Mandat za Palestinu

Ne poistovećivati sa Britanskim mandatom nad Palestinom i Emiratom Transjordan, teritorijama kojima se upravlja prema uslovima mandata.

Društvo naroda — Mandat za Palestinu i Transjordanski memorandum
Britanski komandni dokument 1785, od decembra 1922, koji sadrži Mandat za Palestinu i Transjordanski memorandum.
Iako je dokument Mandat za Palestinu pokrivao i Mandatnu Palestinu (od 1920) i Emirat Transjordan (dodat 1921), Transjordan nikada nije bio Mandatne Palestine.
Datum nastanka	sredine 1919 — 22. jul 1922.
Datum stupanja na snagu	29. septembar 1923.
Datum povlačenje	15. maj 1948.
Mesto	Biblioteka Kancelarije UN u Ženevi; ref.: C.529. M.314. 1922. VI.
Potpisnici	Savjet Društva naroda
Svrha	Stvaranje teritorija Mandatne Palestine i Emirata Transjordana

Mandat za Palestinu bio je mandat Društva naroda za britansku upravu teritorijama Palestine i Transjordana, koja je Osmansko carstvo ustupilo nakon završetka Prvog svjetskog rata 1918. godine. Mandant je dodijeljen Britaniji na konferenciji u San Remu u aprilu 1920, nakon ustupka Francuske u sporazumu Klemanso — Lojd Džordž iz 1918. na prethodno dogovorenu „međunarodnu upravu” Palestine prema sporazumu Sajks—Piko. Transjordanu je dodata mandatu nakon što su Francuzi srušili Arapsko kraljevstvo u Damasku u Francusko-sirijskom ratu. Građanska uprava počela je u Palestini i Transjordanu u julu 1920, odnosno u aprilu 1921, a mandat je bio na snazi od 29. septembra 1923. do 15. maja 1948. i do 25. maja 1946. godine.

Mandatni dokument je zasnovan na članu 22. Povelje Društva naroda od 28. juna 1919. i Rezoluciji Vrhovnog savjeta Glavnih savezničkih sila iz San Rema od 25. aprila 1920. godine. Cilj mandata nad bivšim teritorijama Osmanskog carstva bio je da se obezbjede „administrativni savjeti i mandatarova pomoć sve dok ne budu u mogućnosti da budu samostalne.” Granica između Palestine i Transjordana je dogovorena u konačnom mandatnom dokumentu, a približna sjeverna granica sa francuskim Mandatom za Siriju i Liban dogovorena je sporazumom Pole—Njukomb od 23. decembra 1920. godine.

U Palestini, Mandat je od Britanije zahtijevao da sprovede Balforovu deklaraciju stvaranja „nacionalnog ognjišta u Palestini za jevrejski narod” zajedno sa palestinskim Arapima, koji su činili ogromnu većinu mjesnog stanovništva; ovaj i drugi zahtjev se, međutim, ne bi odnosio na poseban arapski emirat koji je trebalo uspostaviti u Transjordanu. Britanci su kontrolisali Palestinu skoro tri decenije, nadgledajući niz protesta, nereda i pobuna između jevrejske i palestinske arapske zajednice. Tokom Mandata, u ovoj oblasti su se pojavila dva nacionalistička pokreta: jevrejski i palestinski arapski. Međuetnički sukob u Mandatnoj Palestini na kraju je doveo do arapske pobune u Palestini od 1936. do 1939. i do jevrejske pobune u Mandatnoj Palestini od 1944. do 1948. godine. Plan Ujedinjenih nacija o podjeli Palestine donijet je 29. novembra 1947; predviđao je stvaranje odvojene arapske i jevrejske države koja bi djelovale pod ekonomskim savezom, dok bi Jerusalim prešao pod starateljstvo UN. Dvije sedmice kasnije, kolonijalni sekretar Artur Krič Džons objavio je da će Britanski mandat prestati 15. maja 1948. godine. Posljednjeg dana Mandata, jevrejska zajednica je objavila Deklaraciju o proglašenju Države Izrael. Nakon propasti Plana UN o podjeli Palestine, Palestinski rat od 1947. do 1949. završio se podjelom Mandatne Palestine između Izraela, jordanske aneksije Zapadne obale i egipatskog Svepalestinskog protektorata u Pojasu Gaze.

Transjordan je dodat mandatu nakon Kairske konferencije u martu 1921, na kojoj je dogovoreno da Abdulah ibn Husein upravlja teritorijom pod okriljem Palestinskog mandata. Od kraja rata njom je iz Damaska upravljala zajednička Arapsko-britanska vojna uprava predvođena Abdulahovim mlađim bratom Fejsalom, a zatim je postala ničija zemlja nakon što su Francuzi porazili Fejsalovu vojsku u julu 1920. i Britanci su u početku namjeravali da izbjegnu definitivnu vezu sa Palestinom. Dodavanje Transjordana dobilo je pravni oblik 21. marta 1921, kada su Britanci uključili član 25. u Palestinski mandat. Član 25. je sproveden preko Transjordanskog memoranduma od 16. septembra 1922, kojim je uspostavljena posebna „Uprava Transjordana” za primjenu Mandata pod opštim nadzorom Velike Britanije. U aprilu 1923, pet mjeseci prije nego što je mandat stupio na snagu, Britanija je objavila svoju namjeru da prizna „nezavisnu vladu” u Transjordanu; ova autonomija se dodatno povećala prema sporazumu od 20. februara 1928, a država je stekla potpunu nezavisnost Londonskim ugovorom od 22. marta 1946. godine.

Pozadina

Posvjećenost jevrejskom narodu: Balforova deklaracija

Glavni članak: Balforova deklaracija

Palestina i Transjordan na etnografskoj karti britanske vlade iz 1910. godine.

Neposredno nakon britanske objave rata Osmanskom carstvu u novembru 1914, britanski ratni kabinet je uzeo u razmatranje budućnost Palestine (tadašnje osmanske regije sa malobrojnom jevrejskom zajednicom). Do kraja 1917, uoči Balforove deklaracije, širi rat je zapao u ćorsokak. Dva britanska saveznika nisu bila u potpunosti uključena, Sjedinjene Države će tek u budućnosti pretrpjeti žrtve, dok je Rusija bila usred Oktobarske revolucije. Zastoj u južnoj Palestini prekinut je bitkom kod Berševe 31. oktobra 1917. godine. Objavljivanje Balforove deklaracije odobreno je 31. oktobra; u raspravi u Kabinetu koja je prethodila objavljivanju primjećene su koristi od propagande među jevrejskom zajednicom širom svijeta za savezničke ratne napore.

Britanska vlada je 2. novembra 1917. izdala Deklaraciju, javni izjavu kojom je najavila podršku uspostavljanju „nacionalnog ognjišta u Palestini za jevrejski narod”. Uvodne riječi deklaracije predstavljale su prvi javni izraz podrške jedne velike sile cionizmu. Izraz „nacionalno ognjište” nije imalo presedan u međunarodnom pravu i namjerno je bilo neodređeno u pogledu da li se razmišlja o jevrejskoj državi. Predviđene granice Palestine nisu bile određene, a britanska vlada je kasnije potvrdila da riječi „u Palestini” znače da jevrejsko nacionalnog ognjište nije namjeravalo da pokrije cijelu Palestinu. Druga polovina deklaracije dodata je kako bi se zadovoljili protivnici te politike, koji su rekli da bi u suprotnom prejudicirala položaj mjesnog stanovništva Palestine i podstakla antisemitizam širom svijeta (prema riječima predsjednika Združenog komiteta, Dejvida L. Aleksandera i Kloda Montefjera u pismu Tajsmu) „žigosanjem Jevreja kao stranaca u njihovim rodnim zemljama.” Deklaracija je pozvala na očuvanje građanskih i religijskih prava palestinskih Arapa, koji su činili ogromnu većinu stanovništva, kao i prava jevrejskih zajednica u bilo kojoj drugoj zemlji.

Balforova deklaracija je naknadno ugrađena u Mandat za Palestinu kako bi deklaracija stupila na snagu. Za razliku od same deklaracije, Mandat je bio pravo obavezujući za britansku vladu.

Posvjećenost arapskom narodu: Prepiska Makmagon—Husein

Glavni članak: Prepiska Makmagon—Husein

Karta britanske vlade koja ilustruje teritorijalne pregovore sa šerifom Meke.

Karta koju su potpisali Sajks i Piko, priložena u zvaničnoj Anglofrancuskoj prepisci.

Između jula 1915. i marta 1916. razmjenjen je niz od deset pisama između šerifa Huseina ibn Alija, glave Hašimita koji su vladali Hidžazom kao vazali skroz cio milenijum, i potpukovnika ser Henrija Makmagona, britanskog vojnog komesara za Egipat. U pismima — naročito onom od 24. oktobra 1915 — britanska vlada se složila da prizna arapsku nezavisnost nakon rata, ali da šerif Meke pokrene arapsku pobunu protiv Osmanskog carstva. Iako je postojala određena vojna vrijednost u arapskom ljudstvu i mjesnom znanju uz Britansku armiju, osnovni razlog za dogovor bio je suprotstavljanja osmanskom proglašenju džihada („svetog rata”) saveznicima, ali i da bi se stekla podrška 70 miliona muslimana u Britanskoj Indiji (naročito onih u Indijskoj armiji, koja je bila raspoređena na svim glavnim ratištima).

Područje arapske nezavisnosti određeno je kao „u ograničenjima i granicama koje je predložio šerif Meke”, sa izuzetkom priobalnom područja koje leži zapadno od „kaza Damask, Homs, Hama i Alepo”; oprečna tumačenja ovog opisa izazvala su velike kontroverze u narednim godinama. Poseban spor, koji traje i danas, bio je da li je Palestina bio priobalnog izuzetka. Na Pariskoj mirovnoj konferenciji 1919, britanski premijer Dejvid Lojd Džordž je rekao svom francuskom kolegi Žoržu Klemansou i drugim saveznicima da je prepiska Makmagon—Husein ugovorna obaveza.

Posvjećenost Francuzima: Sporazum Sajks—Piko

Glavni članak: Sporazum Sajks—Piko

Optilike istovremeno, potpisan je još jedan tajni ugovor između Ujedinjenog Kraljevstva i Francuske (uz saglasnost Rusije i Italije) da bi se odradile njihove obostrano dogovorene sfere uticaja i kontrole u eventualnoj podjeli Osmanskog carstva. Primarni pregovori koji su doveli do sporazuma održani su između 23. novembra 1915. i 3. januara 1916; 3. januara britanski diplomata Mark Sajks i njegov francuski kolega Fransoa Žorž-Piko parafirali su dogovoreni memorandum. Sporazum su ratifikovale njihove vlade 9. i 16. maja 1916. godine. Sporazum je dodijelio Ujedinjenom Kraljevstvu kontrolu nad današnjim južnim Izraelom i Palestinom, Jordanom i južnim Irakom, kao i dodatno malo područje oko luke Haifa i Akra, koji bi se omogućio pristup Sredozemlju. Palestina, sa manjim granicama nego kasnije Mandatna Palestina, trebala je da potpadne pod „međunarodnu upravu”. Sporazum je prvobitno korišćen kao osnova za Anglo-francuski modus vivendi iz 1918, koji je osigurao okvir za Upravu okupirane neprijateljske teritorije na Levantu.

Posvjećenost Društvu naroda: mandatni sistem

Glavni članak: Mandat Društva naroda

Mandatni sistem je uspostavljen kao „sveto povjerenje civilizacije” prema članu 22. poglavlja I (Pakt Društva naroda) Versajskog ugovora.

Mandantni sistem je stvoren nakon Prvog svjetskog rata kao kompromis između ideala Vudroa Vilsona o samoopredjeljenju, iznijetog u njegovom govoru Četrnaest tačaka u januaru 1918. i želje evropskog sila za širenjem svojih imperija. Osnovan je u skladu sa članom 22. Pakta Društva naroda, koji je zaključen 28. jula 1919. kao poglavlje I |Versajskog sporazuma, a stupio je na snagu 10. januara 1920. sa ostatkom sporazuma. Član 22. napisan je dva mjeseca prije potpisivanja mirovnog sporazuma, prije nego što je tačno dogovoreno koje će zajednice, narodi ili teritorije biti obuhvaćene trijema vrsta mandata iz podparagrafa 4, 5. i 6 — klasa A „ranije pripadalo Turskom carstvu” ili klasa B „centralna Afrika” i klasa C „jugozapadna Afrika i određena Južnopacifička ostrva”. Sporazum je potpisan, a mirovna konferencija je prekinuta prije nego što je donijeta zvanična odluka.

Dva vladajuća principa činila su jezgro mandatnog sistema: nepripajanje teritorije i njena administracija kao „sveto povjerenje civilizacije” za razvoj teritorije u korist domaćeg stanovništva. Mandatni sistem se suštinski razlikovao od protektoratnog sistema koji mu je prethodio, po tome što je obaveze mandatne vlasti prema stanovništvu teritorije nadgledala treća strana — Društvo naroda. Mandati su trebali djelovati kao pravni instrumenti koji sadrže međunarodno dogovorene uslove za upravljanje određenim teritorija poslije Prvog svjetskog rata u ime Društva naroda. Imali su prirodu ugovora i ustava, koji su sadržali klauzule o manjinskim pravima koje su predviđale pravo na peticiju i suđenje pred Svjetskim sudom.

Proces uspostavljanja mandata sastojao se od dvije etape: formalnog uklanjanja suvereniteta države koja je prethodno kontrolisala teritoriju, nakon čega je uslijedio prenos obaveznih ovlašćenja na pojedine države među savezničkim silama. Prema sjednici Savjeta Društva naroda u avgustu 1920, „nacrti mandata koje su usvojile savezničke i pridružene sile neće biti konačni sve dok ih Društvo ne razmotri i odobri… pravni naziv koji nosi obavezna sila mora biti dvostruki: jedan od glavnih sila, a drugi dodijeljen od Društva naroda.” Za uspostavljanje mandata bila su potrebna tri koraka: „(1) Glavne savezničke i pridružene sile dodjeljuju mandat jednoj od svojih sila ili trećoj sili; (2) glavne sile zvanično obavještavaju savjet Društva naroda da je određena vlast obavezna za jednu određenu teritoriju; i (3) savjet Društva naroda zvanično prima na znanje imenovanje mandatne vlasti i obavještava nju da [savjet] smatra da mu je dodijeljen mandat, i istovremeno ga obavještava o uslovima mandata, nakon što se utvrdi da li su u skladu sa odredbama pakta.”

Dodjeljivanje Britaniji

Palestina

Memorandum Forin ofisa iz januara 1919. kojim se utvrđuju granice Palestine za Istočni odbor Britanskog ratnog kabineta prije Pariske mirovne konferencije.

Rasprave o dodjeljivanju kontrole nad regijom počele su odmah po završetku rata i nastavljene na Pariskoj konferenciji u januaru i Londonskoj konferenciji u februaru 1920, a dodjeljivanje je izvršeno na Sanremskoj konferenciji u aprilu 1920. godine. Saveznički Vrhovni savjet je dodijelio mandate za Palestinu i Mesopotamiju Britaniji, a mandate za Siriju i Liban Francuskoj.

U iščekivanju mirovne konferencije, Britanci su osmislili „Šerifsko rješenje” kako bi „ispravili sav zaplet” njihovih raznih ratnih obaveza. Time je predloženo da tri sina šerifa Huseina — koji je tada postao kralj Hidžaza, a njegovi sinovi emiri (prinčevi) — budu postavljeni kao kraljevi novostvorenih zemalja širom regije dogovorenih između Makmahona i Husein 1915. godine. Hašimitsku delegaciju na Pariskoj konferenciji, koju je predvodio Huseinov treći sin emir Fejsal, Britanci su pozvali kao predstavnike Arapa; oni su željeli da Palestina bude dio predložene Arapske države, a koje su ovaj zahtjev izmijenili u Arapska država pod britanskim mandatom. Delegacija je dala dvije početne izjave na mirovnoj konferenciji. Memorandum od 1. januara 1919. pominje cilj „da na kraju ujedine Arape u jednu naciju”, definišući arapske regije „od linije Aleksandreta — Persija prema jugu do Indijskog okeana”. Memorandum od 29. januara previđa da su od „linije Aleksandreta — Dijarbakir južno do Indijskog okeana” (sa granicama bilo koje nove države), „pitanja za dogovor između nas, nakon što se utvrde želje njihovih stanovnika”, u osvrtu na politiku samoopredjeljenja Vudroa Vilsona. U svom izlaganju od 6. februara 1919. na Pariskoj konferenciji, Fejsal (u Huseinovo ime) tražio je arapsku nezavisnost ili barem pravo da odaberu mandatara. Hašimiti su se borili sa Britancima tokom rata i dobijali su godišnju subvenciju od Britanije; prema povjerljivom dodatku izvještaju komisije King—Krejn iz avgusta 1919, „Francuzi negoduju što su Englezi emiru Fejsalu uplatili veliku mjesečnu subvenciju, za koju tvrde da pokriva mnoštvo mita i omogućava Britancima da se odupru i imaju čiste ruke, dok arapski agenti rade prljave poslove u njihovom interesu”.

Delegacija Cionističke organizacije na mirovnoj konferenciji, koju je predvodio Haim Vajcman, jedan od pokretača Balfurove deklaracije, takođe je zatražila britanski mandat, potvrđujući „istorijsku titulu jevrejskog naroda u Palestini”. U povjerljivom dodatku izvještaju komisije King—Krejn navedeno je da su „Jevreji jasno za Britaniju kao obaveznu vlast, zbog Balfurove deklaracije”. Cionisti su se sastali sa Fejsalom dvije sedmice prije početka konferencije kako bi riješili međusobne nesuglasice; ishod je bio sporazum Fejsal—Vajcman, potpisan 3. januara 1919. godine. Zajedno sa pismom koje je napisao T. E. Lavrens u Fejsalovo ime Feliksu Frankfurteru u martu 1919, cionistička delegacije je koristila sporazum da argumentuje da su njihovi planovi za Palestinu prethodno imali odobrenje Arapa; međutim, cionisti su izostavili Fejsolovom rukom napisano upozorenje da je sporazum uslovljen time da Palestina bude unutar oblasti arapske nezavisnosti.

Francuzi su privatno ustupili Palestinu i Mosul Britancima u amandmanu na sporazum Sajks—Piko iz decembra 1918; amandman je finalizovan na sastanku u Dovilu u septembru 1919. godine. Pitanja su potvrđena na Sanremskoj konferenciji, koja je formalno dodijelila mandat za Palestinu Ujedinjenom Kraljevstvu prema članku 22. Pakta Društva naroda. Iako je Francuska zahtijevala nastavak religijskog protektorata u Palestini, tome su se protivile Italija i Velika Britanija. Francuska je izgubila religijski protektorat, ali je, zahvaljujući Svetoj stolici, nastavila da uživa liturgijske počasti u Mandatnoj Palestini do 1924. (kada su počasti ukinute). Kao što je Vajcman izvijestio svojim kolegama iz Cionističke organizacije u Londonu u maju 1920, granice mandatnih teritorija nisu određene u San Remu i „odredile bi ih Glavne savezničke sile” u kasnijoj fazi.

Dodavanje Transjordna

Vidi još: Šerifsko rješenje, Međuvlašće (Transjordan) i Abdulahov dolazak u Transjordan

Prvobitno Šerifsko rješenje, ilustrovano na karti koju je T. E. Lorens predočio Istočnom odboru Ratnog kabineta u novembru 1918, zamijenjeno je politikom dogovorenom na Kairskoj konferenciji u martu 1921. godine.

Prema uslovima prepiske Makmahon—Husein iz 1915. i sporazuma Sajks—Piko iz 1916, Transjordan je trebao da postane dio arapske države ili konfederacije arapskih država. Britanske snage su se povukle u proljeće 1918. iz Transjordana nakon njihovog prvog i drugog napada na tu teritoriju, ukazujući na njihove političke ideje o budućnosti teritorije; namjeravali su da to područje postane dio arapske sirijske države. Britanci su potom nanijeli poraz osmanskim snagama u Transjordanu krajem septembra 1918, samo nekoliko sedmica prije sveukupne predaje Osmanskog carstva.

Transjordan se nije pominjao tokom rasprava u San Remu 1920, na kojima je dodijeljen Mandat za Palestinu. Britanije i Francuska su se složile da će istočna granica Palestine biti rijeka Jordan, kako je navedeno u sporazumu Sajks—Piko. Iste godine su iz britanske vlade izašla dva principa. Prema prvom palestinska vlada se neće prostirati istočno od Jordana; prema drugom bio je vladin izbor — iako sporan — tumačenje prepiske Makmahon—Husein, kojom je predloženo da Transjordan bude uključen u oblast „arapske nezavisnosti” (isključujući Palestinu).

Proglas Herberta Semjuela u Saltu 21. avgusta 1920. u dvorištu Katoličke crkve Uznesenja Gospe. Semjuel je nekoliko dana kasnije opomenuo Kerzona, koji je rekao: „Nema govora o uspostavljanju bilo kakve britanske administracije u toj oblasti”.

Što se tiče Fejsalove Arapske kraljevine Sirije, Francuzi su nakon bitke kod Majsaluna 23. aprila 1920. uklonili novoproglašenu nacionalističku vladu Hašima el Atasija i protjerali kralja Fejsala iz Sirije. Francuzi su nakon bitke formirali novu Državu Damask i uzdržavali se od proširenja svoje vladavine na južni dio Fejsalovog domena; Transjordan je jedno vrijeme postao ničija zemlja ili, kako je Semjuel rekao, „politički zapuštena”.

Ovdje je bilo nekoliko pritužbi da politička situacija nije dovoljno jasno razrađena, da nisu pomenuta pitanja o Mandatu i granicama. Mandat je objavljen i sada se ne može mijenjati s jednim izuzetkom, koji ću sada objasniti. Transjordan, koji je u prvom nacrtu Mandata bio izvan okvira Mandata, sada je uključen. Član 25. Mandata koji sada leži pred Društvom naroda sadrži ovu odredbu. Time je, gospodine de Lijem, odgovoreno na pitanje istočnih granica. Pitanje će dobiti još bolji odgovor kada Cisjordan bude toliko pun da se prelije u Transjordan. Sjeverna granica je i dalje nezadovoljavajuća. Dali smo sve izjave, iznijeli smo sve argumente i britanska vlada je uradila sve vezano za to. Nismo dobili ono što smo tražili i žalim što moram da vam ovo kažem. Jedino što smo dobili jeste ustupak da nam se dozvoli glas u raspravi o pravima na vodu. I sada, prije samo sedmicu, kada je administracija u Palestini, pod pritiskom nekoliko vojnika, htjela da promijeni naše granice, najoštrije smo protestvovali i potvrdili granicu na linijama koje su dogovorene. To nije zadovoljavajuće, ali sa snagama kojima raspolažemo ništa drugo se ne može postići. Tako je i sa Mandatom.
— Govor predsjednika Cionističke organizacije Hajmana Vajcmana

Kongres sa zadovoljstvom konstatuje da Transjordan, koji je jevrejski narod oduvijek smatrao sastavnim dijelom Zemlje Izrael, treba ponovo da budu uključen u mandatnu teritoriju Palestinu. Kongres žali što pitanje sjeverne granice Zemlje Izrael, uprkos svim naporima izvršne vlasti, još nije dobilo zadovoljavajuće rješenje.
— Deklaracija Kongresa, III. Granice.

Izvodi koji se odnose na uključenje Transjordana u Mandat sa 12. Cionističkog kongresa od 1. do 14. septembra 1921, prvog nakon Balfurove deklaracije. Član 25. je predstavljen kao cionistička pobjeda, uprkos njegovoj namjeri da isključi Transjordan iz jevrejskog nacionalnog ognjišta, što do tada nije objavljeno.

Poslije francuske okupacije, Britanci su odjednom poželjeli da saznaju „šta je ’Sirija’ za koju su Francuzi dobili mandat u San Remu?” i „da li obuhvata Transjordan?”. Britanski ministar inostranih poslova lord Kerzon je na kraju odlučio da ne obuhvata; Transjordan bi ostao nezavisan, ali u bliskim odnosima sa Palestinom. Kerzon je 6. avgusta 1920. pisao novoimenovanom visokom komesaru Herbertu Semjuelu o Transjordanu: „Predlažem da odmah date do znanja da u oblasti južno od linije Sajks—Piko nećemo priznati francusku vlast i da je naša politika da ova oblast bude nezavisna, ali u najbližim odnosima sa Palestinom.” Semjuel je odogovorio Kerzonu: „Poslije pada Damaska prije dvije sedmice… šeici i plemena istočno od Jordana, potpuno nezadovoljni Šerifskom vladom, najvjerovatnije će prihvatiti oživljavanje”, i zatražio da se dijelovi Transjordana stave neposredno pod njegovu administrativnu kontrolu. Dvije sedmice kasnije, 21. avgusta, Semjuel je posjedio Transjordan bez odobrenja Londona; na sastanku 600 vođa u Saltu, najavio je nezavisnost oblasti od Damaska i njenu apsorpciju u mandat (predlažući da se prećutnom kapitulacijom učetvorostruči oblast pod njegovom kontrolom). Semjuel je uvjerio svoju publiku da Transjordan neće biti spojen sa Palestinom. Kerzon je bio u procesu smanjenja britanskih vojnih troškova i nije bio voljan da posveti značajne resurse oblasti za koju se smatralo da ima marginalnu stratešku vrijednost. Odmah je odbacio Semjuelov postupak i poslao (preko Forin ofisa) ponavljanje svojih instrukcija da se minimizira obim britanskog angažmana u toj oblasti: „Nema govora o uspostavljanju bilo kakve britanske administracije u toj oblasti”. Krajem septembra 1920, Kerzon je dao instrukcije pomoćniku sekretara Ministarstva inostranih poslova Robertu Vansitartu da ostavi istočnu granicu Palestine nedefinisanu i izbjegne „bilo kakvu definisanu vezu” između Transjordana i Palestine, kako bi ostavio otvoren put arapskoj vladi u Transjordanu. Kerzon je kasnije u februaru 1921. napisao: „Veoma sam zabrinut za Transjordan… ser H. Semjuel to želi kao aneks Palestine i izlaz za Jevreje. Evo mene kao njegovog protivnika.” Abdulah, brat nedavnog svrgnutog kralja Fejsala, umarširao je u Maan predvodeći od 300 do 2000 vojnika 21. novembra 1920. godine. Od tada do kraja marta 1921, Abdulahova vojska je okupirala čitav Transjordan uz određenu mjesnu podršku i bez britanskog protivljenja.

Britanski memorandum od 12. marta 1921. koji objašnjava situaciju u Transjordanu: „Vladi Njegovog Veličanstva je povjeren Mandat za ’Palestinu’. Ako žele da ostvare svoje pravo na Transjordan i izbjegnu podizanje pravnog statusa tog područja sa drugim silama, to mogu učiniti samo pod pretpostavkom da Transjordan čini dio područja koje pokriva Palestinski mandat. U nedostatku ove pretpostavke, Transjordan bi, prema članu 132. Sevrskog ugovora, bio ostavljen na raspolaganje glavnim savezničkim silama.” Od 12. do 25. marta 1921. britanska vlada je formulisala uključenje Transjordana u mandat.

Britanski memorandum od 25. marta 1921. koji objašnjava situaciju u Transjordanu: Pod pretpostavkom da je… odredba na neki način napravljena u konačnim političkim aranžmanima u vezi sa Transjordanom za njeno uključivanje unutar granica Palestine kako je na kraju utvrđeno, ali pod oblikom uprave koji se razlikuje od palestinskog, koliko god nepoželjno bilo da sama Vlada Njegovog Veličanstva predlaže izmjene mandata u ovoj fazi, bili su skloni da smatraju da bi, ukoliko bi ’A’ mandati došli na razmatranje u Savjetu Društva, u ovom slučaju bilo mudro predložiti tom tijelu ubacivanje… poslije člana 24. Palestinskog mandata…”

Kairsku konferenciju sazvao je 12. marta 1921. Vinston Čerčil, tadašnji britanski sekretar za kolonije, i trajala je do 30. marta. Postojala je namjera da se odobri aranžman kojim bi Transjordan bio dodat Palestinskom mandatu, sa Abdulahom kao emirom pod nadležnošću Visokog komesara i pod uslovom da se odredbe Jevrejskog nacionalnog ognjišta iz Palestinskog mandata tamo ne primjenjuju. Prvog dana konferencije, Bliskoistočno odjeljenje Kancelarije za kolonije je u memorandumu predstavilo situaciju Transjordana. Pravni savjetnici Ministarstva inostranih poslova i Kancelarije za kolonije odlučili su 21. marta 1921. da uvedu član 25. u Palestinski mandat, što bi omogućilo dodavanje Transjordana.

Izrada nacrta

Predviđena obavezna ovlašćenja bila su potrebna da bi se podnijela pismena izjava Društvu naroda tokom Pariske konferencije sa prijedlogom pravila uprave u mandatnim oblastima. Izrada nacrta Palestinskog mandata počela je mnogo prije nego što je formalno dodijeljen u San Remu u aprilu 1920, pošto je nakon završetka rata bilo očigledno da je Britanija favorizovana sila u regionu. Mandat je imao više nacrta: cionistički prijedlozi iz februara 1919. mirovnoj konferenciji; „kompromisni” nacrt između Britanaca i cionista iz decembra 1919; nacrt iz juna 1920. nakon Kerzonovog „razvodnjavanja”, a nacrt iz decembra 1920. dostavljen je Društvu naroda na komentar.

1919: Početne cionističko-britanske diskusije

U proljeće 1919. stručnjaci britanske delegacije na mirovnoj konferenciji u Parizu otvorili su neformalne razgovore sa predstavnicima Cionističke organizacije o nacrtu Mandata za Palestinu. U izradi nacrta i diskusiji u Parizu, dr Vajcman i gospodin Sokolov dobili su dragocjenu pomoć od američke cionističke delegacije. Krajem 1919. britanska delegacije se vratila u London i kako je tokom dugotrajnih pregovora dr Vajcman često bio neizbježno odsutan u Palestini, a gospodin Sokolov u Parizu, posao je neko vrijeme obavljao privremeni politički odbor, čiji su prvi članovi bili ser (tada gospodin) Semjuel, dr Jakobson, dr Fajvel, mr Saker (iz The Manchester Guardian), mr Landman i mr Ben Kohen. Saker, Stajn i Ben Kohen formirali su specijalno za pitanja Mandata i granica. Nacrte za mandat su za cionističke vođe pripremili profesor Frankfurter i gospodin Gans. Nakon konsultacija sa različitim članovima Akcionog odbora i palestinskim [jevrejskim] delegatima koji su tada bili u Parizu, ovi prijedlozi su predati britanskoj delegaciji i uglavnom su sadržani u prvom probnom nacrtu, od 15. jul 1919. godine.
— Politički izvještaj, 2. Pregovori o Palestinskom mandatu, 1919—1921.

Izvodi koji se odnose na stvaranje prvog potpunog nacrta Mandata za Palestinu, iz izvještaja Cionističke organizacije iz septembra 1921. sa 12. cionističkog kongresa, prvog nakon Balfurove deklaracije.

O cionističkom prijedlogu mirovne konferencije iz februara 1919. tada se nije raspravljalo, pošto su razgovori saveznika bili usmjereni na drugo mjesto. Tek u julu 1919. počeli su neposredni pregovori između britanskog Forin ofisa i cionista, nakon što su Britanci izradili pun nacrt mandata. Britanski nacrt je sadržao 29 članova, u poređenju sa pet članova cionističkog prijedloga. Međutim, Izvještaj Cionističke organizacije navodi da je Cionistička organizacija predstavila nacrt Britancima 15. jula 1919. godine.

Balfur je ovlastio diplomatskog sekretara Erika Forbsa Adama da započne pregovore sa Cionističke organizacije. Sa cionističke strane, izradu nacrta je vodio Ben Koen u ime Vajcman, Feliksa Frankfurtera i drugih cionističkih vođa. Do decembra 1919. pregovarali su o „kompromisnom” nacrtu.

1920: Kerzonovi pregovori

Nacrt mandata, objavljen u Cmd. 1176, predao lord Balfur 7. decembra 1920. generalnom sekretarijatu Društva naroda na odobrenje Savjetu Društva naroda. Promjene između decembra 1920. i jula 1922. bile su prvenstveno usmjerena na zaštitu svetih mjesta (članovi 14. i 21.) i dodavanje Transjordana (član 25.).

Iako je Kerzon preuzeo od Balfura u oktobru, nije igrao nikakvu aktivnu ulogu u izradi nacrta sve do sredine marta. Izraelski istoričar Dvorah Barzilej Jegar pominje da mu je poslata kopija decembarskog nacrta i komentariše, „… Arapi su poprilično zaboravljeni…”. Kada je Kerzon primio nacrt od 15. marta 1920, bio je „daleko kritičniji” i prigovorio je „… formulacijama koje bi implicirale priznanje bilo kakvih zakonskih prava…” (npr. da bi britanska vlada bila „odgovorna za stavljanje Palestine u političke, administrativne i ekonomske uslove koji će obezbjediti uspostavljanje jevrejskog nacionalnog ognjišta i razvoj samoupravnog Komonvelta…”). Kerzon je insistirao na reviziji sve dok nacrtom od 10. juna nisu uklonjene sve njegove primjedbe; paragraf koji priznaje istorijsku vezu jevrejskog naroda sa Palestinom je uklonjen iz preambule, a „razvoj samoupravnog Komonvelta” je zamijenjen sa „razvoja samoupravnih institucija”. Izostavljeno je „priznanje uspostavljanje jevrejskog nacionalnog ognjišta kao vodećeg principa u izvršenju Mandata”.

Nakon oštrog prigovora na predložene izmjene, izjava o istorijskim vezama Jevreja sa Palestinom je ponovo ugrađena u Mandat decembra 1920. godine. Nacrt je dostavljen Društvu naroda 7. decembra 1920, a objavljen je u Times 3. februara 1921. godine.

1921: Član o Transjordanu

Uključivanje člana 25. odobrio je Kerzon 31. marta 1921, a revidirani konačni nacrt mandata je proslijeđen Društva naroda 22. jula 1922. godine. Član 25. dozvoljavao mandatoru da „odloži ili obustavi primjenu onih odredaba mandata koje smatra neprimjenljivim na postojeće mjesne uslove” u toj regiji. Konačni tekst Mandata uključuje član 25, koji kaže:

Na teritorijama koje se nalaze između [rijeke] Jordana i istočne granice Palestine, kako je konačno utvrđeno, Mandatar će imati pravo, uz saglasnost Savjeta Društva naroda, da odoži ili obustavi primjenu onih odredaba ovog mandata koje smatra neprimjenljivim na postojeće mjesne uslove, i da donese takve odredbe za upravu teritorijama koje smatra odgovarajućim za te uslove.

Novi član je imao za cilj da omogući Britaniji „da uspostavi arapsku administraciju i da na neodređeno vrijeme zadrži primjenu onih klauzula mandata koje se odnose na uspostavljanje Nacionalnog ognjišta za Jevreje”, kako je objašnjeno u pismu Kancelarije za kolonije od tri dana kasnije. Time su stvorene dvije administrativne oblasti — Palestina, pod neposrednom britanskom vlašću, i samoupravni Emirat Transjordan, pod vlašću Hašimita — u skladu sa izmjenjenim tumačenjima prepiske Makmahon—Husein od strane britanske vlade iz 1915. godine. Na diskusijama u Jerusaliu 28. marta, Čerčil je predložio svoj plan Abdulahu, po kojem bi Transjordan bio primljen u mandatorno područje kao arapske zemlja zasebna od Palestine i da bude (u početku šest mjeseci) pod nominalnom vlašću emira Abdulaha. Čerčil je rekao da Transjordan neće biti dio jevrejskog nacionalnog ognjišta, koje će biti uspostavljeno zapadno od rijeke Jordan:

Transjordanija ne bi bila uključena u sadašnji administrativni sistem Palestine, pa se stoga cionističke klauzule mandata ne bi primjenjivale. Hebrejski ne bi postao službeni jezik u Transjordaniji i ne bi se očekivalo od mjesne vlade da usvoji bilo kakve mjere za promovisanje imigracije i kolonizacije Jevreja.

Abdulahovo šestomjesečno suđenje je produženo, a od narednog ljeta je počeo da izražava svoje nestrpljenje zbog nedostatka formalne potvrde.

1921—1922: Pokušaj miješanja palestinskih Arapa

{{{annotations}}}

Izvještaj The New York Times od 31. avgusta 1921. o poruci Sirijsko-palestinskog kongresa upućenoj Društvu naroda „o želji sirijskog i palestinskog stanovništva za potpunom nezavisnošću od svake sile”.

Izrada nacrta je sprovedena bez učešća Arapa, uprkos činjenici da je njihovo neslaganja sa Balfurovom deklaracijom bilo dobro poznato. Palestinska politička opozicija počela je da se organizuje 1919. u vidu Palestinskog arapskog kongresa, koji je obrazovan od mjesnih Muslimansko-hrišćanskih udruženja. U martu 1921, novi britanski sekretar za kolonije Vinston Čerčil stigao je u regiju kako bi obrazovao britansku politiku na terenu na Kairskoj konferenciji. Vođa Palestinskog kongresa Musa el Husajni pokušao je da predstavni stavove Izvršnog odbora u Kairu i Jerusalimu, je oba puta odbijen. Četvrti Palestinski arapski kongres poslao je u ljeto 1921. delegaciju koju je predvodio El Husajni u London kako bi pregovarala u ime muslimanskog i hrišćanskog stanovništva. Na putu je delegacija održala sastanke sa papom rimskim Benediktom XV i diplomatama iz Društva naroda u Ženevi (gdje su se susreli i sa Balfurom, koji nije bio zainteresovan). U Londonu su imali tri sastanka sa Vinsotonom Čerčilom na kojima su pozvali na preispitivanje Balfurove deklaracije, ukidanje politike Jevrejskog nacionalnog ognjišta, prekid imigracije Jevreja i da se Palestine ne odvaja od svojih susjeda. Svi njihovi zahtjevi su odbačeni, iako su dobili ohrabrenje od nekoliko konzervativnih parlamentaraca.

El Husajni je predvodio delegaciju 1922. u Ankari, a zatim na Lozanskoj konferenciji, gdje je (poslije pobjede Turskog nacionalnog pokreta u Grčko-turskom ratu) trebalo ponovo da se pregovara o Sevrskom sporazumu. Palestinska delegacije se nadala da će uz tursku podršku moći da izostave Balfurovu deklaraciju i mandatnu politiku iz novog sporazuma. Delegacija se sastala sa glavnim turskim pregovaračem, Ismet-pašom, koji je obećao da će „Turska insistirati na arapskom pravu na samoopredjeljenje i… palestinskoj delegaciji treba dozvoliti da se obrati na konferenciji”; međutim, izbjegavao je dalje sastanke i drugi članovi turske delegacije su jasno rekli da namjeravaju da „prihvate status kvo poslije Prvog svjetskog rata”. Tokom pregovora, Ismet-paša je odbio da prizna ili prihvati mandate; iako nisu pomenuti u konačnom sporazumu, to nije imalo uticaja na sprovođenje mandatne politike pokrenute tri godine ranije.

1922: Konačni amandmani

Svaka od glavnih savezničkih sila je učestvovala u izradi predloženih mandaa, iako neke (uključujući Sjedinjene Države) nisu objavile rat Osmanskom carstvu i nisu postale članice Društva naroda.

Značajni britanski nacrti mandata
Datum nacrta	Dogovoreno između	Primarne promjene nasuprot prethodne verzije
3. feebruar 1919. Nacrt Cionističke organizacije (Vikizvornik)	Nacrt Cionističke organizacije potpisali su Volter Rotšild, Cionistička organizacija (Nahum Sokolov i Haim Vajcman); Cionistička organizacija Amerike (Džulijan Mek, Stiven Semjuel Vajs, Hari Fridenvald, Džejkob de Has, Meri Fels, Luis Robison i Bernar Fleksner) i Ruska cionistička organizacija (Israel Rosof) Dostavljen je u februaru, a Britanci pregledali u aprilu 1919. godine,	Prva verzija predata na mirovnoj konferenciji. Nacrt jee sadržao samo pet tačaka, od kojih je peta imala pet podtačaka.
15. jul 1919. Nacrt britanskog Forin ofisa (Vikizvornik)	Nacrt britanskog Forin ofiss (politička sekcija) nakon rasprave sa Cionističkom organizacijom, koja je kasnije tvrdila da su prijedlozi koje su uputili Britanacima „u velikoj mjeri oličeni” u ovom nacrtu.	Prvi zvanični nacrt mandata Preambula i 29 klauzula su se usko pridržavali principa koje su predložili cionisti. Relevantne izmjene su uključivalee: U preambuli: „priznaju istorijsku tituluvezu jevrejskog naroda usa Palestiniom i pravo Jevreja da ponovo konstituišu u Palestini svoje nacionalno ognjištetvrdnju da će naći nacionalno ognjište u toj zemlji.” Smanjenje britanske obaveze da prihvati savjet od Jevreejskog savjeta
24. septembar 1919. Prijedlog Cionističke organizacije (Vikizvornik)	Kontraprijedlog Cionističke organizacije koji je Koen predstsavio Forbsu Adamu, sa amandmanima koje je izradio cionistički „Komitet za djelovanje” u Londonu u julu i avgustu	Kliknite ovdje da vidite poređenje sa nacrtim od 15. jula 1919. godine: „Erec Izrael” je dodat kao pervod za „Palestina”; „naći nacionalno ognjište u toj zemlji” zamijenjeno sa „ponovo konstituisati Palestinu kao svoje nacionalno ognjište”; Dodao da će Jevrejska agencija „imati pravo preče kupovine” u pogledu ekonomskih koncesija; Uklonjeen član koji garantuje imovinska prava religijskih organizacija; Zahtjevao od vlade da prizna jevrejski sabat i jevrejske praznike kao zakonske dane odmora.
11. decembar 1919. „privremeno dogovoreno između Cionističke organizacije i britanske delegacijee” (Vikizvornik)	Privremeni sporazum postignut nakon razgovora u Parizu početkom decembra između Forbsa Adama i Herberta Vilijama Malkina iz britanskog Forin ofisa i Koena za Cionističku organizaciju. Forbs Adam je upozorio cionistee da „ovo nije bila posljednja riječ”.	„Skoro istovjetan” septembarskom cionističkom prijedlogu u pogledu primarnih oblasti od interesa cionista; npr. preambula je suštinski neopromijenjena. Uklonjen je član: „Kontrolu i upravljanje imovinom muslimanskog vakufa u Palestini će preuzeti Vlada, koja će poštovati muslimanski zakon i želje osnivača, u mjeri u kojoj to može biti u skladu sa javnim interesima zemlje u cjelini”; Takođe uklonjen je član koji predlaže da građanskopravna pitanja budu predmet odvojenih sudskih aranžmana za Jevreje i Muslimana; Dadatni detalji su dodati u članove o jevrejskom sticanju državljanstva i zaštiti stranaca.
10. jun 1920. Predat britanskom kabinetu (Vikizvornik)	Kerzon
25. septembar 1920. Predat britanskom kabinetu (Vikizvornik)	Kerzon
7. decembar 1920. Predat na pregled Društvu naroda (Vikizvornik)	Kerzon	Poređenje sa nacrtom od 25. septembra 1920. godine: Vraćena preambula: „Budući da je time dato priznanje istorijskoj povezanosti jevrejskog naroda sa Palestinom i osnovama za ponovnu konstrukciju njihovog nacionalnog ognjišta u toj zemlji”; Uklonjena su dva člana vezana za potencijalno razgraničenje (članovi 2. i 3. septembarske verzije).
24. jul 1922. Odobrio Savjet Društva naroda (Vikizvornik)	Savjet Društva naroda; Transjordanska promjena koju je predložila britanska vlada na Kairskoj konferenciji u martu 1921; druge izmjene koje predlažu ostali članovi Savjeta Društva.	Poređenje sa nacrtom od 7. decembra 1920. godine: Uklanjanje pozivanja na nevažeći Sevrski sporazum, uključujući Preambulu (član 95. i 132.), član 14. (Sveta mjesta, Član 95.) i član 21. (Zakon o antikvitetima, član 421.); Dodat (Transjordan) član 25.

Odobrenja

Britanski parlament

Britansko javno i vladino mnjenje sve više se protivilo državnoj podršci cionizmu, pa je čak i Sajks počeo da mijenja svoje stavove krajem 1918. godine. U februaru 1922. Čerčil je telegrafisao Samjuelu, koji je osamnaest mjeseci ranije započeo svoju ulogu visokog komesara za Palestinu, tražeći smanjenje troškova, s napomenom:

U oba od Domova Parlamenta raste pokret neprijateljstava, protiv cionističke politike u Palestini, koji će biti podstaknuti nedavnim Nortklifovim člancima. Ne pridajem preveliki značaj ovom pokretu, ali je sve teže izaći na kraj sa argumentom da je nepravedno tražiti od britanskog poreskog obveznika, koji je već opterećen porezima, da snosi cijenu nametanja Palestini nepopularne politike.

Dom lordova odbacio je Palestinski mandat koji uključuje Balfurovu deklaraciju sa 60 glasova za i 25 protiv nakon izdavanja Čerčilove Bijele knjige u junu 1922, nakon prijedloga koji je predložio lord Islington. Glasanje je bilo simbolično, pošto je kasnije poništeno glasanje u Donjem domu nakon taktičkog zaokreta i niza Čerčilovih obećanja.

U februaru 1923, nakon promjene vlade, Keveniš je postavio temelje za tajnu reviziju palestinske politike u dugačkom memorandumu Kabineta:

Bilo bi beposleno pretvarati se da je cionistička politika drugačija od nepopularna. Ogorčeno je napadnut u Parlamentu i još uvijek je žestoko napadnut u određenim dijelovima štampe. Navodni razlozi za napad su trostruki: (1) navodno kršenje Makmehovnih obećanja; (2) nepravda nametanja nekoj zemlji politikee kojoj se protivi velika većina njenih stanovnika; i (3) finansijsko opterećenje britanskog poreskogg obveznika…

Njegova naslovna bilješka traži da se izjava o politici donese što je prije moguće i da se kabinet fokusira na tri pitanja: (1) da li su obećanja data Arapima protivna Balfurovoj deklaraciji; (2) ako ne, da li nova vlada treba da nastavi politiku koju je stara vlada postavila u Bijeloj knjizi 1922; i (3) ako ne, koju alternativnu politiku treba usvojiti.

Stenli Boldvin, koji je preuzeo dužnost premijera 22. maja 1923, osnovao je kabinetski podkomitet u junu 1923. čiji je zadatak bio da „ponovo ispita palestinsku politiku i posavjetuje kompletan kabinet da li Britanija treba da ostane u Palestini i da li, ukoliko ostane, treba nastaviti procionističku politiku”. Kabinet je odobrio izvještaj pododbroa 31. jula 1923; prilikom predstavljanja izvještaja podkomiteta kabinetu, Kerzon je zaključio bila „mudrost ili ludost, skoro nemoguće da se bilo koja vlada izvuče bez značajne žrtve dosljednosti i samopoštovanja, ako ne i časti”. Opisujući to kao „ništa izvanredno”, specijalista za međunarodno pravo prof. Džon B. Kvigli, primjetio je da vlada priznaje sebi da je njena podrška cionizmu podstaknuta razmatranjima koja nemaju nikakve veze sa zaslugama cionizma ili njegovim posljedicama po Palestinu. Dokumenti vezani za ponovnu procjenu iz 1923. ostali su tajni do početka 1970-ih godina.

Sjedinjene Države

Sjedinjene Države nisu bile članica Društva naroda. Dva mjeseca nakon pto je nacrt mandata dostsvljen Društvu, odnosno 23. februara 1921, Sjedinjene Države su zatražile dozvolu da daju komentar prije nego što Savjet Društva narod stavi na razmatranje mandate; Savjet se složio sa zahtjevom nedjelju dana kasnije. Razgovori su nastavljeni do 14. maja 1922, kada je američka vlada objavila uslove sporazuma sa Ujedinjenim Kraljevstvom o Palestinskom mandatu. Uslovi su uključivali odbredbu u kojoj je navedeno da se „saglasnost Sjedinjenih Država treba dobiti prije bilo kakve izmjene u tekstu mandata”. Uprkos protivljenju Stejt departmenta, nakon toga je 21. septembra 1922. uslijedila rezolucija Lojdž—Fiš, kojom je Kongres podržao Balfurovu deklaraciju.

Sjedinjene Države su 3. decembra 1924. potpisale Palestinsku mandatnu konvenciju, bilateralni ugovor sa Britanijom u kojem Sjedinjene Države „pristaju na administraciju” (član 1.) i koji se bavio osam pitanja od značaja za Sjedinjene Države (uključujući imovinska prava i poslovne interese). Stejt department je pripremio izvještaj kojim je dokumentovao svoj stav o mandatu.

Savjet Društva naroda: Mandat

U raspravi o datumu kada bi pitanje nacrta Mandata za Palestinu trebalo da bude stavljeno na dnevni red Savjet Društva naroda, lord Balfur je 17. maja 1922. obavijestio Savjet o razumijevanju njegove vlade o ulozi Društva u kreiranju mandata:

Mandate nije stvaralo Društvo i nije ih u suštini moglo mijenjati Društvo. Dužnosti Društva bila su ograničena na to da se pobrinu da su specifični i detaljni uslovi mandata u skladu sa odlukama koje su donijele savezničke i pridružene sile, i da u izvršavanju ovih mandata mandatarne sile treba da budu pod nadzorom, a ne pod kontrolom, Društva. Mandat. je bio samonametnutno ograničenje suvereniteta koji su osvajači vršili nad osvojenom teritorijom.

The New York Times, 20. jul 1922, dva dana prije uslovnog odobrenja mandata od strane Društva naroda.

Mandati stupaju na snagu prema zapisniku Savjeta Društva naroda, 29. septembar 1923. godine.

Dokumenti od vremena uslovnog odobrenja i datuma stupanja na snagu. Članak The New York Times opisuje kako je Balfur zaspao tokom sastanka i reakciju u Palestini na odbijanje mandata od strane Doma lordova mjesec dana ranije.

Savjet Društva naroda sastao se između 19. i 24. jula 1922. da bi odobrio mandate klase A za Palestinu i Siriju (zapisnike sa sastanaka možete pročitati ovdje). Palestinski mandat odobren je 22. jula 1922. na privatnom sastanku Savjeta Društva naroda u Palati Sent Džejms u Londonu, čime je Britancima dato zvanično međunarodno priznanje za poziciju koju su faktički imali u regiji od kraja 1917. u Palestini i od 1920—1921. u Transjordanu. Savjet. je naveo da je mandat odobren i da će stupiti na snagu „automatski” kada se riješi spor između Francuske i Italije. Javnu izjavu kojom je to potvrdio predsjednik Savjeta dao je 24. jula. Pošto su fašisti preuzeli vlast u Italiji u oktobru 1922, novi italijanski premijer Musolini je odložio sporovđenje mandata. Turska skupština je u Ankari 23. avgusta 1923. ratifikovala Lozanski ugovor sa 215 glasova za od 235 glasova.

Savjet Društva naroda utvrdio je da su dva mandata stupila na snagu na sastanku 29. septembra 1923. godine. Turskom ratifikacijom riješen je spor između Francuske i Italije.

Savjet Društva naroda: Transjordanski memorandum

Savjet Društva naroda je odobrio Transjordanski memorandum 16. septembra 1922. godine.

Ubrzo nakon odobrenja mandata u julu 1922, Kancelarija za kolonije je pripremila memorandum za sprovođenje Člana 25. Društvo naroda je odobrilo Britanski memorandum 16. septembra 1922, u kome se detaljno navodi namjeravana primjena klauzule koja isključuje Transjordan iz članova koje se odnose na jevrejsko naseljavanje. Kada je memorandum dostavljen Savjetu Društva naroda, Balfur je objasnio pozadinu; prema zapisniku, „Lord Balfur je podsjetio svoje kolege da član 25. mandata za Palestinu, koji je odobrio Savjet u Londonu 24. jula 1922, previđa da teritorije u Palestini koje leže istočno od Jordana treba da budu pod donekle drugačijim režimom od ostatka Palestine… Britanska vlada je sada samo predložila da se sprovede ovaj član. To je oduvijek bio dio politike koju je Društvo razmatralo i koju je britanska vlada prihvatala, a kasnije je željela da to sprovede u djelo. U skladu sa politikom, sadržanom u članku 25, lord Balfur je pozvao Savjet da donese niz rezolucija kojima je izmijenjen mandat u pogledu tih teritorija. Cilj ovih rezolucija bio je da se povuku iz Transjordanije posebne odredbe koje su imale za cilj da obezbjede nacionalno ognjište Jevrejima zapadno od Jordana.”

Turska

Turska nije bila članica Društva naroda tokom pregovora; bila je na strani poraženih u Prvom svjetskom ratu, a Društvu se pridružila tek 1932. godine. Odluke o mandatima nad osmanskom teritorijom koje je donio saveznički Vrhovni savjet na Sanremsku konferenciju dokumentovane su u Sevrskom ugovoru, koji je potpisan u ime Osmanskog carstva i Saveznika 10. avgusta 1920. godine. Međutim, osmanska vlada nikada nije ratifikovala sporazum, jer je zahtijevao saglasnost Mustafe Kemala Ataturka. Ataturk je izrazio prezir prema sporazumu i nastavio ono što je postalo poznato kao Turski rat za nezavisnost. Lozanska konferencija počela je u novembru 1922, s namjerom da se pregovara o sporazumu koji bi zamijenio propali Sevrski sporazum. Lozanskim ugovorom, koji je potpisan 24. jula 1923, turska vlada je priznala odvajanje regija južno od granica dogovoreno Ankarskim ugovorom (1921) i odrekla se svog suvereniteta nad Palestinom.

Ključna pitanja

Nacionalno ognjište za jevrejski narod (Preambula i Članovi 2, 4, 6, 7, 11.)

Glavni članak: Nacionalno ognjište za jevrejski narod

„Cionističko veselje. Britanski mandat za Palestinu je dobrodošao”, The Times, ponedjeljak 26. april 1920, poslije Sanremske konferencije.

Prema drugom stavu preambule mandata,

Dok su se glavne savezničke sile takođe složile da Mandatar treba biti odgovoran za sprovođenje deklaracije koju je prvobitno izdala 2. novembra 1917. vlada Njegovog Britanskog Veličanstva, a koje su pomenute sile usvojile, u korist uspostavljanja nacionalnog ognjišta u Palestini za jevrejski narod, imajući u vidu da se ne smije učiniti ništa što bi moglo ugroziti građanska i religijska prava nejevrejskih zajednica u Palestini ili prava i politički status koji Jevreji uživaju u bilo kojoj drugoj zemlji…

Vajcman je u svojim memoarima primjetio da najvažnijim dijelom mandata i najtežim pregovorima smatra sljedeću klauzulu u preambuli koja priznaje „istorijsku vezu Jevreja sa Palestinom”. Kerzon i italijanska i francuska vlada odbacile su rane nacrte mandata jer je preambula sadržala pasus koji je glasio: „Priznajući, štaviše, istorijsku vezu jevrejskog naroda sa Palestinom i tvrdnju koja im daje da ponovo konstituišu kao svoje nacionalno ognjište…” Palestinski komitet koji je osnovao Forin ofis preporučio je da se izostavi referenca na „tvrdnju”. Saveznici su već primjetili istorijsku vezu u Sevrskom ugovoru, a nisu priznali pravni zahtjev. Lord Balfur je predložio alternativu koja je prihvaćena i uključena u preambulu odmah poslije gore citiranog paragrafa:

Budući da je time [tj. Sevrskim ugovorom] dato priznanje istorijskoj povezanosti jevrejskog naroda sa Palestinom i osnovama za ponovnu konstrukciju njihovog nacionalnog ognjišta u toj zemlji;

U tijelu dokumenta, Cionistička organizacija je pomenuta u članu 4; u nacrtu iz septembra 1920. dodata je kvalifikacija koja je zahtijevala da „njena organizacija i ustav” moraju biti „po mišljenju Mandatora odgovarajući”. „Jevrejska agencija” je pomenuta tri puta: u članovima 4, 6. i 11. Član 4. mandata je predviđao „priznanje odgovarajuće jevrejske agencije kao javnog tijela u cilju savjetovanja i saradnje sa Administracijom Palestine u ekonomskim, socijalnim i drugim pitanjima koja mogu uticati na uspostavljanje jevrejskog nacionalnog ognjišta i interese jevrejskog stanovništva Palestine”, čime se zapravo uspostavlja ono što je postalo „Jevrejska agencija za Palestinu”. Član 7. kaže: „Uprava Palestine je odgovorna za donošenje zakona o državljanstvu. U ovaj zakon biće uključene odredbe koje su uokvirene tako da olakšaju sticanje palestinskog državljanstva Jevrejima koji se stalno nastanjuju u Palestini.” Uslov za ovaj cilj mandata bio je da se „ništa ne smije čini što bi moglo štetiti građanskim i religijskim pravima postojećih nejevrejskih zajednica u Palestini.”

Religijska i komunalna pitanja (Članovi 13—16. i 23.)

Religijske i komunalne garancije, kao što su sloboda religije i obrazovanja, date su uopšteno bez osvrta na određenu religiju. Vatikan i italijanska i francuska vlada koncentrisale su svoje napore na pitanja Svetih mjesta i prava hrišćanskih zajednica, postavljajući svoje pravne zahtjeve na osnovu bivšeg Protektorata Svete stolice i Francuskog protektorata Jerusalima. Katoličke sile su vidjele priliku da preokrenu uspjeh grčke i ruske pravoslavne zajednice u regiji tokom prethodnih 150 godina, kao što je dokumentovana u Statusu kvo. Cionisti su imali ograničen interes u ovoj oblasti.

Britanije bi preuzela odgovornost za Sveta mjesta prema članu 13. mandata. Ideja o Međunarodnoj komisiji za rješavanje potraživanja na Sveta mjesta, formalizovana u članu 95. Sevrskog sporazuma, ponovo je preuzeta u članu 14. Palestinskog mandata. Za kašnjenje u ratifikaciji djelimično su odgovorni i pregovori o obrazovanju i ulazi komisije. Član 14. mandata zahtijevao je od Britanije da osnuje komisiju za proučavanje, definisanje i utvrđivanje prava i potraživanja vezanih za palestinske religijske zajednice. Ova odredba, koja je zahtijevala stvaranje komisije za reviziju Statusa kvo religijskih zajednica, nikada nije sprovedena.

Član 15. zahtijevao je da od mandatorne administracije da obezbjedi potpunu slobodu savjesti i slobodno vršenje svih oblika bogosluženja. Prema članu, „Nikakva diskriminacija bilo koje vrste neće biti vršena između stanovnika Palestine na osnovu rase, religije ili jezika. Nijedna osoba neće biti isključena iz Palestine na osnovu svog religijskog uvjerenja.” Visoki komesar je uspostavio autoritet ortodoksnog rabinata nad pripadnicima jevrejske zajednice i zadržao modifikovanu verziju osmanskog miletskog sistema. Formalno priznanje je prošireno na jedanaest religijskih zajednica, koje nisu uključivale neortodoksne Jevreje ili protestantske hrišćanske konfesije.

Transjordan (Član 25. i Transjordanski memorandum)

Javno pojašnjenje i primjena člana 25, više od godinu dana nakon što je dodat mandatu, navelo je neke da „zamisle da je transjordanska teritorija bila pokrivena uslovima Mandata u pogledu Jevrejskog nacionalnog ognjišta prije avgusta 1921.” To bi, prema profesoru savremene jevrejske istorije Berbardu Vaserštajnu, rezultiralo „mitom o palestinskoj ’prvoj podjeli’ [koja je postala]” dio koncepta ’Velikog Izraela’ i ideologije žabotinskog revizionističkog pokreta”. Palestinsko-američki akademik Ibrahim Abu-Lahod, tadašnji predsjedavajući odjeljenja političkih nauka [[ Severozapadni univerzitet|Sjeverozapadnog univerziteta]], sugerisao je da bi reference izraelskog portparola o „Jordanu kao palestinskoj državi” mogle da odražavaju „isto [ne]razumjevanje”.

Pet mjeseci prije ngo što je mandat stupio na snagu, 25. aprila 1923, nezavisna uprava je priznata u izjavi datoj u Amanu:

Pod uslovom odobrenja Društva naroda, Njegovo Britansko Veličanstvo će priznati postojanje nezavisne vlade u Transjordanu pod upravom Njegovog Visočanstva Amira Abdulaha, pod uslovom da je takva vlada ustavna i stavlja Njegovo Britansko Veličanstvo u poziciju da ispuni svoje međunarodne obaveze u pogledu teritorije pomoću sporazuma koji će biti zaključen sa Njegovim Visočanstvom.

Zakonitost

Pravni argument Cionističke organizacije iz 1921, koji je napisao advokat Vilijam Finlej o Mandatu za Palestinu i članu 22. Pakta Društva naroda.

Naučnci su detaljno osporili zakonitost mandata, posebno njegovu konzistentnost sa Članom 22. Pakta Društva naroda. Prema preambuli mandata, mandat je dodijeljen Britaniji „u svrhu sprovođenja odredbi Člana 22. Pakta Društva naroda”. U tom članu, koji se odnosio na povjerenje „tutorstva” kolonija koje su ranije bile pod njemačkim i turskim suverenitetom „naprednim nacijama”, precizira se „zajednice koje su ranije pripadale Turskom carstvu” koje su „došle do faze razvoja u kojoj njihovo postojanje kao nezavisne nacije mogu biti privremeno priznate pod uslovom pružanja administrativnih savjeta i Mandatarove pomoći, sve dok ne budu u mogućnosti da stoje same.” Tokom mandata, čelnici palestinskih Arapa su citirali član kao dokaz svoje tvrdnje da su Britanci bili obavezni (prema uslovima mandata) da omoguće konačno stvaranje nezavisne arapske države u Palestini.

Granice

Za više informacija pogledajte: Granice Izraela i Granice Jordana

Tri prijedloga za administraciju Palestine poslije Drugog svjetskog rata:

  Međunarodna uprava, predložena sporazumom Sajks-Piko 1916.

  Prijedlog Cionističke organizacije iz 1919. na Pariskoj mirovnoj konferenciji.

  Konačne granice Mandatne Palestine 1923—1948.

Prije Prvog svjetskog rata, teritorija koja je postala Mandatorna Palestina obuhvatala je nekadašnji osmanski Mutasarifat Jerusalim i južni dio Bejrutskog vilajeta; ono što je postalo Transjordan obuhvatalo je južni dio Sirijskog vilajeta i sjeverni Hidžaski vilajet. Tokom rata, britanska vojska je podijelila ratišta Hidžaskog i Egipatskog ekspedicionih snaga duž linija od tačke južno od Akabe do tačke južno od Maana. Ratište Egipatskih snaga bilo je podijeljeno između glavnog ratišta u Palestini i sirijskog ratišta, uključujući Transjordan, koju je predvodila Fajsalova Arapska ustanička armija. Poslijeratna Uprava okupirane neprijateljske teritorije Jug i Istok (Istok sa arapskim guvernerom), podijelila je teritoriju na isti način; profesor Jicak Gil-Har primjećuje da je „vojna administracija [u Palestini] uvijek tretirala Transjordan kao posebnu administraciju izvan svoje nadležnosti”. Profesor Uri Raanan napisao je 1955. da granični sistem Uprave okupirane neprijateljske teritorije „politički, ako ne i pravno, morao da utiče na poslijeratno rješenje”.

Na privatnom sastanku 13. septembra 1919. tokom Pariske mirovne konferencije, Lojd Džordž dao je Žoržu Klemansou memorandum u kojem je navedeno da će Britanska Palestina biti „definisana u skladu sa drevnim granicama od Dana do Beršebe”. Biblijski koncept Zemlje Izraela i njegovo ponovno uspostavljanje kao savremene države bilo je osnovno načelo prvobitnog cionističkog programa. Haim Vajcman, vođa cionističke delegacije na Pariskoj konferenciji, predstavio je cionističku izjavu 3. februara 1919. u kojoj se proglašavaju granice i resursi koje su cionisti predložili „neophodnim za ekonomsku osnovu zemlje”, uključujući „kontrolu njenih rijeka i njihovo izvorišta”. Ove granice su uključivale današnji Izrael i teritorije pod okupacijom Izraela, zapadni Jordan, jugozapadnu Siriju i južni Liban „u okolini južnog Sidona”. Ni Palestinci, ni bilo koji drugi Arapi, nisu bili uključeni u rasprave koje su odrađivale granice Mandatne Palestine.

Palestinsko-egipatska granica

Rani britanski prijedlog za južnu granicu Palestine na Pariskoj konferenciji. Prijedlog je zasnova na Egipatsko-osmanskoj granici iz 1906. do El Audže, a zatim presjecajući istok—zapad kroz sjeverni Negev.

Prva granica koje je dogovorena bila je sa britanski Egiptom. U memorandumu britanske političke delegacije od 9. maja 1919. na Pariskoj konferenciji navedeno je da Britanci namjeravaju da usvoje granicu između Egipta i Osmanskog carstva koja je uspostavljena 1906. godine. Odluka, kompromis između prijedloga cionista i britanskih vlasti u Egiptu, već je bila dobro definisana na kartama.

Regija Negev je pridodata Palestini 10. jula 1922, nakon što je britanski predstavnik Džon Filbi ustupio „u ime Transjordana”; iako se obično be smatra dijelom Palestine, Cionistička organizacija je lobirala da Palestina dobije pristup Crvenom moru. Abdulahovi zahtjevi da se Negev pridoda Transjordanu krajem 1922. i 1925. su odbijeni.

Sjeverne granice

Određivanje sjeverne granice Mandata bio je daleko duži i složeniji postupak nego za ostale granice. Dvije osnovne razlike su bile u tome što je ova granica razdvajala oblesti pod kontrolom Francuske i Britanije i prolazila je kroz gusto naseljena područja koja nisu bila razdvojena. Ostale granice su odvajale britansku Palestinu od britanskog Egipta i britanskog Transjordana, a prvenstveno su prolazile kroz rijetko naseljena područja.

Sjeverna granica između britanskog i francuskog mandata bila je široko definisana francusko-britanskim graničnim sporazumom iz decembra 1920; to je postalo poznato kao sporazum Paule—Njukomb prema francuskom potpukovniku N. Paulu i britanskom potpukopovniku S. F. Njukombu, koji su imenovani da predvode graničnu komisiju 1923, kako bi finalizovali sporazum. Sporazumom je većina Golanske visoravni je smještena u francusku sferu, a uspostavljena je zajednička komisija za rješavanje i obilježavanje granice. Komisija je podnijela svoj konačni izvještaj 3. februara 1922; britanska i francuska vlada su ga odobrile s određenim upozorenjima 7. marta 1923, nekoliko mjeseci prije nego što su Britanija i Francuska preuzele svoje mandatorne odgovornosti 29. septembra 1923. godine. Prema sporazumu, stanovnici Sirije i Libana imali su ista prava na ribolov i plovidbu na jezeru Hula, Galilejskom moru i rijeci Jordan kao građani Mandatne Palestine, ali bi vlada Palestine bila odgovorna za nadzor nad jezerima. Cionistički pokret je vršio pritisak na Francuze i Britance da uključe što više izvora vode u Palestinu tokom pregovora o demarkaciji. Zahtjevi pokreta uticali su na pregovarače, što je dovelo do uključivanja Galilejskog mora, obje obale Jordana, jezera Hula, izvora Dan i dijela rijeke Jarmuk. Kao visoki komesar Palestine, Herbert Samjuel je zahtijevao punu kontrolu nad Galilejskim morem. Nova granica je pratila liniju od 10 metara duž sjeveroistočne obale. Nakon rješavanja pitanja sjeverne granice, britanska i francuska vlada su 2. februara 1926. potpisale sporazum o dobrosusjedskim odnosima između mandatnih teritorija Palestine, Sirije i Libana.

Palestinsko-transjordanska granica

Karta regije Vitala Kuineta iz 1896. tokom kasnog osmanskog perioda. Karta prikazuje sandžake Hauran i Maan, koji su činili većinu onoga što je kasnije postalo Transjordan, i Mutasarifat Jerusalim i sandžaka Balka i Akra (koji su činili većinu onog što je postalo Mandatna Palestina).

Administracija okupirane neprijateljske teritorije, prema History of the Great War britanske vlade. Karta prikazuje AONT Jug pod britanskom administracijom (koji se sastoji od osmanskog Mutasarifata Jerusalim i sandžaka Nablus i Akra) i AONT Istok pod administracijom Arapa (koji se sastoji od Sirijskog vilajeta i južnog Alepskog vilajeta).

Transjordan je tokom osmanske vladavine bio dio Sirijskog vilajeta — prvenstveno sandžaka Hauran i Maan (Karak). Od kraja rata bio je dio zauzetog područja pod upravom Arapa — AONT Istok, koja je kasnije proglašena dijelom Fejsalove Arapske Kraljevine Sirije. Britanci su bili zadovoljni tim aranžmanom, jer je Fejsal bio britanski saveznik; regija je spala u neposrednu sferu britanskog uticaja prema sporazuma Sajks—Piko, a nisu imali dovoljno trupa koje bi garnizovali na tom području.

Palestinsko-transjordanska granica još uvijek nije bila određena početkom 1921, kao što je i ilustrovano na karti Britanskog kabineta s početka 1921. sa granicama predloženih mandata (uključujući ona područja koja još nisu određena).

Tokom izrade nacrta mandata, Cionistička organizacija je zagovarala uključenje u sastav Palestine teritorije istočno od rijeke Jordan. Na mirovnoj konferenciji 3. februara 1919, organizacija je predložila da istočnu granicu čine „linije blizu i zapadno od Hidžazske željezničke pruge koja završava u zalivu Akaba”; pruga je išla paralelno sa rijekom Jordan i oko 60 km istočno od same rijeke. U maju su britanski zvaničnici na mirovnoj konferenciji predstavili prijedlog koji je uključivao karte koje prikazuju istočnu granicu Palestine samo 10 kilometara istočno od Jordana. U Parizu nije postignut dogovor; o toj temi se nije razgovaralo na Sanremskoj konferenciji u aprilu 1920, na kojoj su granice mandata „Palestina” i „Sirija” ostavljene kao neodređene da bi ih kasnije „odredile glavne savezničke sile”.

Rijeka Jordan je odabrana kao konačna granica između dvije teritorije; to je dokumentovano u članu 25. mandata, koji je Kerzon odobrio 31. marta 1921, kojim je jednostavno kao granica određena rijeka Jordan. Nikakva dalja definicija nije razmatrana do sredine 1922, kada je granica postala značajna zbog pregovora o hidroelektrani Rutenberg i Ustava Mandatne Palestine (koji se nije odnosio na Transjordan, naglašavajući potrebu za jasnom definicijom). Ustav objavljen 1. septembra bio je prva zvanična izjava o detaljima granice, što je ponovljeno u Transjordanskom memorandumu od 16. septembra 1922: „od tačke dvije milje zapadno od grada Akabe u istoimenom zalivu do centra Vadi Arabe, Mrtvog mora i rijeke Jordan do njenog ušća sa rijekom Jarmuk; odatle uz sredinu korita rijeke do sirijske granice”.

Transjordansko-arabijska granica

Južna granica između Transjordana i Arabije smatrala se strateškom za Transjordan kako bi izbjegao da ostane bez izlaza na more, s namjerom da moru pristupi preko luke Akaba. Južna regija Maan—Akaba, veliko područja sa samo 10.000 stanovnika, bila je pod upravom AONT Istok (kasnije Arapska Kraljevina Sirija, a zatim Mandatni Transjordan) i na nju je pravo polagala Kraljevina Hidžaz. U AONT Istok, Fejsal je imenovao kajmakama (podguvernera) u Maanu; kajmakamu u Akabi, koji je „nekažnjeno zanemario i Hauseina u Meki i Fejsala u Damasku”,, Husein je naložio da proširi svoje vlast nad Maanom. Ovaj tehnički spor nije postao otvreni sukob, a Kraljevina Hidžaz je trebala da preuzme faktičnu kontrolu nakon što su Francuzi porazili Fejsalovu administraciju. Nakon saudijskog osvajanja Hidžaza od 1924. do 1925, Huseinova vojska je prebjegla u regiju Maana (za koju je tada zvanično objavljeno da je anektirao Abdulahov Transjordan). Ibn Saud je privatno pristao na poštovanje ovog stava u pismima razmijenjenim u vrijeme potpisivanja Ugovora iz Džede 1927. godine.

Transjordansko-iračka granica

Glavni članci: Međuvlašće (Transjordan), Šerifsko rješenje, Uspostavljanje Emirata Transjordan i Iračko-jordanska granica

Položaj istočne granice između Transjordana i Iraka smatrana je strateškom u pogledu predložene izgradnje naftovoda Kirkuk—Haifa. Prvi put je određena 2. decembra 1922. sporazumom u kojem Transjordan nije bio jedna od strana — Ukeriskim protokolom između Iraka, Nadžda i Kuvajta. Opisan je zapadni kraj igračko-nadždske granice kao „Džebel Anazan koji se nalazi u blizini presjeka 32 stepena sjeverne geografske širine i 39 stepeni istočne geografske dužine između Iraka i Nadžda”, čime se implicitno potvrđuje kao tačka u kojoj granica između Iraka i Nadžda, postala granica Transjordana i Nadžda. To je uslijedilo nakon Lorensovog prijedloga u januaru 1922. da se Transjordan proširi na način da uključuje Vadi Sirhan na jug sve do El Džaufa, kako bi se zaštitila britanska ruta ka Indiji i obuzda Ibn Saud.

Uticaj i prekid

Mandatarna Palestina

Glavni članak: Kraj Britanskog mandata za Palestinu

Britanci su kontrolisali Palestinu skoro tri decenije, nadgledajući niz protesta, nereda i pobuna, kako jevrejske, tako i arapske zajednice. Plan Ujedinjenih nacija o podjeli Palestine donijet je 29. novembra 1947; njim je previđeno stvaranje odvojenih jevrejskih i arapskih država koje bi djelovale pod ekonomskom unijom, a Jerusalim bi prešao pod starateljstvo UN. Dvije sedmice kasnije, kolonijalni sekretar Artur Krič Džons objasnio je da će britanski mandat prestati 15. maj 1948. godine. Posljednjeg dana mandata, proglašeno je uspostavljanje Države Izrael i počeo je Arapsko-izraelski rat.

Emirat Transjordan

Glavni članak: Emirat Transjordan

U aprilu 1923, pet mjeseci prije stupanja mandata na snagu, Britanija je objavila namjeru da prizna „nezavisnu vladu” Transjordana. Transjordan je u velikoj mjeri imao autonomiju pod britanskim tutorstvom u skladu sa sporazumom od 20. februara 1928, a postao je potpuno nezavisan prema sporazumu sa Britanijom 22. marta 1946. godine.

Vidi još

• Stalna mandatna komisija

Literatura

Specijalizovani radovi

• Abu-Lughod, Ibrahim (1988). „Territorially-based Nationalism and the Politics of Negation”. Ur.: Edward Said and Christopher Hitchens. Blaming the Victims: Spurious Scholarship and the Palestinian Question. Verso. ISBN 978-1-85984-340-6. 
• Allawi, Ali A. (2014). Faisal I of Iraq. Yale University Press. str. 216—. ISBN 978-0-300-19936-9. 
• Amadouny, Vartan (2012). „The Evolution of the Transjordan-Iraq Boundary, 1915–40”. Ur.: Clive H. Schofield and Richard N. Schofield. The Middle East and North Africa: World Boundaries. Routledge. ISBN 978-1-134-88028-7. 
• Alsberg, Paul Avraham (1973). „קביעת הגבול המזרחי של ארץ ישראל (Determining the Eastern Boundary of the Land of Israel)”. Ur.: Daniel Carpi. הציונות: מאסף לתולדות התנועה הציונית והישוב היהודי בארץ־ישראל. וניברסיטת תל-אביב, הוצאת הכבוץ המיוחד. „available in pdf here” 
  • Alsberg, Avraham P. (1980). „Delimitation of the eastern border of Palestine”. Zionism. Studies in Zionism. 2. Institute for Zionist Research Founded in Memory of Chaim Weizmann. str. 87—98. doi:10.1080/13531048108575800. 
• Aruri, Naseer Hasan (1972). Jordan: A Study in Political Development 1923–1965. The Hague: Martinus Nijhoff Publishers. ISBN 978-90-247-1217-5. Pristupljeno 2. 5. 2009. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Baker, Randall (1979). King Husain and the Kingdom of Hejaz. The Oleander Press. str. 220. ISBN 978-0-900891-48-9. 
• Beshara, Adel (27. 4. 2012). The Origins of Syrian Nationhood: Histories, Pioneers and Identity. Taylor & Francis. ISBN 978-1-136-72450-3. 
• Brecher, Frank W. (1987). „Woodrow Wilson and the Origins of the Arab-Israeli Conflict”. American Jewish Archives. 39 (1): 23—47. 
• Cattan, Henry (1969). Palestine, the Arabs and Israel: the search for justice. Longmans. ISBN 978-0-582-78000-2. 
• Biger, Gideon (2004). The Boundaries of Modern Palestine, 1840–1947. Routledge. ISBN 978-1-135-76652-8. 
• Boustany, Wadi Faris (1936). The Palestine Mandate, Invalid and Impracticable: A Contribution of Arguments and Documents Towards the Solution of the Palestine Problem. P. 10 and App. Added and Arabic Version Pres. to the Supreme Arab Committee in Aug., 1936. American Press. OCLC 337112. 
• Caplan, Neil (2011). The Israel-Palestine Conflict: Contested Histories. John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-5786-8. 
• Cassels, Alan (1970). Mussolini's Early Diplomacy. Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-7234-3. 
• Barzilay-Yegar, Dvorah (2017). A National Home for the Jewish People: The Concept in British Political Thinking and Policy Making 1917–1923. Vallentine Mitchell. ISBN 978-1-910383-32-2. 
• Cohen, Michael J. (2010). „Was the Balfour Declaration at risk in 1923? Zionism and British imperialism”. Journal of Israeli History. 29 (1). 
• Defries, Harry (2014). Conservative Party Attitudes to Jews 1900–1950. Routledge. str. 51. ISBN 978-1-135-28462-6. 
• Davidson, Lawrence (2002). „The Past as Prelude: Zionism and the Betrayal of American Democratic Principles, 1917–48”. Journal of Palestine Studies. 31 (3): 21—35. ISSN 0377-919X. doi:10.1525/jps.2002.31.3.21. 
• Friedman, Isaiah (1973). The Question of Palestine: British-Jewish-Arab Relations, 1914–1918. Transaction Publishers. ISBN 978-1-4128-3868-9. 
• Friedman, Isaiah (2011). British Pan-Arab Policy, 1915-1922. Transaction Publishers. ISBN 978-1-4128-1514-7. 
• Friedman, Isaiah (1987). The Rise of Israel: Britain enters into a compact with Zionism, 1917. Garland. ISBN 978-0-8240-4906-5. 
• Frischwasser-Ra'anan, Heinz Felix (1955). The Frontiers of a Nation: A Re-examination of the Forces which Created the Palestine Mandate and Determined Its Territorial Shape. Batchworth Press. ISBN 978-0-598-93542-7. 
• Huneidi, Sahar (2001). A Broken Trust: Sir Herbert Samuel, Zionism and the Palestinians. I.B.Tauris. str. 84. ISBN 978-1-86064-172-5. 
• Huneidi, Sahar (1998). „Was Balfour Policy Reversible? The Colonial Office and Palestine, 1921–23” (PDF). Journal of Palestine Studies. 27 (2): 23—41. JSTOR 2538282. doi:10.1525/jps.1998.27.2.00p0033m. 
• Garfinkle, Adam (1998). „History and Peace: Revisiting two Zionist myths”. Israel Affairs. 5 (1): 126—148. doi:10.1080/13537129808719501. 
• Gelvin, James (2014) [2002]. The Israel-Palestine Conflict: One Hundred Years of War (3 izd.). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-85289-0. 
• Ghandour, Zeina B. (10. 9. 2009). A Discourse on Domination in Mandate Palestine: Imperialism, Property and Insurgency. Routledge. ISBN 978-1-134-00963-3. 
• Gil-Har, Yitzhak (2000). „Boundaries Delimitation: Palestine and Transjordan”. Middle Eastern Studies. 36 (1): 68—81. S2CID 143735975. doi:10.1080/00263200008701297. 
• Guckian, Noel Joseph (1985). British Relations with Trans-Jordan, 1920–1930 (PhD). Department of International Politics, Aberystwyth University. Arhivirano iz originala 27. 7. 2020. g. Pristupljeno 20. 6. 2019. 
• Halabi, Awad (2012). „Liminal Loyalties: Ottomanism and Palestinian Responses to the Turkish War of Independence, 1919–22”. Journal of Palestine Studies. 41 (3): 19—37. doi:10.1525/jps.2012.XLI.3.19. 
• Hughes, Matthew (2013). Allenby and British Strategy in the Middle East, 1917–1919. Routledge. ISBN 978-1-136-32395-9. 
• Ingrams, Doreen (2009). Palestine papers: 1917–1922: seeds of conflict. Eland. ISBN 978-1-906011-38-3. 
• Jeffries, Joseph Mary Nagle (1939). Palestine: The Reality. Longmans, Green and Company. str. 105. 
• Jones, Martin (6. 10. 2016). Failure in Palestine: British and United States Policy After the Second World War. Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-4742-9127-9. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Karsh, Efraim; Karsh, Inari (2001). Empires of the Sand: The Struggle for Mastery in the Middle East, 1789–1923. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-00541-9. 
• Kattan, Victor (jun 2009). From coexistence to conquest: international law and the origins of the Arab-Israeli conflict, 1891–1949. Pluto Press. ISBN 978-0-7453-2579-8. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Kedouri, Elie (2014). In the Anglo-Arab Labyrinth: The McMahon-Husayn Correspondence and Its Interpretations 1914–1939. Routledge. ISBN 978-1-135-30842-1. 
• Klieman, Aaron S. (1970). Foundations of British policy in the Arab world: the Cairo Conference of 1921. Johns Hopkins Press. ISBN 978-0-8018-1125-8. 
• Klieman, Aaron S. (1987). The Rise of Israel: Zionist Political Activity in the 1920s and 1930s. Garland Pub. ISBN 978-0-8240-4917-1. 
• Knee, Stuart E (4. 2. 2014). „The King-Crane Commission of 1919: The Articulation of Political Anti-Zionism”. Ur.: Jeffrey Gurock. American Zionism: Missions and Politics: American Jewish History. Routledge. ISBN 978-1-136-67549-2. 
• Leatherdale, Clive (1983). Britain and Saudi Arabia, 1925–1939: The Imperial Oasis. Psychology Press. str. 41—42. ISBN 978-0-7146-3220-9. 
• Leslie, Shane (1923). Mark Sykes: His Life and Letters. FRANKLIN CLASSICS TRADE Press. ISBN 978-0-353-27676-5. 
• Lebow, Richard Ned (1968). „Woodrow Wilson and the Balfour Declaration”. The Journal of Modern History. 40 (4): 501—523. JSTOR 1878450. S2CID 144175738. doi:10.1086/240237. 
• Lalonde, Suzanne N. (6. 12. 2002). Determining Boundaries in a Conflicted World: The Role of Uti Possidetis. McGill-Queen's Press – MQUP. ISBN 978-0-7735-7049-8. 
• Lieshout, Robert H. (2016). Britain and the Arab Middle East: World War I and its Aftermath. I.B.Tauris. ISBN 978-1-78453-583-4. 
• Louis, Wm. Roger (1969). „The United Kingdom and the Beginning of the Mandates System, 1919–1922”. International Organization. University of Wisconsin Press. 23 (1): 73—96. JSTOR 2705765. S2CID 154745632. doi:10.1017/S0020818300025534. 
• Louis, Wm. Roger (1985). The British Empire in the Middle East, 1945–1951. Clarendon Press. ISBN 978-0-19-822960-5. 
• Marlowe, John (1959). The Seat of Pilate: An Account of the Palestine Mandate. Cresset Press. 
• Mathew, William M. (2011). „War-Time Contingency and the Balfour Declaration of 1917: An Improbable Regression” (PDF). Journal of Palestine Studies. 40 (2): 26—42. JSTOR 10.1525/jps.2011.xl.2.26. doi:10.1525/jps.2011.xl.2.26. 
• Matz-Lück, Nele (septembar 2005). „Civilization and the Mandate System under the League of Nations as Origin of Trusteeship” (PDF). Ur.: Armin Von Bogdandy; Rüdiger Wolfrum; Christiane E. Philipp. Max Planck Yearbook of United Nations Law. Martinus Nijhoff Publishers. ISBN 978-90-04-14533-7. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Mazzawi, Musa E. (1. 1. 1997). Palestine and the Law: Guidelines for the Resolution of the Arab-Israel Conflict. Ithaca Press. ISBN 978-0-86372-222-6. 
• Mcveigh, Shaun (12. 3. 2007). „Conjuring Palestine”. Jurisprudence of Jurisdiction. Routledge. ISBN 978-1-135-42828-0. 
• McTague, John (1983). British Policy in Palestine, 1917-22. University Press of America. str. 286. ISBN 978-0-8191-2934-5. 
• McTague, John J. (1980). „Zionist-British Negotiations over the Draft Mandate for Palestine, 1920”. Jewish Social Studies. Indiana University Press. 42 (3/4): 281—292. JSTOR 4467095. 
• Pappé, Ilan (2004). A History of Modern Palestine: One Land, Two Peoples. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-55632-3. 
• Pappé, Ilan (15. 8. 1994). „Introduction”. The Making of the Arab–Israeli Conflict, 1947–1951. I.B.Tauris. ISBN 978-1-85043-819-9. Pristupljeno 2. 5. 2009. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Paris, Timothy J. (2003). Britain, the Hashemites and Arab Rule: The Sherifian Solution. Routledge. ISBN 978-1-135-77191-1. 
• Quigley, John B. (1990). Palestine and Israel: A Challenge to Justice. Duke University Press. str. 10. 
• Quigley, John (6. 9. 2010). The Statehood of Palestine: International Law in the Middle East Conflict. Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-49124-2. 
• Quigley, John (2011). „Britain's Secret Re-Assessment of the Balfour Declaration.The Perfidy of Albion”. Journal of the History of International Law. 13 (2): 249—283. doi:10.1163/15718050-13020001. 
• Reid, Walter (1. 9. 2011). Empire of Sand: How Britain Made the Middle East. Birlinn. ISBN 978-0-85790-080-7. 
• Renton, James (2016). „Flawed Foundations: The Balfour Declaration and the Palestine Mandate”. Ur.: Miller, Rory. Britain, Palestine and Empire: The Mandate Years. Routledge. str. 15—37. ISBN 978-1-317-17233-8. 
• Salibi, Kamal S. (15. 12. 1998). The Modern History of Jordan. I.B.Tauris. str. 93. ISBN 978-1-86064-331-6. 
• Schneer, Jonathan (2010). The Balfour Declaration: The Origins of the Arab-Israeli Conflict. Random House. ISBN 978-1-4000-6532-5. 
• Silverburg, Sanford R. (29. 1. 2009). Palestine and International Law: Essays on Politics and Economics. McFarland. str. 75. ISBN 978-0-7864-4248-5. 
• Sicker, Martin (1999). Reshaping Palestine: From Muhammad Ali to the British Mandate, 1831-1922. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-275-96639-3. 
• Stoyanovsky, Jacob (1928). The mandate for Palestine: a contribution to the theory and practice of international mandates. Longmans, Green. 
• Sykes, Christopher (1973). Crossroads to Israel. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-20165-2. 
• Teitelbaum, Joshua (2001). The Rise and Fall of the Hashimite Kingdom of Arabia. C. Hurst & Co. Publishers. ISBN 978-1-85065-460-5. 
• Wilson, Mary Christina (1990). King Abdullah, Britain and the Making of Jordan. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-39987-6. 
• Wright, Quincy (1930). Mandates Under the League of Nations. University of Chicago Press. OCLC 562719723. 
• Wright, Esmond (1951). „Abdallah's Jordan: 1947–1951”. Middle East Journal. 5: 439—460. 
• Zander, Walter (1973). „On the Settlement of Disputes About the Christian Holy Places”. Israel Law Review. 8 (3): 331—366. S2CID 149471783. doi:10.1017/S0021223700004258. 
• Zieger, Robert H. (2001). America's Great War: World War I and the American Experience. Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-8476-9645-1. 
• Kayyali, ʻAbd al-Wahhab (1981). Palestine: A Modern History (na jeziku: engleski). Third World Centre for Research and Pub. ISBN 978-0-86199-007-8. Pristupljeno 24. 3. 2024. 
• Pappe, Ilan (2010). The rise and fall of a palestinian dynasty: the Husaynis, 1700 - 1948 (na jeziku: engleski) (1. izd.). London: Saqi Books. ISBN 978-0-86356-460-4. 
• Sykes, Christopher (1965). Cross Roads to Israel (na jeziku: engleski). Collins. Pristupljeno 24. 3. 2024. 
• Segev, Tom (2000). One Palestine, complete: Jews and Arabs under the British mandate (na jeziku: engleski) (Repr izd.). London: Little, Brown. ISBN 978-0-316-64859-2. Pristupljeno 24. 3. 2024. 

Opšte istorije

• Hurewitz, J. C. (1. 6. 1979). The Middle East and North Africa in World Politics: A Documentary Record – British-French Supremacy, 1914–1945. Yale University Press. ISBN 978-0-300-02203-2. 
• Rogan, Eugene (2015). The Fall of the Ottomans: The Great War in the Middle East, 1914-1920. Penguin Books Limited. ISBN 978-0-14-196870-4. 
• Wasserstein, Bernard (2008). Israel and Palestine: Why They Fight and Can They Stop?. Profile Books. ISBN 978-1-84668-092-2. 

Radovi uključenih strana

• Bentwich, Norman (1932). England in Palestine. K. Paul, Trench, Trubner & Company Limited. 
• Bentwich, Norman (1929). „The Mandate for Transjordan”. British Yearbook of International Law. Humphrey Sumner Milford. 10: 212—213. 
• Chamberlain, Austen (1924), Convention between the United States of America and Great Britain; Treaty Series No. 728, United States Government Printing Office 
• Council of Four (1919), „The Council of Four: minutes of meetings March 20 to May 24, 1919”, Papers relating to the foreign relations of the United States, The Paris Peace Conference, 1919, V, United States Government Printing Office 
• Council of Heads of Delegations (1919), „The Council of Heads of Delegations: minutes of meetings August 29 to November 5, 1919”, Papers relating to the foreign relations of the United States, The Paris Peace Conference, 1919, United States Government Printing Office 
• Council of Ten (1919), „The council of ten: minutes of meetings January 12 to February 14, 1919”, Papers relating to the foreign relations of the United States, The Paris Peace Conference, 1919, III, United States Government Printing Office 
• ESCO Foundation (1947), Palestine – A Study Of Jewish Arab And British Policies, I, Yale University Press, OCLC 459549878 
• Lausanne Conference (1923), Cmd. 1814, Lausanne Conference on Near Eastern Affairs 1922–1923: Records of Proceedings and Draft Terms of Peace, HMSO 
• Macmunn, G. F.; Falls, C. (1930). Military Operations: Egypt and Palestine, From June 1917 to the End of the War Part II. History of the Great War based on Official Documents by Direction of the Committee of Imperial Defence. II. accompanying Map Case (1st izd.). London: HMSO. OCLC 656066774. 
• Palestine Royal Commission (1937), Cmd. 5479, Palestine Royal Commission Report, also known as the "Peel Report" (PDF), HMSO, „For further information see the Commission's Wikipedia article at Peel Commission” 
• UN Division for Palestinian Rights (1978), „Part I”, The Origins and Evolution of the Palestine Problem, United Nations, „online and in pdf form” 
• Weizmann, Chaim (1949). Trial and Error, The Autobiography of Chaim Weizmann. Jewish Publication Society of America. OCLC 830295337. 
• Woodward, Ernest Llewellyn (1952). Documents on British Foreign Policy, 1919–1939, First series, Volume IV. H.M. Stationery Office. 
• Woodward, Ernest Llewellyn (1963). Documents on British Foreign Policy, 1919–1939, First series, Volume XIII. H.M. Stationery Office. 
• Zionist Organisation (1921). „Political Report”. Extracts from the reports of the executive of the Zionist Organisation to the twelfth Zionist Congress, Carlsbad, September, 1921. Zionist Organisation. 
• Zionist Organization (1922). Report of the Twelfth Zionist Congress: Held at Carlsbad, September 1st to 14th 1921. Central Office of the Zionist Organization. ; original German transcript at Stenographisches Protokoll der Verhandlungen des 12. Zionisten-Kongresses in Karlsbad vom 1. bis 14. September 1921 [Proceedings of the 12th Zionist Congress September 1 to 14, 1921 in Karlsbad (Karlovy Vary)]. sammlungen.ub.uni-frankfurt.de (na jeziku: nemački). Berlin: Jüdischer Verlag. 1922. str. 279. ZDB 2176334-3.