Kruna (heraldika)

Kruna je česti heraldički simbol suverene države, monarha ili predmeta koji su usvojeni od strane monarha. Ona se pojavljuje kao poseban simbol ili ukomponovana sa nekim drugim simbolima, najčešće na grbovima i amblemima. Krune na grbovima ili amblemima suverenih država najčešće se pojavljuju kod onih koje imaju monarhističko uređenje, ali iz tradicijonalnih razloga one se, u različitim formama, mogu javljati i kod nekih republika ili gradova.

Upotreba krune u heraldici[uredi | uredi izvor]

Posebna vrsta krune je koroneta, koja se često javlja u heraldici na Britanskim ostrvima, a koja je manji tip krune i koju mogu da nose samo nižerangirani vladari, počev od vojvoda, pa se i javlja u heraldičkim simbolima ovih vladara i njihovih posjeda. Takođe, neke monarhije nikad nisu imale fizičku krunu, ali je njihova titula bila heraldički zastupljena, kao na primjer Kraljevina Belgija.

Kruna se takođe može koristi i kao simbol vjerske pripadnosti ili poštovanja određene religije, naročito ako se ona prezentuje zajedno sa božanstavom koje je nosi. Ovakvi primjeri se mogu naći kod nekih istočnjačkih vjerskih kultova (npr. Crna kruna).

Kruna se može nalaziti unutar grba kao motiv, ili biti postavljena na štitu grba, da označi status svog vlasnika. Dakle, ako kraljevska kruna pokazuje hrišćanski krst na grbu, to simbolički znači da njegov nosilac Božiji blagoslov i zaštitu. Ako se na grbu nalazi npr. vojvodska kruna, to ne znači da je vlasnik krune zaista vojvoda, već je moguće da je vlasnik grba opunomoćen u prošlosti od strane nekog vojvode. Heraldičku krunu mogu da nose i životinje (heraldički prikazane), naročito ptice, a ova simbolika potiče iz drevnih vjerovanja prema kojima su ptice imale božanske osobine poput anđela i bile u kontaktu sa svjetovima izvan (i iznad) neba. Na prostoru današnje Italije pojavljaju se prve krune u obliku gradskih zidina, sa po nekoliko prstenova okolo, što treba da simbolično prikažu funkciju koju su zidovi imali u zaštiti grada.

Tako je heraldička kruna dobila značenje simbola moći i zaštite, ali i simbola da je dodjeljena od nekoga ili nečeg uz garanciju da njen vlasnik ima snagu i zaštitničku moć.

Rangiranje heraldičkih kruna[uredi | uredi izvor]

Ako nosilac grba ima titulu barona ili nekog višeg naslednog viteza (kao u nekim zemljama), on i na svom grbu može da doda simbol titule (u ovom slučaju baronsku krunu). U većini heraldika kontinentalne Evrope, ta kruna se dodaje iznad čelenke, dok se u britanskoj heraldici kruna obično dodaje ispod čelenke.

U tom slučaju pojava krune na grbu prati strogi skup pravila. Kraljevski grb može se prikazati kraljevskom krunom, kao što je slučan na grbu Srbije (iako Srbija odavno nije kraljevina). Kneževsi grbovi prikazuju se kneževskom krunom i tako dalje sve do bedemske krune koja se obično prikazuju na grbovima gradova i kod nekih republika. Neke republike pak koriste takozvanu narodnu krunu ili u potpunosti izostavljaju upotrebu krune.

Oblici krune na grbu su najčešće inspirisani stvarnim izgledom kraljevske i kneževske krune dotične zemalje. Međutim, neke savremene nacije imaju zajedniču međusobnu istoriju, samim tim imali su zajedničke vladare, a tim i zajedniču heraldiku na osnovu koje i baziraju izglede svojih insignija.

Osim uobičajnih vladarskih kruna, te bedemskih kruna koje su karakteristične za gradove, nekad se pojavljuje krune posebnih oblika. Brodovi i druga pomorska plovila nekih oružanih snaga imaju mornaričku krunu iznad štitova njihovih grbova.

Krune u srpskoj heraldici[uredi | uredi izvor]

Kruna je jedna od najvećih vladarskih insignija srpskih monarha. Smatrala se simbolom božanske vlasti monarha, političke moći, legitimnosti, slave i imortalnosti. Kao i kod drugih evropskih heraldika i u srpskoj, u zavisnosti od titule, razlikovale su se i vrste krune. Najčešće titule srpskih vladara bile su: arhont, župan, veliki župan, ban (grof), vojvoda, knez, kralj, car i despot, te vožd. Informacije o izgledu njihovih kruna danas su oskudne.^[1]

Heraldički prikaz njihovih insignija, najčešće crpimo iz ilirske heraldike, koja se razvila tek u XV vijeku. Kasniji prikazi kruna u srpskoj heraldici se najčešće i oslanja na ilirsku heraldiku.^[2]

Carska kruna Nemanjića (cg)
Kraljevska kruna Nemanjića (cg)
Kruna Nemanjića
Kruna Karađorđevića
Kruna Stefana Prvovenčanog
Banska (grofovska) kruna (ilir.her.)³
Vlastelinska kruna (ilir.her.)³
Kraljevska kruna Petrovića
Kneževska kruna Petrovića
Kneževska kruna Obrenovića
Despotska kapa Lazarevića

Napomena:
¹ Heraldički izgled carske i kraljevske krune Nemanjića na crnogorskim grbovima i zastavama.
² Heraldički izgled Nemanjićkih kruna na grbovima u Srbiji i Bosni.
³ Heraldički izgled kruna srpskih banova (grofova) i vlastele u ilirskoj heraldici.

Vidi još: Grb Dušanovog carstva prema ilirskim grbovnicima i Grb Uroševog carstva prema ilirskim grbovnicima

Britanska heraldika[uredi | uredi izvor]

Britanska heraldika koristi dva pojma za insignije monarha/feudalaca. Insignija monarha se naziva kruna, dok se za sve ostale plemićke insignije koristi riječ koroneta.

Perstvo Ujedinjenog Kraljevstva prihvata dizajn gdje se koronetom pokazuje rang njenog vlasnika, slično kao i kod drugih evropskih heraldičkih tradicija. Koroneta vojvode sadrži osam listova jagode, dok koroneta markiza ima četiri lista jagode i četiri srebrne kugle (poznata kao „biseri“, ali zapravo to nisu biseri). Koroneta grofa ima osam listova jagoda i osam „bisera“ koje su podignuti na stabljike. Koroneta viskonta ima šesnaest „bisera“, kao i škotski baroni. Između 1930. i 2004. godine, feudalni baroni Škotske su dobili posebnu insigniju — kapu kojom se pokazuje njihov rang. Ovakva insignija se smiješta između štita i kacige na isti način kao krune ili koronete.^[3]

Članovi britanske kraljevske porodice imaju koronete na svojim grbovima i mogu ih nositi na krunisanjima. One su u skladu sa propisima još od 1661. godine i vremenom su bile izložene samo nekim dodatnim kraljevskim dizajnom.^[4]

Kruna kralja Edvarda
Kralj Škotske
Carska kruna Tjudora
Carska kruna Indije
Prestolonasljednik
Kneževska kruna
Prinčevska kruna (za decu)
Prinčevska kruna (za decu)
Prinčevska kruna (za decu)
Vojvoda
Markiz
Grof (erl)
Viskonte
Pir ili baron Škotske
Feudalni baron Škotske
vojni lojalist Kanade
civilni lojalist Kanade

Germanska heraldika[uredi | uredi izvor]

Sveto rimsko carstvo[uredi | uredi izvor]

Carska kruna Svetog rimskog carstva napravljena je vjerovatno negdje na prostoru današnje zapadne Njemačke, u vrijeme Otona I (sa adaptacijama koje je dodao Konrad II),^[5] ili u potpunosti u vrijeme Konrada II i Konrada III, tokom kasnog X i početkom XI vijeka. Tek kasnije, negdje sredinom XIV vijeka ova insignija se javlja i na grbovima svetorimskih careva.^[6]

Carska kruna
Svetog rim. car.
Carska kruna
(najstarija verzija)
Carska kruna
(stvarni izgled)
Starija kruna
kralja Romana
Novija kruna
kralja Romana
Kraljevska kruna
kralja Češke
Nadvojvodska kapa
Najstarija elektorska kapa
Starija elektorska kapa
Novija elektorska kapa
Starija kapa
Štajerskog vojvode
Novija kapa
Štajerskog vojvode
Vojvodska kruna
Starija kneževska kapa
Novija kneževska kapa
Kneževska kruna
Kruna landgrofa
Kruna vojvotkinje
Starija kruna kontea - grofa
Novija kruna kontea - grofa
Starija kruna barona
Novija kruna barona
Starija kruna plemića
Novija kruna plemića

Austrijsko carstvo[uredi | uredi izvor]

Kao nasljednica nekadašnjeg Svetog rimskog carstva, Austrijsko carstvo je preuzelo od prethodnika skoro sve plemićke titule i njihove insignije bez većih izmjena. Jedina bitnija razlika je kod navažnije insignije - carske krune.

Carsku krunu Austrijskog carstva, napravio je 1602. godine u Pragu Jan Vermejen kao lični krunu cara Svetog rimskog carstva Rudolfa II. Vremenom ona dolazi u posjed vladarske dinastije Habzburg koji vladaju nekim zemljama carstva. Godine 1804. proglašenjem Austrijskog carstva ona postaje zvanični kruna novog carstva.^[7]^[8]

Carska kruna
Kraljevska kruna
kralja Češke
Nadvojvodska kruna
Nadvojvodska kapa
Starija kapa
Štajerskog vojvode
Novija kapa
Štajerskog vojvode
Kneževska kapa
Vojvoda
Markiz
Konte
Viskonte
Baron
Vlastelin

Njemačko carstvo[uredi | uredi izvor]

Pre ujedinjenja Njemačkog carstva ova zemlja je bila podjeljena na 39 nezavisnih država. Njeni vladari su nosili titule kraljeva, velikih vojvoda, vojvoda, kneževa, ali postojale su i teritorije slobodnih gradova.^[9]

Njihova heraldika je uglavnom odgovarala naslijeđenoj svetorimskoj heraldici. Ono u čemu se bitnije razlikuje su krune kraljeva, kao i novoustanovljena titula njemačkog cara.

Kruna cara Njemačkog carstva
kruna njemačke carice
Kneževska kruna
Kruna kralja Pruske
Kruna kralja Bavarske
Kruna kralja Virtemberga

Italijanska heraldika[uredi | uredi izvor]

Italijanska heraldika se dijeli na vrijeme prije i nakon ujedinjenja. Prije ujedinjenja, različite italijanske države i pokrajine su imale različite vladarske titule, pa je samim tim i heraldika za te titule bila različita. Najčešće titule monarhija su bile: kralj, knez, veliki vojvoda, vojvoda, markiz, konte, viskonte, baron, vlastelin, nasledni vitez, plemić, pa čak i plemeniti građanin i (obični) vitez. Republike su na čelu svoje države imale dužda i njegova insignija je u heraldici takođe bila predstavljena određenom heraldičkom krunom.

Italijanske zemalje[uredi | uredi izvor]

Kralj Napulja
Kralj Kalabrije
Kneževska kruna
Veliki vojvoda Toskane
Knez San Marina
Kralj Italije pod Napoleonom
Gvozdena kruna Langobarda
Papska tijara
Dužd Mletačke republike
Dužd Đenove
Vojvoda Parme i Pjaćence

Kraljevina Italija[uredi | uredi izvor]

Ujedinjenjem Italije, prihvaćena je većina starih titula, a na značaju dobijaju i titule velikog kneza, te princ po krvi. Gradovi, bivše republike su zadržali određenu heralniku iz vremena samostalnosti u vidu bedemske krune iznad heraldičkog štita. Po ugledu ove gradove, bedemske krune u jednom drugačijem obliku počinju se pojavljivati i na grbovima opština. Za razliku od gradski bedemskih kruna koje su najčešće u zlatnoj boji, opštinske krune su češće u srebrenoj boji.

Takođe, krune se pojavljuju i na grbovima italijanski pokrajina (provincija). Kruna pokrajine (osim u posebnim slučajevima) ima oblik zlatnog prstena, ispunjenog draguljima, koji je omeđen glatkim ivicama. U njemu se nalaze dvije uvezane grane, od čega je jedna od lovora, a druga od hrasta, koje izlazi iz krune, i padaju preko zlatnog prstena.

Kruna kralja Savoje
Kruna prestolonasljednika
Kruna velikog kneza
Princ po krvi
Vojvoda
Markiz
Konte
Viskonte
Baron
Vlastelin
Nasledni vitez
Plemić
Bedemska kruna provincije
Bedemska kruna grada
Bedemska kruna opštine

Nizozemska heraldika[uredi | uredi izvor]

Holandija[uredi | uredi izvor]

Carska kruna
Kralj / Princ
Pričević
(unuče kralja)
Vojvoda
Markiz
Konte
Konte
(druga verzija)
Viskonte
Baron
Nasljedni vitez
Plemić
Vlastelin

Belgija[uredi | uredi izvor]

U Belgiji se kod starih plemićkih porodica još uvjek u heraldici se mogu naći stare krune

Kralj Belgije
Princ
Knez
Vojvoda
Markiz
Konte
Konte
(starija verzija)
Konte
(najstarija verzija)
Viskonte
Baron
Baron
(starija verzija)
Nasljedni vitez

Poljska heraldika[uredi | uredi izvor]

Kralj
Knez
Konte
Baron
Plemić
Vlastelin

Portugalska heraldika[uredi | uredi izvor]

Portugalija[uredi | uredi izvor]

Kralj Portugala
Princ Portugala
Knez Bejre
Prestolonasljednik (Infant)
Vojvoda
Markiz
Konte
Viskonte
Baron
Bedemska kruna Lisabona
Bedemska kruna velegrada
Bedemska kruna grada
Bedemska kruna opštine
Bedemska kruna regiona

Brazil[uredi | uredi izvor]

Carska kruna
Princ Brazila
Knez
Vojvoda
Markiz
Konte
Viskonte
Baron
Bedemska kruna glavnog grada
Bedemska kruna grada
Bedemska kruna varoši
Bedemska kruna sela

Ruska heraldika[uredi | uredi izvor]

Ruska heraldika od XVIII do ranog XX vijeka, kod svih vladara poslije Katarine II obuhvata grbove i ambleme koji sadrže slike velike krune koja sadrži elemente carske insignije, a kojom su ti carevi i krunisani. Kneževska titula je takođe propraćena kneževskom insignijom na njihovom grbu i to najčešće kneževskom kapom od hermelina čija je unutrašnjost obložena crvenom ili ljubičastom bojom. Grofovska kruna je uobičajno ukrašena nakitom od devet bisera u čemu se ne razlikuje od sličnih kruna iz njemačke heraldike. Baronska titula je znak dostojanstva i sva njena insignija je preuzeta iz francuske heraldike i predstavljena je prstenastim obručem sa raskošnom količinom zlata isprepletane bisernom lancem. Plemićka kruna je, kao i odgovarajuća varijacija u rangu njemačke heraldike, ima tri lista u obliku zuba sa dva bisera između njih.^[10]^[11]

Car Rusije
Carica Ana
Vel.vojvoda Finske
Monomaška šapka
Kazanjska šapka
Astrahanska šapka
Knez
Knez
Konte
Baron
Baron
(druga verzija)
Vlastelin

Skandinavska heraldika[uredi | uredi izvor]

Danska[uredi | uredi izvor]

Kralj Danske
Knez
Princ
Vojvoda
Markiz
Konte
Baron
Vlastelin
Nesuđena kruna kralja Kristijana IV

Norveška[uredi | uredi izvor]

Norveška još od 1671. godine svoj kraljevski grb predstavlja sa kraljevskom krunom i kuglom kao simbolom kraljevske vlasti. Od 1991. godine, država ima posebnu uredbu o „nacionalnoj kruni“ koju je propisao državni parlament, a koja se koristi od strane svih poluga vlasti. Pored toga, postoji heraldička kruna sa monogramom kralja, insignija koju koristi lično kralj u kraljevskoj palati.^[12]

Kralj Norveške
Kraljica Norveške
Kralj Norveške
(starija verzija)
Kralj Norveške
(od 1905)
Kralj Norveške
(stilizacija)
Princ
Vojvoda
Markiz
Konte
Baron
Vlastelin

Švedska[uredi | uredi izvor]

Kralj Švedske
Princ
Vojvoda
Konte
Baron
Vlastelin

Francuska heraldika[uredi | uredi izvor]

Francusko kraljevstvo[uredi | uredi izvor]

Kruna kralja Francuske
Dofen Francuske
Prestolonasljednik
Princ po krvi
Per Francuske
Vojvoda
Markiz i per
Markiz
Konte i per Francuske
Konte
Konte
(starija verzija)
Viskonte
Vidam
Baron
Vitez krune
Vitez

Napoleonovo carstvo[uredi | uredi izvor]

Carska kruna
(Prvo carstvo)
Carska kruna
(Drugo carstvo)
Kraljevska kruna
Kruna
suverenog princa
Princ
Vojvoda
Konte
Baron
Vitez
Kapa časti
Bedemska kruna
glavnog grada
Bedemska kruna
centra departmana
Bedemska kruna
opštine

Španska heraldika[uredi | uredi izvor]

Kralj i simbol nacije
Kralj Španije
Kralj aragonskih zemalja
Knez Asturije
Knez aragonskih zemalja
Prestolonasljednik Španije
Prestolonasljednik aragon. zemalja
Grand Španije
Vojvoda
Markiz
Konte
Viskonte
Baron
Senjor / Don
Vlastelin
(Hidalgo)
Nasljedni vitez
Car Meksika
(Prvo carstvo)
Car Meksika
(Drugo carstvo)

Heraldička kruna u drugim evropskim nacijama[uredi | uredi izvor]

Kruna kneza Andore
Kruna cara Bugarske
Kruna carice Bugarske
Papska tijara
Kruna kralja Gruzije
Kruna kralja Grčke
Kruna kralja Litvanije
Knez Litvanije
Vlastelin Litvanije
Kapa kneza Lihtenštajna
Vel. vojvoda Luksemburga
Kruna kneza Monaka
Kruna kralja Rumunije
Kruna kralja Transilvanije
Kneževska kruna San Marina
Kruna Ugarskog kralja
Kruna kralja Finske
Apokrifna kruna hrvatskog kralja

Heraldička kruna u neevropskim zemljama[uredi | uredi izvor]

Osim evropskog kontinenta i njenih heraldičkih tradicija, vladarska insignija postoji širom svijeta u različitim oblicima i dizajnu. Navodimo neke od njih:^[13]

Kruna kralja Butana
Kralj Egipta (1914—1922)
Kralj Egipta (1922-53)
Kralj Sijama
Kraljica Sijama
Car Etiopije
Kralj Havaja
Car (šah) Persije
Kralj Tahitija
Kralj Tonge
Kralj Konga

Druge multinacionalne upotrebe[uredi | uredi izvor]

Astralna kruna
Logorska kruna
Nebeska kruna
Istočnjačka kruna
Bedemska kruna
Mornarička kruna
Američka koroneta

Reference[uredi | uredi izvor]

^ Solovjev, A : Glasnik Zemaljskog muzeja 1954; - Prinosi za bosansku i ilirsku heraldiku
^ Ljubomir Stevović: „Koreni srpske heraldike“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. avgust 2007)
^ Jacqueline Fearn: Discovering Heraldry, Shire, Oxford (jezik: engleski)
^ Boutell 1914, str. 104–156
^ The Encyclopædia Britannica states that the Imperial Crown was probably made for Otto I in the workshops of Reichenau Abbey,
^ Pendilia also hung from the Byzantine emperors' crown (Cf., e.g., the mosaic portrait of Justinian in the church of St. Vitale in Ravenna).
^ Leithe-Jasper (2004). str. 14.
^ Kunsthistorisches Museum (1991). str. 51–57.
^ Gemeindeverzeichnis Deutschland 1900 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. februar 2015).
^ Kёne, Berngard Vasilьevič: Instrukciя Gerbovomu otdeleniю Departamenta Gerolьdii Pravitelьtstvuющego Senata Rossiйskoй Imperii dlя sostavleniя rodovыh gerbov Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. januar 2014) (jezik: ruski)
^ Metodičeskie rekomendacii po razrabotke i ispolьzovaniю oficialьnыh simvolov municipalьnыh obrazovaniй (Razdel 2, glavы VIII—XIII)
^ Norges försvarsmakt:[Innføring i militær heraldikk.pdf Innføring i militær heraldikk, Forsvaret. str. 14-15] 23 decembar 2013, PDF format
^ Ströhl, Hugo Gerard (1899). Heraldischer Atlas, Stuttgart

Literatura[uredi | uredi izvor]

Boutell, Charles (1914). Fox-Davies, A.C., ur. Handbook to English Heraldry, The (11th izd.). London: Reeves & Turner. str. 104—156.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Srpski grbovi i druga nacionalna obeležja

[1] Solovjev, A : Glasnik Zemaljskog muzeja 1954; - Prinosi za bosansku i ilirsku heraldiku

[2] Ljubomir Stevović: „Koreni srpske heraldike“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. avgust 2007)

[3] Jacqueline Fearn: Discovering Heraldry, Shire, Oxford (jezik: engleski)

[4] Boutell 1914, str. 104–156

[britannica-5] The Encyclopædia Britannica states that the Imperial Crown was probably made for Otto I in the workshops of Reichenau Abbey,

[6] Pendilia also hung from the Byzantine emperors' crown (Cf., e.g., the mosaic portrait of Justinian in the church of St. Vitale in Ravenna).

[leithe-7] Leithe-Jasper (2004). str. 14.

[kunst-8] Kunsthistorisches Museum (1991). str. 51–57.

[9] Gemeindeverzeichnis Deutschland 1900 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. februar 2015).

[10] Kёne, Berngard Vasilьevič: Instrukciя Gerbovomu otdeleniю Departamenta Gerolьdii Pravitelьtstvuющego Senata Rossiйskoй Imperii dlя sostavleniя rodovыh gerbov Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. januar 2014) (jezik: ruski)

[11] Metodičeskie rekomendacii po razrabotke i ispolьzovaniю oficialьnыh simvolov municipalьnыh obrazovaniй (Razdel 2, glavы VIII—XIII)

[12] Norges försvarsmakt:[Innføring i militær heraldikk.pdf Innføring i militær heraldikk, Forsvaret. str. 14-15] 23 decembar 2013, PDF format

[13] Ströhl, Hugo Gerard (1899). Heraldischer Atlas, Stuttgart

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]