Kurdi u Turskoj

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Kurdi u Turskoj
Kurdi u Turskoj su uglavnom stacionirani na istoku
Ukupna populacija
13−14 miliona[1] (2013.)
Regioni sa značajnom populacijom
Istočna i Jugoistočna Anadolija, dijaspora u Istanbulu, Izmiru, Adani i Mersinu
Jezici
kurdski, turski
Religija
sunitski islam, aleviti
Srodne etničke grupe
Zaza i drugi iranski narodi

Kurdi su najveća etnička manjina u Turskoj. Prema različitim procenama, oni čine između 15% i 20% stanovništva Turske.[2] Postoje Kurdi koji žive u različitim provincijama Turske, ali su prvenstveno koncentrisani na istoku i jugoistoku zemlje, unutar regiona koji Kurdi smatraju turskim Kurdistanom. Zvanično u regionima istočne Anadolije i jugoistočne Anadolije. Masakri, kao što su brutalno gušenje pobune šeika Saida, genocid Deršim i masakr u Zilanu, periodično su vršeni nad Kurdima od uspostavljanja Republike Turske 1923. godine. Turska vlada je kategorisala Kurde kao „planinske Turke“ do 1991. i negirala je postojanje Kurda.[3][4] Reči „Kurdi“ ili „Kurdistan“ su bile zabranjene na bilo kom jeziku od strane turske vlade, iako je „kurdski“ bio dozvoljen u popisnim izveštajima. Nakon vojnog udara 1980. godine, kurdski jezici su zvanično zabranjeni u javnom i privatnom životu. Mnogi ljudi koji su govorili, objavljivali ili pevali na kurdskom su uhapšeni i zatvoreni. U Turskoj je nezakonito koristiti kurdski jezik kao nastavni jezik u javnim i privatnim školama. Kurdski jezik je dozvoljen samo kao predmet u nekim školama.

Od 1980-ih, kurdski pokreti uključuju kako mirne političke aktivnosti za osnovna građanska prava Kurda u Turskoj, tako i oružanu pobunu i gerilski rat, uključujući vojne napade usmerene uglavnom na turske vojne baze, zahtevajući prvo odvojenu kurdsku državu, a kasnije samoopredeljenje za Kurde. Prema državno sponzorisanom istraživanju javnog mnjenja u Turskoj, 59% samoidentifikovanih Kurda u Turskoj misli da Kurdi u Turskoj ne traže posebnu državu (dok 71,3% Turaka misli da žele).[5]

Tokom kurdsko-turskog sukoba, kurdskim selima i gradovima stavljen je embargo na hranu. Bilo je mnogo slučajeva da su turske snage bezbednosti nasilno proterale Kurde iz svojih sela. Mnoga sela su zapaljena ili uništena. Tokom 1990-ih i ranih 2000-ih, političke partije koje su predstavljale kurdske interese bile su zabranjene. U 2013, prekid vatre je efektivno okončao nasilje do juna 2015, kada su obnovljena neprijateljstva između Kurda i turske vlade zbog turske umešanosti u građanski rat u Siriji. Nasilje je bilo naširoko prijavljeno nad običnim kurdskim građanima, a rulja je napala sedište i ogranke Narodne demokratske partije za prokurdska prava. [6]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Dinastija Marvanida, koja je bila kurdskog porekla, vladala je teritorijom od Dijarbakira koja je obuhvatala delove Sirije i Iraka od 984. do 1083. godine. Dinastija Ajubida, takođe kurdskog porekla, vladala je delovima Anadolije u 12. i 13. veku. Prema kurdskom istoričaru Rohatu Alakomu, prvo kurdsko pleme koje je stiglo u Srednju Anadoliju bilo je pleme Modanli koje se naselilo u Hajmani 1184. godine. Prema Ahmetu Nezihi Turanu, prvo kurdsko naselje u Centralnoj Anadoliji dobilo je ime Kurtler („Kurdi“), osnovano u Jaban Abadu (blizu Ankare) 1463. godine.[Prema Marku Sajksu, najraniji transfer stanovništva (ili progon) Kurda u Centralnu Anadoliju izvršen je za vreme vladavine Selima I.

Mahmudi je bilo osmansko-kurdsko pleme u regionu jezera Van, koje je prema Evliji Čelebiju imalo 60.000 ratnika. Njihov poglavica, Sari Sulejman beg, ojačao je zamak Hošap u regionu jezera Van, 1643. godine.[7]

Nakon 1800. plemena Čihanbejli, Resvan i Sekbizin su migrirala u centralnu Anadoliju sa istoka i jugoistoka. Ukupna kurdska populacija u Turskoj procenjena je na oko 1,5 miliona 1880-ih, od kojih su mnogi bili nomadi ili pastiri.[8]

Rani 19. vek - kurdski ćilim

Pre osnivanja Turske, Kurdi su bili priznati kao sopstveni narod. Turski lider Mustafa Kemal je takođe priznao Kurde kao naciju u to vreme i izjavio da će pokrajinama u kojima su živeli Kurdi biti dodeljena autonomija. Nakon uspostavljanja Republike Turske, čime su okončani kalifat i sultanat u Turskoj, bilo je nekoliko kurdskih pobuna od 1920-ih: pobuna Kokiri, pobuna Bejtusebaba, pobuna šeika Saida, pobuna Deršim i Araratska pobuna. Politika prema Kurdima se najizraženije promenila 1924. godine, pošto je novi ustav uskratio Kurdima autonomiju. Kurdski narod i njihov jezik ubrzo su bili ugnjetavani od strane turske vlade, pošto je turski ustav iz 1924. zabranjivao upotrebu kurdskog jezika na javnim mestima, a donet je i zakon koji je omogućio eksproprijaciju kurdskih zemljoposednika i predaju zemlje Turcima. Kroz tezu turske istorije, Kurdi su klasifikovani kao turanskog porekla, koji su migrirali iz Centralne Azije pre 5000 godina. Otuda je negirana kurdska nacija i Kurdi su nazvani planinskim Turcima. Od 1927. godine, generalni inspektor je upravljao Prvim generalnim inspektoratom kroz sprovođenje vanrednih dekreta i vanrednog stanja. Područja oko Hakarija, Mardina, Sirta, Urfe, Vana, Elaziga i Dijarbakira bila su pod njegovom vlašću do 1952. godine kada je vlada Demokratske partije donela novi pristup Kurdima i zatvorila Generalne inspektorate.[9]

Kurdska majka sa detetom 1973.
Irački Kurdi beže u Tursku, 1991.

Zakon o raseljavanju iz 1934. godine je dozvolio da se desi nasilje u Deršimu koje je imalo katastrofalne posledice po lokalno stanovništvo. Cilj ili zakon je bio da se stanovništvo sa neturskom kulturom raširi na područja koja se razlikuju od njihovog porekla, i da se ljudi koji su bili spremni da se pridržavaju turske kulture nasele u ranije neturske oblasti. Četvrti generalni inspektorat osnovan je januara 1936. u regionu Dersima i kurdski jezik i kultura su zabranjeni. Masakr u Tundželi vilajetu se često meša sa Dersimskom pobunom koja se dogodila tokom ovih događaja. U periodu 1937–38, ubijeno je otprilike 10.000-15.000 Alevita i Kurda, a hiljade je otišlo u izgnanstvo.[10] Ključna komponenta procesa poturčenja bila je politika masovnog preseljenja stanovništva.

Nakon državnog udara 1960. godine, Državna organizacija za planiranje osnovana je kako bi se rešio problem kurdskog separatizma i nerazvijenosti. Organizacija je 1961. godine pripremila izveštaj pod nazivom „Principi državnog plana razvoja za istok i jugoistok“, skraćeno u „Istočni izveštaj“. Predložila je da se separatizam ublaži podsticanjem etničkog mešanja kroz migraciju (na i sa jugoistoka). Ovo nije bilo drugačije od politike koju je vodio Komitet unije i napretka pod Osmanskim carstvom. Tadašnji ministar rada, Bulent Edževit, delimičnog kurdskog porekla, je kritikovao izveštaj. Od osnivanja Generalnog inspektorata do 1965. godine, jugoistočna Turska je bila zabranjeno područje za strance. Tokom 1970-ih, separatistički pokret se udružio u kurdsko-turski sukob. Od 1984. do 1999. turska vojska je bila upletena u sukob sa Kurdima. Turska država je uspostavila i naoružala sistem seoske straže oko 1984. za borbu protiv Kurda. Milicija Kurda se sastojala od lokalnih Kurda i imala je oko 58.000 pripadnika. Neki od seoskih stražara su žestoko lojalni turskoj državi, što je dovelo do sukoba među kurdskim militantima.[11]

Zbog sukoba između turske vojske i kurdskih sela na jugoistoku zemlje su opustošena, a kurdski civili su se preselili u lokalne odbrambene centre kao što su Dijarbakir, Van i Širnak, kao i u gradove zapadne Turske, pa čak i u zapadnu Evropu. Uzroci depopulacije uključivali su vojne operacije turske države protiv kurdskog stanovništva, neke zločine nad kurdskim klanovima koje nisu mogli da kontrolišu i siromaštvo. Tokom 1990-ih pojavila se nada za okončanje sukoba, pošto je nekoliko puta proglašeno primirje.

Evakuacije su bile protivpravne i nasilne. Bezbednosne snage bi opkolile selo koristeći helikoptere, oklopna vozila, trupe i seoske straže i spalile uskladištene proizvode, poljoprivrednu opremu, useve, voćnjake, šume i stoku. Palili su kuće, ne dajući mogućnost da se povrati imovina posle ovakvih operacija. Tokom ovih dešavanja, snage bezbednosti su često zlostavljali i ponižavali seljane, krali njihovu imovinu i novac, maltretirali ih ili mučili pre nego što su ih isterali na puteve što dalje od njihovih bivših domova. Operacije su obeležene brojnim „nestancima“ i vansudskim pogubljenjima. Do sredine 1990-ih, više od 3.000 sela je praktično zbrisano sa mape, a prema zvaničnim podacima, 378.335 kurdskih seljana je raseljeno i ostalo bez krova nad glavom.[12]

21. vek[uredi | uredi izvor]

Godine 2009, pod vođstvom ministra unutrašnjih poslova Bešira Atalaja, započet je kratkotrajni mirovni proces, ali ga Republikanska narodna partija i Partija nacionalističkog pokreta nisu podržale zbog zabrinutosti oko etničkog i nacionalnog jedinstva država. Završen je u decembru 2009. godine, nakon napada na turske vojnike od strane Kurdistanske radničke partije 7. decembra i zabrane Partije demokratskog društva 11. decembra 2009. godine. U 2010. godini, nakon sukoba između Kurda i vladinih snaga u istočnoj i jugoistočnoj Turskoj, nekoliko lokacija u iračkom Kurdistanu je napadnuto od strane turskih vazduhoplovnih snaga početkom juna 2010. godine. Vazdušni napad je prijavljen 4 dana kasnije u članku objavljenom odmah nakon napada. Napeto stanje na granici se nastavlja od 2007. godine, pri čemu su obe strane odgovarale na svaki ofanzivni potez jedne druge. Nakon odluke biračkog odbora Turske da zabrani istaknutim kurdskim kandidatima koji su navodno imali neisplaćene poternice ili su bili deo tekućih istraga, da se kandiduju na predstojećim izborima, 19. aprila 2011. izbili su nasilni kurdski protesti, koji su rezultirali najmanje jednom žrtvom. [13]

Uoči 2012. godine (28. decembra), premijer Turske Redžep Tajip Erdogan rekao je da vlada vodi pregovore sa zatvorenim vođom pobunjenika Odžalanom. Dana 21. marta 2013, nakon višemesečnih pregovora sa turskom vladom, pismo Abdulaha Odžalana ljudima je pročitano na turskom i kurdskom jeziku tokom proslave Novruza u Dijarbakiru. U pismu se poziva na prekid vatre koji uključuje razoružanje i povlačenje sa turske zemlje i poziva na prekid oružane borbe. Radnička partija Kurdistana je saopštila da će poslušati, navodeći da je 2013. godina rešenja ili kroz rat ili kroz mir. Takođe je 25. aprila 2013. objavila da će povući sve svoje snage unutar Turske u severni Irak.[14]

Protest
Kurdi protestuju u Kobaniju, 29. septembar 2014.
Proslava
Proslava posle izbora, 8. jun 2015.

Već 6. i 7. oktobra 2014. izbili su neredi u različitim gradovima Turske zbog protesta zbog opsade Kobanija. Demonstranti su dočekani suzavcem i vodenim topovima; U protestima je ubijeno 37 ljudi. Nakon krize u julu 2015. (nakon bombaškog napada ISIL-a u Suruču 2015. na kurdske aktiviste), Turska je bombardovala navodne baze Radničke partije Kurda u Iraku, nakon jednostrane odluke Partije da prekine prekid vatre (nakon višemjesečnih sve većih tenzija) i njene sumnje u ubistvo dvoje policajaca u gradu Džejlanpinar.[15] Nasilje se ubrzo proširilo širom zemlje. Mnoga kurdska preduzeća je uništila rulja. Napadnuti su i sedište i ogranci Narodne demokratske partije za prokurdska prava. Postoje izveštaji o ubijenim civilima u nekoliko gradova i sela naseljenih Kurdima. Savet Evrope je izrazio zabrinutost zbog napada na civile i blokade Džizre. U 2008. godini, kao i u optužnici u slučaju zatvaranja Narodne demokratske partije, zahtev za obrazovanjem na kurdskom jeziku ili učenjem kurdskog jezika je izjednačen sa podržavanjem terorističkih aktivnosti od strane Radničke partije. Do 2017. mere preduzete da se smanje napori na promovisanju kurdske kulture u Turskoj uključivale su promenu naziva ulica u čast kurdskih ličnosti, uklanjanje statua kurdskih heroja i zatvaranje televizijskih kanala koji emituju program na kurdskom jeziku. U julu 2020. godine, Turski savet za visoko obrazovanje zabranio je studentima koji studiraju kurdski jezik i književnost na turskim univerzitetima da pišu svoje disertacije na kurdskom.[16]

Politika[uredi | uredi izvor]

Kurdski političari se bave politikom u glavnim političkim partijama Turske, kao i u manjim partijama. Mehmet Mehdi Eker (poljoprivreda), Mehmet Šimšek (finansije) i Bekir Bozdag (zamenik premijera) su primeri ministara kurdskog porekla koji su radili kao ministri u 61. vladi Turske. Postoje i političke partije koje podržavaju politiku manjina, poput Narodne demokratske partije, koja ima 58 od 600 mesta u parlamentu, multietničko društvo i prijateljske tursko-kurdske odnose. Kritičari su optužili stranku da uglavnom zastupa interese kurdske manjine u jugoistočnoj Turskoj, gde ta stranka ima najviše glasova. Turska vlada pod vodstvom Redžepa Tajipa Erdogana krivi Narodnu demokratsku partiju za održavanje odnosa sa oružanom milicijom Radničke partije Kurdistana i otpustila je i uhapsila desetine izabranih gradonačelnika od 2016. godine i pošto su opštinski izbori u martu 2019. razrešili još 45 gradonačelnika sa 65 mesta koje je stranka osvojila. Od 2016. takođe su Selahatin Demirtaš i Figen Juksekdag (u to vreme lideri Narodne demokratske stranke) i nekoliko drugih članova parlamenta Partije zatvoreni u okviru čistki 2016. u Turskoj.[17]

Rezultati stranke na opštim izborima u Turskoj u novembru 2015.
Mehmet Šimšek, ministar finansija, na Svetskom ekonomskom forumu u Davosu

Stranke u Turskoj sa velikim naglaskom na kurdskom nacionalizmu ili manjinskoj politici uključuju: Partiju prava i sloboda, Komunističku partiju Kurdistana, Islamsku partiju Kurdistana, Narodnu demokratsku partiju, Kurdistansku demokratsku partiju/Sever (ilegalnu), Revolucionarnu partiju Kurdistana (ilegalnu). Ugašene stranke uključuju Demokratsku stranku (DEP; 1993–94), Demokratsku narodnu partiju (1997–2005), Partiju demokratskog društva (DTP; 2005–09), Partiju slobode i demokratije (OZDEP; 1992–93), Kurdistan Islamski pokret –2004), Partija mira i demokratije (2008–14), Partija narodne demokratije (HADEP; 1994–2003), Narodna laburistička partija (HEP; 1990–93), Radnička avangardna partija Kurdistana (1975–92). Zabranjene stranke uključuju HEP, OZDEP (1993), DEP (1994), HADEP (2003) i DTP (2009).

Prokurdski političari Selahatin Demirtaš i Figen Juksekdag uhapšeni su 2016.

Prema anketi iz 2020. koju je sproveo Univerzitet Kadir Has, 17,3% anketiranih ljudi koji se izjašnjavaju kao Kurdi odgovorilo je na pitanje „Koji oblik politike Kurdi žele?“ kao „nezavisna kurdska država”. Oko 25% nekurdskih učesnika dalo je isti odgovor na pitanje. Otprilike 33% kurdskih učesnika je odgovorilo „demokratskija Turska“, dok su oni koji su odgovorili „autonomija“ činili 24,5% anketiranih. Čak 12,3% ispitanih smatra da je vladina politika koja se tiče kurdskih pitanja „definitivno uspešna“, dok je onih koji su rekli „definitivno neuspešnoj“ 11,7 odsto; 31,5 odsto ispitanika je navelo da je „glavni element koji povezuje Kurde i Turke” islam, 24 odsto je izjavilo da dele zajedničku istoriju, a procenat onih koji su rekli „demokratsko društvo” je 4,5 odsto. Na pitanje „Kako ocenjujete razrešenje nekih pokrajinskih i okružnih gradonačelnika i imenovanje poverenika po punomoćju posle lokalnih izbora 31. marta?“ Pozitivno je na pitanje odgovorilo 26,5 odsto ispitanika, a negativno 38,2 odsto.[18]

Kultura[uredi | uredi izvor]

Između 1982. i 1991. godine, izvođenje ili snimanje pesama na kurdskom jeziku na televiziji i radiju bilo je zabranjeno u Turskoj, što je pogodilo pevače kao što su Šivan Perver, Mahsun Kirmizigul i Ibrahim Tatlises. Međutim, došlo je do nelegalnog tržišta, a piratske radio stanice i podzemni snimci su postali dostupni.[19] Šivan Perver je kompozitor, vokal i tembur. Uglavnom se koncentriše na političku i nacionalističku muziku i smatra se osnivačem kurdske muzike. Još jedan važan kurdski muzičar iz Turske je Nizametin Arič. Počeo je sa pevanjem na turskom, a debitovao je kao reditelj i glumac u nekoliko kurdskih filmova. Arič je odbacio muzičku slavu po cenu ponižavanja svog jezika i kulture. Kao rezultat pevanja na kurdskom, zatvoren je, a zatim primoran da pobegne u Siriju i na kraju u Nemačku.

Proslava Novruza

Demografija[uredi | uredi izvor]

Istorijski kurdsko stanovništvo prema rezultatima popisa (1927–1970)
Godina Govornici kurdskog jezika[20] % Napomena
1927 1.184.446 8,7% J1: 1,184,446
nema podataka za J2
1935 1.594.702 9,9% J1: 1,480,246
J2: 114,456
1945 1,593,692 8,5% J1: 1,476,562
J2: 117,130
1950 2,069,921 9,9% J1: 1,854,569
J2: 215,352
1955 1,942,285 8,1% J1: 1,679,265
J2: 263,020
1960 2,317,132 8,3% J1: 1,847,674
J2: 469,458
1965 2,817,313 9% J1: 2,370,233
J2: 447,080
1970 3.225.795 9,1% podaci iz
novina

Većina Kurda živi u Turskoj. Procene o kurdskom stanovništvu u Turskoj značajno variraju u zavisnosti od izvora. Profesor političkih nauka, Majkl Gunter, napisao je da kurdski izvori imaju tendenciju da preuveličavaju brojke, dok države u kojima Kurdi žive često potcenjuju kurdsko stanovništvo.[21] Njihov broj se procenjuje na 14.000.000 ljudi (18% stanovništva). Izveštaj koji je naručio Savet za nacionalnu bezbednost (Turska) 2000. godine iznosi 12.600.000 ljudi, ili 15,7% stanovništva. Jedan zapadni izvor procenjuje da je do 25% turske populacije Kurdi (otprilike 18-19 miliona ljudi). Kurdski nacionalisti navode cifru od 20.000.000 do 25.000.000. Sve gore navedene brojke odnose se na broj ljudi koji se identifikuju kao Kurdi, a ne na broj koji govore kurdski jezik, ali uključuju i Kurde i Zaze. Procene zasnovane na maternjim jezicima navode da kurdsko stanovništvo iznosi 6% do 23%; Ibrahim Sirkeci tvrdi da bi najbliži broj trebalo da bude iznad 17,8%, uzimajući u obzir politički kontekst i potencijalnu pristrasnost u odgovorima zabeleženim u anketama i popisima. Stopa rasta stanovništva Kurda 1970-ih je data kao 3,27%.[22] Prema dve studije (2006. i 2008.) koje je sprovela Kompanija za istraživanje i savetovanje (KONDA), ljudi koji se identifikuju kao Kurdski ili Zaza i/ili govore Kurmandži ili Zaza kao maternji jezik odgovaraju 13,4% stanovništva. Na osnovu veće stope nataliteta među Kurdima, i koristeći rezultate popisa iz 2000. godine, KONDA je sugerisala da se ova cifra poveća na 15,7% kada se uračunaju i deca, krajem 2007. godine.

Od doseljavanja u velike gradove na zapadu Turske, međuetnički brakovi su postali češći. Studija iz 2013. procenjuje da postoji 2.708.000 brakova između Turaka i Kurda/Zaza. Statistike turske vlade pokazuju da kurdske žene u Turskoj rađaju oko četvoro dece, što je duplo više od ostatka turskog stanovništva. Kurdsko stanovništvo raste, dok ostatak zemlje ima stopu nataliteta ispod nivoa. U nekim provincijama u kojima dominiraju Kurdi, žene rađaju u proseku 7,1 dete. Žene u provincijama istočne Turske u kojima dominiraju Kurdi takođe imaju oko tri puta veću stopu nepismenosti od muškaraca, što je u korelaciji sa većom stopom nataliteta. Godine 2000. 66% petnaestogodišnjih devojčica iz provincije Širnak nije znalo da čita ni piše.[23]

Jezik[uredi | uredi izvor]

Većina ljudi koji se izjašnjavaju kao Kurdi govore kurmandži, dok manjina njih govori turski ili zazaki kao maternji jezik. Studija objavljena 2015. godine koja je demografski analizirala regione Turske naseljene Kurdima (isključujući dijasporu) zaključila je da oko 92% ljudi koji pripadaju kurdskom etničkom identitetu govorilo je kurdski jezik, 6,4% je govorilo turski, a 1,4% je govorilo zazu kao maternji jezik. Oko 2% ispitanih ljudi koji su se identifikovali kao Zaza, ali ne i Kurdi, izjavilo je da im je maternji jezik kurdski. Samo 3,1% Turaka i 4,6% Arapa takođe je izjavilo da govori kurdski. Što se tiče Alevija, 70% govorilo je zazu, 20% kurdski i 10% turski. Oko 75% Kurda je izjavilo da ili imaju „veoma dobro“ ili „dobro“ znanje maternjeg jezika. Već 55% onih koji su imali „veoma dobro“ ili „dobro“ znanje maternjeg jezika navelo je da su i njihova deca bila dobra u tom jeziku. Oko 75% Kurda i 2% Zaza izjavilo je da kod kuće govore kurdski. Turski je govorilo 22,4% i 38,3% kod kuće. Turski (70%) je bio dominantni jezik domaćinstva za alevijsko stanovništvo.[24]

Religija[uredi | uredi izvor]

Većina Kurda koji živi u Turskoj su sunitski muslimani, iako alevizam čini značajnu manjinu od oko 30%.[107] 24,4% Kurda i 9,8% Zaza izjasnilo se da pripadaju hanefijskoj školi, dok je velika većina njih bila iz šafijske škole, što je u suprotnosti sa lokalnim turskim i arapskim stanovništvom, od kojih su oba bila pretežno hanefijska. 3,1% Kurda i 14,8% Zaza su bili Aleviti, u poređenju sa 5,4% Turaka i 1,1% Arapa.[25] Utvrđeno je da su Kurdi i Zazi u istočnoj Turskoj religiozniji u poređenju sa opštom populacijom Turske i turskom populacijom u istom regionu. Stope verskog poštovanja kao što su post tokom Ramazana, molitva 5 puta dnevno ili redovno odlazak na džumu pokazuju slične obrasce. S druge strane, ljudi koji su Aleviti pokazuju najmanju količinu religioznosti i najnižu stopu poštovanja, kako na regionalnom tako i na nacionalnom nivou. Čak 96 do 97 odsto anketiranih grupa Kurda i Zaza u istočnoj Turskoj imalo je nekoga u svom domaćinstvu ko nosi hidžab, što je više u poređenju sa turskom populacijom u regionu. Samo oko 11% Alevita izjavilo je da u njihovom domaćinstvu ima nekoga sa hidžabom. Samo 4,3% grupa Kurda i Zaza bili su članovi određene verske sekte, što je otprilike duplo više od regionalne turske i alevitske populacije.

Anadolija[uredi | uredi izvor]

Kurdi Centralne Anadolije su kurdski narod koji je emigrirao i boravio u Srednjoj Anadoliji. Imaju između 50.000 i 100.000 ljudi. Jezgro Kurda Centralne Anadolije čine plemena koji žive u provincijama Ankara, Konja i Aksaraj. Mustafa Kemal ih je pominjao kao „Kurdi u pustinji Konja" u intervjuu sa Ahmetom Eminom (Jalmanom) od 16/17. januara 1923. godine.[26]

Prema Hermanu Vencelu, prvobitni uzgajivači angorskih koza bili su Kurdi iz Unutrašnje Anadolije.

Najveća plemena Kurda Centralne Anadolije su Bazaini ili Šeik Bazaini, Judikan, Sajfkan, Čelebi, Janbeki, Džehanbegli, Halikan, Mutikan, Hadžibani, Barakati, Badeli, Uhčižemi, Rašvan, Šerdi, Urukči, Milan, Zirikan, Atmanikan i Tirikan. Nekada su neka od plemena Janbegli, Rašvan i Milan bila alevitskog porekla i sledila su alevizam.

Centralnoanadolski Kurdi koriste dva ili četiri primarna dijalekta kurdskog jezika. To su Kurmanji i Dimili/Zaza. Generalno, njihov maternji jezik je Kurmandži Kurdski koji imaju poteškoća da razumeju dijalekt koji se govori u Hajmaniju gde živi pleme Šeksbizin. Priča se da nova generacija Kurda u nekim naseljima više ne govori kurdski. [27]

Ljudska prava[uredi | uredi izvor]

Od 1970-ih, Evropski sud za ljudska prava je osudio Tursku za hiljade kršenja ljudskih prava. Presude se odnose na pogubljenja kurdskih civila, mučenja, prisilna raseljavanja, uništena sela, proizvoljna hapšenja, ubijene i nestale kurdske novinare. Slučaj, 2018. i 2020. godine, Evropski sud za ljudska prava je presudio da je hapšenje i zatvaranje Selahatina Demirtaša bilo suprotno pet članova Evropske konvencije o ljudskim pravima i da ima „skrivenu svrhu gušenja pluralizma i ograničavanja slobode političke debate i naredio Turskoj da mu isplati 25.000 evra odštete. Turska je odbila da ga oslobodi.[28]

Lejla Zana, kurdska političarka

Evropska komisija protiv rasizma i netolerancije izveštava da (od aprila 2010.): „Javna upotreba kurdskog jezika od strane zvaničnika čini ih otvorenim za krivično gonjenje, a javna odbrana pojedinaca kurdskih ili manjinskih interesa takođe često dovodi do krivičnog gonjenja prema Krivičnom zakoniku." Iz brifinga iz 1994. godine u Međunarodnoj pravnoj grupi za ljudska prava: "problem u Turskoj je što je Ustav protiv Kurda i ustav aparthejda je veoma sličan njemu."[29]

Godine 1998. Lejla Zana je osuđena na zatvorsku kaznu. Ovo je navelo jednog člana Predstavničkog doma američkog Kongresa, Elizabet Furs, da optuži Tursku da je rasistička država i da nastavlja da uskraćuje Kurdima glas u državi.“ Abas Manafi tvrdi „Kurdsko lišavanje sopstvene kulture, jezikai tradicije nije u skladu sa demokratskim normama. To odražava sistem aparthejda koji žrtvuje manjine kao što su Jermeni, Kurdi i Aleviti.“[30]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „How many Kurds live in Turkey?”. Hürriyet Daily News (na jeziku: engleski). 25. 4. 2013. 
  2. ^ „Over 22.5 million Kurds live in Turkey, new Turkish statistics reveal”. 11. 4. 2020. Arhivirano iz originala 11. 04. 2020. g. Pristupljeno 03. 05. 2023. 
  3. ^ „Turkey - Linguistic and Ethnic Groups”. countrystudies.us. 
  4. ^ Jongerden, Joost (2007). The settlement issue in Turkey and the Kurds : an analysis of spatial policies, modernity and war. Leiden, the Netherlands: Brill. str. 53. ISBN 978-90-04-15557-2. 
  5. ^ Public perception of the Kurdish question in Turkey. Halle (Saale): Universitäts- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt. 2009. str. 63. ISBN 978-605-4023-06-6. 
  6. ^ Janbazian, Rupen (9. 9. 2015). „'Lynching Campaign' Targets Kurds in Turkey, HDP Offices Attacked”. The Armenian Weekly. 
  7. ^ Çilingiroğlu, Altan (2000). The history of the Kingdom of Van, Urartu. Izmir: Ofis Ticaret Matbaacilik Ltd. str. 54. ISBN 9789759551506. 
  8. ^ Kaser, Karl (2008). Patriarchy after patriarchy : gender relations in Turkey and in the Balkans, 1500-2000. Berlin: Lit. str. 98. ISBN 978-3-8258-1119-8. 
  9. ^ Kasaba, Reşat (2006—2013). The Cambridge history of Turkey. New York. str. 340. ISBN 978-0-521-62096-3. 
  10. ^ „Alevi-CHP rift continues to grow after Öymen remarks”. 25. 11. 2009. Arhivirano iz originala 25. 11. 2009. g. Pristupljeno 03. 05. 2023. 
  11. ^ „Local guards divide Turkish Kurds”. 4. 8. 2006. 
  12. ^ „Turkey: "Still critical": Introduction”. www.hrw.org. 
  13. ^ „France 24”. 25. 3. 2013. Arhivirano iz originala 25. 03. 2013. g. Pristupljeno 03. 05. 2023. 
  14. ^ Parkinson, Ayla Albayrak and Joe (25. 4. 2013). „Kurdish Group to Pull Armed Units from Turkey”. Wall Street Journal. 
  15. ^ „We really can't succeed against ISIL without Turkey: US - Türkiye News”. Hürriyet Daily News (na jeziku: engleski). 17. 8. 2015. 
  16. ^ „Turkey bans writing of university dissertations in Kurdish”. Arab News (na jeziku: engleski). 31. 7. 2020. 
  17. ^ „THE TRUSTEE REGIME IN TURKEY DENI and (31 MARCH Peoples' Democratic Party Peoples' Democratic Party (HDP) Representation in Europe 46, Rue d'Arlon, 1000 THE TRUSTEE REGIME IN TURKEY & DENIAL OF THE RIGHT TO VOTE and THE RIGHT TO BE ELECTED (31 MARCH-20 NOVEMBER 2019)” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 23. 06. 2020. g. Pristupljeno 03. 05. 2023. 
  18. ^ www.rudaw.net https://www.rudaw.net/turkish/middleeast/turkey/120120212.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  19. ^ Shoot the singer! : music censorship today. London: Zed Books. 2004. ISBN 978-1-84277-505-9. 
  20. ^ Dündar, Fuat (2000). Türkiye Nüfus Sayımlarında Azınlıklar (na jeziku: turski). str. 102—113. ISBN 97 5-80 86-77-4. 
  21. ^ Gunter, Michael M. (2011). Historical dictionary of the Kurds (2nd izd.). Lanham, Md.: Scarecrow Press. str. 3. ISBN 9780810875074. 
  22. ^ A People without a country : the Kurds and Kurdistan (Rev. and upd. izd.). London: Zed Press. 1993. str. 39. ISBN 978-1-85649-194-5. 
  23. ^ Martens, Michael (20. 10. 2010). „Bevölkerungsentwicklung: Schafft auch die Türkei sich ab?”. FAZ.NET (na jeziku: nemački). 
  24. ^ (PDF). 24. 6. 2021. str. 36 https://web.archive.org/web/20210624200352/https://yada.org.tr/wp-content/uploads/2013/03/14-K%C3%BCrt-Se%C3%A7menlerin-Oy-Verme-Dinamikleri-Kuzeydo%C4%9Fu-Ortado%C4%9Fu-ve-G%C3%BCneydo%C4%9Fu-Anadolu-Alt-B%C3%B6lgelerinde-Se%C3%A7menlerin-Siyasal-Tercihlerinin-Sosyolojik-Analizi.pdf. Arhivirano iz originala 24. 06. 2021. g. Pristupljeno 03. 05. 2023.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  25. ^ (PDF). 24. 6. 2021. str. 36 https://web.archive.org/web/20210624200352/https://yada.org.tr/wp-content/uploads/2013/03/14-K%C3%BCrt-Se%C3%A7menlerin-Oy-Verme-Dinamikleri-Kuzeydo%C4%9Fu-Ortado%C4%9Fu-ve-G%C3%BCneydo%C4%9Fu-Anadolu-Alt-B%C3%B6lgelerinde-Se%C3%A7menlerin-Siyasal-Tercihlerinin-Sosyolojik-Analizi.pdf. Arhivirano iz originala 24. 06. 2021. g. Pristupljeno 03. 05. 2023.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  26. ^ Atatürk, Kemal (1998—2011). Atatürk'ün bütün eserleri. (1. basım izd.). Beyoğlu, İstanbul: Kaynak Yayınları. str. 273. ISBN 975-343-400-6. 
  27. ^ (PDF). 12. 3. 2011 https://web.archive.org/web/20110312111624/http://www.birnebun.com/hejmar/PDF/birnebunweb45.pdf. Arhivirano iz originala 12. 03. 2011. g. Pristupljeno 03. 05. 2023.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  28. ^ „Turkey keeps pro-Kurdish leader in jail despite ECHR”. www.aljazeera.com (na jeziku: engleski). 
  29. ^ . 24. 6. 2012 https://web.archive.org/web/20120624015920/http://csce.gov/index.cfm?FuseAction=Files.Download&FileStore_id=189. Arhivirano iz originala 24. 06. 2012. g. Pristupljeno 03. 05. 2023.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  30. ^ Manafy, A. (2005). The Kurdish political struggles in Iran, Iraq, and Turkey : a critical analysis. Lanham: University Press of America. str. 99. ISBN 978-0-7618-3003-0. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Курди_у_Турској&oldid=27678567”