Marko Murat

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Marko Murat
Lični podaci
Datum rođenja(1864-12-30)30. decembar 1864.
Mesto rođenjaLuka Šipanska, Austrijsko carstvo
Datum smrti14. oktobar 1944.(1944-10-14) (79 god.)
Mesto smrtiDubrovnik, Kraljevina Jugoslavija (dejure)
NDH (defakto)
Znak Društva srpskih umetnika Lada, 1904.

Marko Murat (Šipanska Luka pored Dubrovnika, 30. decembar 1864 — Dubrovnik, 14. oktobar 1944) bio je srpski akademski slikar i profesor.[1]

Murat je nakon umetničkih studija u Minhenu, radio u Beogradu, a zatim se u Dubrovniku posvetio brizi o kulturnim spomenicima kao konzervator i nastavio pedagoški rad kao profesor u srednjim školama.

Stvarao je pejzaže (mahom iz okoline Dubrovnika), portrete i istorijske kompozicije. Njegovo najpoznatije delo je velika istorijska kompozicija „Ulazak (Dolazak) cara Dušana u Dubrovnik“, za koju je dobio bronzanu plaketu na svetskoj izložbi u Parizu 1900. godine.

Utemeljivač je plenerizma i impresionizma u srpskom i jugoslovenskom slikarstvu.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Dolazak cara Dušana u Dubrovnik

Rođen je u zaseoku Dubrava, u mestu Luka na ostrvu Šipanu,[2] koje je pripadalo nekada Dubrovačkoj republici. Majka mu se zvala Kata, a stariji brat Andro Murat je bio katolički sveštenik. Osnovnu školu i gimnaziju je 1883. godine završio u Dubrovniku, i posle je tri godine studirao teologiju u Zadru. Tokom studija dozvoljeno mu je da jednom nedeljeno odlazi u atelje franjevačkog slikara Josifa Rosija, koji ga uči osnovama crtanja i slikanja.[2] Njegov crtački talenat je uočio ujak dum Vice Palunka (potonji biskup),[2] koji mu je svojim uticajem omogućio da kao klirik jednom nedeljno posećuje atelje zadarskog franjevca Josipa Rosija. Školski drug dum Frano Ivanišević ga je podstakao da nacrta "Sijelo kod Cvijete Zuzorić". Taj rani rad jednog samouka je objavio zagrebački časopis "Vienac", i imao je lep odjek među čitačkom publikom. Hrvatski mecena umetnosti baron Ljudevit Vranicani kome se dopao crtež, ponudio je mladiću stipendiju za minhensku akademiju. Krajem oktobra 1887. otišao je na studije u umetničkoj akademiji u Minhenu u Nemačku i diplomirao je 1893. godine sa slikom „Cveti u Dubrovniku“, urađenom prema postulatima realizma koji su tada bili dominantni na akademiji.[2] Slika je bila izlagana i zapažena na godišnjoj likovnoj smotri u palati Glaspalaste.[2] U Nemačkoj mu je veoma koristilo poznanstvo sa Srbinom, velikim dobrotvorom Velimirom M. Teodorovićem.[3] koji mu dodeljuje četvorogodišnju stipendiju.[2] Od tada počinju njegove veze sa Srbijom, gde će se po pozivu nastaniti. Pozvao ga je prijatelj Milenko Vesnić tada ministar finansija u Srbiji da dođe u Beograd i primi se za nastavnika crtanja u gimnaziji. Istovremeno mu je dato jednogodišnje odsustvovanje da bi usavršio crtanje u Parizu. Kako je ubrzo pala vlada, propao je put u Francusku, pa je Murat postao predavač. Kada mu se nakon nekoliko meseci nije više sviđao rad u školi dao je ostavku i započeo samostalnu umetničku karijeru. Učestvovao je 1893. godine na Međunarodnoj izložbi u Minhenu sa svojom slikom.[4] Priredio je u Beogradu poslednjih dana juna 1894. godine izložbu svojih radova nastalih u Beogradu, u Građanskoj kasini.[5] U istom prostoru je sa uspehom izlagao 1898. U ovom periodu života Murat boravi na relaciji Beograd-Dubrovnik.[2]

U Muratovom stvaralaštvu razlikuju se tri etapa ili faze:

  1. Planeristička (period školovanja, rada u Dubrovniku i Beogradu do 1914)[2]
  2. Posleratna (tematski raspon i kolorit postaje zatvoreniji, naglašava se duševno, mistično, povremeno melanholično)[2]
  3. Od tridesetih do kraja života (disciplinovanost i harmoničnost u delima, širi i odvažniji potezi)[2]

Život u Beogradu[uredi | uredi izvor]

Privremeno se dakle 1894. godine nastanio u Beogradu, gde je 9. januara bio postavljen za privremenog učitelja crtanja i lepog pisanja u Trećoj beogradskoj gimnaziji.[6] Svoj boravak u srpskoj prestonici je iskoristio za slikarske porudžbine. Portretisao je u to vreme dr Milenka Vesnića; biće to jedan u nizu brojnih portreta slavnih Srba. Zbog smrti oca izvesno vreme je izbivao u Dubrovniku, a vratio se zbog porudžbine. On je u prvoj polovini 1895. godine u Beogradu na kraljevskom dvoru, portretisao srpskog vladara Aleksandra Obrenovića. Portret mladog kralja u generalskoj uniformi, u prirodnoj veličini uradio je za Ministarstvo finansija Kraljevine Srbije.[4] Zatim je putovao i boravio radi studija u Rimu i Parizu. Od 1897. godine se na duže nastanio u Beogradu, i tu predavao najpre od oktobra 1897. godine u Realki,[7] kao učitelj crtanja. Karijeru srednjoškolskog predavača je nastavio u Trećoj (1907), pa Drugoj beogradskoj gimnaziji[8] i Umetničko-zanatskoj školi, a jedno vreme (godinu dana 1904-1905) je bio i predavač crtanja kraljeviću Aleksandru Karađorđeviću. Godine 1898. u maju imao je izložbu u Građanskoj kasini u Beogradu. Samostalnu izložbu umetničkih dela, inače treću po redu, priredio je juna 1904. godine u dvorani beogradske Velike škole.[9] Jedan je od osnivača i glavnih nastavnika beogradske Umetničke škole 1906. godine.[10] Suosnivač je udruženja "Lada", sa kojim redovno izlaže slike kao i Umetničko-zanatske škole u Beogradu. Zbog nesporazuma u udruženju, istupio je i prešao u grupu "Medulić" gde je dominirao vajar Ivan Meštrović. Učestvovao je na jugoslovenskim izložbama do Prvog svetskog rada i obavljao poslove sekretara Odbora za organizaciju umetničkih poslova u Srbiji i Jugoslovenstvu.

U sklopu delegacije koja je predstavljala Kraljevinu Srbiju na Svetskoj izložbi u Parizu 1900. godine, Marko Murat se predstavio istorijskom kompozicijom „Ulazak (Dolazak) cara Dušana u Dubrovnik“, za koju je nagrađen bronzanom plaketom.[11] Pored njega, u delegaciji je učestvovao i Paja Jovanović sa monumentalnom kompozicijom „Proglašenje Dušanovog zakonika“, za koju je dobio zlatnu plaketu. Sliku venčanja cara Dušana poklonio je umetnik srpskom kralju Petru I kada je došao na prestol 1904. godine. Sva trojica srpskih umetnika Đoka i Paja Jovanović i Murat dobili su 1901. godine od predsednika francuske republike naziv: "Officier d' Academie".[12] On je naslikao više srpskih nacionalno-istorijsih motiva i time obogatio umetničku baštinu.

Murat je 1895. godine nacrtao "Vojislavovu spomenicu", koju je poručio beogradski Odbor za podizanje spomenika pesniku Vojislavu Iliću. Izradio je 1900. godine povelju Srpske književne zadruge u Beogradu koja je zatim štampana i umnožena u Lajpcigu.[13]

Svoja dela je izlagao u okviru paviljona Kraljevine Srbije na međunarodnoj izložbi u Rimu 1911. godine.[14]

Čuvar Dubrovnika[uredi | uredi izvor]

Rukopis Marka Murata njegove Autobiografije, deo legata Nikole Kusovca u Udruženju Adligat

Za vreme rata je bio u Dubrovniku, gde je hapšen i proganjan (kao Srbin, katoličkog verskog opredeljenja) od austrijskih vlasti. Proveo je to vreme u nekoliko zarobljeničkih logora. Interniran je 1915. godine u Austriju, zajedno sa profesorom Jovanom Turomanom.[15] Tokom okupacije Beograda opljačkan je njegov slikarski atelje u Beogradu iz kojeg su odnete slike. Jedna od tih je bio "Portret dum Ivana Stojanovića", najviđenijeg Srbina katolika u Dubrovniku. Vratio se februara 1919. godine u Beograd, gde je nastavio rad u školi. Ukazom ministra prosvete od 19. aprila 1921. godine[16] Inicijativom ministra Ljubomira Davidovića Murat je postavljen za upravnika za Nadleštvo umetnosti i spomenike u Dubrovniku odnosno glavnog konzervatora umetničko-istorijskih spomenika u Dubrovniku, gde će ostati do odlaska u penziju 1932.[2] Ubrzo je iste godine premešten po svojoj molbi u Učiteljsku školu u Dubrovniku. Murat je ubrzo po postavljanju nadležnom ministarstvu dostavio predlog„Zakona za muzeje istarine“, koji je bio predstavljen u Skupštini na razmatranje ali nikada usvojen. Usled godina i narušenog zdravlja, on je upravu nad „Nadleštvom“ preneo na mlađeg Kostu Strajnića.[2] Pored administrativnih obaveza na funkciji glavnog konzervatora, stizao je da slika.[2]

Bio je jedan od prvih impresionista na slovenskom jugu koji je dosledno radio u pleneru i tako izradio mnoge pejzaže iz Dubrovnika i njegove okoline a radio je i istorijske kompozicije kao i portrete. Vremenom je njegova paleta postala zatvorenija i likovi plastičniji.[17]

Izlagao je na svim značajnijim izložbama u Jugoslaviji u Beogradu i Zagrebu ali i u inostranstvu u Sofiji, Minhenu, Parizu, Liježu, Rimu, Beču, Londonu itd. O njemu je pisao srpski književni časopis iz Dubrovnika, Srđ.[18] Dobio je novembra 1922. godine kraljevski Orden Belog orla V stepena, a decembra 1924. godine kraljevski Orden Sv. Save III stepena.[19] Orden Jugoslovenske krune III reda dobio je 1930. godine.

Tema njegovog rada, naročito u trećoj stvaralačkoj fazi, bio je Dubrovnik, njegova istorija, svetitelj zaštitnih (Sveti Vlaho), pejzaži i viđeniji ljudi, poput Cvijete Zuzorić, Ivana Gundulića i Ruđera Boškovića.[2]

U korespodenciji sa kritičarem dr Milanom Ševićem tokom 1932, Murat se žali da pravoslavni Srbi ne priznaju katoličke Srbe za ”prave Srbe” zbog njihove konfesije.[20]

Postojala je pred Drugi svetski rat omladinska umetnička grupa "Marko Murat", koja je tako januara 1937. godine priredila izložbu u niškoj Muškoj gimnaziji.

Početak Drugog svetskog rata dočekao je bolestan i usamljen u rodnom mestu. Umro je 1944. godine.

Utemeljivač je plenerizma i impresionizma u srpskom i jugoslovenskom slikarstvu s kraja XIX veka.[2]

U Narodnom muzeju nalazi se nekoliko njegovih slika, uključujući i manje poznatu sliku Arhibiskup Bekadeli predaje Skočibuhi Mikelanđelovu statuu Svetog Vlaha.[2]

Bio je Srbin rimokatoličke veroispovesti.[21]

Nasleđe[uredi | uredi izvor]

Beogradsko udruženje ljubitelja umetnosti "Cvijeta Zuzorić" je 1940. godine svečano obeležilo njegov 70-i rođendan, prigodnom umetničkom izložbom radova. Dubrovčanin je postao pravi član Srpske kraljevske akademije u Beogradu tek marta 1941. godine.[22] Prilikom uvođenja u red akademika, na svečanom skupu pročitao je pristupnu akademsku besedu: "Kroz slikarstvo u Dubrovniku".[23]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ "Dubrovnik", Dubrovnik 9. mart 1940.
  2. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n Petrović, Petar (2010). „JEDNO MALO POZNATO DELO MARKA MURATA „ARHIBISKUP BEKADELI PREDAJE SKOČIBUHI MIKELANĐELOVU STATUU SVETOG VLAHA“”. ZBORNIK NARODNOG MUZEJA U BEOGRADU. XIX–2: 399—411. 
  3. ^ "Vreme", Beograd 19. februar 1937
  4. ^ a b "Delo", Beograd 1895.
  5. ^ "Zastava", Novi Sad 1. jul 1894.
  6. ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1894.
  7. ^ "Državni kalendar Kraljevine Srbije", Beograd 1898.
  8. ^ „Marko Murat, učitelj prve klase u Drugoj beogradskoj gimnaziji. U: Prosvetni glasnik, 1. novembar 1911, str. 905.”. Pristupljeno 28. 1. 2018.  Tekst „issue:UB_00008_19111101” ignorisan (pomoć); Tekst „page:3” ignorisan (pomoć); Tekst „query:%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%BE%20%D0%BC%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82 ” ignorisan (pomoć)
  9. ^ "Srđ", Dubrovnik 1904.
  10. ^ "Politika"...
  11. ^ Enciklopedija likovnih umjetnosti. Sv. 3, Inj-Portl. Zagreb: Jugoslavenski leksikografski zavod. 1964. str. 512. 
  12. ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1901.
  13. ^ "Zora", Mostar 1900.
  14. ^ Elezović, Zvezdana (2009). „Kosovske teme paviljona Kraljevine Srbije na međunarodnoj izložbi u Rimu 1911. godine”. Baština. 27. 
  15. ^ "Pravda", Beograd 17. april 1915.
  16. ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1921.
  17. ^ "Politika", Beograd 1932. godine
  18. ^ Srđ. Dubrovnik. 1902. 
  19. ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1924.
  20. ^ Bozic, Sofija (2014-01-01). „Umetnost, politika, svakodnevica - tematski okviri prijateljstva Marka Murata i Milana Sevica”. Prilozi za knjizevnost i jezik, istoriju i folklor: 203—217. doi:10.2298/PKJIF1480203B. 
  21. ^ „„Srbi katolici na Primorju od ujedinjenja do Aprilskog rata“, Saša Nedeljković” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 03. 03. 2012. g. Pristupljeno 12. 4. 2013. 
  22. ^ "Politika", 8. mart 1941
  23. ^ "Vreme", Beograd 6. mart 1941.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Enciklopedija likovnih umjetnosti. Sv. 3, Inj-Portl. Zagreb: Jugoslavenski leksikografski zavod. 1964. str. 512. 
  • Narodna enciklopedija – srpsko- hrvatsko- slovenačka, priređivač i urednik, dr St. Stanojević, Zagreb (1925 — 1929)
  • Marko Murat: u čast 150 godina od rođenja. Beograd: Narodni muzej. 2014. str. 160. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Марко_Мурат&oldid=27776813”