Manastir Bogovađa
| Manastir Bogovađa | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Jurisdikcija | Eparhija valjevska SPC |
| Osnivanje | 15. vek |
| Osnivač | Stefan Lazarević |
| Upravnik | igumanija Angelina Lazarević |
| Mesto | Bogovađa |
| Država |  Srbija |
Manastir Bogovađa je ženski manastir Srpske pravoslavne crkve. Nalazi se u Bogovađi, jugozapadno od Lazarevca,[1] Smatra se da je ime dobio po „Bogovoj vodi“, lekovitom izvoru za lečenje raznih bolesti, a posebno očiju.[2] Veruje se da je prvobitna crkva izgrađena u vreme Stefana Lazarevića i da je uništena posle pada despotovine. Manastir je obnovio otac Mardarije 1545. godine, o čemu svedoči pisani zapis. Više puta je rušen i obnavljan, a jedan od njegovih viđenijih igumana bio je Hadži Ruvim. Današnja crkva posvećena Sv. Đorđu izgrađena je 1852. godine.
Predstavlja najznačajniji istorijski objekat na teritoriji opštine Lajkovac.[3] Zaštićen je od 1949, a registrovan kao Spomenik kulture od velikog značaja 1982. godine.[1] Poslednji konzervatorsko-restauracijski radovi su izvršeni 1998. i 1999. godine, a rekonstrukcija manastirskog konaka tokom 2005. godine zaslugom igumanije Agnije Stanić[1]
U starom konaku smešten je Muzej Prvog i Drugog srpskog ustanka.[4]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Na mestu gde se danas nalazi Manastir Bogovađa, nekada se nalazila mala crkva, sa nekoliko pratećih objekata, za koje se pretpostavlja da su podignuti u vreme despota Stefana Lazarevića,[2] pošto je dobio dolinu Kolubare od ugarskog kralja[5] Žigmunda. Manastir Bogovađa se pismeno pominjao da je bio aktivan još u prvoj polovini 15. veka, mada se ne zna tačno vreme izgradnje, niti njegov ktitor. U zapisu se pominje da je Grgur Branković umro i sahranjen u ovom manastiru,[3][6] mada se u zvaničnoj istoriji kaže da je bio monah u Svetoj gori i da je tamo sahranjen. Međutim, prvobitni manastir je srušen posle pada despotovine.[2]
Otac Mardarije[uredi | uredi izvor]
Na ostacima starog manastira je 1545. izgrađen novi. Ktitor je bio jeromonah Mardarije, rodom iz Vraneša, kod Bijelog Polja, o čemu svedoči zapis u Dabinom jevanđelju, koje se čuva u manastiru[5]:
Ja, smerni Mardarije, jeromonah shimnik, otečestvom od Vraneši, dođoh i primih ovo ime i počeh se truditi pomoću Hrista te u ime Njegovo i prečiste Matere Njegove,[6] sa mojom bratijom u Hristu, podigosmo crkvu u slavu i pohvalu svetom i slavnom velikomučeniku Georgiju; ovome svetom mestu bio je ktitor knez Pavle i Jovan Velimirović sa ostalim pravoslavnim hristjanima 1545. godine; tada beše krug sunca 9, a meseca 11.[2]
Drugo rušenje i obnova[uredi | uredi izvor]
Za vreme Kočine krajine, 1788. godine[7] je spaljen i srušen, a potom je obnovljen između 1791. i 1794. zaslugom Hadži Ruvima, Hadži Đere i Vasilija Petrovića. U vreme ove obnove iguman manastira je bio Vasilije Petrović. U to vreme je izgrađen i konak.[8] Zgrada konaka leži na masivnom polupodrumu - poluprizemlju. Podrum je od kamena i izgrađen je ranije. Ima podzemni izlaz, koji za slučaj nužde vodi u šumu. Na spratu se nalazi šest manjih odeljenja - ćelija. Cela zgrada je pokrivena četvorovodnim krovom sa ćeramidom.[6]
Hadži Ruvim[uredi | uredi izvor]
Hadži Ruvim je prihvatio monaški zavet upravo u ovom manastiru[9] 1784. godine,[8] posle smrti svoje žene,[9] a zatim je po završetku obnove manastira 7. novembra (26. oktobra po starom kalendaru) 1795. godine postavljen za igumana. Period od početka obnove manastira Bogovađe 1791. do izbijanja Prvog srpskog ustanka je bio najplodniji stvaralački deo Hadži Ruvimovog života.[8]
Za ono doba smatran je za vrlo pismenog i učenog čoveka. Sakupljao je knjige za manastirsku biblioteku. Iz te biblioteke je pozajmljivao knjige na čitanje svetovnim licima.[8] Po naslovima koje je nabavljao uočava se njegovo široko opšte obrazovanje i želja za proširivanjem sopstvenih saznanja.[9] Kako je sam voleo da beleži događaje, tako da je za sobom ostavio veliki broj vrlo vrednih istorijskih zapisa iz beogradskog i valjevskog okruga. Njegovi zapisi su dragoceni između ostalog i zbog podataka o ratnim dešavanjima, koje je i sam preživeo, kao i podacima o posledicama koje je rat proizveo. Ovde se posebno ističe tačan popis izgorelih i opljačkanih crkava i manastira iz Valjevske nahije.[8]
Hadži Ruvim se u Bogovađi bavio i drugim delatnostima.[8] Osnovao je prvu umetničku školu rezbarstva, slikarstva i drugih umetnosti.[5] Prodajom izrađenih duboreznih krstova nabavljao je novac za kupovinu knjiga i za tekuće potrebe manastira.[8]
Za vreme njegove uprave, pri Bogovađi je oko 1797. stvoren hilandarski metoh, koji zbog tadašnjih prilika nije mogao dugo da opstane, ali podatak ukazuje na činjenicu da je Hadži Ruvim održavao veze sa Svetom gorom.[8]
Od lekovitog izvora u blizini crkve Hadži Ruvim je sproveo vodu kroz cevi i napravio česmu. Po njemu česma i danas danas nosi ime, a nalazi se ispod manastira, u krugu obližnje vojne kasarne. Više puta je obnavljana.[6]
Praviteljstvujušči sovjet[uredi | uredi izvor]
Pred kraj 1803. godine u manastiru je održan sastanak knezova i viđenijih ljudi tadašnje Srbije, na kojem je odlučeno da se podigne buna protiv otomanske vlasti.[3] Pošto je prethodno premešten iz Manastira Voljavče, konaku Bogovađe je 1805,[3] tokom dva meseca[3] zasedao Praviteljstvujušči sovjet serbski,[1] koji je rukovodio Prvim srpskim ustankom. Kada su Turci saznali za to, pokušali su da uhvate Karađorđa, što im nije pošlo za rukom. Iz osvete[5] je usledila nova paljevina i uništavanje manastira 1805. godine.[7] Ponovo je građen 1816-1818. godine,[7] a današnji izgled manastira potiče iz 1852.[1]
Crkva Sv. Đorđa[uredi | uredi izvor]
Manastir slavi Svetog Georgija Velikomučenika.[10] Sadašnja crkva je izgrađena od 1849—1852. godine.[7] U obnovi je učestvovao i knez Miloš Obrenović,[11] a kao glavnog neimara za obnovu angažovao je Milutina Gođevca, majstora iz Bosne koji je u to vreme radio na mnogim kneževim projektima.[12] Crkva je jednobrodna građevina izdužene osnove, sa polukružnom oltarskom apsidom i pravougaonim pevničkim prostorima. Iznad zapadnog pročelja nalazi se višespratni barokni zvonik, sa naglašenom limene kape. Ikonostas je 1858. oslikao Milija Marković sa sinovima Radovanom i Nikolom. Kameni portal ukrašen je prepletom loze.[1]
Šest godina nakon izgradnje nove crkve, podignut je i nov manastirski konak, iznad čijih severnih vrata stoji sledeći zapis:
Sej dom vo obitelji sv. velikomučenika Georgija Bogovađa imenujemoj, vozdruzisja milostiju Gospoda Boga našego pri vladeniju Srbskago knjaza Aleksandra, Blagoslovenijem episkopa Šabačkago G. Mihaila, staranjem i trudom Arhimandrita Grigorija so bratijeju seji obitelji 1858. goda.[6]
U priprati crkve su sahranjeni otac Mardarije, monah German i Grgur Branković.[2]
Prvi svetski rat[uredi | uredi izvor]
U vreme Kolubarske bitke (1914), u okolini Bogovađe su vođene žestoke borbe.[6] Konaci su bili pretvoreni u bolnicu za ranjenike, koji su tu previjani i lečeni. Austrijska vojska je pri povlačenju opljačkala manastir, odnela zvona, uništila stoku i posekla šume. Tada je zauvek nestala i čuvena Hadži-Ruvimova biblioteka.[5] U unutrašnjosti crkve, na zapadnom zidu, nalazi se kamena ploča na kojoj su uklesana imena 320 srpska ratnika iz okolnih mesta, koji su izginuli u periodu od 1912. do 1918. godine.[4]
Igumanija ovog manastira je Agnija Stanić.
Starešine manastira i grobovi[uredi | uredi izvor]
Starešine manastira Bogovađe bili su :
- Mihailo Janković od (1918—1927)
- Venijamin Sremac od (1930—1956)
- Efrosinija Stoković od (1957—1987)
- Agnija Stanić od (2005—2021)
- Angelina Lazarević od (2021—danas)
Na zemljištu oko manastira nalaze se i kenotafi (krajputaši) nastradalih učesnika ratova:
- Spomen hrabrih junaka, Svetozar, Mijat, Mikailo, Miloje i Lazar, braća Mijatović iz Vrančevića, izgiboše u ratu 19. 12. 1918. g. Spomen podiže mati Milenija 1921. g.
- Spomenik Mihaila Đokića, vojnika, sina počivšeg Ivka Đokića iz Gornjeg Mušića, živi 27 godina, pogibe u bojnoj liniji Pirota na veliku žalost roditelja.
- Spomenik Andreji Arsenijeviću iz Pepeljevca, koji požive 38 god, a umre 1915. god. Spomen podiže brat Savo i stric Đorđe i sinovi Milijan i Obrad.
- Spomen Velimira Vukašinovića iz Pepeljevca, živi 36 god, a umre kao vojnik 25. novembra 1912. g. za oslobođenje stare Srbije i Makedonije u Đakovi. Spomen podigoše braća i sinovi 27. maja 1921. god. i žena Julka. "Stani malo putniku, te spomeni ovde moju dušu izgubljenu za otadžbinu i slobodu".
- Spomenik Milanu Mirkoviću
- Voja - Vojislav T. Protić, sin Leposave i Todora Protića, sveštenika. Rođen 1. maja 1904. g. + 7. oktombra 1906. god.
Galerija[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ Spomenici kulture: Manastir Bogovađa, Pristupljeno 20. 2. 2013.
- ^ a b v g d Vibilija: Kraj bogove vode, Tomislav Ž. Popović, Pristupljeno 20. 2. 2013.
- ^ a b v g d Lajkovac: Istorijat Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. novembar 2012), Pristupljeno 21. 2. 2013.
- ^ a b Banja Vrujci: Manastir Bogovađa, Pristupljeno 20. 2. 2013.
- ^ a b v g d Večernje novosti: Hram Bogova voda, Tomislav Ž. Popović, 5. 3. 2007.[mrtva veza], Pristupljeno 20. 2. 2013.
- ^ a b v g d đ Holandska eparhija zapadnoevropska: Manastir Bogovađa, Pristupljeno 22. 2. 2013.
- ^ a b v g Tamnavsko namesništvo Eparhije Valjvske: Manastir Bogovađa, 3. 3. 2008., Pristupljeno 20. 2. 2013.
- ^ a b v g d đ e ž Istorijski časopis knj. LIX (2010), str. 297–320: Arhimandrit Hadži Ruvim Nešković (1752-1804) prilozi za biografiju, Nedeljko V. Radosavljević[mrtva veza], Pristupljeno 20. 2. 2013.
- ^ a b v Pravoslavlje br. 1085: Hadži-Ruvim Nenadović – veliki knjigoljubac, đakon mr Nenad Idrizović Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. april 2014), Pristupljeno 20. 2. 2013.
- ^ SPC: Slava manastira Bogovađa, Eparhija valjevska, 9. 5. 2012. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. maj 2012), Pristupljeno 20. 2. 2013.
- ^ Fokus: Manastir Bogovađa[mrtva veza], Pristupljeno 20. 2. 2013.
- ^ Mihailo Kale Milovanović „Savinac u takovskom kraju: selo Šarani i selo Drenova”, Beograd 1995, Odbor za proučavanje sela SANU, str. 73.
