Misisipi (reka)

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Misisipi
Odžibve: Misi-ziibi[1]
Dakota: Mníšošethąka[2]
Mijami: Mihsi-siipiiwi[3]
Čejeni: Ma'xeé'ometāā'e[4]
Kajova: Xósáu[5]
Arapaho: Beesniicie[6]
Pauni: Kickaátit[7]
Donji tok Misisipija u Nju Orleansu
Basen Misisipija
Opšte informacije
Dužina3.544 km
Basen3.270.000 km2
Pr. protok18.400[8][9] m3⁄s
Vodotok
IzvorJezero Itaska[10]
Koor. izvora47° 14′ 22″ N 95° 12′ 29″ W / 47.23944° S; 95.20806° Z / 47.23944; -95.20806
V. izvora450 m
UšćeMeksički zaliv
Koor. ušća29° 09′ 04″ N 89° 15′ 12″ W / 29.15111° S; 89.25333° Z / 29.15111; -89.25333
Geografske karakteristike
Država/e SAD
PritokeMisuri, Black River, Arkanzas, Ohajo, St. Croix River, Viskonsin, Rock River, Ilinois, Kaskaskia River, Minesota, De Mojn, Bela reka, Crvena reka Juga, Epl, Big Muddy River, St. Francis River, Jazu, Big Black River, Maquoketa River, Wolf River, Rice Creek, Ajova, Turkey River, Loosahatchie River, Meramec River, Ouachita River, Wapsipinicon River, Chippewa River, River des Peres, Bayou Pierre, Catfish Creek, Crow River, Duck Creek, Hatchie River, Henderson Creek, Little Maquoketa River, Marys River, Obion River, Prairie River, Rum River, Rush River, Salt River, Schoolcraft River, Skunk River, Swan River, Swan River, Trempealeau River, Turtle River, Upper Iowa River, Vermillion River, Wind River, Yellow River, Village Creek (Allamakee County, Village Creek, Big Black River, Maquoketa River, Wolf River, Rice Creek, Brazeau, Cinque Hommes Creek, Nokasippi, Apple Creek, Coles, River aux Vases, Minnehaha Creek, Foks, Bassett Creek, Sucker
Reka na Vikimedijinoj ostavi
Izvor Misisipija u jezeru Itaska.
Delta Misisipija, satelitski snimak

Misisipi (engl. Mississippi) je reka u centralnom i jugoistočnom delu SAD. Dugačka je 2.320 mi (3.730 km)[11], a od izvora njene pritoke reke Misuri 5.969 km. Misisipi je najduža reka Severne Amerike, a sa Misurijem je četvrta po dužini u svetu (posle Amazona, Nila i Jangcekjanga). Protiče kroz američke savezne države Minesota, Viskonsin, Ajova, Ilinois, Misuri, Kentaki, Tenesi, Arkanzas, Misisipi i Luizijana.[12][13] Misisipi je glavna reka drugog po veličini drenažnog sistema na Severno Američkom kontinentu, dok je najveći drenažni sistem Zaliva Hadson.[11][14] Reka u potpunosti teče u Sjedinjenim Državama (mada njen drenažni sliv doseže u Kanadu). Sa svojim mnogobrojnim pritokama, Misisipijev sliv drenira potpuno ili delom 31 države SADs i dve Kanadske provincije između Stenovitih planina i Apalačkih planina. Površina sliva Misisipija iznosi oko 3.275.000 miliona km². Plovan je na dužini od oko 3.130 km, a njegov izvor je 1832. godine otkrio Henri Skulkraft.

Za početak reke uzima se mesto gde ona ističe iz jezera Itaska u severnom delu savezne države Minesota. Iz jezera ističe na nadmorskoj visini od 450 metara. Misisipi se uliva u Meksički zaliv preko delte koja ima tri glavna rukavca i nekoliko manjih. Na reci se javlja visok vodostaj u proleće, kada se topi sneg, kao i leti kada na ovom prostoru padaju obilne kiše. Pošto su šume koje su se nalazile oko reke uništene, sada se reka često izliva i pričinjava veliku materijalnu štetu. Najveća poplava je bila 1927. godine. Važnija pritoke sa leve strane je Ohajo, a sa desne strane Misuri, Arkanzas i Crvena reka Juga.

Američki starosedeoci su dugo živeli duž reke Misisipi i njenih pritoka. Većina njih su bili lovci-sakupljači, ali su neki, kao što su graditelji nasipa, formirali plodna poljoprivredna društva. Dolazak Evropljana u 16. veku promenio je izvorni način života, kako su prvi istraživači, a zatim naseljenici, u sve većim brojevima pristizali.[15] Reka je prvo služila kao barijera, formirajući granice za Vicekraljevstvo Nova Španija, Novu Francusku, i rane Sjedinjene Države, a zatim kao vitalna transportna arterija i komunikaciona veza. U 19. veku, tokom doba visoke zastupljenosti ideologije manifestne sudbine, Misisipi i nekoliko zapadnih pritoka, a pre svega Misuri, formirali su puteve za zapadnu ekspanziju Sjedinjenih Država.

Formirana od debelih slojeva rečnih siltnih nanosa, oblast oko Misisipija su među najplodnijim poljoprivrednim regionima u SAD, što je dovelo do ere spratnih rečnih parobroda. Tokom Američkog građanskog rata, zauzimanje Misisipija od strane snaga Unije je označilo prekretnu tačku ka pobedi zbog važnosti reke kao kao trgovačke i transportne rute, ne samo za Konfederaciju. Zbog znatnog rasta gradova i velikih brodova i barži koji su zamenili rečne brodove, tokom prvih dekada 20. veka došlo je do sprovođenja masivnih inženjerskih poduhvata kao što su nasipi, prevodnice i brane, koji su često rađeni u kombinaciji.

Od početka savremenog razvoja sliva, Misisipi je takođe video svoj udeo zagađenja i problema životne sredine - najvažnije velike količine poljoprivrednog oticanja, što je dovelo do nastanka mrtve zone Meksičkog zaliva u blizini ušća reke. Poslednjih godina, reka je pokazala stabilan pomak ka kanalu reke Atčafalaja u ušću; promena kursa bi bila ekonomska katastrofa za luku grada Nju Orleans.

Ime i značaj[uredi | uredi izvor]

Sama reč potiče od Messipi, francuske verzije Anišinabskog (Ojibwe ili Algonquin) imena reka, Misi-ziibi (Velika reka). U indijanskom Algonkinkom jeziku naziv reke znači i očinska reka.

U 18. veku, reka je bila primarna zapadna granica mladih Sjedinjenih Država, i od širenja zemlje na zapad, reka Misisipi je široko poprimila status pogodne mada približne linija razdvajanja između istočnih, južnih i srednjozapadnih Sjedinjenih Država, i zapadnih Sjedinjenih Država. To je ilustrovano Kapijom zapada u Sent Luisu i frazom „Trans-Misisipi” koja se koristi u imenu izložbe Trans-Misisipi.

Uobičajeno je da se kvalifikuju regionalni superlativni orijentiri u odnosu na nju, kao što je „najviši vrh istočno od Misisipija”[16] ili „najstariji grad zapadno od Misisipija”.[17] FCC takođe koristi reku kao razdeonu liniju za radiodifuzione pozivne oznake, koji počinju sa W za istok i K za zapad, mešajući ih zajedno u medijskom tržištu duž reke.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Izvor reke[uredi | uredi izvor]

Misisipi je reka koja nastaje oticanjem iz jezera, te nema izvor u klasičnom smislu te reči. Jezero Itaska iz kojeg odlivanjem nastaje reka Misisipi nalazi se u američkoj državi Minesoti.[18] Jezero se nalazi na oko 450 metara nadmorske visine. Danas je područje jezera iz kojeg otiče reka zaštićeno kao državni park prirode.

Tok i sliv reke[uredi | uredi izvor]

Reka Misisipi generalno govoreći teče od severa ka jugu Sjedinjenih Država. Tok reke se geografski deli na gornji tok Misisipija (od izvora pa do ušća rijeke Ohajo u Misisipi),[19] i donji tok Misisipija (od ušća reke Ohajo do delta Misisipija).[20] Misisipi ima veliki broj većih i manjih pritoka. Sama reka skoro da fizički u potpunosti deli Sjedinjene Države na dva dela, istočni i zapadni. Područja kojima reka protiče, danas su uglavnom gusto naseljena. Zato ne čudi činjenica da postoji veliki broj mostova preko ove reke. Mnogi od njih su opevani u pesmama ili opisani u literaturi dok su neki postali i simboli naselja ili država u kojima se nalaze. Slivno područje Misisipija obuhvata skoro celi prostor između Američkih Kordiljera i Apalačkog gorja te između velikih jezera i Meksičkog zaljeva. Samo manji do ovog područja pripada slivu velikih jezera na severu ili reci Rio Grande na jugu.

Ušće reke[uredi | uredi izvor]

Misisipi se uliva u Meksički zaliv nekih 160 km južno od grada Nju Orleansa. Vreme zadržavanja vode u reci iz jezera Itaska do Meksičkog zaliva je tipično oko 90 dana.[21] Pošto su vode reke tokom mnogih vekova nanele dosta materijala (šljunka, peska, zemlje, kamena) do ušća, reka je na samome ušću stvorila mnoštvo korita, manjih ili većih tokova i močvara. S vremenom je došlo do pretnje da rijeka u potpunosti promeni tok između grada Nju Orleans i ušća u okean. Da bi spriječili krajnje ostvarenje ovog prirodnog fenomena, a time i veliku prirodnu katastrofu, vlasti i ljudi s ovih prostora su radili na dugotrajnom i teškom projektu ponovnog ukorićenja reke. To je rađeno uglavnom produbljavanjem glavnog korita kao i dizanjem kompleksnog niza nasipa oko glavnog i niza manjih korita.[22][23][24] Interesantna je i činjenica da se na ušću, tzv. delti Misisipija neslana voda reke ne meša odmah u većoj količini sa slanom vodom okeana već biva nošena golfskom okeanskom strujom oko poluostrva i države Floride pre nego se u potpunosti pomeša s okeanskom vodom.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Prvi Evropljani koji su videli ovu reku bili su španski konkistadori. Oni su do nje došli 8. maja 1541, a njihov vođa Hernando De Soto, koji je reci tad dao ime Rio de Espiritu Santo (reka duha svetog). Kasnije, u 17-tom veku, su u ova područja stigli Francuski istraživači koji će na osnovu indijanskog naziva za manji deo reke u blizini jezera Itaska, celom rečnom toku dati ime Misisipi. To su bili Luj Žolijet i Žak Market.

Godine 1682. Kavalijeri i de Tonti su zauzeli celi sliv Misisipija za Francusku krunu nazivajući Misisipi rekom Kolbert po Žanu Baptistu Kolbertu tadašnjem francuskom ministru finansija i utemeljitelju francuske kraljevske mornarice, a područja oko reke Misisipi Luizijanom (engl. Louisiana) po tadašnjem francuskom kralju Luju XIV. Grad Nju Orleans (engl. New Orleans) su utemeljili Francuzi 1718. Nakon francuskog gubitka svih područja na severnoameričkom kontinentu reka Misisipi je postala granicom između Britanskog i Španskog kraljevstva. Britanci su kontrolisali teritoriju istočno od Misisipija, a Španci teritoriju zapadno od reke. Ugovorom iz 1800, Luizijana iz španskog vlasništva nakratko dolazi u posed Francuske. Sjedinjene Američke Države su kupile Luizijanu od Francuske 1803. godine. Zemlju zapadno od Misisipija su uzeli od španskog kraljevstva u seriji ratnih sukoba. Henri Skulkraft 1832. otkriva izvor reke.

Početkom devetnaestog veka na reci se javljaju prvi parobrodi. Oni će dominirati ovom rekom tokom celog devetnaestog veka.

Osim ekonomskog i transportnog značaja za celu Ameriku, ovi brodovi su ostavili traga i u američkoj književnosti i muzici. U to vreme često su se dešavale trke parobroda. Jedan od tih brodova je bio i parobrod Nju Orleans koji je ujedno bio i prvi parobrod koji je preplovio sveukupan brodoplovan tok reke Misisipi. U američko-britanskom ratu iz 1812-e odigrala se i bitka kod Nju Orleansa iz koje su Amerikanci izašli kao pobednici. U blizini reke kod grada Viksburga desila se i bitka između Severa i Juga u Američkom građanskom ratu. Grad Čikago je početkom 20-tog veka kanalom bio povezan sa rekom Misisipi (putem reke Ilinois). Time je kanalizacija Čikaga umesto u jezero Mičigen bila preusmjerena u Misisipi. Krajem devetnaestog kao i u 20. veku izgrađen je veliki broj mostova preko reke.

Danas mnogi od njih predstavljaju turističku atrakciju. Na ovoj reci je Ralf Samuelson 1922. godine izmislio i usavršio skijanje na vodi.

Važniji gradovi[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ decolonialatlas (12. 1. 2015). „The Headwaters of the Mississippi River in Ojibwe”. Pristupljeno 19. 8. 2016. 
  2. ^ AISRI Dictionary Database Search
  3. ^ „Myaamia Dictionary Search”. Arhivirano iz originala 28. 08. 2016. g. Pristupljeno 19. 8. 2016. 
  4. ^ „English – Cheyenne”. Pristupljeno 19. 8. 2016. 
  5. ^ „English – Kiowa”. Pristupljeno 19. 8. 2016. 
  6. ^ XML File of Arapaho Place Names
  7. ^ Southband Pawnee Dictionary
  8. ^ Kammerer, J.C. (maj 1990). „Largest Rivers in the United States”. U.S. Geological Survey. Pristupljeno 22. 2. 2011. 
  9. ^ Median of the 14,610 daily streamflows recorded by the USGS for the period 1967–2006.
  10. ^ The United States Geological Survey recognizes two contrasting definitions of a river's source.USGS.gov By the stricter definition, the Mississippi would share its source with its longest tributary, the Missouri, at Brower's Spring in Montana. The other definition acknowledges "somewhat arbitrary decisions" and places the Mississippi's source at Lake Itasca, which is publicly accepted as the source,USGS.gov and which had been identified as such by Brower himself.MT.gov Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. januar 2012)
  11. ^ a b „Lengths of the major rivers”. United States Geological Survey. Arhivirano iz originala 5. 3. 2009. g. Pristupljeno 14. 3. 2009. 
  12. ^ „United States Geography: Rivers”. www.ducksters.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 30. 6. 2017. 
  13. ^ „The 10 States That Border the Mississippi”. ThoughtCo. Pristupljeno 30. 6. 2017. 
  14. ^ United States Geological Survey Hydrological Unit Code: 08-09-01-00- Lower Mississippi-New Orleans Watershed
  15. ^ „Mississippi (river US) facts, information, pictures | Encyclopedia.com articles about Mississippi (river US)”. www.encyclopedia.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 30. 6. 2017. 
  16. ^ Ethan Shaw. „The 10 Tallest Mountains East of the Mississippi”. Pristupljeno 1. 3. 2015. 
  17. ^ „New Madrid – 220+ Years Old and Counting”. Arhivirano iz originala 2. 11. 2014. g. Pristupljeno 1. 3. 2015. 
  18. ^ Upham, Warren. „Minnesota Place Names: A Geographical Encyclopedia”. Minnesota Historical Society. Arhivirano iz originala 8. 1. 2011. g. Pristupljeno 14. 8. 2007. 
  19. ^ „Upper St. Anthony Falls Lock Closure”. US Army Corps of Engineers. 2015. Arhivirano iz originala 10. 6. 2015. g. 
  20. ^ van, Troise & Todd 1990, str. 126
  21. ^ „General Information about the Mississippi River”. Mississippi National River and Recreation Area. National Park Service. 2004. Arhivirano iz originala 13. 6. 2006. g. Pristupljeno 15. 7. 2006. 
  22. ^ McPhee, John (23. 2. 1987). „The Control of Nature: Atchafalaya”. The New Yorker. Pristupljeno 12. 5. 2011.  Republished in McPhee, John (1989). The Control of Nature. Farrar, Straus and Giroux. str. 272. ISBN 978-0-374-12890-6. 
  23. ^ Angert, Joe and Isaac. „Old River Control”. The Mighty Mississippi River. Arhivirano iz originala 15. 5. 2009. g. Pristupljeno 12. 5. 2011.  Includes map and pictures.
  24. ^ Kemp, Katherine (6. 1. 2000). „The Mississippi Levee System and the Old River Control Structure”. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • van der Leeden, Frits; Troise, Fred L.; Todd, David Keith (1990). The Water Encyclopedia (2nd izd.). Chelsea, Michigan: Lewis Publishers. str. 126. ISBN 978-0-87371-120-3. 
  • Mala enciklopedija Prosveta - Opšta enciklopedija (M-Š). Beograd: Izdavačko preduzeće „Prosveta“. 1959. 
  • Ambrose, Stephen. The Mississippi and the Making of a Nation: From the Louisiana Purchase to Today (National Geographical Society, 2002) heavily illustrated
  • Anfinson, John O.; Madigan, Thomas; Forsberg, Drew M.; Nunnally, Patrick (2003). The River of History: A Historic Resources Study of the Mississippi National River and Recreation Area. St. Paul, MN: U.S. Army Corps of Engineers, St. Paul District. OCLC 53911450. 
  • Anfinson, John Ogden. Commerce and conservation on the Upper Mississippi River (US Army Corps of Engineers, St. Paul District, 1994)
  • Bartlett, Richard A. (1984). Rolling rivers: an encyclopedia of America's rivers. New York: McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-003910-0. OCLC 10807295. 
  • Botkin, Benjamin Albert. A Treasury of Mississippi River folklore: stories, ballads & traditions of the mid-American river country (1984).
  • Carlander, Harriet Bell. A history of fish and fishing in the upper Mississippi River (PhD Diss. Iowa State College, 1954) online (PDF)
  • Daniel, Pete. Deep'n as it come: The 1927 Mississippi River flood (University of Arkansas Press, 1977)
  • Fremling, Calvin R. Immortal river: the Upper Mississippi in ancient and modern times (U. of Wisconsin Press, 2005), popular history
  • Milner, George R. "The late prehistoric Cahokia cultural system of the Mississippi River valley: Foundations, florescence, and fragmentation." Journal of World Prehistory (1990) 4#1 pp: 1–43.
  • Morris, Christopher. The Big Muddy: An Environmental History of the Mississippi and Its Peoples From Hernando de Soto to Hurricane Katrina (Oxford University Press; 2012) 300 pages; links drought, disease, and flooding to the impact of centuries of increasingly intense human manipulation of the river.
  • Penn, James R. (2001). Rivers of the world: a social, geographical, and environmental sourcebook. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. ISBN 978-1-57607-042-0. OCLC 260075679. 
  • Smith, Thomas Ruys (2007). River of dreams: imagining the Mississippi before Mark Twain. Baton Rouge: Louisiana State University Press. ISBN 978-0-8071-3233-3. OCLC 182615621. 
  • Scott, Quinta (2010). The Mississippi: A Visual Biography. Columbia, Missouri: University of Missouri Press. ISBN 978-0-8262-1840-7. OCLC 277196207. 
  • Pasquier, Michael (2013). Gods of the Mississippi. Bloomington: Indiana University Press. ISBN 978-0-2530-0806-0. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Vikizvornik ima tekst iz Enciklopedije Britanike (1911), članak Mississippi River.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Мисисипи_(река)&oldid=27783590”