Manastir Sveti Đurađ
| Manastir Sveti Đurađ | |
|---|---|
 Manastir Sveti Đurađ | |
| Osnovni podaci | |
| Jurisdikcija | Srpska pravoslavna crkva |
| Osnivanje | 1485. |
| Osnivač | Jovan Branković |
| Lokacija | |
| Mesto | Manastir, Timiš |
| Država |  Rumunija |
| Koordinate | 45° 24′ 31″ N 21° 19′ 45″ E / 45.40861° S; 21.32917° I |
  Manastir Sveti Đurađ Manastir Sveti Đurađ na karti Rumunije | |
Manastir Sveti Đurađ (Senđurađ ili Šenđurac na Brzavi) pripada Eparhiji temišvarskoj Srpske pravoslavne crkve u Rumuniji u Timiškoj županiji.[1]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Manastir se nalazi u blizini puta Vršac—Temišvar, na reci Brzavi, na njenoj desnoj strani, kod mesta Manastir. Nalazilo se naspram sela Kameralni ili Erarni Sv. Đurađ (na levoj obali Brzave), a razdvajala ih Brzava. Osnovan je sudeći prema nađenoj ploči u oltaru 1485. godine. Poseduje deo moštiju Svetog Đorđa.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Mada je po narodnom predanju manastir nastao još u 8. veku, verovatnije je njegovo srednjevekovno kontinuirano postanje. Predanje inače kaže da je manastir osnovan u vreme pokreta ikonoborstva, za vreme carice Irine, i sina joj Konstantina, krajem 8. veka.
Manastir je podignut 1319. godine na zemljištu sela Sveti Đurađ. Tu je ranije postojao manastir posvećen Sv. Georgiju, po kojem je ostalo selu ime. Po Sentklaraju manastir je podignut u 15. veku od strane srpskog despota, i to u obliku (Hunjadijevskog) krsta.[2] Prilikom opravke manastirskog hrama 1793. godine, nađena je oltarska kamena ploča na kojoj piše urezanim slovima, da je manastir i sveti hram iz temelja obnovio srpski despot Jovan Branković 1485. godine. Bio je to sin despotice, pa po monašenju srpske svetiteljke, majke Angeline.[3] Ugarski vladar Jovan Korvin je početkom 16. veka najurio Turke čak do Nikopolja. Vraćajući se 1503. godine sa velikim plenom, poveo je veliku masu Srba u ravničarske teritorije preko Dunava. Kada su monasi manastira Pećke patrijaršije pohodili manastir 1666. godine, dočekali su ih iguman Josif i kaluđer Simeon.[4] Manastir je loše prolazio tokom svih ratnih sukoba; tri puta je opljačkan pa spaljen i ostao je bez starih hrisovulja i drugih dragocenih knjiga.
Od sredine 18. veka slivaju se mnogi prilozi u manastirsku kasu, pa je 1764. godine najveći deo konaka mogao biti završen. Hram je delimično obnovljen 1766. godine pod nastojateljem Simeonom Matejevićem. Pomogli su obnovu manastira -monaških ćelija Srbi Banaćani svojim prilozima: Dimitrije Sekulić iz Bavaništa (za trpezariju i pomoćne zgrade), Dimitrije Petro-Stojković, Georgije Kalinović, Nedeljko Kirić, Janko Vasiljević iz Dete, i Živojin Milošević. Posebno je značajan dar episkopa temišvarskog Vikentija Jovanovića Vidaka: 4000 f. u srebru i 200 cesarskih dukata u zlatu. Episkopskim prilogom izgrađen je stan za nastojatelja manastira sa pet soba.[2] Prema opisu manastira iz 1771. godine, crkva je bila omanja, ali od čvrstog materijala, sa konacima koji sadrže 12 ćelija pod istim krovom. Bilo je tu još građevina, poput trpezarije, više komora i tri podruma. Oko manastirskog zdanja podignut je 1779. godine za vreme arhimandrita Gerasima visoki zid. Zemljišni posed se sastojao od oranice i šume.
Već 1772. godine naneta je velika materijalna šteta manastiru, jer mu je država (Erar) oduzela dotadašnji veliki prnjavor selo Šenđurac sa oko 1500 jutara zemlje. Kaluđeri su za uzvrat 1775. godine prisvojili "Malu Šumu" uz selo Sv. Đurađ. Vlast je tražila da se ta šuma vrati, mada je manastir odbijao. Dugo vremena je tokom 18. veka vladalo neprijateljstv između kaluđera i države. Još 1753. godine manastir nije plaćao porez na mlinove, pa im je vlast obe vodenice "zamandalila". Od 1795. godine kreće opadanje manastira, i smanjuje se broj monaha. Ostavljen je manastiru mali prnjavor, kao zasebno selo pod imenom "Manastir". Manastir je podigao u 19. veku dve vodenice: Uspensku (1808) i Sv. Pavlovsku (1828). Naseljeni su 1830. godine pod arhimandritom Kengelcom u Prnjavoru, kontraktualni žitelji. Srbi su došli iz Parabuća u Bačkoj a Rumuni iz okoline - Egreša, Hodonja, Komloša, Munare i Sekešuta "odakle su svi proterani jer opštine ne behu od njih u javnoj sigurnosti". Da zlo bude gore, oko manastira su se vrzmali i razbojnici pridošli 1737. godine.[2] Arhimandrit Stefan Mihajlović (1849—1875) je pribavio za manastir dva lanca vinograda na Šumiku, i isplatio sam dug manastirski. Od prnjavoraca je sudskim putem povratio uzurpiranu livadu od 103 lanca. Sagradio je 1866. godine veliki magacin za hranu. Iguman Kalonim Đorđević (1883—1891) je opravio obe vodenice i kupio 151,5 lanaca zemlje u vlasništvo manastira.[5] Kada je došlo do zakonske redukcije broja pravoslavnih manastira, bratstvo ukinutog manastira Partoš, naselilo se tu sa svojim inventarom i nadoknadom za izgubljeni posed. Materijalno boljoj situaciji pogodovala je i kupovina prnjavorske zemlje 1782. godine.[6] Kaluđeri su tražili da im car vrati ono što je manastiru pripadalo od davnina. Car ih je obeštetio tako što im je isplaćen pun procenjen iznos imovine - 8896 f. a bez održane licitacije.[2]
Manastirski posed je sada znatno umanjen uplivom države u 20. veku, sa svojim agrarnim reformama. Tako je rumunska država 1921. godine njegov posed od 1230 jutara, svela na 202 jutra zemlje, a aktom posle Drugog svetskog rata, ostalo je svetinji svega desetak hektara. Postojala je u manastirskom prnjavoru (ali i manastiru?) 1905. Srpska zemljoradnička zadruga sa kapitalom od 9282 k. Vodili su je svetovnjaci: predsednik Ljubomir Glavan i poslovođa Miloš J. Bugarski.[7]
Najveći deo manastirskih dragocenosti prenet je u Temišvar, o čega je deo izložen u Muzejskoj zbirci Vladičanskog dvora.
Ignjat Brlić je svom bratu Andriji Torkvatu Brliću pisao iz Temišvara, 14. juna 1859. Opisao je i ovaj manasir, koji naziva namastir Sv. Đurđa. Obišao ga je na prvi dan Duhova sa porodicom Sandić i utisci su bili uzvišeni. Zapisao je da je namastir prekrasan i služi, što se čistote, uredbe, gostoljublja, jela i pića tiče, za uzor svim austrijskim namastirima. Smatrao je da je sve tako lepo namešteno, da bi i cara mogli dočekati. Tada su kaluđeri (3 i 1 arhimandrit) bili Srbi. Narod je vlaški i služilo se na oba jezika. Tada je manastir ležao u šumi, pokraj reke Brzane i može imati do 20.000 forinti dohotka. Vinogradi su mu u Menešu.[8]
Crkva[uredi | uredi izvor]
Sadašnja manastirska crkva u baroknom stilu građena je 1793-1794. godine. Srazmerno je vilika sa dva kubeta, na jednom kubetu se nalazila četiri lepa zvona i sat. Hram je svečano osvećen 29. juna 1794. godine, za vreme igumana Avgustina Petrovića. Zidni živopis je besplatno uradio 1799. godine izvesni ikonopisac Pavle Đurđev iz sela Sv. Đurđa. Njemu su pomagali sinovi Sava i Vlajko te unuk Budiša.[2] Prikazao je između ostalog i seriju likova Srba svetitelja, u kupoli. Iste godine pogođen je bildhauer iz Sombora, Avram Manuilović da rezbari ikonostas, pevnice i vladičanski tron - sve u duhu klasicizma. Ikonostas manastirske crkve Đurđevske crkve oslikao je ikonopisac Jovan Isajlović - Stariji tokom 1803-1804. godine. Bila je to zasluga arhimandrita Pavla Kengelca. Pojedine ikone sa ikonostasa da se naslikaju platili su vernici: Jovan Panajot trgovac iz Temišvara - ikonu Sv. Đurđa, zatim slede darodavci trgovci Sofronije i Đorđe Stefanović iz Temišvara, Jovan Avramović isto, majka igumana Petrovića Magdolna, Aca Živković iz Temišvara, Ćirilo Veselinović isto, Đorđe Mladenović isto, Jovan Laković sudija veliko-kikindski i dr. Na Bogorodičinom tronu je kopija čudotvorne ikone Bogorodice Bezdinske (Vinčanske). Za vreme igumana Stefana Nikolića manastir je podigao i školske zgrade u selu Šenđurcu i prnjavoru Manastiru.
Od starih ikona sreće se "Raspeće Hristovo" iz 1748. godine, koje je platio da se naslika Đorđe Pavla Teodorović. Početkom 20. veka u manastirskoj biblioteci i arhivi čuvani su papiri od 1760. godine, a vredna knjiga srbulja bila je iz 1622. godine.[5] To je "Molitvenik Presvete Bogorodice" iz 1623. godine u koje su molitve upisivali iguman Leontije i Silvester. U istoj knjizi je 1651. godine zapisao iguman Josif da je to njegova svojina.
Manastirsko bratstvo[uredi | uredi izvor]
Poznati su svi nastojatelji i starešine manastirske od 1486. godine. Najstariji poznat iguman bio je Aristarh iz navedene godine. Iguman 1613. godine je Leontije, a Panten 1699-1724. godine. Nekada je u manastirskom bratstvu bilo i po 15 kaluđera. Prilikom popisa 1771. godine, kaže se da ih je tada bilo 12. Najpoznatiji arhimandrit bio je Pavle Kengelac (1763—1843) rodom Kikinđanin, koji se uspešno bavio i književnošću. Za vreme njegovog starešinstva hram je dobio Isajlovićev ikonostas. Nešto kasnije sazidao je manastirsku - Uspensku (1808) i potom Pavlovsku vodicu (1828). Pored Kengelca, vredan pažnje je i arhimandrit Samuilo Maširević, koji će postati srpski Patrijarh. Pretplatnici jedne srpske knjige 1842. godine bili su kaluđeri Sveto Georgijevskog manastira: Teon Bogosavljević namesnik, zatim jeromonasi Panten Jovanović, David Arsenović, Amvrozije Jovanović i đakon Izrailj Zorljenac.[9] U 20. veku broj monaha je bio minimalan, obično je tu nastojatelj i jedan ili dva monaha. Godine 1905. nastojatelj je Stefan Nikolić iguman (od 1891), koji se zamonašio u manastiru Bezdinu 1882. godine, a za igumana proizveden 1901. godine. kao i u drugim manastirima, bilo je malo monaha, a veći deo je bio raspoređen na funkcijama ili parohijama kao administratori. Bilo ih je tako 1905. godine u Hrnjakovu, Stančevu, Lepoglavi, Kraljevcu i Malom Bečkereku. U samom manastirskom sedištu bili su iguman Stefan Nikolić, Serafim Žurković jeromonah namesnik i Nikanor Savić jerođakon.[5] Monaški život u manastiru Sv. Đurđa na Brzavi, ugasio se 1950. godine sa smrću igumana Nikanora Savića. Postojala je tridecenijska pauza svešteničkog administriranja, sve dok 1989. godine tu nije zamonašen i rukoproizveden u čin arhimandrita, umirovljeni protojerej Vojin Paskulović - sa novim imenom Venjamin. Godine 2000. u manastiru je zamonašena mati Evgenija (u stvari Dobrila Stanković), zbog čega je manastir postao ženski, i ona je izvesno vreme tu bila jedini žitelj.
Galerija[uredi | uredi izvor]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ „Manastir Sveti Đurađ - Rođenje Hristovo”. Arhivirano iz originala 25. 7. 2016. g. Pristupljeno 17. 6. 2016.
- ^ a b v g d "Zastava", Novi Sad 1908. godine
- ^ protojerej-stavrofor Miloš Popović: "Versko-crkveni život Srba u rumunskom Banatu", Zrenjanin 2001. godine
- ^ Dušan Popović, S. Matić: "O Banatu i stanovništvu Banata u 17. veku", Sremski Karlovci 1931.
- ^ a b v Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Artuković, Mato (2021). Korespondencija Andrije Torkvata i Ignjta Brlića, knjiga druga, pisma 1857.-1863. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest - Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 200. ISBN 978-953-8102-35-6.
- ^ Hristijan Šmit: "Evstatij ili povest početka Hristjanstva...", prevod sa nemačkog Dimitrije Čobić, Zemun 1842. godine