Korisnik:Sorabino/pesak

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Slovenske oblasti u Panoniji u drugoj polovini 9. veka

Etnički Slavonci (arh. Slovinci) su bivši južnoslovenski narod, koji je tokom srednjovekovnog i ranog novovekovnog razdoblja nastanjivao tadašnju Slavoniju (arh. Slovinje). Njihova prvobitna država, koja je u istoriografiji poznata kao Posavska kneževina, bila je vazal Franačkog carstva, a najpoznatiji vladar pomenute kneževine bio je Ljudevit Posavski. Tokom 10. i 11. veka, Slavonci su postepeno potpali pod vlast ugarskih vladara, koji su kasnije (početkom 13. veka) na slavonskom etničkom području uspostavili posebnu Banovinu Slavoniju, koja je vremenom uzdignuta na stepen kraljevine (lat. Regnum Sclavoniae).[1]

Poseban značaj za proučavanje etničke posebnosti Slavonaca i njihove kulturno-istorijske baštine u srednjem i ranom novom veku, imala su dela savremenog američkog istoričara Džona Fajna,[2] čiji su radovi izvršili veliki uticaj na razvoj predmetnih istraživanja.

Naziv[uredi | uredi izvor]

Radoslav Lopašić navodi podatak da su stanovnici Slavonije sebe, u starije doba, zvali Slovinci i da je tek u prošlom vieku (18. v.) nastao, po latinskom, naziv Slavonac.[3]

Etnička posebnost[uredi | uredi izvor]

Položaj Banovine Slavonije u okviru Kraljevine Ugarske u 13. veku
Slavonski velikaš, grafika iz sredine 18. veka
Za više informacija pogledajte: Istorija Slavonije, Panonski Sloveni i Kajkavski jezik

Krajem 6. i početkom 7. veka, na područje dotadašnje rimske pokrajine Panonije Savije (lat. Pannonia Savia) doselilo se slovensko stanovništvo, koje je pripadalo posebnoj skupini Panonskih Slovena. Po ovom stanovništvu, pomenuta oblast je dobila svoje novo, slovensko ime. U srednjovekovnim latinskim izvorima, to ime se najčešće javljalo u obliku Sclavonia ili Slavonia (doslovno: Slavonija).[4] Pošto su pripadali skupini Panonskih Slovena, srednjovekovni Slavonci u istorijskim izvorima nisu nazivani ni Hrvatima,[5] ni Srbima, niti je njihov jezik nazivan hrvatskim, odnosno srpskim. Kao južni ogranak Panonskih Slovena, srednjovekovni Slavonci su tokom razdoblja uagrske vlasti uspeli da očuvaju svoju narodnu posebnost, za razliku od severnog dela Panonskih Slovena, u prekodravskim oblastima, koji su tokom vremena najvećim delom mađarizovani, iako su tragovi njihove plemenske i jezičke posebnosti očuvani u kulturnom i lingvističkom nasleđu stanovništva Panonske nizije.[6] Sve do 18. veka, pored svesti o etničkoj posebnosti starih Slavonaca očuvala se i svest o posebnosti njihovog jezika, koji se tek od 19. veka naziva kajkavskim, a izvorno se nazivao slavonskim (end. slovinski ili jednostavno slovenski).[7][8][9] Ti izvorni nazivi su se sve do 18. veka koristili za imenovanje jezika na kome su stvarali istaknuti slavonski autori, koji su za sobom ostavili znamenita književna i stručna dela.[2][10]

Tokom ranog novovekovnog razdoblja, za vreme habzburške vlasti, etnički Slavonci su potpali pod udar hrvatizacije, koja je otpočela na prostorima tadašnje Gornje Slavonije (između reka Sutle i Ilove), a potom se proširila i na prostore Donje Slavonije (današnja uža Slavonija). Tokom 18. i 19. veka, pojedini slavonski prvaci su se zalagali za očuvanje slavonske etničke i zemaljske posebnosti,[11] ali njihova nastojanja su bila suzbijana od strane hrvatskih nacionalista. U međuvremenu, težište slavonstva se nakon pohrvaćivanja gornje Slavonije prenelo u donju Slavoniju, na koju je sveden i sam pojam Slavonije u njegovom novom značenju. Iako se staro slavonstvo u oblastima gornje Slavonije ugasilo, na dugoj strani se razvilo novo slavonstvo u oblastima donje Slavonije. Nosioci tog novog slavonstva su bili predstavnici donjoslavonskog šokačkog stanovništva.[5] Sredinom 19. veka, na području (donje) Slavonije uobličena su dva koncepta "slavonstva" od kojih se prvi (etničko slavonstvo) zasnivao na isticanju narodne posebnosti šokačkih Slavonaca i njihovoj ravnopravnosti sa Hrvatima i Srbima, dok se drugi (regionalno slavonstvo) zasnivao na zalaganju za očuvanje zemaljske posebnosti Slavonije u odnosu na Hrvatsku.[12]

Ova nastojanja je krajem 19. veka pokušao da iskoristi ugarski državnik Karolj Kuen-Hedervari, koji je kao hrvastko-slavonski ban (1883-1903) pružao podršku svim pobornicima slavonstva.[13] Iako je slavonski pokret imao izvesno uporište u delu političke i kulturne elite na području Slavonije, a prvenstveno u Osijeku, otvorena podrška mađarskih zvaničnika se pokazala kao mač sa dve oštice, pošto je početkom 20. veka (a pogotovo tokom Prvog svetskog rata) dovela do političke kompromitacije slavonstva, čime je na prostorima Slavonije ubrzan proces hrvatske nacionalne integracije.

Iako je slavonska odrednica sve do 1918. godine uspela da opstane u zvaničnom nazivu Kraljevine Hrvatske i Slavonije, ona je tokom potonjeg razdoblja Kraljevine Jugoslavije u potpunosti potisnuta, tako da se 1939. godine nije našla u zvaničnom nazivu novostvorene Banovine Hrvatske,[14] čime je pojam Hrvatske po prvi put u istoriji protegnut na čitavu Slavoniju. Takvo stanje je ozvaničeno nakon Drugog svetskog rata, kada je stvorena Narodna Republika Hrvatska, kao federalna jedinica u sastavu FNRJ. Do kraja 20. veka, proces hrvatizacije je najvećim delom bio dovršen. Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, u Republici Hrvatskoj živi svega 133 građana koji su se u etničkom smislu izjasnili kao Slavonci.[15]

Hrvatska nacionalna istoriografija je dugo negirala postojanje etničkih Slavonaca, tvrdeći da je slovensko stanovništvo, koje se u ranom srednjem veku nastanilo na prostorima poznorimske pokrajine Panonije Savije, bilo hrvatske narodnosti. Teza o navodnom hrvatstvu srednjovekovnih Slavonaca uobličena je tokom 19. veka i odmah je naišla na otpor, prvenstveno u mađarskoj istoriografiji, što je bilo posledica tadašnjih hrvatsko-mađarskih sporenja oko političke pripadnosti slavonskih županija, koji su razrešeni tek nakon sklapanja Hrvatsko-ugarske nagodbe (1868).[16]

Suočena sa naučnim rezultatima stranih istraživača, kako evropskih, tako i američkih,[2] novija hrvatska istoriografija je postepeno počela da prihvata rezultate savremenih istraživanja,[17] što je dovelo do pojave hrvatskih istoriografskih radova u kojima se priznaje etnička posebnost starog slavonskog stanovništva.[7][8] Pored toga, deo hrvatske naučne istoriografije je zauzeo kritički stav prema daljim pokušajima podvođenja srednjovekove Slavonije pod pojam Hrvatske i srednjovekovnih Slavonaca pod Hrvate.[18]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Szoldos 1998, str. 287-296.
  2. ^ a b v Fine 2005.
  3. ^ Lopašić, Radoslav (1888). Dva hrvatska junaka: Marko Mesić i Luka Ibrišimović. Zagreb: Matica hrvatska. str. 109. 
  4. ^ Klaić 1971, str. 97.
  5. ^ a b Kordić 2010, str. 265.
  6. ^ Richards 2003.
  7. ^ a b Petrić 2007, str. 23-38.
  8. ^ a b Petrić 2009, str. 30-47.
  9. ^ Petrić 2012, str. 211-215.
  10. ^ Petrić 2012, str. 215-221.
  11. ^ Fine 2005, str. 507.
  12. ^ Iveljić 1987, str. 139-156.
  13. ^ Hrvatski biografski leksikon: Khuen-Héderváry Károly
  14. ^ Dimić 2001.
  15. ^ Državni zavod za statistiku (2011): Stanovništvo prema narodnosti
  16. ^ Krestić 1969.
  17. ^ Klaić 1971.
  18. ^ Gračanin 2014, str. 528-532.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Корисник:Sorabino/песак&oldid=25225168”