Manastir Đurđevića Tara

Manastir Đurđevića Tara
Manastir Đurđevića Tara
Osnovni podaci
Jurisdikcija	SPC
Osnivanje	15. vek
Mesto	Đurđevića Tara
Država	Crna Gora

Manastir Đurđevića Tara smješten je na desnoj obali rijeke Tare u selu Đurđevića Tara, zaseoku Luke, udaljen oko jedan kilometar nizvodno od Velikog mosta. Njegova crkva sagrađena je uz strmu osojnu padinu kanjona, stotinak metara blagom terasom odvojena od rijeke, a posvećena je Sv. Arhanđelu Mihailu po kome i sam manastir nosi ime.^[1]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Ktitor i vrijeme gradnje manastira, u nauci su još uvijek nepoznati. Prolazeći pljevaljskim krajem, ruski konzul u Sarajevu, Aleksandar F. Giljferding, prilikom posjete manastiru Svetog Arhanđela Mihaila u Tari, 1857. godine prepisao je jedan danas već izgubljeni natpis, u kome je zabilježeno da je za vrijeme igumana Teodora, 1591. godine, obnovljena, već, zapustjela crkva.73 Pominje i popa Strahinju iz Budimlje da je te iste godine živopisao obnovljenu crkvu,74 što je urađeno samo godinu dana prije nego što će poznati zograf 1592. godine započeti, a 1595. godine i završiti, oslikavanje crkvenog živopisa u manastiru Sv. Trojice pljevaljske, koji je u dobrom stanju sačuvan do danas. Pored toga što se pouzdano ne zna tačno vrijeme gradnje crkve Sv. Arhanđela Mihaila u Tari, kao što se ne zna ni vrijeme nastanka crkve u Dovolji, ipak, postoje mišljenja da je crkva u Dovolji nešto starija.75

Poznati su slučajevi brojnih stradanja manastira smještenih u kanjonu Tare. Istorijska sudbina je htjela da manastir Sv. Arhanđela Mihaila bude više puta rušen i obnavljan. Zapustjela ga je zatekao i ruski konzul u Sarajevu prilikom svog obilaska manastira 1857. godine.76 Poslednji put je stradao u vrijeme hercegovačkog ustanka, odnosno, 1875. godine kada su ga Turci spalili u odmazdi za spaljenu džamiju u zaseoku Vlaškovac u Đurđevića Tari i u takvom stanju je ostao donedavno.77 Porušena ga je obilazio i prof. Đ. Bošković 1932. godine, nakon čega je ostavio zabilješku o njemu praćenu skicama, alibez fotografskih snimaka kakve je, recimo, ostavio prilikom istovremene posjete manastiru Dovolji.78 Sudeći prema izgledu, načinu zidanja, korišćenom materijalu, kao i brojnim istorijskim izvorima, crkva Sv. Arhanđela Mihaila u potpunosti podsjeća na Dovolju, pa je stoga mnogi naučni poslenici smatrali metohom manastira Dovolje.79 Arhitektonski predstavlja jednobrodnu građevinu sa polukružnom apsidom i kupolom, čiji lukovi nisu prislonjeni, osim lukova u centralnom traveju koji su oslonjeni na pilastre podužnihzidova i pridržavaju konstrukciju kupole.

Spoljašnja dužina crkve 12,32 m, a širina 6,82 m. Kao i kod Dovolje, u apsidi se nalaze karakteristične duboke polukružne niše. Za razliku od Dovolje, crkva Sv. Arhanđela Mihaila nema pripratu niti ima kameni pod. Ako je pod nekada i postojao, nažalost, on danas nije sačuvan. Ispod južne strane crkve nalazili su se manastirski konaci, o čemu svjedoče ostaci zidina sačuvani do naših vremana. Kroz svoju burnu i bogatu istoriju manastir Sv. Arhanđela Mihaila dugo je ostao prepoznatljiv po svom rijetkom upražnjavanju starog, za mnoge manastire tada već zaboravljenog strogog režima monaškog opštežitija, o kome su svjedočile brojne isposničke ćelije sagrađene od sige u neposrednoj okolini manastira.80

Ovaj značajni duhovni centar posebno je bio poznat i po tome što je u njemu dugo radila prepisivačka škola, koja je bogoslužbenim knjigama snabdijevala, kako Dovolju, tako i brojne, mnogo udaljenije, pravoslavne bogomolje. Izvor iz 1591. godine, koji je govorio o obnovi tada već zapustjelog manastira, zabilježio je i podatak da je te iste godine, trudom igumana Teodora, prepisan jedan apostol, a 1600. godine i jedan molebenik.81 Takođe se pominje da je 1711. godine u manastiru Sv. Arhanđela Mihaila đakon Vasilije Pivac prepisivao knjige.82 Kad je 1857. godine A. F. Giljferding boravio u zapustjelom manastiru naišao je na veliki broj vrijednih knjiga i to u jako lošem stanju, te je jedan značajan dio ponio sa sobom.83 Knjige koje je A. Giljferding ponio sa sobom iz manastira Sv. Arhanđela Mihaila, danas se čuvaju u Sankt Peterburgu u Ruskoj nacionalnoj biblioteci, zajedno sa knjigama koje je ponio i iz manastira Dovolja.^[2].

Obnova[uredi | uredi izvor]

Punih 120 godina ovaj značajni spomenik kulture zarastao je bio u šumu i šikaru. Na inicijativu Odbora za obnovu manastira Sv. Arhanđela Mihaila na čelu sa dr Jovanom Novoselom, arheološkim iskopavanjima crkve 1995. godine krenulo se u njegovu obnovu. Prema informacijama koje pruža Idejni projekat obnove,84 zatrpane zidine su raskrčene i oslobođene od nanosa zemlje, tako da su zidovi u sjevernom dijelu ostali očuvani do visine oko 3 m, dok u ostalom dijelu zidovi crkve nisu prelazile visinu od 1,5 m. Arheološkim iskopavanjima u zapadnom dijelu pronađeno je nešto malo nepravilnih i omanjih kamenih ploča sivo plave boje, što ukazuje da je crkva ranije mogla imati kameni pod. Djelimično sačuvani polukružno završeni portali rađeni od klesanih kvadera krečnjaka, ukazuju da je postojao jedan glavni portal na zapadnoj strani i jedan sporedni, nešto uži, na južnoj strani zapadnog traveja. Ostaci fragmenata od kvadera sige ostavljaju realnu mogućnost za valjanu rekonstrukciju prozora. Sama crkva je zidana nepravilnim, priklesavanim komadima krečnjaka različitih veličina sa upotrebom „kajlova“, uz težnju građenja u što približnijim horizontalnim redovima. Siga je korišćena u izradi lukova i svodova, kao i pri izradi lukova u oltarskim nišama, a pretpostavlja se i daje i sama kupola bila ozidana njome. Pronađena i dobro očuvana kamena stopa ugrađena u jugozapadni ugao crkve ukazuje da je crkva najvjerovatnije imala drveni trem. Takođe je pronađen veliki broj kovanih gvozdenih klinova i ostataka i drvenih daščica, što dovodi do zaključka da je crkva bila pokrivena klisom, koji je za to vrijeme predstavljao idealan pokrivač. 85

Nakon izrade odgovarajuće projektne dokumenta cije od strane arhitekata, prof. dr Jovana Neškovića i Predraga Jošića, tokom ljeta 1996. godine krenulo se u obnovu crkve, što je trajalo sve do 2000. godine kada je završena prekrivka krovne konstrukcije olovnim pločama. Kameni pod umjetnički je osmišljen mozaičkim kreacijama mr Naoda Zorića, akademskog slikara rođenog u neposrednoj blizini manastira, u selu Đurđevića Tara. Desetak metara zapadno od crkve, tokom 2001. godine izgrađen je zvonik kvadratne osnove 3,00×3,00 m od armiranog betona u visini od 10,20 m, koji natkriva četvovodni krov, takođe pokriven olovom, ispod koga su smještena dva crkvena zvona. Jugoistočno od crkve, na udaljenosti od petnae stak metara, sagrađen je pomoćni objekat koji se koristi za stanovanje monaha. Izgrađen je savremenim materijalima. U osnovi od 8,20×5,70 m, sačinjava ga prizemlje i sprat sa dvovodnim krovom pokrivenim limom.^[3]