Kraljica iz Gorjana
| Kraljica iz Gorjana | |
|---|---|
 | |
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region | Gorjani, Đakovo, Slavonija , Osječko-baranjska županija |
| Predlagač |  Hrvatska, Ministarstvo kulture |
| Datum upisa | 2007. |
| Svetska baština Uneska | |
| Lista upisa | UNESKO |
| Unesko oznaka | Reprezentativna lista nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečenstva |
| Datum upisa | 2009. |
| Veb sajt | Ministarstvo kulture RH |
Kraljica iz Gorjana (hr. Godišnji proljetni ophod Kraljice ili Ljelje iz Gorjana) sela nedaleko od grada Đakova u Slavoniji, u severoistočnoj Hrvatskoj u Osječko-baranjskoj županiji, je narodni običaj u kome devojke u proleće, o prazniku Duhovi, u povorci obilaze selo i izvode ritual sastavljen od specifičnih pesama i plesa sa sabljama. Ovaj ples devojaka, koji je u tradicionalnoj kulturi severne Hrvatske povezan sa pokretnim praznikom Duhova, danas se zbog svoje atraktivnosti može češće videti na sceni (kao turistička manifestacija) nego u seoskim sredinama.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Običaj ne potiče iz turskog doba, kako se to često smatra, već iz starih vremena dolaska Slovena na Balkansko poluostrvo. Uloge kraljica i kraljeva (devojke sa ukrašenim šeširima na glavama kao muške oznake), čauša, zastavnka, deveruše i devera vezana je za svadbenu tematiku ovih povorki.
Zasnovan je na mitskoj priči o nebeskim kraljicama i kraljevima koji nemaju nikakve veze sa zemaljskim carstvom. Ljelja se smatra suprugom slovenskog boga Peruna, pa se Ljelja i Ljeljo smatraju decom boga Peruna prema hrvatskim verovanjima. Deca su izgubljena i ne znaju da su Perunova. U hrišćanskoj tradiciji njihova imena su promenjena u Jura i Mara. Običaj se najviše sačuvao i najduže traje u Đakovu.
Običaj je bio poznat Hrvatima na širom području koje su naseljavali u kasnom srednjem veku. Tako su npr. Gundulić i Palmotić dobro poznavali ovaj običaj, i upoređivali ga sa Amorom i Kupidonom.
Iako značenje i izvor ovog rituala nisu sasvim poznati, seljani ga smatraju simbolom sela Gorjani i kroz ovaj običaj žele da prikažu lepotu i otmenost njihovih mladih stanovnika
Opis kulturnog dobra[uredi | uredi izvor]
Prema sadržaju njihovih pesama učesnice ovog događaja su devojačke, koje čine duhovne povorke koje u Gorjanima zovu i Ljelje. U ovoj povorci njene učesnice se dele se na:
- deset kraljeva, koji nose sablje i muške šešire na glavi ukrašene cvećem,
- pet kraljica, koje na glavama, poput mladanevste, nose bele venčiće.
Uloge kraljica i kraljeva (devojka sa ukrašenim šeširima na glavi kao oznake muškog pola), dok čauši, zastavnici, deveruše i deveri otkrivaju svadbenu temu ovih povorki.
Tako podenjene na dve grupe i odevene u svečane narodne nošnje učesnice Ljenja obilaze određen broj kuća u selu Gorjanu. U prošlosti kraljicu su redovno pratili gajdaši, a u novije vreme i tamburaši.[2]
Tokom ovog rituala iz šireg repertoara kraljičkih tekstova one biraju pesme u skladu sa porodicom koju posećuju; najčešće pevaju devojci, mladiću ili mladoj nevesti. Zatim kraljevi izvode ples sa sabljama, a kraljice pesmom oponašaju plesne figure. Sledi narodni ples uz pratnju muzike, kome se mogu pridružiti i ukućani. Nakon što ih domaćice počaste hranom i pićem, povorka odlazi u drugu kuću.
Drugoga dana Duhova kraljice odlaze u susedno selo ili obližnji gradić. Na kraju se manifestacija završava zajedničkom gozbom i zabavom kod jedne od učesnica.
Čitava zajednica, uključujući osnovnu školu, crkvu i mnoge gradske porodice, pomažu u pripremama za povorku, i time se ponose sve žene koje su u njoj učestvovale.[3]
Zaštita[uredi | uredi izvor]
Godišnja prolećna povorka kraljice u Gorjanima, slavonske kraljice ili Ljelja, kao narodni običaj, upisana je 1966. godine u hrvatsku kulturnu baštinu. Kao nematerijalno svetsko nasleđe prepoznato je 2007. godine, a na UNESKO-vu listu nematerijalnog svetskog nasleđa u Evropi upisana je 2009. godine.[1]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Vitez, dr. sc. Zorica. „Godišnji proljetni ophod Kraljice ili Ljelje iz Gorjana” (PDF). Ministarstvo kultrure R. Hrvatske. Pristupljeno 2. 5. 2021.
- ^ „Culturenet.hr - Mačevni plesovi”. www.culturenet.hr. Pristupljeno 2021-05-03.
- ^ „UNESCO - Spring procession of Ljelje/Kraljice (queens) from Gorjani”. ich.unesco.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-05-03.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Nematerijalna dobra upisana na UNESCO-ov Reprezentativni popis nematerijalne kulturne baštine čovječanstva (jezik: hrvatski)
- UNESCO-ov popis nematerijalne kulturne baštine u Hrvatskoj (jezik: hrvatski)
