Narikače
Narikače (engl. professional mourners), osobe čije je zanimanje da tokom sahrane glasno žale pokojnika - nariču, što je često praćeno drugim ritualnim radnjama (čupanje kose, udaranje u grudi) i pevanjem obrednih lirskih narodnih pesama - tužbalica.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Iz običaja naricanja za pokojnikom kroz istoriju razvile su se najstarije obredne lirske narodne pesme, poznate kao tužbalice. U kulturnoj i književnoj tradiciji mnogih naroda Evrope, Afrike i Azije, naročito onih sa jako izraženim patrijarhalnim odnosima ili na niskom nivou civilizacije,[a] tužbalice su zauzimale važno mesto u negovanju kulta mrtvih. Nastale u najranijem periodu ljudskog društva (pominju se već u Ilijadi, koja opisuje događaje iz 12. veka pre nove ere) i zadržane do naših dana (kod Južnih i Zapadnih Slovena, Italijana i Rumuna), tužbalice su zadržale gotovo sve karakteristične elemente: određenu formu i melodiju, pohvalne reči upućene pokojniku, žaljenje što je preminuo i poziv da se vrati u svet živih, prekor što je napustio bliske i drage osobe.[1]
Tužbalice su najčešće pevali rođaci, prijatelji ili susedi umrlog, ali, ponekad, iz želje da poslednju obavezu prema pokojniku oduže što valjanije, na sahrane su pozivane osobe koje su se profesionalno bavile naricanjem i isticale veštim biranjem reči u tužbalici. Te osobe, uglavnom žene, nazivaju se narikače.[1]
Naricanje za pokojnikom kao deo pogrebnog obreda, pri čemu se glasno nabrajaju i veličaju pokojnikove vrline, detaljno je prikazano u sceni Hektorove sahrane u Ilijadi. Iako naricanje vrše ženski članovi pokojnikove porodice (Andromaha, Hekaba i lepa Jelena), pominju se i pevači vešti u tuženju: Kad već mrca uvezu u dvorove slavne, na odar metnu ga probušeni, a postave uza nj pevače tužnjave začinjače, i zapevahu oni zapevku bolnu, a žene iza njih stanu da plaču.[2] Kao profesija, žaljenje pokojnika (iako bez naricanja i sličnih obrednih radnji) se pominje u romanu Oliver Tvist koji se dešava u viktorijanskoj Engleskoj, tridesetih godina 19. veka. Najmljeni žalobnici, odeveni u crno i regrutovani među šegrtima i pomoćnicima grobara, bili su česta pratnja na sahranama imućnih Engleza tog vremena.
U Srbiji[uredi | uredi izvor]
U Vukovom rječniku iz 1852. godine, pod rečju narikača (strana 404) navodi se da je to žena kojoj se plati da za pokojnikom nariče, to jest, glasno tuži. Nekim pokojnicima prijatelji su slali i po više narikača: svaka u početku svojega naricanja kaže ko ju je poslao, pa onda počne hvalu mrtvome, a završi pozdravom svim mrtvima iz one porodice koja ju je unajmila. Vuk Karadžić navodi da je taj običaj video u Kaštelima, dakle u Dalmaciji.[3][4] Iako je naricanje za pokojnikom u Vukovo vreme (prva polovina 19. veka) bilo obavezni deo sahrana u Srbiji i Crnoj Gori, uključujući i pevanje tužbalica, u srpskim krajevima to su uglavnom činili članovi porodice i prijatelji oba pola. Miloš S. Milojević je oko 1869. sakupio i objavio veći broj tužbalica, koje su se u njegovo vreme pevale u Kneževini Srbiji i okolini Prizrena (u tadašnjoj Turskoj) - dve tužbalice majke za sinom, i jedna žene za mužem. Po Milojevićevom mišljenju, utvrđenih pesama nema prismrtnih i posmrtnih, ili se bar nama tako čini; nego svaka ožalošćena tada kuka, nariče, zapeva, jadi, tuži i t. d. i stvara pesme, kako joj i šta na um padne u onoj tuzi. Svaka tada sama stvara sve, sećajući se celog života umrlog, od rođenja pa do posle smrti. Svaka i najmanja sitnica opisuje se tu najživlje, najbolje i to nekom nadzemnom božanstvenom silom. Ona koja ne ume da stvara zapevke, računa se da ne žali umrlog i takva je posle opšte prezrena.[5] Divan je primer tužbalica sestre Batrićeve iz Gorskog vijenca.
Na filmu[uredi | uredi izvor]
Duhovit primer narikača kao zanimanja prikazan je u filmu Čarston za Ognjenku iz 2008. godine. Glavne junakinje su dve sestre, Ognjenka (Sonja Kolačarić) i Mala Boginja (Katarina Radivojević), koje su profesionalne narikače, a taj zanat se generacijama prenosio u njihovoj porodici. U filmu, njihova baka, čuvena narikača po imenu Velika Boginja (koju glumi Olivera Katarina) umire od šoka kada ožalošćena porodica odbije njene usluge, pošto su već unajmili pogrebni automobil (što je u ruralnoj Srbiji 1918. godine bila prava retkost).[6]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Primera radi, antička Grčka u Homersko doba (12. vek pre nove ere) i Crna Gora u prvoj polovini 19. veka bile su na sličnom nivou društvenog razvoja - plemenski savezi sa rodovskim društvenim uređenjem, kojima je rat glavno zanimanje, a narodne epske pesme najviši oblik kulture.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Milica Mićić Dimovska, Stevan Beljanski (1990). Od A do Š, Vodič kroz književne izraze i pojmove za učenike osnovnih i srednjih škola, Biblioteka Matice Srpske, Novi Sad, str. 172-173
- ^ HOMER (1997). ILIJADA. Beograd: KNjIGA KOMERC. str. 153—155.
- ^ Stefanović Karadžić, Vuk (1852). Srpski rječnik. Beč. str. 404.
- ^ „Biblioteka Matice srpske”. digital.bms.rs. Pristupljeno 2023-12-18.
- ^ Milojević, Miloš S. (1869). PESME I OBIČAJI UKUPNOG NARODA SRBSKOG, prva knjiga, OBREDNE PESME. Beograd: Državna štamparija. str. 147—149.
- ^ „Filmska baza « FCS”. web.archive.org. 2021-02-12. Arhivirano iz originala 12. 02. 2021. g. Pristupljeno 2023-12-18.