Kopernikanski obrt
Kopernikanski obrt ili Kopernikanska revolucija predstavlja promenu paradigme Ptolomejskog astronomskog modela, koji objašnjava kosmos kao geocentrični sistem, heliocentričnim modelom sa Suncem u centru Solarnog sistema. Ova revolucija sastojala se iz dve faze. Prva faza bila je matematičke prirode, dok je druga obeležena izdavanjem Galilejevog pamfleta 1610 - Sidereus Nuncius.[1] Počev od objavljivanja Kopernikovog dela De revolutionibus orbium coelestium, doprinosi "revoluciji" nastavljeni su sve do dela Isaka Njutna čitav vek kasnije.
Heliocentrizam[uredi | uredi izvor]
Pre Kopernika[uredi | uredi izvor]
 | Ovaj članak možda zahteva čišćenje i/ili prerađivanje kako bi se zadovoljili standardi kvaliteta Vikipedije. |
"Kopernikanska revolucija" nazvana je po Nikoli Koperniku, čiji je Commentariolus, napisan pre 1514. godine bio prva eksplicitna prezentacija heliocentričnog modela u Renesansnom učenju. Ideja heliocentrizma je mnogo starija i datira od perioda Aristarha sa Samosa, helenskog autora iz 3. veka pre nove ere. Moguće je da je on imao inspiraciju starijih koncepata Pitagorejaca. Antički heliocentrizam je, međutim, bio zasenjen geocentričnim modelom izloženim u Ptolomejevom Almagestu, i prihvaćenim u aristotelijanizmu.
Evropski učenjaci bili su još od 13. veka, svesni problema sa kojima se suočavala ptolomejevska astronomija. Debata je pokrenuta recepcijom Averoesove kritike Ptolomeja, i revitalizovana je ponovnim sticanjem Ptolomejevog teksta i njegovog prevoda na latinski sredinom 15. veka.
Stanje problema, kakvo je Kopernik zatekao, rezimirano je u Theoricae novae planetarum Georg von Peuerbach-a. Tekst je sastavljen 1454. godine iz beležaka njegovog studenta Regiomontana, ali je odštampan tek 1472. godine Peuerbach nastoji da da novi, matematički elegantniji opis Ptolomejevog sistema, ali na tom putu ne dolazi do heliocentrizma. Sam Regiomontan bio je učitelj Domenico Maria Novara da Ferrara-a, koji je bio učitelj Kopernika.
Postoji mogućnost da je Regiomontan oformio neku vrstu heliocentričnog sistema pre svoje smrti 1476. godine Razlozi za verovanje u to su njegovo posvećivanje pažnje heliocentričnoj teoriji Aristarha u kasnijim delima, i takođe spominjanje "kretanja Zemlje" u jednom pismu.[2]
Nikola Kopernik[uredi | uredi izvor]
Kopernik je studirao na Univerzitetu u Bolonji, tokom 1496.-1501., gde je postao asistent Domenico Maria Novara da Ferrara-a. Kopernik razvija eksplicitni heliocentrični model planetarnog kretanja, najpre u kratkom delu Commentariolus, nešto pre 1514., koje je cirkulisalo među njegovim poznanicima u ograničenom broju kopija. Nastavio je da rafiniše svoj sistem do objavljivanja svog većeg dela De revolutionibus orbium coelestium (1543), koje je sadržalo detaljnije dijagrame i tabele.[3]
Kopernikanski model pretenduje da pruži opis fizičke realnosti kosmosa. Tako nešto se nije smatralo da je moguće za ptolomejski model. Kopernik je Zemlju premestio iz centra univerzuma, postavio nebeska tela u kretanje oko Sunca, i uveo Zemljino dnevno okretanje oko njene ose.[3] Dok je Kopernikovo delo iniciralo "Kopernikansku revoluciju", ono nije označilo i njen kraj. Zapravo, Kopernikov sistem imao je nekoliko nedostataka koji su zahtevali prepravku od kasnijih astronoma.
Kopernik nije samo realizovao teoriju koja se tiče prirode Sunca u odnosu na Zemlju, već je detaljno radio da razotkrivanju mana geocentrične teorije.[4] U članku o heliocentrizmu kao modelu, autor Owen Gingerich navodi da, kako bi ubedio druge u tačnost svog modela, Kopernik je osmislio mehanizam koji će vratiti opis nebeskih kretanja u "savršenu kombinaciju krugova".[5] Uprkos negodovanjima oko njegove ideje se univerzum ne vrti oko Zemlje, uspeo je da dobija podršku naučnika i astrologa, koji su tvrdili da je ovaj sistem omogućavao bolje razumevanje astronomskih koncepata nego geocentrični sistem.
Recepcija[uredi | uredi izvor]
Tiho Brahe[uredi | uredi izvor]
Tiho Brahe (1546-1601) bio je danski plemić koji je bio poznat kao astronom u svoje vreme. Bio je neophodan dalji napredak u razumevanju kosmosa, što je zahtevalo nove i preciznije opservacije. Tiho Brahe je na tom putu postigao veliki uspeh. Tiho je formulisao geoheliocentrizam, što bi značilo da se Sunce okreće oko Zemlje, dok se ostale planete okreću oko Sunca. Iako je cenio Kopernikova zapažanja, kao i mnogi drugi nije mogao da se pomiri sa tim da Zemlja nije statična.[6]
Godine 1572., Tiho zapaža novu zvezdu u sazvežđu Kasiopeja. Tokom 18 meseci, zvezda je sijala na nebu bez vidljive paralakse, što je ukazivalo na to da je ona deo nebeske regije zvezda koja odgovara Aristotelovom modelu. Međutim, prema tom modelu, nijedna promena na nebu nije bila moguća. Tiho Brahe je svojim zapažanjem diskreditovao ovaj model, uočivši 1577. veliku kometu na nebu. Prema ovim opažanjima paralakse, kometa je prolazila kroz regiju planeta. Prema Aristotelovoj teoriji, jedino uniformno cirkularno kretanje na čvrstim sferama postojalo je u ovoj regiji, ne ostavljajući mogućnost da se kometa tu nađe. Tiho je zaključio da nema takvih sfera, što je otvorilo prostora za pitanje šta drži planetu u orbiti.[6]
Pod pokrićem danskog kralja, Tiho Brahe je osnovao Uraniborg, opservatoriju na ostrvu Ven.[7] Tokom 20 godina, Tiho i njegov tim astronoma vršili su astronomske opservacije koje su bile izrazito preciznije u odnosu na postojeće opservacije. Pokazaće se da su ta zapažanja od vitalnog značaja za buduće astronomske proboje.
Kepler[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Johan Kepler
Kepler se zaposlio kao asistent Tiho Brahea. Nakon Braheove iznenadne smrti, Kepler ga je zamenio na mestu rojalnog matematičara cara Rudolfa II. Tada mu je omogućeno da koristi Braheove opservacije i tako napravi izvanredne prodore u astronomiji. Ne bi uspeo da formuliše svoje zakone da nije bio u posedu Braheovih opservacija. One su omogućile Kepleru da dokaže da se planete kreću po elipsama, i da se Sunce ne nalazi u centru orbite već u fokusu. Galileo Galilej došao je nakon Keplera i razvio sopstveni teleskop sa tolikom mogućnošću uveličavanja, koji mu je omogućio da analizira Veneru i otkrije da ima mene kao i Mesec. Otkriće mena Venere bilo je jedno od odlučujućih razloga za prelaz sa geocentričnog na heliocentrični sistem.[8] Njutnovi Matematički principi prirodne filozfije zaokružili su kopernikansku revoluciju. Razvoj njegovih zakona planetarnog kretanja i univerzalnog zakona gravitacije objasnili su kretanje na nebu putem gravitacione sile privlačnosti između dva objekta.[9]
Godine 1596., Kepler objavljuje svoju prvu knjigu Kosmičke misterije, koja je druga (nakon Thomas Digges-a 1576.) koja u afirmativnom tonu govori o kopernikanskoj kosmologiji od 1540. Knjiga opisuje njegov model koji se služi pitagorejskom matematikom i Platonovim pravilnim poliedrima kako bi se objasnio broj planeta, njihove proporcije i njihov raspored. Knjiga je zavredila uvažavanje Tiha Brahea toliko da ga je Brahe pozvao u Prag da bude njegov asistent.
Godine 1600., Kepler se okreće istraživanju orbite Marsa, drugoj najekscentričnijoj planeti od svih šest tada poznatih planeta. Ovaj rad bio je temelj njegove sledeće knjige Astronomia nova koja je objavljena 1609. U knjizi je zagovaran heliocentrizam i elipse kao planetarne orbite umesto krugova sa epiciklima. Ova knjiga sadrži prva dva od istoimena tri zakona planetarnog kretanja. Godine 1619. Kepler objavljuje treći i poslednji zakon koji objašnjava vezu između dve planete, umesto kretanja jedne planete.
Kepler, za razliku od drugih pre njega, odbacuje pretpostavku da se planete kreću uniformno cirkularno, i to kretanje zamenjuje eliptičnim kretanjem. Takođe, smatrao je da heliocentrični sistem odgovara fizičkoj realnosti, za razliku od geocentričnog sistema. Uprkos svim postignućima, Kepler nije uspeo da objasni šta je ono što održava planetu u njenoj eliptičnoj orbiti.
Keplerovi zakoni planetarnog kretanja[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Keplerovi zakoni
- Prvi Keplerov zakon − sve planete se kreću po elipsama kojima je jedno od žarišta Sunce.
- Drugi Keplerov zakon − radijus vektor (provodnica) Sunce-planet (dužina koja spaja središte Sunca i trenutni položaj planete), prelazi u jednakim vremenskim razmacima jednake površine.
- Treći Keplerov zakon − Kvadrati ophodnih vremena planeta proporcionalni su kubovima njihovih srednjih udaljenosti od Sunca.
Galileo Galilej[uredi | uredi izvor]
Galileo Galilej je bio italijanski naučnih koga ponekad nazivaju "ocem moderne posmatračke astronomije".[10] Njegova unapređenja teleskopa, astronomske opservacije i zastupanje Kopernikanizma integralni su teo kopernikanske revolucije.
Galileo unapređuje teleskop tako da ima uvećavajuću moć čak 30 puta veću nego ranije.[11] Koristi svoj novi instrument kako bi prikupio nova astronomska istraživanja, koje i objavljuje 1610. godine u Sidereus Nuncius-u. U ovoj knjizi, opisuje površinu Meseca kao grubu, neujednačenu i nesavršenu. Takođe naznačuje da "granica koja odvaja svetli deo od mračnog ne formira uniformno ovalnu liniju, što bi se desilo da je reč o savršeno sferičnoj čvrstoj površini, već je označena grubom, vijugavom linijom, kao što figura pokazuje."[12] Ove opservacije stavljaju na test Aristotelovu tvrdnju da je Mesec savršena sfera i širu ideju da su nebesa savršena i nepromenljiva.
Galilejevo sledeće astronomsko otkriće ispostaviće se kao neočekivano. Dok je posmatrao Jupiter u periodu od nekoliko dana, primetio je četiri zvezde blizu Jupitera čije pozicije su se menjale tako da je bilo nemoguće da su one fiksne zvezde. Posle mnogo posmatranja, Galilej je zaključio da ove zvezde orbitiraju oko Jupitera, i da su zapravo meseci, a ne zvezde.[13] Ovo je bilo radikalno otkriće jer, prema aristotelijanskoj kosmologiji, sva nebeska tela se okreću oko Zemlje i planeta sa mesecima očigledno protivreči ovom popularnom verovanju.[14] Dok je ovo otkriće protivrečilo aristotelijanskom verovanju, išlo je u prilog Kopernikovoj kosmologiji koje posmatra Zemlju kao i sve ostale planete.[15]
Godine 1610., Galileo zapaža da Venera ima pun ciklus faza, slično menama meseca koje opažamo sa Zemlje. Ovo je objašnjivo kopernikanskim sistemom koje tvrdi da će sve mene Venere biti vidljive zahvaljujući prirodi njene orbite oko Sunca, za razliku od ptolomejskog sistema koji tvrdi da samo neke od Venerinih mena mogu biti vidljive. Zahvaljujući Galileovim opservacijama, bačena je sumnja na Ptolomejev sistem i većina vodećih astronoma se preobratila u pobornike različitih heliocentričnih modela, čineći ovo otkriće jedno od najuticajnijih i odlučujućih za prelazak sa geocentrizma na heliocentrizam.[8]
Isak Njutn[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Isak Njutn
Njutn je bio poznati engleski fizičar i matematičar čije je najpoznatije delo Matematički principi prirodne filozofije.[16] Bio je centralna figura naučne revolucije zahvaljujući njegovim zakonima kretanja i univerzalnom zakonu gravitacije. Njutnovi zakoni se posmatraju kao završna tačka kopernikanske revolucije.
Njutn je iskoristio Keplerove zakone da izvede svoj zakon gravitacije. Taj zakon je bio prvi zakon koji je razvio i predložio u Matematičkim principima . Zakon navodi da svaka dva objekta deluju gravitacionom silom privlačnosti jedno na drugo. Sila je proporcionalna proizvodu dve mase, i inverzno proporcionalna kvadratu rastojanja između njih.[9] Pored zakona gravitacije u Matematičkim principima nalazimo još tri zakona kretanja. Ova tri zakona objašnjavaju inerciju, ubrzanje, akciju i reakciju.
Imanuel Kant[uredi | uredi izvor]
Imanuel Kant u svojoj Kritici čistog uma (izdanje iz 1787.) povlači paralelu između "kopernikanske revolucije" i epistemologije njegove nove transcendentalne filozofije.[17] Kantovo poređenje nalazi se u Predgovoru Drugog izdanja Kritike čistog uma (izdanje iz 1787.; ozbiljnije revizije Prvog izdanja iz 1781.). Kant tvrdi da, baš kao što je Kopernik prešao sa pretpostavke da se nebeska tela kreću oko nepokretnog posmatrača na pretpostavku o pokretnom posmatraču, metafizika treba da na liniji Kopernika pređe sa pretpostavke da znanje mora da se podredi objektima na pretpostavku da objekti moraju da se uklope u naše apriorno znanje.[18]
I dalje nije postignut konsenzus oko adekvatnosti Kantove analogije.[19]
Metaforička upotreba[uredi | uredi izvor]
Na Kantovom tragu, fraza "kopernikanska revolucija" počela je da se koristi u 20. veku za bilo koju promenu paradigme, na primer kada govorimo o frojdovskoj psihoanalizi[20] ili postmodernoj kritičkoj teoriji.[21]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Gillies, Donald (2019-04-10), Why did the Copernican revolution take place in Europe rather than China?, retrieved 2019-12-03
- ^ Koestler, Arthur (1959). The Sleepwalkers. Penguin Books. str. 212.
- ^ a b Osler 2010, str. 44
- ^ Rushkin, Ilia (2015). „Optimizing the Ptolemaic Model of Planetary and Solar Motion”. Bibcode:2015arXiv150201967R. arXiv:1502.01967
.
- ^ Gingerich, Owen (1973). „From Copernicus to Kepler: Heliocentrism as Model and as Reality”. Proceedings of the American Philosophical Society. 117 (6): 513—522. Bibcode:1973PAPhS.117..513G. ISSN 0003-049X. JSTOR 986462.
- ^ a b Osler 2010, str. 53
- ^ J J O'Connor; E. F. Robertson (april 2003). Tycho Brahe biography.
- ^ a b Thoren 1989, str. 8
- ^ a b Newton, Isaac (1999). The Principia: Mathematical Principles of Natural Philosophy. Translated by I. Bernard Cohen; Anne Whitman; Julia Budenz. The Principia: Mathematical Principles of Natural Philosophy. Berkeley: University of California Press. 20. 10. 1999. ISBN 9780520088160.. Spoljašnja veza u
|title=(pomoć) - ^ Singer 1941, str. 217
- ^ Drake 1990, str. 133–134
- ^ Galileo, Helden (1989), str. 40
- ^ Drake 1978, str. 152
- ^ Drake 1978, str. 157
- ^ Osler 2010, str. 63
- ^ Videti Principia online na Andrew Motte Translation
- ^ Ermanno Bencivenga (1987), Kant's Copernican Revolution.
- ^ Immanuel Kant (1929). "Preface". Critique of Pure Reason. Translated by Norman Kemp Smith. Palgrave Macmillan. Kant, Immanuel; Caygill, Howard; Smith, Norman Kemp (13. 1. 2006) [1787]. Critique of Pure Reason. Palgrave Macmillan. ISBN 9781403911940.. Archived from the original on 2009-04-16
- ^ Engel, M. (1963). „Kant's Copernican Analogy: A Re-examination”. Kant-Studien. 54 (1–4): 243—251. S2CID 170340050. doi:10.1515/kant.1963.54.1-4.243.. According to Victor Cousin: "Copernicus, seeing it was impossible to explain the motion of the heavenly bodies on the supposition that these bodies moved around the earth considered as an immovable centre, adopted the alternative, of supposing all to move round the sun. So Kant, instead of supposing man to move around objects, supposed on the contrary, that he himself was the centre, and that all moved round him." Cousin, Victor, The Philosophy of Kant. London: John Chapman, 1854, str. 21
- ^ "By defining hysteria as an illness whose symptoms were produced by a person's unconscious ideas, Freud started what can be called a 'Copernican Revolution' in the understanding of mental illness — which put him into opposition both to the Parisian Charcot and to the German and Austrian scientific community." José Brunner, Freud and the Politics of Psychoanalysis (2001), str. 32
- ^ Ben Highmore; Michel de Certeau (2006). Analysing Culture. Bloomsbury. str. 64. ISBN 9781847143068. „"Jacques Lacan's formulation that the unconscious, as it reveals itself in analytic phenomena, 'is structured like a language', can be seen as a Copernican revolution (of sorts), bringing together Freud and the insights of linguistic philosophers and theorists such as Roman Jakobson”
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Drake, Stillman (1978). Galileo At Work. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-16226-5.
- Drake, Stillman (1990). Galileo: Pioneer Scientist. Toronto: The University of Toronto Press. ISBN 0-8020-2725-3.
- Galilei, Galileo (15. 4. 1989). Sidereus Nuncius, or the Sidereal Messenger. Prevod: Albert Van Helden. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. ISBN 9780226279039.
- Gillies, Donald (2019). „Why did the Copernican revolution take place in Europe rather than China?”.
- Gingerich, Owen. “From Copernicus to Kepler: Heliocentrism as Model and as Reality.” Proceedings of the American Philosophical Society 117, no. 6 (December 31, 1973): 513–22.
- Huff, Toby E. (2017). The Rise of Early Modern Science. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9781316417805.
- Huff, Toby E. (Autumn–Winter 2002). "The Rise of Early Modern Science: A Reply to George Sabila". Bulletin of the Royal Institute of Inter-Faith Studies (BRIIFS). 4, 2.
- Thomas S. Kuhn (1957). The Copernican Revolution: Planetary Astronomy in the Development of Western Thought. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 0-674-17103-9.
- Kuhn, Thomas S. (1970). The Structure of Scientific Revolutions. Chicago: Chicago University Press. ISBN 0226458032.
- Koyré, Alexandre (2008). From the Closed World to the Infinite Universe. Charleston, S.C.: Forgotten Books. ISBN 9781606201435.
- Lawson, Russell M. Science in the Ancient World: An Encyclopedia. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO, 2004.
- Lin, Justin Yifu (1995). „The Needham Puzzle: Why the Industrial Revolution Did Not Originate in China” (PDF). Economic Development and Cultural Change. 43 (2): 269—292. S2CID 35637470. doi:10.1086/452150.
- Metzger, Hélène (1932). „Histoire des sciences”. Revue Philosophique de la France et de l'Étranger. 114: 143—155. JSTOR 41086443..
- Osler, Margaret (2010). Reconfiguring the World. Baltimore, Maryland: The Johns Hopkins University Press. str. 184. ISBN 978-0-8018-9656-9.
- Redd, Nola (May 2012). "Johannes Kepler Biography". Tech Media Network. Retrieved October 23, 2013.
- Rushkin, Ilia. “Optimizing the Ptolemaic Model of Planetary and Solar Motion.” History and Philosophy of Physics 1 (February 6, 2015): 1–13.
- Saliba, George (1979). „The First Non-Ptolemaic Astronomy at the Maraghah School”. Isis. 70 (4): 571—576. S2CID 144332379. doi:10.1086/352344.
- Sabila, George (Autumn 1999). "Seeking the Origins of Modern Science?". Bulletin of the Royal Institute for Inter-Faith Studies (BRIIFS). 1, 2.
- Sabila, George (Autumn–Winter 2002). "Flying Goats and Other Obsessions: A Response to Toby Huff's "Reply"". Bulletin of the Royal Institute for Inter-Faith Studies (BRIIFS). 4, 2.
- Singer, Charles (2007). A Short History of Science to the Nineteenth Century. Clarendon Press.
- Swetz, Frank J. “Mathematical Treasure: Ptolemy's Almagest.” Mathematical Treasure: Ptolemy's Almagest | Mathematical Association of America, August 2013. „Mathematical Treasure: Ptolemy's Almagest | Mathematical Association of America”..
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
