Ketfelj
Ketfelj Gelu | |
|---|---|
| Administrativni podaci | |
| Država |  Rumunija |
| Okrug | Timiš |
| Opština | Varjaš |
| Stanovništvo | |
| — (2011) | 1.325 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 46° 00′ 21″ S; 21° 03′ 36″ I / 46.005833° S; 21.06° I |
| Vremenska zona | UTC+2 (EET), leti UTC+3 (EEST) |
| Aps. visina | 98 m |
  Ketfelj Ketfelj na karti Rumunije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 307456 |
| Pozivni broj | 0256 |
| Registarska oznaka | TM |
Ketfelj (rum. Gelu) je naseljeno mesto u opštini Varjaš, koja pripada okrugu Timiš u Rumuniji. Novi zvanični naziv "Đelu" mesto dobija 1926. godine, po nalogu vlasti, a u spomen vojvode iz zemlje Kriševa, ličnosti koja je među prvima osnovala srdnjevekovnu rumunsku državnu formaciju. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
Položaj naselja[uredi | uredi izvor]
Selo Ketfelj se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, između Temišvara i Arada. To je gusto naseljeno područje, od davnina. Selo je udaljeno oko 30 m od Temišvara na sever, i povezano je sa njim asfaltnim putem. Seoski atar je u ravničarskom delu Banata. Kroz središte naselja prolazi rečica Siksov (koju stanovnici zovu Begej), i deli ga na dva dela. Pored Ketfelja prolazi željeznička pruga, koja povezuje Temišvar sa Velikim Semiklušem i Perjamošom.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Ketfelj je staro banatsko mesto, sa bogatim arheološkim podacima iz ranijih epoha. Prvi najstariji pisani pomen mesta je iz 1435. godine, gde se u jednoj povelji pominje aradski kanonik Dimitrije Ketfeljski. Sledeći pomen je iz 1449. godine: naselje Kethfylew mađarski kralj poklanja vlastelinskoj porodici Tari.[1] Po "Rumunskoj enciklopediji" selo se prvi pominje 1454. godine. Mesto je bilo kraljevski posed, i kroz istoriju je menjalo mnogo gospodara. Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da mesto pripada Sentandraškom okrugu, Temišvarskog distrikta. Stanovništvo je bilo srpsko.[2]
Po "Rumunskoj enciklopediji", mesto su osnovali izbegli Srbi sa Balkana. Nekad su ga činila dva blisko položena sela koja su se kasnije spojila. Rumunizacija sela krenula je tek nakon Drugog svetskog rata, čime je promenjen višekovni karakter sela.
Kao naselje sa srpskom varijantom kao "Ketvi", sreće se u Kruševskom pomeniku sa početka 17. veka. Ono je srpsko naselje i 1666. vidi se iz Pećkog katastiga sa priložnicima. Pećki monasi za zapisali priložnike u mestu "Ketvil"-u: domaćini Vuk i Sava, pop Koja, Gruja Škrplić, Elisaveta monahinja i drugi.[3]Naselje Ketfelj u toj formi prvi put je zapisano u Popisu parohija temišvarske eparhije 1758. godine. U ovo mesto 1849. godine se naseljavaju Slovaci iz južne Slovačke, koji su stradali od suše. Rumuna je uvek malo bilo, u većinski srpskom selu, koje je imalo svoju crkvu i školu. Između dva popisa 1847. i 1867. godine, broj pravoslavnih stanovnika opada: sa 1.829 spao je na 1.776 duša.
Godine 1905. Ketfelj je mala opština u Vinganskom političkom srezu. U njemu živi 1.850 stanovnika u 384 doma. Srbi su u ogromnoj većini; ima ih 1.363 pravoslavne duše (ili 73%) u 300 kuća. Od srpskih javnih zdanja tu su pravoslavna crkva i dve narodne škole. Od komunikacija samo su pošta i telefon u mestu, pripadajući brzojav je bio u Monoštoru.
Pred Drugi svetski rat u Ketfelju je bilo 18 stanovnika Rumuna. Nakon rata 1945—1946. godine doseljavaju se Rumuni u većem broju i to oni iz Moldavije, a grupišu se u tzv. Novi sokak, naspram srpskog groblja. Danas Srbi starosedeoci čine jednu petinu stanovništva, a broj im stalno opada.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Ketfelj imalo je 1.529 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovništva stagnira.
Selo je nekada bilo pretežno naseljeno Srbima, ali su posle više kolonizacija rumunskog stanovništva oni danas postali manjina. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 1.671 | 1.483 | 1.529 |
| Srbi | 1.189 (71,2%) | 393 (26,5%) | 287 (18,8%) |
| Rumuni | 85 (0,2%) | 819 (55,3%) | 985 (64,4%) |
| Nemci | 311 (18,6%) | 47 (3,2%) | 18 (1,2%) |
| ostali | 86 (5,1%) | 224 (15,1%) | 239 (15,6%) |
Religija[uredi | uredi izvor]
Prvi poznati pravoslavni sveštenik je ubeležen kao pop Koja 1666. godine. Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano 1779. godine, od kada se vode i crkvene matrikule. Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir tu su bila dva sveštenika. Parosi, pop Georgije Jovanov (rukop. 1784) i pop Jovan Krenikov (1786) znali su srpski i rumunski jezik.[4] Crkva od čvrstog materijala koja i danas postoji sagrađena je 1746. godine, posvećena prazniku Rođenje Sv. Jovana Preteče ili Ivandanu.[5] Ukrašavanje crkve i ikonostasa je dugo trajalo, a izgleda da je 1817. godine stradao crkveni toranj od vatre. Godine 1817. radile su se opravke spolja i unutra, nameštao krov i doterivao toranj. Radove su izveli Pavle Šlauh maor i Jovan Tuškalič cimerman za 2900 f. Templo su oslikali temišvarski ikonopisci Sava Petrović i Emanuil Antonović između 1812—1821. godine.[6]
Početkom 20. veka u mestu je srpska pravoslavna crkvena opština, skupština je rodovna, pod predsedništvom Paje Petrovog. Crkva je tada u dobom stanju, postoji srpsko pravoslavno groblje u kojem je najstariji spomenik iz 1779. godine. Parohija je četvrte platežne klase, ima parohijski dom, a parohijska sesija iznosi 30 kj. Paroh ketfeljski 1905. godine je pop Svetolik Jovanović rodom iz Dinjaša, koji pet godina služi u mestu. Crkveno-opštinski posed je velik, iznosi 66 kj.[7]
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Prva škola u selu Ketfelju zvanično je zapisana 1766. godine. Prvi njen poznati učitelj je bio 1774. godine Đorđe Aleksić. Bila je to narodna veroispovedna škola na srpskom jeziku. A godine 1778. sa 45 učenika radi učitelj Jovan Hočić. Školsko zdanje je građeno 1800. godine. Školska zgrada je podignuta 1842. godine, dok je druga još prostranija otvorena 1912. godine. Po raspisanom stečaju za upražnjeno mesto srpskog narodnog učitelja u Ketfelju, vide se učiteljska primanja: osnovna godišnja plata 156 f. 32 novčića, 72 kg žita, 6 hv drva, 4 hv slame, od pogreba 1 f. i slobodan stan.[8] Od 1884. godine ketfeljska škola je trorazredna, a 1. septembra 1900. godine škola se podelila na mušku i žensku, smeštene u odvojenim zgradama. Najviše učenika srpsku školu je pohađalo 1900. godine - 165 dece. Plata učitelja koji je tražen 1902. godine iznosila je u novcu 600 k plus 30 k za "perovođstvo".[9] Dečje zabavište je otvoreno 1903. godine, a decu je čuvala zabavilja Ana Nanka. Godine 1905. u Ketfelju je škola srpska veroispovedna, sa dva školska zdanja. učiteljsko telo su činili: učitelj Kosta Mijatov rodom iz Srpskog Velikog Sentmikloša, koji je četiri godine u mestu, i učiteljica Jelisaveta Stojanović rodom iz Sombora, koja dve godine tu služi. Polazilo je na redovnu nastavu tada 142 đaka, a u poftornu školu 40 učenika starijeg uzrasta.[10]
U selu je od 1880. godine postojala i nemačka komunalna škola u zakupljenoj sali jednog birta. Za rumunsku decu je 1927. godine otvorena škola sa rumunskim nastavnim jezikom.
Mladi sveštenik Milan Nikolić (1888—1969) rodom iz susednog mesta Knez , 1921. godine je otvorio "Četvororazrednu srpsku nižu privatnu gimnaziju u Ketfelju". Ta škola koja je u međuratnom periodu opstajala zahvaljujući entuzijazmu i požrtvovanja Nikolićevom, služila je kao priprema učenika za dalje školovanje. Nikolić je objavio pored brojnih publicističkih napisa, i prvi do tada "Srpsko-rumunski rečnik", u Temišvaru 1935. godine. Obim knjige je 198 stranica, na kojima je protumačeno 11.486 srpskih i 15.504 rumunskih reči.[11]
Knez ketfeljski Joakim Mihailović je 1807. godine bio pretplatnik srpske knjige.[12]
Među zaslužnim i poznatim Ketfeljčanima, tu su u prvom redu mlađi posleratni kulturni radnici i stvaraoci. Istoriografijom rodnog mesta i srpskih naselja rumunskog dela Banata se pasionirano bavio ekonomista Ljubomir Stepanov (1952—2015), a poeziju piše afirmisani pesnik sa objavljenih više knjiga, mesni paroh Blagoje Čobotin (1963), koji stanuje u Temišvaru.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Ljubomir Stepanov: "Iz povesti Ketfelja", Temišvar 1994.
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
- ^ "Glasnik istorijskog društva u Novom Sadu", Sremski Karlovci 1931. godine
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008.
- ^ Ljubomir Stepanov, Blagoje Čobotin: "Pravoslavna srpska crkva u Ketfelju 250 godina", Ketfelj 1996.
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1881. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1902. godine
- ^ Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Ljubomir Stepanov: "Milan Nikolić (1888-1969) - život i delo", Temišvar 2003.
- ^ Nikola Šimić: "Ikonostas slavnih i hrabrih lica", Budim 1807. godine
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Primăria Variaş (jezik: rumunski)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2022) (jezik: mađarski)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
