Komonvelt Engleske

Komonvelt Engleska Commonwealth of England
Zastava Grb
Geografija
Kontinent		Evropa
Regija		Britanska ostrva
Glavni grad		London
Društvo
Službeni jezik		Engleski jezik
Politika
Oblik države		Republika
— lord-protektor		Oliver Kromvel
— lord-protektor		Ričard Kromvel
Istorija
Istorijsko doba		17. vek
— Osnivanje		1649.
— Ukidanje		1660.
— Status		ne postoji
Zemlje prethodnice i naslednice
Prethodnice:		Naslednice:
	Kraljevstvo Engleska	Kraljevstvo Engleska
	Kraljevstvo Irska	Kraljevstvo Irska
		Kraljevina Škotska
		⋮

Komonvelt Engleske ili Engleska republika bio je naziv za republiku koju je činila Engleska, kasnije zajedno sa Irskom i Škotskom, u razdoblju od 1649. do 1660. godine. Stvorena je nakon završetka Drugog engleskog građanskog rata i suđenja i pogubljenja Čarlsa I. Postojanje Republike je prvo proglašeno Aktom o proglašenju Engleske za komonvelt, koji je usvojio Krnji parlament 19. maja 1649. Vlast na početku Komonvelta poverena je Parlamentu i Državnom savetu. Tokom ovog razdoblja, nastavili su se sukobi, posebno u Škotskoj (gde je došlo do Trećeg građanskog rata) i Irskoj, između parlamentarnih snaga i njihovih protivnika.

Nakon nasilnog rasturanja Krnjeg parlamenta 1653, Oliver Kromvel je proglašen lordom-protektorom ujedinjenim Komonveltom Engleske, Škotske i Irske pod uslovima Instrumenta vlasti, otpočevši period koji je sada obično poznat kao Protektorat. Posle Kromvelove smrti i nakon kratkog perioda vladavine njegovog sina Ričarda Kromvela, Protektoratski parlament je raspušten 1659, a Krnji parlament ponovo sazvan, što je bio početak procesa koji je 1660. doveo do obnove monarhije. Termin Komonvelt se ponekad koristi za ceo period 1649. do 1660, mada istoričari ograničavaju upotrebe izraza je ograničena na godine pre Kromvelovog formalnog preuzimanja vlasti 1653.

Istorija Republike

Ubistvo kralja Čarlsa ne nailazi na opšte odobravanje. Zemljom upravlja manjina. Parlament donosi odluku o ukidanju monarhije, doma lordova i stvaranju Državnog saveta od 41 člana. Engleska je 1649. godine pretvorena u „Komonvelt i Slobodnu Državu“. Kromvel se najpre suočio sa pobunom u Irskoj gde su katolici proglasili Čarlsovog najstarijeg sina Čarlsa za kralja. Iste godine ustanak je ugušila engleska vojska pod komandom samog Kromvela. Kromvel sprovodi plan o naseljavanju protestanata u Irskoj što nadalje stvara probleme. Posle Irske, Kromvel je zaratio sa Škotskom koja je takođe proglasila Čarlsa za kralja, očekujući verske povlastice. Škoti su tučeni kod Vustera (1651), a Čarls beži u Francusku. Irska i Škotska pripojene su Engleskoj čime je stvorena celina — Velika Britanija.

Parlament 1651. godine donosi Navigacioni zakon uperen protiv Nizozemske. On predviđa da se roba u Englesku može uvoziti samo engleskim ili brodovima zemlje iz koje se roba uvozi. Time otpočinje borba Engleske i Britanije za trgovinsku prevlast; tzv. anglo-holandski ratovi. U ratu sa Španijom (1655-1659), Kromvel zauzima Jamajku i Denkerk.

Potreba za reformama u zemlji dovela je do sastajanja „Parlamenta svetaca“ (1653) koje su činili mahom oficiri izabrani od strane kongregacije. Oni izglasavaju reforme, ali ne i instrumente za njihovo sprovođenje, te predaju Kromvelu vlast koji decembra 1653. godine uzima titulu lorda protektora Komonvelta Engleske, Škotske i Irske. „Instrument o vladavini“ prvi je engleski pisani ustav. Kromvel se ponaša kao nekrunisani kralj, a 1657. godine odbija i kraljevsku titulu. Sledeće godine umire. Nasledio ga je sin Ričard, koji nije u stanju da nastavi očevu politiku.

Ukidanje

General Džordž Monk 1660. godine predvodi vojsku iz Škotske ka Londonu. Namera mu je da povrati Stjuarte. Kromvelova vojska raspada se bez borbe. Čarls II (1660-1685) Deklaracijom iz Brede obećava oproštaj i verske slobode. Njegova ponuda je prihvaćena i Čarls se maja vraća u London. Kromvelovi uspesi uveli su Englesku u red prvih evropskih sila. Engleska gradi sistem parlamentarne monarhije. Kralj je finansijski zavisan od Parlamenta. Nestaju i drugi znaci kraljevske vlasti: feudalni nameti, raniji način ubiranja poreza, a donošenjem Habeas Corpus Act-a Englezi su zaštićeni od samovoljnog hapšenja.

Izvori

• Živojinović, Dragoljub (2000). Uspon Evrope (1450-1789) (IV izd.). Beograd. ISBN 978-86-355-0446-9.