Pređi na sadržaj

Kromanjonci

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Originalni „Starac iz Kromanjona”, Muzej ljudi, Pariz
Kromanjonac − Digitalna rekonstrukcija glave
Strugalica - oruđe iz Kromanjona – Kolekcija Luj Larte - Muzej Tuluz

Kromanjonci su praistorijski ljudi (Homo sapiens sapiens) iz vremena gornjeg paleolita, koji su živeli pre 130 hiljada godina. Njihovi fosili su nađeni 1868. godine u Francuskoj, blizu grada Kromanjon (po kom su i dobili ime). Najstariji poznati ostaci kromanjonaca su radiometrijski datirani u vreme od pre 35.000 godina.[1] Za svoje vreme su bili dosta napredni, mogli su da govore, bavili su se lovom i ribolovom, kao i slikanjem po zidovima pećina i sahranjivali su članove svoje zajednice. Sem toga izrađivali su razne ukrasne predmete, kao i oružja i oruđa.

Kromanjonci u Evropu dolaze sa Crnog mora pre oko 45 hiljada godina, a kasnije i iz azije prateći koridor koji je usekao Dunav, pa se tako uz reku šire kontinentom. Kasnije se javlja i takozvana Orinjačka kultura nazvana po nalazištu Orinjak i koja se prostirala širom Evrope. Ova napredna kultura je izrađivala čak i muzičke instrumente koji su pronađeni na nalazištu u Nemačkoj. Najstarija oslikana pećina se nalazi u južnoj Francuskoj je pećina Šove koju su ljudi nastanjivali pre oko 30 hiljada godina.[2]

Nova nomenklatura[uredi | uredi izvor]

Još uvek je teško naći precizan položaj kromanjonaca u poslednjoj fazi ljudske evolucije, ali su imali kulturu koja je proizvodila razne prefinjene alate.

Kromanjonci se identifikuju sa Хомо сапиенс сапиенс novijih oblika, u vremenskom rasponu od pre oko 35.000-10.000 godina pre današnjice. Oznaka 'kromanjonać se može odnositi samo na fosilni nalaz iz Kromanjona, a kromanjonci su svi pripadnici ove faze očovečenja. U novije vreme se taj naziv izbegava, posebno na engleskom jezičkom području, a umesto toga se uvodi naziv anatomski moderni čovek ili anatomski recentni čovek, jer se radije govori o ljudima koji su generalno imali anatomsko ustrojstvo kao i današnji ljudi. U budućem komuniciranju iz odgovarajuće oblasti na našim jezicima uputnije je upotrebljavati naziv anatomski novi čovek ili anatomski recentni čovek, budući da naziv moderni ovde ima neke druge ili višeznačne konotacije. Na taj način bi se izbegle određene nejasnoće u vezi sa oznakom „kromanjonac”, koji se najčešće odnosi na sve rane nove ljude u Evropi (za razliku od prethodnih neandertalaca), a ponekad i na određene ljudske grupe koja se mogu razlikovati od drugih iz gornjepaleolitskih ljudi u regiji.

Naziv „kromanjonac” se i dalje vrlo često koristi u popularnim tekstovima, jer čini očitu razliku sa neandertalcima, a takođe se odnosi direktno na ljude, a ne na komplikovanu, najčešće upitnu, sukcesiju hronoloških faza koje čine gornji paleolit. Ovu očigledno praktičnu vrednost su osporili arheolozi i paleontolozi podrškom ideji da naziv kromanjonci nema formalni taksonomski status, jer se ne odnosi na vrste ili podvrste niti arheološku fazu ili kulture.

Zanimljivo je da je u ovim raspravama zaobiđena nomenklatura koju su objasnili paleoantropološki stručnjaci (Heberer, Piveto i Prido) iz druge polovine 20. veka, a koji su sve pripadnike roda Homo svrstavali u tri kategorije:

Moguće je da bi u terminološkoj zabuni i nezgrapnim nazivima bilo korisno razmotriti neka ranija (primerenija) iskustva.[3][4][4][5][5][5][6][7]

Opis[uredi | uredi izvor]

Najraniji poznati ostaci kromanjonskih ljudi su metodom radiougljenika procenjeni na starost od oko 43.000 godina pre današnjice. Kromanjonci su bili snažno građeni i fizički jaki. Telo je obično bilo masivno i čvrsto s jakom muskulaturom. Čelo je dosta ravnije od kosog kao u neandertalaca i sa samo blagim temenskim grebenom. Lice je kratko i široko. Brada je bila istaknuta. Kapacitet mozga je bio oko 1.600 cm3, veći od proseka nego kod današnjih ljudi. Međutim, nedavna istraživanja pokazuju da fizičke osobine kromanjonca nisu bile dovoljno samosvojne u odnosu na današnje ljude da bi opravdale posebnu oznaku.

Imenovanje[uredi | uredi izvor]

Pećina Kromanjon, nalazište iz 1868.

Ime dolazi od mesta Pećina Kromanjon (franc. ''abri = rupa, pećina), a Magnon je naznaka vlasnika poseda u zaseoku Les Ezi u komuni Les Ezi de Tajak Sirol, na jugoistoku današnje Francuske, gde je pronađen prvi primerak označen kao Kromanjon 1.

Budući da su najstariji poznati anatomski današnji ljudi (Homo sapiens sapiens) u Evropi, kromanjonci se od samog početka vežu sa poznatim slikama iz pećine Lasko i Orinjačkom kulturom, čiji su ostaci dobro poznati iz južne Francuske i Nemčke. Nakon toga, ostaci ranog današnjeg čoveka su otkriveni i u arheološkim nalazištima zapadne Evrope i drugde. Poboljšavanjem radiometrijskih metoda određivanja starosti primeraka početkom 20. veka, novim nalazi su dodati u taksonomsku klasifikaciju hominida.

Osobenosti primeraka[uredi | uredi izvor]

Francuski geolog Luj Larte je otkrio prvih pet kostura ovog tipa, marta 1868, u pećini – skloništu pod nazivom Abri de Cro-Magnon. Slični primerci su naknadno otkriveni u drugim delovima Evrope i susednih područja.

Pećina Grota del Kavalo[uredi | uredi izvor]

U novembru 2011. godine, u jedinici Oksfordskog radiokarbonskog akceleratora u Engleskoj testirani su uzorci za koje je prethodno bilo procenjeno da su mlečni zubi neandertalca, koji su bili iskopani 1964. iz lokaliteta Grota del Kavalo (Konjska pećina) u Italiji. Identifikovani su kao najstariji kromanjonski ljudi (ili EMH) koji su ikada otkriveni u Evropi, a čija starost je procenjena između 43.000 do 45.000 godina.

Kentska pećina[uredi | uredi izvor]

Praistorijski fragment maksile (gornjevilične kosti) je otkrivena u kentskoj pećini, 1927, u toku iskopavanja u izvedbi Torkijskog društva prirodne istorije. Nalaz je označen kao Kentska poćina 4.

U 2011. godini fosil je ponovo testiran i starost mu je ponovo procenjena na najmanje 41.500 godina, što je potvrdilo da je kromanjonac najraniji anatomski moderni čovek. Fosili ovog stepena hominizacije otkriveni su još i u Severozapadnoj Evropi.[8][9][10]

Pećina sa kostima[uredi | uredi izvor]

Najstariji kromanjonac je iz Jugoistočne Evrope, koji je nađen u Pećini sa kostima (pećina kostiju), u blizini Gvozdene kapije u Rumuniji. Lokalitet se nalazi u Podunavskom koridoru, što je za kromanjonce mogao biti ulaz u srednju Evropu. Izgleda da je u pećini, uz ljudske ostatke možda bila žrtva ili leš. Ali, alati su pouzdano povezani sa nalazima.

Oaza 1 holotip je robusna mandibula u kojoj su kombinovane razne arhaične osobine, izvedene početkom pojave anatomski modernih ljudi, a možda i sa osobinama neandertalaca. Moderniji atributi ga približavaju evropskom ranom modernom čoveku kasnog pleistocena. Ovaj fosil je jedan od retkih nalaza u Evropi čija starost bi se mogla direktno odrediti na najmanje 37.800 godina. Oaze 1 ljudska mandibula je otkrivena 16. februara 2002, sa gotovo kompletnom lobanjom mladog muškarca (Oaza 2) i fragmentima druge (Oaza 3) koje su pronađene 2005, opet uz prepoznatljivi mozaik, od kojih su neki paralelni sa Oazom 1 mandibulom. Kasnije, tokom 2005. godine, fragmenti Oase 3 su identifikovani kao deo iste jedinke kao i Oaza 2.

Crvena dama iz Pavilanda[uredi | uredi izvor]

Kompletan kostur anatomski današnjeg muškarca, otkriven je 1823. u pećini sahrane Gover, Južni Vels, Velika Britanija. To je bio prvi ljudski fosil koji je pronađen bilo gde u svetu. Sa starošću od pre oko 33.000 godina, još uvek je evidentiran kao najstariji ceremonijalni ukop kod savremenog čoveka, ikada otkriven bilo gde u Zapadnoj Evropi. Pridruženi nalazi su bili crvenog oker pomazanja, a mamutska lobanja i lični ukrasi ukazuju na obeležja šamanizma ili druge religijske prakse. Uz skelet su bili i brojni alati, kao teške robe. Genetska analiza mtDNK odredila je je haplogrupu H (mtDNK), koja je danas najčešća grupa u Evropi.[11]

Pećina Mujerilor[uredi | uredi izvor]

U pećini Mujerilor (Ženska pećina) pronađena je jedna prilično kompletna, lobanja žene s robusnim osobinama lica i drugim modernijim lobanjskim svojstvima. Pronađena je u nižoj galeriji ove pećine u Rumuniji. Uz nju su bile i brojne kosti pećinskog medvjeda. Radiougljičnim metodom starost ovog nalaza je procenjena na doba od pre oko 30.150 ± 800 godina, što ga čini jednim od najstarijih nalaza kromanjonaca.

Nalazište Kromanjon[uredi | uredi izvor]

Kromanjon 2: Ženska lobanja iz izvornog ležišta
Muška kromanjonka lobanja

Prvi Kromanjonski nalaz otkriven je u stenovitom utočištu Les Ezi, Dordonja, Francuska. Taj primerak je evidentiran kao Kromanjon 1, a metodom radiougljenika starost mu je procenjena na oko 28.000 14C godina (27,680 ± 270. p. n. e.). U odnosu na Neandertalce, kosturi su pokazali više čelo, uspravno držanje i vitki (gracilne ) kostur kao i kod modernih ljudi. Drugi uzorci sa istog nalazišta su ženski: Kromanjon 2 i ostatak muškarca: Kromanjon 3.

Stanje i plasman ostataka Kromanjon 1, uz komade ljuskih i životinjskih zuba, koji se čine da su privesci ili ogrlice. Zato se postavlja pitanje da li su namenski sahranjeni. Ako su kromanjonci svesno sahranjivali svoje mrtve, to navodi na zaključak da su imali saznanja o ritualima, zakopavanjem svojih mrtvih s ogrlicama i alatom ili da se tu tela nalaze zbog bolesti.

Patološka analiza kostura pokazuje da su ljudi tog perioda imali fizički težak život. Osim infekcija, kod nekoliko individua je nađeno spajanje kičmenih pršljenova, što ukazuje na traumatske povrede. Za punoletnu jedinku čiji su ostaci pronađeni u skloništu, vidi se da je proživila neko vrijeme sa frakturom lobanje. Kako su ovakve povrede opasne po život čak i danas, ovo govori da su se kromanjonci oslanjali na podršku zajednice i brinuli jedni o drugima prilikom ozleda ili drugih oblika nemoći.

  • Uneskovo svetsko nasleđe: Abbre Cro-Magnon je deo Uneskove svetske baštine „Praistorijskog nalazišta i uređene pećine doline Vezera”.

Poreklo kromanjonaca[uredi | uredi izvor]

Seobe današnjih ljudi u Evropi[uredi | uredi izvor]

Mape su izrađene na bazi simulacija[12]

  • Do 37.500 p. n. e.
    Do 37.500 p. n. e.
  • Do 35.000 p. n. e.
    Do 35.000 p. n. e.
  • Do 32.500 p. n. e.
    Do 32.500 p. n. e.
  • Do 30.000 p. n. e.
    Do 30.000 p. n. e.

Veruje se da su se anatomski moderni ljudi (eng. Anatomically Modern Humans: AMH) najpre pojavili u Istočnoj Africi, pre nekih 100.000 do 200.000 godina. Prema ovoj teoriji, jedan od relativno nedavnih vanafričkih egzodusa, preko Arapskog poluostrva, pre oko 60.000 godina odveo je moderne ljude u Evroaziju. Jedna grupa je brzo zaposela obalska područja oko Indijskog okeana, a druga grupa je nakon pristizanja na Bliski istok nastavila se seobom ka severu, prema stepama srednje Azije. Analiza sekvence mitohndrijske DNK, dva kromanjonca iz pećine Paglicci, Italija, stara 23.000 do 24.000 godina,[13] identifikovani kao pripadnici haplogrupe N (mtDNK), tipski su preci stanovnštva u Srednjoj Aziji. U unutrašnjosti ova grupa je osnivač severnih i istočnih Azijata, Evropljana, velikih delova bliskoistočnih i severnoafričkih populacija. Migracije sa prostora Crnog mora u Evropu počele su pre nekih 45.000 godina, verovatno uz podunavski koridor. Do pre 20.000 godina, moderni ljudi su došli do zapadnih obala ovog kontinenta.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Preci današnjeg čoveka
  2. ^ Seoba koja traje - Kromanjonci
  3. ^ British Museum of Natural History, Ed. (1991): Man's place in evolution. Natural History Museum Publications, Cambridge University Press, London. ISBN 0521408644.
  4. ^ а б Hadžiselimović R. (1986): Uvod u teoriju antropogeneze. Svjetlost, Sarajevo. ISBN 9958-9344-2-6.
  5. ^ a b v Campbell B. G. (2009): Human evolution: An introduction to mans adaptations. British Museum of Natural History, London, ISBN 0-202-02041-X. ISBN 0-202-02042-8.
  6. ^ Wood B. (2005): Human evolution – A very short introduction. . Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-280360-3. 
  7. ^ Lambert D. (1989): The Cambridge guide to prehistoric man. Cambridge University Press, Cambridge, ISBN 0521333644. ISBN 0521333649 nevažeći ISBN.
  8. ^ Higham T. et al. (2011): The earliest evidence for anatomically modern humans in northwestern Europe. Nature, 479 (7374): 521–524, Nature Publishing Group.
  9. ^ Higham, Tom; Compton, Tim; et al. (2011). „The earliest evidence for anatomically modern humans in northwestern Europe”. Nature. str. 521—524. .
  10. ^ Teeth and jaw are from 'earliest Europeans
  11. ^ Aldhouse S. (2001): Great sites: Paviland Cave. British Archaeology, 61.
  12. ^ Currata i Excoffiera (2004)
  13. ^ Paglicci 52 i 12

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Kromanjonci na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Кромањонци&oldid=27557186”