Logos

Ovaj članak je dobar. Kliknite ovde za više informacija.
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Logos (gr. λόγος — um, reč, govor, slovesnost, smisao, načelo, zakon, nauka i dr) je višeznačan filozofski i teološki pojam. Izvorno, logos je bitan pojam antičke grčke filozofije, koji iskazuje princip, svetski um, objektivni zakon po kome se sve događa.[1] U Heraklitovoj filozofiji označava govor prirode koji samo mudrac čuje i razume. Kasnije su ga preuzeli hrišćanski teolozi da bi njime označavali Isusa Hrista, kao božanski logos.

Nazivi gotovo svih nauka građeni su prema grčkoj leksici i sadrže nastavak logia što upućuje na logos o nečemu (logika, psihologija, gnoseologija, ontologija, aksiologija, itd.).

Logos u starogrčkom jeziku[uredi | uredi izvor]

Još Homer u epovima koristi pojam logosa

U starogrčkom jeziku logos ima mnogobrojna značenja povezana sa govorom. Još u Homerovim epovima pojam logosa je upotrebljavan u sledećim značenjima: reč, govor, iskaz, svojstvo, istina, red, volja, razum, um, učenje, zakonitost, aksiom, božji um, klica postajanja[2]. Reč logos je izvedena iz glagola „legein“ koji je u prefilozofskoj upotrebi imao dva osnovna značenja: „sabrati ili skupiti“ i „kazati ili imenovati“.[3] Vremenom je u reči logos sabrano i izraženo grčko razumevanje suštine jezika kao mišljenja i kazivanja istine bića. Prema opštem verovanju starih Grka, sve što je bilo, sve što jeste i sve što će biti ima svoj tajanstveni logos (govor). Taj logos neki razumeju bolje od drugih, a to su često pesnici koji u stanju nadahnuća izražavaju logos onoga što je bilo, onoga što jest i što će biti, ljudskim govorom.[4] Takođe se verovalo da dar izražavanja logosa koji saopštava tok budućih događaja imaju proroci, odnosno proročice, u apolonskim proročištima (vidi Delfi).

Logos u antičkoj filozofiji[uredi | uredi izvor]

Logos u antičkoj filozofiji ima sledeća značenja[5]:

  • logička struktura ljudskog mišljenja i jezika, odnosno racionalnost.
  • racionalna struktura sveta, univerzalni poredak svemira.
  • um koji je izvor racionalne strukture sveta.
  • logos spermatikos, aktivni princip koji deluje na pasivnu materiju da bi stvorio svet.
  • princip celokupnog morala.

Heraklit[uredi | uredi izvor]

Sa starogrčkim filozofom Heraklitom (oko 540-480. p. n. e.) logos postaje bitan filozofski pojam, koji ukazuje na poredak i umnost u svetu.[6] Po Heraklitu, tok promene, koji se u svetu vidi na nivou prirodnih fenomena, deluje u skladu sa principom koji ograničava i zadržava javljanje haosa. Heraklit ovaj princip reda naziva logosom.[7] Za Heraklita, logos označava govor prirode[4] i opštu zakonomernost događanja u svemiru.[1] Logos je imanentan svemu postojećem, sveprisutan, opšti i zajednički.

Heraklit daje logosu filozofsko značenje

Nužno je slediti ono što je opšte, ali mada je logos opšti većina živi kao da svako ima sopstvenu pamet.

Ono što jeste saopštava istinu o sebi, objavljuje se. Spoznaja logosa uslovljena je time da se ne ostane na čulnom i pojedinačnom, već da se iznađe nužni, opšti zakon koji važi za sve i koji se ispoljava u svemu. Stoga postupati samo „po svojoj vlastitoj pameti“, znači nemogućnost uvida u strukturu kosmosa koja je sadržana u logosu.[1]

Mada je logos uvek istinit, ljudi ga ne razumeju ni kad ga čuju ni pre no što su ga čuli. I mada se sve zbiva saglasno logosu, izgleda da obični ljudi o njemu nemaju nikakvo iskustvo ... Oni ne znaju šta rade dok su budni, baš kao što ne znaju šta su radili tokom sna.

— Heraklit

Sveprisutnost logosa čini da čulna mnoštvenost stvari i događaja ima značenje celine, jednosti:

Ako poslušate ne mene nego istinski logos, mudro je složiti se da je sve Jedno.

Platon[uredi | uredi izvor]

Platon je isticao stvaralački karakter primarnog logosa. Iz njega proističu posebni logosi kao stvaralačke moći na raznim nivoima sveta.[5]

Aristotel[uredi | uredi izvor]

Za Aristotela, logika je stvar logosa. Sam naziv logika, pored etimološke veze, sadrži istu dvosmislenost kao i logos. Grčki naziv za logiku jeste logike episteme, a to znači „znanje o logosu“. Logika je nauka koja obuhvata prvenstveno mišljenje, ali isto tako i govor kojim se mišljenje iskazuje, obelodanjuje. Logos je stvar mišljenja, mišljenja koje (po obrascu dvanaeste knjige Metafizike) misli samo sebe. Srž onoga što je u logici dato može se shvatiti i kao kazivanje istine bića, odnosno kao logos bivstvujućeg koji se može shvatiti.[8]

Stoici[uredi | uredi izvor]

Heraklitovo značenje logosa razradili su u stoičkoj filozofiji Zenon, Epiktet, Marko Aurelije i drugi. Za stoike logos, osim nužnosti i zakonomernosti, dobija i značenje univerzalnog uma (endithetos), koji podvrgava sve stvari i događaje njihovoj sudbini, dosuđuje ono što se zbiva i što će se zbivati.[4] Ljudski razum učestvuje u univerzalnom logosu, i odražava ga rečju ili delom (prophorikos), a ljudska priroda predstavlja teren i merilo za etičko razmišljanje i delovanje.[7] Za stoičara Hrisipa, logos je ona sila koja čini ljudski govor razumnim, um logičnim, i celokupnu prirodu smislenom.

Kod stoika logos dobija i značenje principa celokupnog morala. Njihovo moralno načelo je bilo „živeti po prirodi“, što je u stvari značilo živeti po logosu.[5] Stoici po prvi put dovede u blisku vezu logos i nomos (zakon kojim se regulišu odnosi u državi), na čemu se zasniva i stoički kosmopolitizam. Mudri ljudi se osećaju kao građani kosmosa jer znaju da su ljudski zakoni produžetak kosmičkog logosa.[5]

Heraklitovo izjednačenje života i logosa našlo je mesta u stoičkoj terminologiji kao logos spermatikos (semeni logos), aktivni životni princip koji deluje na pasivnu materiju da bi uredio svet.[2] Ovi logosi izgleda da vrše nešto od funkcije Platonovih ideja.[6]

Logos u jevrejskoj filozofiji[uredi | uredi izvor]

Filon Aleksandrijski[uredi | uredi izvor]

Jevreji veruju da je Božjom rečju stvoren svet, pripisujući božanskom logosu moć stvaranja iz ničega, što se ne može naći u grčkoj mitologiji ni filozofiji. Sponu između filozofsko-grčkog i biblijsko-jevrejskog značenja logosa je napravio jevrejski novoplatonski filozof iz Aleksandrije, Filon (oko 30. p. n. e. - 50. n. e.), služeći se septuagintom (grčkim prevodom Starog zaveta u kojem se pojavljuje termin logos) i spisima grčkih filozofa.[4] Filon je koristio pojam logosa kao sredstvo za prenošenje jevrejskih religioznih ideja svojim helenističkim savremenicima.[7]

Za Filona Aleksandrijskog, logos je plodotvorna sila koju Bog iz sebe zrači. Ova sila je istovremeno tvoračka reč Božja i božji prvorođeni Sin. Pored toga, logos je stvoreni svetski duh (analogan stoičkoj pneumi), i konačno, on je ljudski duh kojem se objavljuje reč božja ili koji tu reč otkriva.[4] Za Filona, govor (logos) svetih knjiga je direktno objavljena reč božja, dok je govor filozofskih rasprava bio samo naslućivanje božanskog logosa. Biblijski logos je imperativni govor božji koji se saopštava prorocima i koji zatim postaje zakon za sve ljude. Božji logos je uvek objava, otkrivanje skrivenih božjih namera ljudima. Ovaj pojam je odatle prenesen i u hrišćansku teologiju, prvenstveno putem Jovanovog jevanđelja.[1]

Logos u hrišćanstvu[uredi | uredi izvor]

Logos u hrišćanskoj teologiji ima sledeća značenja:

  • Logosnost ili božanski smisao koji postoji u tvarima kao inteligibilni i dinamički princip.
  • Reč Božija kojom je nadahnuto sveto Pismo.
  • Isus Hristos, kao drugo lice svete Trojice, u kome se ovaplotio božanski logos („I Logos postade tijelo“[9]).

Novi zavet[uredi | uredi izvor]

Izraz logos u Novom zavetu je upotrebljen više od 300 puta - uvek u značenju reči, ljudske ili Božije. U značenju Božije reči, ima nekoliko značenjskih varijanti: 1) zapisivanje, učenje, otkrivenje Starog zaveta; 2) govor, propoved, učenje Isusa Hrista; 3) jevanđelje ο spasenju; 4) knjige svetog Pisma; 5) sadržaj hrišćanske vere; 6) božanska hipostaza, odnosno Isus Hristos.[10] Na srpski jezik je često prevođen kao »slovo«.

Jovanovo jevanđelje[uredi | uredi izvor]

Jovanovo jevanđelje smatra Isusa ovaploćenjem božanskog logosa

Hrišćanska recepcija logosa je eksplicitna u uvodu Jovanovog jevanđelja (Jn. 1,1—18), gde pisac poistovećuje Isusa sa božanskim Logosom (1,3).[7]

U početku beše Logos, i Logos beše u Boga, i Logos beše Bog... I Logos postade telo i nastani se među nama...

— Jn. 1,1,14.[11]

Kod Jovana je logos shvaćen kao Sin Božji i odnosi se na Isusa Hrista koji predstavlja utelovljenje božanskog logosa. Prve reči Jovanovog jevanđelja, „u početku beše Logos“, su mnogi, pre svega Avgustin, ocenili kao direktan uticaj Heraklitove, Platonove i stoičke filozofije.[5] U Jevanđelju po Jovanu dolazi do identifikacije iskona i logosa („U početku beše reč“), života i logosa („u njemu beše život“, 1,4) i Isusa kao telesnog bića i logosa („I Logos postade telo“, 1,14).[4]

Nakon Jovanovog preuzimanja pojma logosa, kasnije kod raznih hrišćanskih teologa Hristos biva upoređen s logosom. Tako npr. kod Minucija Feliksa Bog Otac je nus, Sin Božji je logos a Sveti Duh je pneuma, duša.[5]

Hrišćanski apologeti[uredi | uredi izvor]

U koncepciji prvih hrišćanskih apologeta: Justina Filozofa, Tatijana, Atinagore, Klimenta Aleksandrijskog, logos je svetlost koja „oplođuje“ filozofiju i premudrost. Justin smatra da hrišćanstvo i filozofija imaju jedan te isti izvor – božanski logos. Starozavetni proroci su primili svetlost otkrivenja logosa. Smatrajući da su i Heraklit i Sokrat vodili život u skladu s logosom, Justin ih ubraja u hrišćane i pre same pojave hrišćanstva.[12] Za Justina (Apologija I, 46,1-4; Apologija II, 7,1-4; 10,1-3; 13,3-4) i Klimenta Aleksandrijskog (Stromata I, 19,91,94), to oplođavanje jeste kosmičko, pa se tako semena logosa nalaze i u prehrišćanskoj filozofiji i u nehrišćanskim religijama.[13] Doktrinom ο logosu božanskom smislu hrišćanstvo naglašava da ništa nije nelogosno u egzistenciji bića, odnosno da sve postoji u Bogu.[10]

Arijanska teologija[uredi | uredi izvor]

Sledeći razvoj aristotelovske misli,jeretik iz Aleksandrije osuđen 325.godine na Prvom vaseljenskom saboru u Nikeji Arije je pokušao da sačuva nestvorenost kao isključivo obeležje Nepokrenutog Pokretača, podvlačeći ontološku razliku između Boga i logosa. Njegova teologija je počivala na kosmološkim pretpostavkama da je logos stvoren: „Sve stvari su iz nebića, i sve su one dovedene u postojanje i jesu stvorenja i dela. Tako je i Logos Božiji preveden iz nebića, i bilo je kada ga nije bilo, i nije ga bilo pre nego što je preveden [postao], već je i takođe imao početak kada je bio stvoren“.[14] Logos je stvoren pre nego što su ostale stvari došle u postojanje, kao neophodan posrednik drugih bića. Samo je Bog Otac nestvoren, bespočetan i večan. Logos je, kao stvorenje, nesličan Ocu, konačan, promenjiv i podložan promeni.

Maksim Ispovednik[uredi | uredi izvor]

Patristička teologija, a naročito Maksim Ispovednik, govori opširno o logosima (gr. λογοι logoi), koji preegzistiraju u Bogu i preko kojih Bog saopštava smisao svoje tvorevine,čovek budući da ima slobodnu volju bira da li hoće ići u skladu sa logosom ili ne. Prema svetom Maksimu, svako stvorenje ima smisao i svrhu jer sadrži večni božanski logos. Logos je dat svemu stvorenom kao večiti cilj i svrha koji treba da budu postignuti.[15]

Svaki svršetak, po prirodi ograničen vlastitim logosom, je ispunjenje mogućnosti koja potiče od suštine i koja pojmovno prethodi svršetku.

— Maksim Ispovednik, Gnostički stoslovi I-3

Kroz λογοι Bog stvara harmoniju i smisao tvorevine. U tom smislu, svet je ne samo opipljiv nego je i inteligibilan. Logika je moguća baš zbog toga što svet ima svoju logičnost radi ovih λογοι. Svi delovi tvorevine kreću se, približuju se i opšte među sobom u jedinstvenom harmoničnom kretanju, koje se ostvaruje kada čovek s Bogom formira jedinstvo neposrednosti.[13] Po Maksimovom mišljenju, čoveku pripada izuzetno mesto među stvorenjima. Ne samo da u sebi nosi logos, već je i slika božanskog logosa, a cilj čoveka je da postane kao Bog.Čovekova je uloga u stvaranju da sjedini sve stvari u Bogu i da tako prevaziđe zle sile odvajanja, deobe, raspadanja i smrti.[15]

Logos u islamskoj filozofiji[uredi | uredi izvor]

Ibn Arabi[uredi | uredi izvor]

Srednjovekovni arapski filozof Ibn Arabi govori o transcendentnom jedinstvu religijskih formi ili jedinstvenom iskonu različito ispoljenog religijskog duha. Ibn Arabi je, posebno u delu Dragulji mudrosti, razradio ovu ideju kroz pojam večnog ili univerzalnog logosa, koji predstavlja okosnicu božanske objave. On je nastojao da pronikne u unutrašnju suštinu različitih religijskih formi i da dubokim razumevanjem sve tokove reči Božije vrati na njihov jednosni izvor.[16]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g Logos, Filozofija, Enciklopedijski leksikon, Mozaik znanja, Beograd 1973.
  2. ^ a b Logos, Filozofijski rečnik, Matica Hrvatska, Zagreb 1984.
  3. ^ „NIN - Sumrak grčkog čuda”. Arhivirano iz originala 18. 02. 2005. g. 
  4. ^ a b v g d đ Branko Pavlović, Filozofski rečnik (odrednica logos), Plato, Beograd, 1997.
  5. ^ a b v g d đ „Mihailo Marković, Um i Etos”. Arhivirano iz originala 06. 10. 2011. g. Pristupljeno 11. 4. 2013. 
  6. ^ a b Logos, Oksfordski filozofski rečnik, Sajmon Blekburn, Svetovi. . Нови Сад. 1999. ISBN 978-86-7047-303-4. 
  7. ^ a b v g Logos, Enciklopedija živih religija, Nolit, Beograd, 2004.
  8. ^ „Aristotel, život i delo”. Pristupljeno 11. 4. 2013. 
  9. ^ Jovan 1,14
  10. ^ a b „Logos u hrišćanstvu”. Pristupljeno 11. 4. 2013. 
  11. ^ „Put, Istina, Život (pravoslavni-odgovor.com)”. Pristupljeno 11. 4. 2013. 
  12. ^ Filozofija, Enciklopedijski leksikon, Mozaik znanja, Beograd 1973.
  13. ^ a b „Rečnik pravoslavne teologije, Logos”. Arhivirano iz originala 03. 12. 2008. g. Pristupljeno 11. 4. 2013. 
  14. ^ „Panajotis Hristu, Tvarno i netvarno u bogoslovlju Atanasija Aleksandrijskog”. Arhivirano iz originala 19. 09. 2008. g. Pristupljeno 11. 4. 2013. 
  15. ^ a b „Vladeta Jerotić, Jung i pravoslavlje”. Pristupljeno 11. 4. 2013. 
  16. ^ Ibn ‘Arabi – mislilac istoka i Zapada (Rešid Hafizović)

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Logos na Vikimedijinoj ostavi.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Логос&oldid=27773536”