Latinizacija (pravopisna)
Pravopisna latinizacija je proces uvođenja i upotrebe latiničnog pisma u jezicima koji izvorno koriste neki drugi pisani sistem (ili nijedan). Metode pravopisne latinizacije uključuju transliteraciju, za predstavljanje pisanog teksta, i transkripciju, za predstavljanje govorne reči. Ovo poslednje može se deliti u fonemsku transkripciju, gde se beleže foneme ili jedinice semantičkih značenja u govoru, i u više strogu fonetsku transkripciju, koja precizno beleži zvukove govora. Svaka romanizacija ima svoju grupu pravila za izgovor romanizovane reči.
Primeri jezika za koje ovaj proces je često primjenjuje su kineski, japanski i korejski jezik.
Ćirilizacija je sličan proces predstavljanja jezika koristeći ćirilicu.
Metode latinizacije[uredi | uredi izvor]
Transliteracija[uredi | uredi izvor]
Ako se latinizacijom pokušava transliterovati originalni tekst, glavni princip je jedan-na-jedan mapirati slova iz izvornog jezika u latinicu, sa manjem naglaska na izgovor koji je namjenjen prema čitaocima jezika. Na primer, Nihon-šiki latinizacija japanskog jezika omogućava informisanog čitaoca da rekonstruiše originalne japanske slogove Kana (pismo)kana sa 100% tačnosti, ali zahteva dodatnog znanja za ispravan izgovor.
Transkripcija[uredi | uredi izvor]
Fonemska[uredi | uredi izvor]
Namera većine latinizacija je da omogući povremenog čitaoca koji nije upoznat sa originalnom pismu da izgovara izvorni jezik prilično tačno. Takva latinizacija sledi principe fonemske transkripcije i pokušava da izrazi značajne zvukove (foneme) originalnog jezika što je više moguće u ciljani jezik. Popularna Hepburn romanizacija japanskog je primer transkribovane latinizacije stvoren za engleske govornike.
Fonetska[uredi | uredi izvor]
Fonetsko pretvaranje ide korak dalje i pokušava da prikaže sve glasove u izvornom jeziku, žrtvujući čitljivost ako je potrebno pomoću znakova ili konvencijama koji nije pronađen u ciljanom pismu. U praksi, takva zastupljenost gotovo nikad ne nastoji da predstavi svaki mogući alofon–posebno one koje se pojavljuju prirodno zbog dejstva koartikulacije–i umesto toga ograničava sebe na najznačajnije alofonske razlike. Međunarodna fonetska abeceda je najčešći fonetski sistem transkripcije.
Upoređenje[uredi | uredi izvor]
Za većinu jezičkih parova, izgradnja korisne romanizacije uključuje ustupke između dve krajnosti.
Latinizacija specifičnih pisma[uredi | uredi izvor]
Arapski[uredi | uredi izvor]
Arapsko pismo se koristi za pisanje arapskog, persijskog i urdu, kao i brojne druge jezike u muslimanskom svetu, posebno afričke i azijske jezike koji nemaju vlastito pismo. Standardni latinizacije uključuju:
- Deutsche Morgenländische Gesellschaft (1936): Usvojena od strane Međunarodne konvencije orijentalnih naučnika u Rimu.
- BS 4280 (1968): Stvoren od strane Britanskog instituta standardizacije
- SATTS (1970s): Stvoren od strane vojske SAD
- UNGEGN (1972)
- DIN-31635 (1982): Stvoren od strane Njemačkog instituta standardizacije
- ISO 233 (1984). Transliteracije.
Kineski[uredi | uredi izvor]
Romanizacija kineskog jezika, posebno se pokazalo kao vrlo teški problem, iako je problem dodatno komplikovan političkim razmatranjima. Još jedna komplikacija je i činjenica da se mandarinski smatra da nije pisan fonetski, zbog toga, mnoge tabele latinizacija sadrže kineske znakove plus jedan ili više latinizacija ili bopomofo.
Standardni mandarinski[uredi | uredi izvor]
- Latinizacija Francuske škole dalekog istoka. Stvoren od strane Francuske škole dalekog istoka u 19. veku, upotrebljen uglavnom u Francuskoj.
- Latinhua Sinvendz (1926): Izostavlja tonove. Bio je korišten prvenstveno u Sovjetskom Savezu i Sinjangu 1930-ih. Prethodnik pinjina.
- Lesing-Otmer: Uglavnom korišten u Njemačkoj.
- Kineski poštanski sistem romanizacije (1906): Rani standard za međunarodne adrese.
- Vejd-Džajls (1912): Transliteracija. Veoma popularan od 19. veka do skorašnjeg vremena i još se koristi od strane nekih zapadnih književnika.
- Jejl latinizacija (1942): Stvoren od strane SAD sa komunikaciju u bojištu i koristi se u uticajnim Jejl udžbenicima.
- Leg latinizacija: Stvoren od strane Džejms Lega, Škotski misionar.
Kontinentalna Kina[uredi | uredi izvor]
- Pinjin (1958): U kontinentalnoj Kini, pinjin se zvanično koristi za latinizaciju mandarinskog za više decenija, prvenstveno kao jezički alat za poučavanje standardnog mandarinskog jezika za studente čiji maternnji jezik nije standardni mandarinski. Sistem se koristi u nekim drugim kineskim govornim područjima kao što su Singapur i delovi Tajvana, te je usvojen od većine međunarodne zajednice kao standard za pisanje kineske reči i imena u latinici. Vrednost pinjin u obrazovanju u Kini leži u činjenici da Kina ima doslovno hiljada različitih dijalekta, iako postoji samo jedan zajednički pismeni jezik i samo jedan zajednički standardizovani govorni oblik.
- ISO 7098 (1991): Na osnovi pinjina.
Tajvan[uredi | uredi izvor]
- Gvoju loumaci: (1926—1984): Koristio se u kontinentalnoj Kini pred komunističkog preuzimanja 1949. godine.
- Mandarinski fonetski simboli 2 (1984—2000): Ne sme se pomiješati sa Mandarinskim fonetskim simbolima 1 koji je bopomofo.
- Tongjong pinjin (2000—2008): Na osnovi hanju pinjina.
- Hanju pinjin (2008)
Singapur[uredi | uredi izvor]
Standardni kantonski[uredi | uredi izvor]
- Barnet-Čao
- Kantonska latinizacija (1960)
- Latinizacija kantonskog Vlade Hong Konga
- Jutping
- Mejer-Vempe
- Sidnej Lau latinizacija
- Jejl latinizacija
Ćirilica[uredi | uredi izvor]
Srpski[uredi | uredi izvor]
Bugarski[uredi | uredi izvor]
Ovaj današnji zvanični bugarski sistem postoji od 1995., mada u prošlosti bio je korišćen takozvani sistem Andrejčina (koji je sličan Srpske latinice) na putokazima i tablama sa imenima ulica.