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji na Ostavi
Definicije iz Vikirečnika
Novosti na Vikinovostima
Podaci na Vikipodacima- Zvanični sajt opštine (jezik: nemački)
- Njem. Savezni zavod za statistiku (jezik: nemački)
- Stalna konferencija gradova i opština (jezik: nemački)
- KommOn - Informacioni sistem gradova, opština i okruga. (jezik: nemački)
- Plan naselja na mapi (Mapquest)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
