Micubiši A6M
 desno | |
| Opšte | |
|---|---|
| Zemlja porekla |  Japansko carstvo |
| Proizvođač | Micubiši |
| Prvi let | 1. april 1939. |
Micubiši A6M Zero (ili Zeke, Zero-sen, Reisen, Rei-sen) je bio japanski jednosjedi lovac iz perioda Drugog svjetskog rata, kojeg je prozvodila fabrika Micubiši.
Jedan od najboljih mornaričkih lovaca početka Drugog svjetskog rata, odlikovao se odličnom pokretljivošću, dobrim naoružanjem, i izvanrednim doletom. Ove dobre osobine su mu omogućile da lako nadvlada drugorazredne lovce SAD, Ujedinjenog Kraljevstva i Holandije na Pacifičkom ratištu krajem 1941. i početkom 1942. godine. Zajedno sa armijskim lovcem Nakadžima Ki-43 Hajabusa, činili su većinu brojčane snage lovaca Japanskog carstva početkom Drugog svetskog rata.
Međutim, vremenom su Zerove loše osobine došle do izražaja: nedostatak oklopne zaštite i slab motor. To su Amerikanci uskoro otkrili i počeli da koriste, uvodeći postupke koji su zabranjivali manevarsku borbu sa lovcima Zero i koristili bolju oklopnu zaštitu i brzinu obrušavanja svojih aviona. Kad su se pojavili novi američki lovci F6F helket, F4U Korser i P-38 Lajtning, sa motorima snage skoro dva puta jačim od motora Zeroa, Zeroi su izgubili status ravnopravnog lovačkog aviona. Pri kraju rata, sve više su korišteni kao kamikaze-avioni za napade na američke brodove, zajedno sa drugim zastarjelim japanskim avionima.
Razvoj[uredi | uredi izvor]
Razvoj je počeo čim se Micubiši A5M „Klod“, prethodnik aviona Zero, počeo uvoditi u naoružanje 1937. Japanska mornarica je postavila izuzetno visoke zahtjeve: pokretljivost kao A5M ili bolja, brzina 500 km/h, brzina penjanja oko 900 m/min, naoružanje 2 topa 20 mm i 2 mitranjeza 7.7 mm, a mogućnost ostanka u vazduhu do 8 časova.
Fabrika Nakadžima se povukla iz procesa dizajniranja svog lovca, jer se smatralo da je te uslove nemoguće ispuniti sa tada dostupnim motorima. Džiro Horikoši iz fabrike Micubiši je pažljivo proučio zahtjeve, i došao do zaključka da je moguće ispuniti zahtjeve mornarice, ali samo ako se težina aviona svede na minimum. Dizajnirao je avion od specijalne legure aluminijuma, i odlučio da ne ugradi oklop za motor i pilota. Samozaptivajući rezervoari za gorivo nisu korišteni, iako su postali uobičajeni kod svih stranih lovaca tog doba.
Sa tim kompromisima, lovac A6M1 je uspio i da prestigne zahtjeve mornarice, sa izvanrednom pokretljivošću i brzinom penjanja. Prvi let je bio 1. aprila 1939.
Uvođenje u upotrebu[uredi | uredi izvor]
Avioni prve serije su poslati u Kinu, u kojoj je trajao Drugi kinesko-japanski rat od 1937. godine. Avioni Zero su slati u borbe protiv kineskih aviona sovjetske proizvodnje Polikarpov I-15, I-16, i I-153, i pokazali su se odlično. U jednoj borbi su, po japanskim podacima, oborena 22 neprijateljska lovca bez ijednog gubitka A6M. Poslije ovih izvještaja, mornarica nije gubila vrijeme u naručivanju lovca Zero.
Slijedili su A6M2 lovci sa motorom Sakae 12 od 950 KS. Sa ovom verzijom Japan je opremio sve nosače aviona do kraja 1941, i bila je u upotrebi prilikom japanskog napada na SAD u Perl Harboru, osvajanja Indokine i Burme, Filipina i ostrva Pacifika krajem 1941. i početkom 1942.
U borbi[uredi | uredi izvor]
Zbog odličnih karakteristika i pogrešnog mišljenja zapadnih saveznika da Japan nije u stanju da stvori prvorazredne avione, Zero je bio pravi šok za SAD i V. Britaniju. Tome je pogodovalo i baziranje pretežno drugoklasnih lovaca saveznika na Pacifičkom području, i iznenadni japanski napad.
Lovci sa kojima se Zero prvobitno sukobljavao su uključivali modele Brevster Bafalo (SAD, Holandija), Hoker hariken (V. Brit.), F4F vajldket, P-36, P-39 Erakobra i P-40 Vorhok (svi lovci SAD). Sve ove lovce je Zero nadmašivao u pokretljivosti i brzini penjanja, a većinu i u naoružanju i brzini leta. Obuka japanskih pilota sa početka Drugog svetskog rata je bila vrlo stroga, moral visok, i kod šarolikih snaga dezorijentisanih neprijatelja Zeroi su brzo stekli oreol nepobjedivosti. Osim nosača aviona, bazirali su i na kopnenim aerodromima, pogotovo na pacifičkim ostrvima, i svojim doletom omogućavali napade na protivnika dalekog preko 1000 km i praćenje bombardera.
Amerikanci su poslije početnog šoka, počeli da istražuju slabe tačke aviona A6M. Imali su sreću da je jedan skoro neoštećen Zero izvršio prinudno slijetanje na ostrvo u Aleutskom arhipelagu. Poslije letnih testova i pregleda aviona, utvrđene su slabe tačke - od kojih je najizrazitija bila izuzetna ranjivost aviona zbog odsustva oklopa i nedostatka samozaptivajućih rezervoara za gorivo.
Razvijena je sljedeća taktika (eng. „boom and zoom“): vertikalni manevar - obrušavanje na Zero velikom brzinom sa visine i gađanje. Ako bi pogodak bio postignut, Zero bi obično bio uništen zbog lagane konstrukcije, ako ne - što brže udaljavanje najvećom brzinom u obrušavanju. Naročito je zabranjeno bilo kakvo manevrisanje u horizontali, jer je tu Zero bio mnogo bolji od američkih lovaca. Ovom taktikom, teži američki lovci su negirali prednost protivnika u pokretljivosti, a koristili svoje prednosti - veću brzinu obrušavanja i bolju zaštitu aviona.
Da bi ponovo preuzeli inicijativu, Japanci pristupaju modifikaciji Zeroa. Raspon krila je smanjen, pojačan je motor na 1100 KS (Sakae 21), brzina je porasla na 565 km/h. Dozvoljena brzina obrušavanja je time isto povećana, i nova verzija se uvodi u naoružanje pod oznakom A6M5.
Međutim, 1943. godina donosi uvođenje u upotrebu američkih lovaca F6F helket, F4U Korser, i P-38 Lajtning. Njihova brzina je od 600-660 km/h, a motori jednomotoraca imaju skoro dvostruko jaču snagu od motora Zeroa. Ovo omogućuje pojačano naoružanje, nosivost i poboljšanu pokretljivost američkih lovaca, kojima upravljaju sve bolji piloti. Sve je ovo dovelo do situacije da je Zero, od „nepobjedivog“ lovca, došao do statusa drugorazrednog lovca.
Ovo se odrazilo i na stvarnu situaciju u vazduhu, gdje su gubici jedinica naoružanih Zeroima stalno rasli. Pri kraju rata sve više se koriste za kamikaze napade sa bombama od 250 kg ispod trupa. Pet A6M5 u ulozi kamikaza potapaju nosač aviona Sent Lo i oštećuju 3 druga 25. oktobra 1944.
Dalji razvoj[uredi | uredi izvor]
Tokom rata Džiro Horikoši je stalno tražio da mu se odobri ugrađivanje motora veće snage u Zero, ali je to stalno odbijano. Ipak, usavršavanjem je stvorio A6M6 sa Sakae 31 motorom pojačanim ubrizgavanjem vode i metanola, i A6M7 lovac-avion za obrušavanje.
Kad mu je konačno dozvoljeno da ugradi jači motor, stvoren je A6M8 Repu sa motorom Kinsei 62, čija proizvodnja nije započela zbog kraja rata na Pacifiku.
Ukupna proizvodnja svih verzija A6M lovca je bila 10937 aviona.
Karakteristike[uredi | uredi izvor]
- Micubiši A6M2 Zero
- Lovac
- Posada: Jedan pilot
- Prvi let: 1. april 1939.
- Ušao u upotrebu: 1940.
- Proizvođač: Micubiši
- Dimenzije
- Dužina: 9.06 m
- Razmah: 12.0 m
- Visina: 2.92 m
- Površina krila: ? m²
- Mase
- Prazan: 1680 Kg
- Opterećen: ? Kg
- Maksimalna poletna masa: 2410 Kg
- Pogonska grupa
- Motor: jedan, zvjezdasti, Nakadžima NK1C Sakae, 925 KS, 14 cilindara
Performanse[uredi | uredi izvor]
- Maksimalna brzina: A6M2 509 Km/h, A6M3 541 Km/h, A6M5c, 6c 570 Km/h, A6M8c 580 Km/h, A6M2-N 440 Km/h,
- Radijus dejstva: A6M2 oko 3110 Km sa odbacivim rezervoarima, A6M5 1920 Km sa odbacivim rezervoarima
- Operativni plafon: A6M2 10300 m, A6M3 11050 m, A6M5c, 6c 11500 m, A6M8c 12000 m, A6M2-N 10000 m
- Brzina uzdizanja: A6M2, 3 1370 m u minuti, A6M5, 6c 960 m u minuti
Naoružanje[uredi | uredi izvor]
A6M2[uredi | uredi izvor]
- Streljačko:
- 2 topa 20 mm Tip 99 u krilima, sa 60 granata svaki, 2 mitraljeza 7.7 mm Tip 97 u trupu ispred kabine, sa 500 metaka svaki
- Bombe:
- dvije od po 30 kg
A6M5a[uredi | uredi izvor]
- Streljačko:
- 2 topa 20 mm Tip 99 u krilima, sa 85 granata svaki, 2 mitraljeza 7.7 mm Tip 97 u trupu ispred kabine, sa 500 metaka svaki
- Bombe:
- dvije od po 30 ili 60 kg
A6M5b[uredi | uredi izvor]
Kao A6M5a ali jedan mitraljez 7.7 mm zamijenjen sa 12.7 mm
A6M5c i sve kasnije verzije[uredi | uredi izvor]
- Streljačko:
- 2 topa 20 mm Tip 99 u krilima, sa 85 granata svaki, 2 mitraljeza 13.2 mm Tip 97 u krilima, opciono još jedan 13.2 mm u trupu ispred kabine
- Bombe:
- dvije od po 30 ili 60 kg
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Gunston, Bill (1999). The Illustrated Directory of Fighting Aircraft of World War II. Salamander Books. ISBN 9781840650921.
- Bishop, Chris (1999). The Complete Encyclopedia of Weapons of World War II. Prospero Books. ISBN 978-1-894102-22-3.
- Marck, Bernard (1997). Historie de L'aviation. Paris: Flammarion. ISBN 2-08-010038-6.
- Sharpe, Michael (2012). „Bombers”. Military Aircraft (na jeziku: (jezik: engleski)). Charlottesville USA: Taj Books International LLC. str. 96. ISBN 978-1-84406-224-9.
- Simons, David; Withington, Thomas. Die Geschichte der Fligerei (na jeziku: (jezik: nemački)). Bath: Parragon Books Ltd. ISBN 978-1-4054-8950-8.
