Muhadžiri (Osmansko carstvo)
Muhadžiri ili muhadžeri (arap. مهاجر — doseljenik, imigrant) je jedan od mnogobrojnih arabizama koji se zadržao u turskom jeziku. Vezuje se uglavnom doseljenike muslimanske vere, za poturice sa Staroplaninskog poluostrva, t.j. Balkana. Iseljavanje muslimana, kako dobrovoljno, tako i prisilno, se uglavnom povezuje sa prestankom vladavine Osmanskog carstva.
Mnogi muhadžiri sa područja Balkana su poreklom Sloveni.[1] Proces masovnog proterivanja i iseljavanja muslimana sa teritorija nad kojima je je Osmansko carstvo izgubilo kontrolu je trajao više od 300 godina jer je započet tokom Velikog bečkog rata (1683—1699) i trajao sve do potpunog raspada Osmanskog carstva početkom 20. veka, a zatim i do raspada SFR Jugoslavije krajem 20. veka, kada je tokom rata u Bosni i Hercegovini ponovo počeo da se upotrebljava termin muhadžir, za izbegle Bošnjake.
Veliki bečki rat (1683—1699)[uredi | uredi izvor]
Smanjivanje evropske teritorije pod kontrolom Osmanskog carstva počelo je krajem 17. veka, posle nekoliko poraza vojske Osmanskog carstva tokom Velikog bečkog rata koji su rezultovali Karlovačkim mirom 1699. Od tada, uporedo sa smanjivanjem teritorija Osmanskog carstva, dolazi do iseljavanja stanovnika muslimanske veroispovesti sa teritorija zahvaćenim ratnim dejstvima i sa onih teritorija koje je Osmansko carstvo izgubilo. Svi muslimani na teritoriji koju je tada, posle oko 150 godina od osvajanja, izgubilo Osmansko carstvo (Erdelj, Banat, Donji Srem, Hrvatska, Lika, Banija, Dalmacija...) su u ovom periodu ili pokršteni ili prognani[2] Jedino svedočanstvo o njihovom prisustvu su nekoliko turskih kupatila[3], turbeta i nekoliko džamija.
Austrijsko osvajanje Beograda 1717. godine[uredi | uredi izvor]
Prema osmanlijskom putopiscu Evliji Čelebiji, koji je boravio u Beogradu 1660. godine, Beograd je tada imao oko 98.000 stanovnika, od kojih 21.000 nisu bili Muslimani[4]. Kada je vojska pod komandom austrijskog vojskovođe Eugena Savojskog osvojila Beograd 1717. godine, u skladu sa članom broj 3 ugovora o kapitulaciji potpisanog 18. avgusta 1717. iz Beograda je izvršeno povlačenje celokupnog garnizona vojske Osmanskog carstva zajedno sa stanovništvom muslimanske veroispovesti[4].
Austrijsko osvajanje Niša 1737. godine[uredi | uredi izvor]
Kada su Austrijanci osvojili Niš 1737. godine nagodbom o predaji grada potpisanom 28. jula 1737. godine a koja sadrži 8 tačaka, među kojima je i ona koja predviđa način iseljavanja „turskog življa“ u Sofiju sa svojom pokretnom imovinom, slugama i robovima. Austrijska vlast je obezbedila konje i kola za iseljavanje stanovnika Niša u Sofiju a dva turska taoca su bili jemstvo da će austrijancima biti vraćeni konji i kola kao i nadoknađena eventualna šteta koja im se tokom puta načini. Oružje i hrana su morali da budu predati austrijskim vlastima u skladu sa odredbama nagodbe.[5]
Varoš je 3. avgusta evakuisana. A 2.000 kola i 200 konja su iz komore vukla, pod jakom stražom, 20.000 civila i njihovu imovinu prema Sofiji.[6]
Ratovi između Rusije i Osmanskog carstva krajem 18. veka[uredi | uredi izvor]
Kada su se Kalmici naselili početkom 17. veka na područje donje Volge, sa tog područja su proterali Nogajce koji su izbegli na područje severnog Kavkaza i na Krim. Ova područja su uglavnom pripadala Osmanskom carstvu. Kada je Rusija krajem 18. veka zauzela Krim, na Krim je naseljeno stanovništvo slovenskog porekla a Nogajci (oko 120.000) su preseljeni na teritoriju Kavkaza i Kubana. Kasnije tokom ratova između Rusije i Osmanskog carstva u periodu 1787—1792. su Nogajci ponovo iseljeni sa područja Kavkaza na područje severno od obala Azovskog mora. U akcijama generala Suvorova su ubijene hiljade Nogajaca naseljenih na području Kubana.
Prvi srpski ustanak (1804—1813)[uredi | uredi izvor]
Muslimani koji su izbjegli sa područja Beogradskog pašaluka nakon Prvog srpskog ustanka i kasnije, i naselili se na području današnje Republike Srpske, se nazivaju muhadžeri ili rjeđe muhadžiri. Njihovo naseljavanje je bilo rasprostranjeno na skoro svim područjima Bosne i Hercegovine koja je tada bila pod otomanskom vlašću, a posebno u Podrinju i Posavini. Naziv muhadžer ili rjeđe muhadžir se jako dugo zadržao u upotrebi u Podrinju, posebno u oblasti Srebrenice, Vlasenice, i okoline.
U biografiji Alije Izetbegovića koji je rođen u Šamcu, Posavina u Republici Srpskoj, kaže se da je njegova porodica porijeklom iz Beograda, odakle su se kao muhadžeri doselili u Šamac.
Kneževina Srbija posle sprovođenja odredbi Hatišerifa iz 1830. i 1833. godine[uredi | uredi izvor]
Na osnovu odredbi Hatišerifa od 5. avgusta 1830. godine je bilo predviđeno da Turci smeju da stanuju samo u gradovima ili da se isele iz Kneževine Srbije a svoju nepokretnu imovinu za koju poseduju uredne tapije prodaju u roku od godinu dana. Na teritoriji Kneževine Srbije je 1830. živelo, po nekim procenama, oko 10.000 muslimana, od čega u Beogradu oko 4.000[traži se izvor] Hatišerifom iz 1833. godine je definisano da u Kneževini Srbiji smeju da ostanu samo garnizoni vojske Osmanskog carstva i postojeće muslimansko stanovništvo u Beogradu, a da se svi ostali muslimani moraju iseliti u roku od pet godina (pošto je bilo očigledno da je rok od godinu dana iz prethodnog hatišerifa prekratak za sređivanje svih imovinsko pravnih odnosa) sa teritorije Kneževine Srbije. Oni muslimani koji su naseljavali šest nahija koje su odredbama sultanovih hatišerifa pripojene Kneževini Srbiji su se morali iseliti odmah.
Sokolska nahija (1830—1834)[uredi | uredi izvor]
Najveći broj muslimana naseljenih na teritoriji Kneževine Srbije van Beograda je naseljavao Sokolsku nahiju. Po nekim izvorima bilo ih je 1.218 muških glava i 2.594 familije u 522 kuće.[traži se izvor] Pošto su muslimani iz Sokolske nahije odbili da se isele, Knjaz Miloš Obrenović je naredio da vojska izvrši njihovo proterivanje preko Drine u Bosnu (Osmansko carstvo). U julu 1834. je prikupljena narodna vojska posle oružanih sukoba uspela da protera muslimane iz Sokolske nahije preko Drine na teritoriju Bosne (Osmansko carstvo)[traži se izvor]
Ratovi između Rusije i Osmanskog carstva polovinom 19. veka[uredi | uredi izvor]
Tokom 19. veka je, zbog uspeha ustanika protiv centralne osmanske vlasti na Balkanu, Aziji i Africi i zbog uspeha Rusije u ratovima protiv Osmanskog carstva, došlo do veoma značajnog smanjivanja teritorije Osmanskog carstva i iseljavanja velikog broja muslimana.
Procenjuje se da je oko 7.000 Nogajaca sa područja koje je do 1860. godine prešlo u posed Rusije iseljeno u Dobrudžu. Tokom 1860. je došlo do velikog egzodusa Nogajaca kada je oko 70.000 Nogajaca proterano uglavnom na područje Dobrudže (oko 50.000). Tokom ruskog osvajanja Kavkaza u periodu 1856—1864. je između 500.000 i 600.000 Čerkeza i Tatara izbeglo na teritoriju Osmanskog carstva[7]. U Osmanskom carstvu je zbog pojave ovako velikog broja muhadžira osnovana Komsija za prihvat izbeglih koja je registrovala da je u periodu 1876—1879. je na teritoriju Osmanskog carstva ušlo više od 500.000 muhadžira[7].
Porta je u januaru 1878. godine naredila vlastima Soluna da omoguće smeštaj za oko 50.000 muhadžira na području Solunskog vilajeta. Nogajci i Albanske Gege su se uglavnom naseljavali u okolini Soluna. Ipak, mnogo više muhadžira je nedeljama transportovano brodovima u pravcu Bejruta i Smirne[7].
Bosna i Hercegovina posle odluka Berlinskog kongresa (1878)[uredi | uredi izvor]
Veliki broj muslimana je napustio austrougarsku provinciju Bosnu i Hercegovinu nakon austrougarske okupacije 1878. godine, a vlasti Osmanskog carstva su ih naselile na prostore Kosova, Metohije, Makedonije i Albanije. Njihov broj se značajno uvećao nakon aneksije Bosne i Hercegovine 1908. godine. Nakon Prvog balkanskog rata u najvećem broju su izbegli ili otišli za Tursku.
U Srbiji postoje dva sela koja se nalaze u blizini Gnjilana, a koja nose naziv Gornji Muhadžeri i Donji Muhadžeri.
Najmasovnije iseljavanje Muslimana u vrijeme Austrougarske se desilo na području zapadne Hercegovine, a srpski pjesnik Aleksa Šantić je tom fenomenu posvetio svoju pjesmu „Ostajte ovdje“ 1896. godine, u kojoj poziva Muslimane da se ne iseljavaju, smatrajući da su oni poturčeni Srbi, a ne Turci koji trebaju da idu za Turskom. Austrougarske vlasti su na područja koja su napustili muslimani uglavnom naseljavali rimokatolike iz današnje Republike Hrvatske. Jedan od primjera je i slučaj porodice Ante Pavelića koja se posredstvom Austrougarske doselila u zapadnu Hercegovinu.
Srbija posle odluka Berlinskog kongresa (1878)[uredi | uredi izvor]
Odlikama donetim na Berlinskom kongresu 1878. godine je formirana samostalna država Srbija kojoj su pripojena četiri okruga osmanskog carstva, niški, pirotski, toplički i vranjski. Veliki je broj muslimana (među kojima je i veliki broj Albanaca) koji su naseljavali ova četiri okruga. Oni su izbegli na teritoriju Kosova i Metohije gde su vršili pritisak na Srbe da se isele[traži se izvor] .
Balkanski ratovi (1912—1913)[uredi | uredi izvor]
Tokom Balkanskih ratova i u periodu neposredno posle njih je došlo do iseljavanja velikog broja muslimana sa teritorija koje su osvojili Balkanski saveznici. Sa teritorije Kosova i Metohiji se oko 20.000 kačaka povuklo pred vojskom Kraljevine Srbije na teritoriju koju obuhvata današnja Albanija. Sa teritorije koju obuhvata današnja Republika Makedonija su se, uglavnom zbog nasilja koje su vršili hrišćani, hiljade muslimana povlačile najčešće u neokupirane delove Osmanskog carstva. Izvršioci nasilja su bili stanovništvo, razne paravojne formacije (komiti probugarske VMRO, grčki ardanti, albanski kačaci, srpski četnici, muslimanski bašibozuk) a u najmanjoj meri vojske država učesnica Balkanskih ratova.
Bosna i Hercegovina tokom Drugog svetskog rata[uredi | uredi izvor]
U Bosni i Hercegovini je tokom Drugog svetskog rata veliki broj muslimana izbegao sa područja Podrinja zbog zločina koji su nad njima vršili pripadnici JVUO, a brigu o organizaciji prihvata i smeštaja ovih muhadžira je preuzeo na sebe Odbor narodnog spasa formiran u Sarajevu 26. avgusta 1942.[8]
Rat u Bosni i Hercegovini (1992—1995)[uredi | uredi izvor]
Tokom rata u Bosni i Hercegovini se izraz muhadžir upotrebljavao za Bošnjake izbegle sa teritorija zahvaćenih ratom.[9]
Upotreba kod drugih naroda[uredi | uredi izvor]
Muhadžiri pristalice Muhamedove koje su se u Medini okupljale oko njega; iseljenici, izbeglice.[10] Muhadžer je i naziv koji koriste Pakistanci za one muslimane koji su se u vrijeme Gandija preselili iz Indije u Pakistan.
Ostale u upotrebe[uredi | uredi izvor]
Islamska zajednica u Subotici je 24. avgusta 2008. izgradila džamiju koja se zove Muhadžir džamija što u znači džamija raseljenih.[11] .[12]
Drama koju je 1909. godine objavio Osman Đikić se zove „Muhadžir“.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ MACEDONIA: ITS RACES AND THEIR FUTURE, Henri Noel Vrailsford, Methuen & Co., London 1906. godine. str. 80., Pristupljeno 13. 4. 2013.
- ^ Muslimani jugoistočne Evrope, Ahmet Alibašić, Pristupljeno 13. 4. 2013.
- ^ Sajt o turističkim putovanjima Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. april 2009), Pristupljeno 13. 4. 2013.
- ^ a b Džamije u Beogradu, Abdulah Tulundžić Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. novembar 2009), Pristupljeno 13. 4. 2013.
- ^ Internet sajt Istorijskog arhiva Niša Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. jul 2010), Pristupljeno 13. 4. 2013.
- ^ Feliks Kanic, Srbija, zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja, VI Ниш. стр. 142.
- ^ а б в Mazover 2006, стр. 167–169
- ^ „Текст о историји Сарајева у периоду 1918—1945”. Интернет сајт града Сарајева. Архивирано из оригинала 12. 12. 2013. г. Приступљено 02. 08. 2010. „„ Sarajevo je od kraja ljeta 1941. bilo preplavljeno brojnim muslimanskim muhadžirima, posebno onim iz Podrinja, koji su izbjegli od četničke zločinačke ruke. O njihovom smještaju i prehrani brinuo se Odbor "Narodnog spasa" koji je odmah nakon drugog četničkog pokolja nad muslimanima Foče formiran u Sarajevu 26. augusta 1942. od predstavnika svih muslimanskih društava i ustanova. Odbor je postao centar muslimanske protivustaške opozicije i autonomističke politike čiji je cilj bio izdvajanje BiH iz sastava NDH. Predsjednik Odbora je bio profesor Salih Safvet Bašić, koji se kao naibu-reis odlučno usprotivio potčinjavanju Islamske zajednice ustaškim vlastima..“”
- ^ Ирхам Чечо. „Текст под називом „Гораждани, напријед само“”. Архивирано из оригинала 06. 01. 2009. г. Приступљено 17. 7. 2010. „Priča u koju smo i mi, "ratni Goraždani", muhadžiri iz čitavog Gornjeg Podrinja, utkali sudbine svojih ubijenih gradova.”
- ^ Милан Вујаклија:Лексикон страних речи и израза Просвета Београд pp. 604.
- ^ „Свечано отворена мухаџир џамија”. Блиц. Архивирано из оригинала 11. 1. 2012. г. Приступљено 18. 7. 2010. „24. 8. 2008....... Džamiju je izgradila islamska zajednica Subotice, a rezultat je višegodišnjih nastojanja islamskih vernika u Subotici da dobiju mesto za molitvu i versko učenje. Muhadžir džamija je prvi islamski objekat koji je nakon više od dva veka izgrađen na magistralnom putu od Sofije do Budimpešte.”
- ^ „Al muhadžira, prva vojvođanska džamija”. Политика. Приступљено 15. 10. 2018. „Ал мухаџира значи џамија расељених – у Суботици има око 3.000 муслимана”
Литература[uredi | uredi izvor]
- Mazower, Mark (2006). Salonica, City of Ghosts: Christians, Muslims, and Jews, 1430-1950. Vintage. ISBN 978-0-375-72738-2.
Спољашње везе[uredi | uredi izvor]
- Macedonia: Its Races and Their Future (језик: енглески)
