Narodni muzej u Nišu

Narodni muzej u Nišu
Upravna zgrada Narodnog muzeja u Nišu
Osnivanje	1933.
Lokacija	Niš Srbija
Vrsta	narodni muzej
Kolekcija	praistorija antika srednji vek istorija numizmatika epigrafska zbirka etnološka zbirka istorija umetnosti
Broj predmeta	oko 40.000 eksponata
Adresa	Gen. Milojka Lešjanina 14

Narodni muzej u Nišu prva je ustanova te vrste osnovana 1. aprila 1933. godine od strane grupa zaljubljenika okupljena oko te godine osnovanog Muzejskog društva, čiji su najistaknutiji članovi bili i njegovi osnivači – Adam Oršić Slavetić, Rudolf Bratanić, Borivoje Gojković, Aleksandar Nenadović i Borivoje Popović. Kao ustanova kompleksnog tipa, u svojim fondovima muzej danas ima oko 40.000 eksponata iz oblasti istorije i istorije umetnosti, arheologije, etnologije, kulturne istorije i numizmatike i dve spomen zbirke, Stevana Sremca i Branka Miljkovića. U njegovom sastavu su i konzervatorsko-preparatorske radionice, foto laboratorija i biblioteka (sa preko 10.000 knjiga).

Pored zgrade u ulici Generala Milojka Lešjanina 14 i zgrade u Nikole Pašića 59 (gde se nalazi i stalna arheološka postavka), u sastavu Muzeja su i arheološki lokalitet Medijana, istorijski spomenik Ćele Kula, izložbeni prostor Galerija Sinagoga, Koncentracioni logor na Crvenom krstu i niše u Tvrđavi koje se koriste kao suvenirnica.

Iako postoji skoro osamdeset godina, Muzej nije dobio svoju namensku zgradu, i zvanično se nalazi na dve adrese u ulicama; Generala Milojka Lešjanina 14 i Nikole Pašića 59

Muzeju je je 2023. godine dodeljen Sretnjski orden drugog reda.

Predistorija

Muzejska delatnost u Nišu začeta je tokom 19. veka, nakon povećanog interesovanja stranih putopisaca za Srbiju i nakon dobijanja unutrašnje samoupravne granice dobijene hatišerifom iz 1830. i 1833. godine. Prikupljajući podatke o prošlosti Srbije oni su polako počeli da prezentuju svoja istraživanja još u vreme Osmanlija. Među njima su bili najznačajniji Lamartin koji je 1833. objavio podatke o Ćele-kuli, a sedam godina i Nemac Ami Bue, koji je pisao etnografskom bogatsvu jugoistočne Srbije i niškog kraja.

Istorija

Kuća Hristoduluovih u kojoj je 22. oktobra 1933. zvanično otvoren Muzej, pod imenom Istorijsko – etnografski muzej grada Niša

Zgrada u ulici Nikole Pašića 59, gde je smeštena arheološka zbirka.

Osnivački i nadzorni odbor Muzejskog društva iz 1933.

Narodni muzej u Nišu osnovala je 1. aprila 1933. godine grupa niških muzeoloških entuzijasta okupljena oko (iste godine godine, osnovanog) Muzejskog društva, pod imenom Istorijski muzej.

Prvih meseci postojanja Muzej je privremeno bio smešten u zgradi Učiteljskog doma. Prvu muzejsku izložbu prikazanu u ovom objektu videlo je nekoliko hiljada posetilaca.

Šest meseci nakon svog osnivanja (22. oktobra 1933), muzej je preseljen u kuću Hristoduluovih tada nazivanu i Hristodulov konak. Tada je i zvanično otvoren pod imenom Istorijsko – etnografski muzej grada Niša.

Muzej između dva svetska rata

U periodu od 1934—1939. godine, iako bez regulisanog pitanja finansiranja, Uprava muzeja organizovala je arheološke istraživačke radove, koji su u nekoliko navrata u različitom trajanju, izvedeni na prostoru Niša i okoline. U istraživanjima je učestvovao veći broj eminentnih arheologije tog perioda – Nikola Vulić, Jovan Kovačević, Borivoje Popović i Vladimir Fjuks.

U tom periodu izgrađena je zgrada muzeja na Medijani i pokrenuto izdavanje Moravsko arheološkog glasnika. Artefakti muzeja bili su razvrstan u sedam zbirki (numizmatika, praistorija, antika, srednji vek, zbirka umetničkih slika i zbirka oružja).

„ Zahvaljujući smeštajnim mogućnostima i mogućnostima prezentacije, ova stalna muzejska postavka, po koncepciji, stručnom radu i i bogatstvu eksponata predstavljala je jednu od najbogatijih u Srbiji. ”

Muzej u toku Drugog svetskog rata

Drugi svetski rat prekinuo je jednu od najproduktivnijih etapa u razvoju muzeja. U toku savezničko bombadovanje Niša, ogromnu štetu pretrpeo je grad i njegovo stanovništvo a 2. septembra 1944. godine, i zgrada muzeja koja je stradala od direktnog pogotka bombe, koja je tom priliko uništila veliki broj prikupljenih artefakata.

Muzej od 1945 do danas

Prvobitna zgrada muzeja obnovljen je 1945. godine, ali ne i njena etnografska zbirka artefakata koja je u ratnom vihoru potpuno izgubljena, dok su druge zbirke bile prepolovljene.

Naziv Narodni muzej Niš, ova ustanova dobila je 1947. Njen prvi zadatak je bio da obnovi muzejske postavke i animira svest kod građana o potrebi za sakupljanjem starina. Pored otkupa i poklona, nastao je perio u kome su se muzejske zbirke, pored otkupa, ponovo popunjavale i putem arheoloških istraživanja.

Muzej je 1950. godine preseljen u nove prostorije u ulici Stanka Paunovića (danas ulici Milojka Lešjanina) u kojima se nalazi i danas. U ovoj zgradi smešteno je istorijsko odeljenje pod nazivom Muzej NOB-a, a u zgradi bivše banke, jednospratnoj zgradi sagrađenoj 1894. godine u neo-klasičnom stilu, u ulici Petog kongresa (danas ulici Nikole Pašića), izložena je stalna arheološka postavka muzeja.

Godine 1951. osnovana je Umetnička galerija u nekadašnjoj Sinagogi, a naredne godine otvoreno je memorijalno odeljenje Mija Stanimirović, čija je postavka uklonjena 1957. godine. Stalna postavka spomen muzeja na logoru Crveni krst otvorena je 1967. godine.

U ovom periodu daljem širenju muzeološke prezentacije Narodnog muzeja najviše su doprineli poznati naučni radnici iz Beograda, među kojima su prednjačili Đorđe Mano Zisi, Milutin Garašanin i Miodrag Grbić. Oni su pokrenuli novu stalnu arheološku postavku muzeja 1965. godine.

Od posledica NATO bombardovanja 7. aprila 1999. ponovo je oštećen.

Zadaci muzeja

Osnovni zadaci Narodnog muzeja su prikupljanje, čuvanje i prezentacija kulturnih vrednosti u duhu muzeoloških principa, koji pre svega obuhvataju prikupljanje, čuvanje, dokumentovanje, izučavanje i prezentaciju muzejskih vrednosti iz šireg okruženja i pribavljanje saznanja o istorijskim kontekstima njihovog nastanka.

Muzej se brine o čuvanju i unapređenju kulturnog nasleđa kao i o širenju opštih kulturnih vrednosti i ispunjavanju vaspitno – obrazovnih zadataka, kroz ideje i doživljaje koje stvara. On tako služi kao izvor znanja, aktivnog obrazovanja i komunikacijski centar koji afirmiše vrednosti Niškog kraja i njegovom opštem razvoju.

Muzej se bavi i izdavanje publikacija. Pre svega naučno-stručnog glasila Muzeja pod nazivom „Zbornik“ u kome radove objavljuju ne samo radnici Muzeja već i veliki broj saradnika iz drugih ustanova i muzeja. Pored ovog glasila muzej takođe svake godine objavljuje i veliki broj različitih publikacija, iz oblasti arheologije, istorije, umetnosti itd.

Muzejske zbirke

Od svog osnivanja niški muzej je ustanova kompleksnog tipa sa arheološkom, etnografskom, istorijskom i umetničkom zbirkom, odeljenjem književne zaostavštine, edukacije, dokumentacije i konzervacije. Muzej poseduje fotolaboratoriju i biblioteku sa preko 14 000 publikacija, među kojima je veliki broj starih i retkih izdanja.

U muzeju se nalazi i veći broj srednjovekovnih predmeta iz perioda nakon oslobađanja od Turaka 1878-1941, kao i etnološka zbirka posvećena običajima i svakodnevnom životu iz Ponišavlja.

Prvu zbirku slika muzej je osnovao zahvaljujući darodavcima. Među nekoliko darodavaca koji nalazi se i ime Moše Šoamovića. Zahvaljujući njegovoj ličnoj donaciji Muzej poseduje kolekciju crteža njegovih savremenika, koje su bile izložene u kući Hristodulovih u kojoj je bio smešten Muzej. Dobar deo ovih radova je stradao 2. septembra 1944. godine za vreme bombardovanja Niša. Danas se u Zbirci istorije umetnosti čuva osamnaeset dela, od čega sedamnaeset crteža rađenih olovkom i jedan portret urađen uljem na kartonu i dve kolorisane fotografije zavedene u studijsku zbirku.

Narodni muzej u Nišu bio primarno je bio nadležan, od 1964 – 1969. godine, za rad novoosnovane Likovne kolonije Sićevo, kao neposredan organizator rada Kolonije i njenih tradicionalnih jesenjih izložbi, doniranih i otkupljenih radova učesnika Kolonije. U organizaciji Narodnog muzeja, u prva pet saziva, u Sićevačkoj koloniji boravilo je šezdeset umetnika iz svih krajeva Jugoslavije, uključujući i četiri iz inostranstva.

Iz tog perioda, u bogatom likovnom fondu niškog Muzeja („Zbirka savremene umetnosti”), čuva se osamdeset osam umetničkih dela nastalih u Likovnoj koloniji Sićevo, u periodu od 1964. godine, kada je i obnovljen rad nekadašnje kolonije, do 1970. godine, od kada staranje o organizovanju Kolonije i izlaganju radova preuzima na sebe novooformljena Galerija savremene likovne umetnosti u Nišu.

U svojim fondovima Narodni muzej Niš ima preko 40 000 predmeta, iz oblasti arheologije, istorije i istorije umetnosti, a poseduje i dve spomen zbirke, Stevana Sremca i Branka Miljkovića. Narodni muzej se stara i o kulturnim dobrima od izuzetnog značaja: arheološko nalazište Medijana, spomenik Ćele kula i memorijani muzej „12. februar”.

Arheološka zbirka

Arhološka zbirka ima eksponate iz vremena praistorije koji su pronađeni u okolini grada. Najveći broj eksponata je iz kasnoantičkog vremena sa arhološkog lokaliteta Medijana koji se nalazi u Nišu. Vizantijski i srednjovekovni period su takođe zastupljeni (kao što su portret vizantijske carice i stari srpski nakit iz 12. veka sa lokaliteta Sv. Pantelejmon).

• Arheološka zbirka
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Zbirka istorije umetnosti

Zbirka istorije umetnosti sadrži 858 slika, skulptura, crteža i grafika. Ova zbirka nastala je u Narodni muzej u Nišu kada je on bio primarno je bio nadležan, od 1964 – 1969. godine, za rad novoosnovane Likovne kolonije Sićevo. Tada je u prva pet saziva, u Sićevačkoj koloniji boravilo je šezdeset umetnika iz svih krajeva Jugoslavije, uključujući i četiri iz inostranstva, koji su za sobom ostavili 858 umetničkih dela.

• Deo slika iz zbirke istorije umetnosti
• 
  Špiro Bocarić - Kneginja Zorka, Narodni muzej u Nišu, 1883.
• 
  Stevan Todorović - Portret žene u građanskoj nošnji, Narodni muzej u Nišu, 1861
• 
  Stevan Todorović - knez Mihailo, Narodni muzej u Nišu, 1875.
• 
  Novak Radonić - Portret muškarca u uniformi, Narodni muzej u Nišu, 1854.
• 
  Kosta Janković - Dimitrije Čohadžić, Narodni muzej u Nišu, 1872.
• 
  Stevan Aleksić - Portret muškarca, Narodni muzej u Nišu, 1922.
• 
  Paško Vučetić - Ulazak u Jevrejsku mahalu, Narodni muzej u Nišu, 1907.
• 
  Paško Vučetić - Portret Ace Stojanovića, Narodni muzej u Nišu, 1923.
• 
  Vlaho Bukovac - Portret žene sa zlatnom minđušom, Narodni muzej u Nišu, I polovina XX veka

Istorijska zbirka

Istorijska zbirka postoji od osnivanja muzeja 1933. godine. Prvi muzej je i radio pod nazivom istorijsko – etnografski muzej grada Niša. Prva muzejska postavka između ostalih imala je i zbirku oružja. Većina eksponata iz ove zbirke stradala je u savezničkom bombardovanju početkom septembra 1944. godine kada je pogođena zgrada muzeja.

Posle Drugog svetskog rata ova zbirka poseduje predmete iz niškog kraja tokom minulih mirnodopskih i ratnih perioda.

Spomen zbirke

U okviru muzeja se može posetiti i spomen zbirka predmeta vezanih za život i delo pisca Stevana Sremca i pesnika Branka Miljkovića.

Spomen soba Branka Miljkovića iz zbirke artefakata vezanih za život i delo ovog pisca

Objekti

U sastavu Muzeja su sledeći objekti: Umetnička galerija u nekadašnjoj sinagogi, Logor Crveni krst, Arheološki lokalitet Medijana i Ćele-kula.

Arheološki lokalitet Medijana

Medijana, rimska Medijana (lat. Mediana) danas arheološki lokalitet u istočnom delu Niša, na pola puta za Nišku Banju, u vreme vladavine cara Konstantina Velikog, rimsko naselje ili kompleks letnjih rezidencija tipa urbanih vila i veliko poljoprivredno gazdinstvo, otvorenog tipa, pokraj puta, koji je od Naisa vodio ka istoku, prema Serdici i dalje prema Konstantinopolisu. Naselje je nastalo na samom kraju 3. ili početkom 4. veka.

U centralnom delu smeštena je vila sa peristilom (1), termama (2) i nimfejem (3). Zapadno od nje nalazi se žitnica (4), a severno građevina sa kružnom i oktogonalnom prostorijom. Južno od vile nalaziose vodotoranj (5). Nekoliko drugih manjih vila i privrednih građevina otkriveno je na prostoru između pomenutih objekata: tvrđava (6), vila sa konhama (7), vila sa ogradnim zidom (8), vila (9), vila sa centralnim koridorom (10), žitnica II (11), sakralni objekti (12,13), vicus (14), nekropola (15)

Od rimske Medijane treba razlikovati arheološko nalazište „Medijana grupe“ (glavno arheološko nalazište iz bronzanog doba u naselju Brzi Brod, koja je u neposrednoj blizini rimske Medijane).

Vojni pohodi, duhovna previranja, kulturne promene i institucija stvaranja velikih gazdinstava, tipa urbanih vila i palacijalnih kompleksa van gradskog jezgra od strane careva i bogatih građana u antičkom Rimu, otvorila je i put u izgradnji sličnih gazdinstava i vila, sa vrtnim okruženjem, ne samo u Rimu, već i duž čitavog Rimskog carstva. Vezanost za mesto rođenja i posede zemlje, kao i osećaj pripadnosti poreklu sa sela, i neodoljiva strast prema pokazivanju stečenog bogatstva, i njegovom uvećavanju, bio je pravi izazov u stvaranju nove umetnosti – umetnosti izgradnje velelepnih vila sa bogato uređenim vrtovima, u kojoj su se nesebično takmičili rimski carevi ali i njihovi imućni građani.

Istom uticaju podlegao je i izvesni Remetalk (lat. Roimetalkes), sa titulom (grč. ‛ο διασημότατος), koju su obično nosili pripadnici viteškog ranga, i koja se u nekim drugim antičkim gradovima sreće uz imena guvernera provincije (Pautalija, Tomis), bliski prijatelj Konstantina Velikog, koji je u carevom, rodnom Naisu u 3. veku započeo gradnju velelepnog kompleksa na prostoru Medijane.

Memorijalni kompleks 12. februar

Memorijalni kompleks 12. februar, poznatiji kao Logor na Crvenom Krstu sastoji se od centralne zgrade zatvora, tri pomoćne zgrade, četiri stražarske kućice, dve kule osmatračnice i dva tornja. Centralna logorska zgrada ima dva sprata i potkrovlje na kom se nalazilo 20 samica. U prizemlju se nalazi sto i klupe kao i seno na kome su logoraši spavali. U potkrovlju se nalaze 20 samica, a u nekima od njih je pod bio pokriven bodljikavom žicom. I danas se još uvek se na zidu mogu videti autentnične poruke koje su logoraši ispisivali. Poruke govore o nekim logorašima i datumu kada su otišli u Nemačku.

Deo izložbenih i muzejskih postavki Narodnog muzeja Niš, u Sinagogi; (levo) „Hrišćanstvo u Nišu kroz vekove“ (2013), (desno) Memorijalni kompleks 12. februar; stalna postavka (od 2013)

Galerija Sinagoga

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Sinagoga u Nišu.

Kupoprodajni ugovor kojim je Sinagoga prešla u vlasništvo Narodnog muzeja

Pouzdano se zna (iz beležaka nekolicine starih niških graditelja i arhitekata) „da su Sinagogu projektovale beogradske arhitekte Milan Kapetanović (1859-1934) i Viktor Azriel (oko 1870-1936), koji su bili idejni tvorci i beogradske sinagogu 1908. godine. Međutim Peša Gedalja, stari Nišlija, tvrdio je da je zgrada delo arhitekte Jaše Albabe“.

Sinagoga, nekada jevrejski verski objekat, dat je Narodnom muzeju u Nišu na gazdovanje 1957. godine, jer je bio van upotrebe. Zub vremena i poremećena statika zbog izgradnje objekata u neposrednoj blizini, kao i poduži sudski spor, prolongirali su rekonstrukciju Sinagoge i njno osposobljavanje za prezentacije Narodnog muzeja.

Zbog neupotrebe i propadanja zgrade, Gradske vlasti Niša su 1970. u dogovoru sa Jevrejskom veroispovednom opštinom u Nišu postigle dogovor, da zgradu sinagoge zbog neupotrebe za verske potrebe ove zajednice, kupi Narodni muzej u Nišu, po ceni od 100.000 dinara, kako je to i regulisano u kupoprodajnom ugovorom br. 559/1-70-295 od 29. maja 1970. Prodajom sinagoge ona je prestala da bude sakralni objekat i postala je samo i isključivo galerija — izložbeni prostor Narodnog muzeja u Nišu.

Kao arhitektonska i istorijska vrednost 1986. godine, zgrada sinagoge stavljena je pod zaštitu države, a o zaštiti same zgrade, kao zaštićenog kulturnog nasleđe, pored Narodnog muzeja, brigu vodi i Sektorski zavod za zaštitu spomenika kulture u Nišu, kao nadležna institucija.

Od druge polovine 1970. godine, nakon privremene sanacije, zgradu je Narodni muzej u Nišu prvo koristio kao izložbeni prostor, zatim kao prodajni salon nameštaja, magacinski prostor, da bi nešto kasnije prestala njene upotreba a objekat, bez ikakve namene, je ponovo prepušten zubu vremena. Na ovo je umnogome uticala teška materijalna situacija u zadnjoj deceniji 20. veka, u kulturi Srbije i kulturi Grada Niša, izazvana inflacijom, NATO agresijom i drugim problemima nastalim nakon raspada SFR Jugoslavije.

Tek u jesen 2001. godine Narodni muzej je započelo se sa novom sanacijom i renoviranjem objekta, koje je nakon brojnih problema okončano svečanim otvaranjem 2009. Sinagoga je te godine preimenovana u višenamenski „hram“, kulture, na veliko zadovoljstvo građana Niša, ali i Jevrejske zajednice u Srbiji jer je su sinagogi vraćeni stari sjaj, i sva obeležja iz vremena njenog osnivanja.

Danas se sinagoga u Nišu, umesto za verske obrede koristi kao „hram kulture“, za održavanje brojnih izložbi koncerata, književnih večeri itd. U njoj umesto propovedi Rabina i glasova ličnih molitvi Jevreja, odzvanja muzika i pesma sa mnogobrojnih koncerata, glas pesnika sa književnih dešavanja, ili „glas“ tišine sa brojnih izložbi i muzejskih postavki.

Unutrašnjost niške sinagoge

Ćele-kula

Deo spomenika sa presostalim lobanjama

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Ćele-kula.

Ćele-kula je spomenik iz Prvog srpskog ustanka koji je u znak odmazde tadašnja Turska vlast u Srbiji izgradila od lobanja, poginulih srpskih ratnika, predvođenih Stevanom Sinđelićem, u bici na Čegru. Nalazi se na 4 km od centra Niša, na putu ka Niškoj Banji. Svrstana je u spomenike kulture od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju i danas predstavlja jedan od muzejski objekat Narodnog muzeja Niš.

Iako je u drugoj polovini 19. veka, jedan od modernizatora turske države Mithat paša doneo odluku da se kula sruši, to nije izvršeno zbog intervencije niških Turaka.

Tako je sve do 1892. Ćele-kula bila izložena vremenu, nakon čega je prilozima iz čitave Srbije, prema projektu arhitekte Dimitrija Leka, iznad nje podignuta današnja kapela. Godine 1937, prilikom proslave šezdesetogodišnjice oslobođenja Niša od Turaka, čišćenjem središnjeg dela objekta, pronađeno je više lobanja, koje su ponovo ugrađene u kulu.

Danas je preostalo samo 58 lobanja, a jedna od njih je posebno izdvojena na pijedastalu, kao lobanja vođe ustanka Stevana Sinđelića.

2014. godine američki magazin „Mental floss“ je naveo Ćele-kulu kao najveću građevinu napravljenu od ljudskih kostiju.

Arheološka sala

Arheološka sala

Arheološka sala Narodnog muzeja u Nišu, nalazi se u strogom centru grada između ulica Nikole Pašića, Aleksandra Nenadovića i Borivoja Gojkovića.

U arheološkoj sali Narodnog muzeja izloženi su brojni eksponati o jednom delu istorijskog i civilizacijskog razvoja grada Niša, počev od praistorije do pada Rimskog carstva.

Od predmeta izloženih u stalnoj postavci nalaze se:

• predmeti iz praistorije stari preko 1000 godina nađenih na arheološkim lokalitetima iz praistorije, Bubnju i Humskoj čuki,
• predmeti iz doba vladavine Rimljana kao što su rimski novac (iz 4. veka veka), kopija portreta car Konstantina, skulpture Jupiter na tronu i portret vizantijske carice Teodore, vojne povelje, statue, trobojni spomenici, ostaci ograde rimske vile sa lokaliteta Medijana,
• predmeti iz srednjeg veka, nakit, kamene ikone, freske i krstovi.

Organizacija rada

Narodni muzej Niš svoju delatnost sprovodi kroz odeljenja i odseke:

Odeljenje arheologije

Odsek praistorije

Prvi praistorijski predmeti iz okolone Niša prikupljeni su tridesetih godina 20. veka od strane članova Društva prijatelja muzeja, a prva stručna iskopavanja obavljena su 1928. godine na lokalitetu Pločnik kod Kuršumlije. Posle Drugog svetskog rata sistematska iskopavanja obavljena su na lokalitetu Bubanj (od 1954—1958. godine), i Velikoj humskoj čuki 1956. godine. Kasnije je izvršeno još nekoliko iskopavanja, sva su bila manjeg obima i ograničenog vremenskog trajanja. Danas se u zbirci Odskea praistorije nalazi preko 5000 predmeta, koji pripadaju sledećim istorijskim periodima:

• Starije kameno doba – paleolit (30.000 – 10.000 godina p. n. e.), lokalitet Kremenac.
• Mlađe kameno doba – neolit (kraj šestog milenijuma p. n. e. – oko 3.000 godina p. n. e.), lokalitetVelika česma u Vrtištu, lokalitet Selište u Pasi Poljani, lokalitetKatun kod Aleksinca,
• Bakarno doba – eneolit (od 3000 – 2000 godina p. n. e.), lokaliteti Bubanj i Velika humska čuka,
• Bronzano doba (oko 2000 -1200 godine p. n. e.), sa grobnim nalazom iz Medoševca i velikim naseljem Medijana, koje se nalazi pored istoimenog antičkog naselja,
• Gvozdeno doba (oko 1200 godine p. n. e.) sa grobnim nalazima iz Vrtišta, lokalitet Breg-Utrina i pojedinačni nalazi sa različitih lokaliteta.

Odsek antike

Bronzana ograda sa Medijane, odsek antike

Odsek antike Narodnog muzeja u Nišu osnovan je 1933. godine kada i Muzej. U njoj su zastupljeni predmeti sa teritorije grada Niša (arheološki lokaliteti Naisus i Mediana), kao i sa brojnih nalazišta u okolini Niša i širem regionu.

U zbirci se nalazi preko 1.500 predmeta iz svih oblasti ljudskog stvaralaštva: ekonomije, svakodnevnog života, primenjene, likovne i umetnosti u najširem smislu. Hronološki je podeljena na dva dela: zbirke Rima i Vizantije i obuhvata period od I do VI veka naše ere. Od vrednijih predmeta su; bronzani portret vizantijske carice, portret jednog od tetrarha (Galerije) od porfira i bronzana statueta Jupitera na prestolu.

Odsek srednji vek

Odeljenje numizmatike i epigrafike

Kasnorimski novac otkriven na Medijani

Od osnivanja Muzeja, 1936. godine postoji numizmatička zbirka sa nekoliko hiljada komada. Deo ostave rimskog srebrnog novca, iz sela Kamenice u okolini Niša, bio je prvi veći nalaz koji je značajno obogatio zbirku.

U depoima Muzeja trenutno se nalaze sledeće numizmatičke zbirke iz vremenskih period, od 4. veka pre n.e. do današnjih dana:

• Zbirka rimskog novca (koja je najbrojnaija, sa 8.500 komada pojedinačnih nalaza i nekoliko skupnih nalaza novca – ostava).
• Zbirka grčkog novca,
• Zbirka vizantijskog novca,
• Zbirka srednjovekovnog novca
• Zbirka novca novijeg doba.

U zbirkama do današnjih dana, ima preko 11.500 komada.

Epigrafska zbirka broji blizu 150 spomenika. U njoj provladavaju spomenici iz rimskog doba ili antičkog Niša i Timakum Minusa (selo Ravna kod Knjaževca). Najveći broj spomenika ima urezan natpis na latinskom, a samo mali broj na grčkom jeziku (votivne ikone i skulpture). Spomenici obuhvataju vremenski period od 1 – 6. veka i raznorodni su po sadržaju.

Značajni predmeti zbirke su: rimska vojnička diploma (Dve bronzane pločice sa natpisom na sve četiri stranice), votivni spomenik Marka Aurelija Posidonija, dekuriona municipija Naisa (II vek), votivne statue Asklepija i Higije od porfira sa natpisom na grčkom i dr.

Odeljenje etnologije

Formirano je kada i Muzeja 1933. godine, čiju zbirku su tada činili poklonjeni predmeti članova Društva prijatelja muzeja. Do rata 1941. godine vodili su ga entuzijasti – ljubitelji narodnog stvaralaštva i istorije na čelu sa Aleksandrom Nenadovićem i Borivojem Gojkovićem, vrsnim poznavaocima niške prošlosti i kulture. Zahvaljujući njihovom radu etnološka zbirka, uoči Drugog svetskog rata bila je jedna od bogatijih u Srbiji po broju i raznovrsnosti predmeta. U savezničkom bombardovanju Niša 1944. godine stradala je zgrada Muzeja (Konak Hristodulovih), a u ruševinama je nestao veliki broj predmeta iz odeljenja i Muzeja.

Etnološko odeljenje je danas sa svojom brojnim zbirkama, izložbama, istraživačkim radovima i drugim aktivnostima nadraslo okvire muzeja kompleksnog tipa. Zaslužuje da se njegov rad u budućnosti odvija u samostalnom etnološkom muzeju koji bi svojim radom i angažovanjem direktno uticao na snažnije čuvanje materijalne i nematerijalne kulturne baštine, narodnog života i tradicije Niša i okoline.

Odeljenje istorije

Ovo odeljenje postoji od osnivanja muzeja 1933. godine, jer je prvi muzej i radio pod nazivom istorijsko—etnografski muzej grada Niša. Prva muzejska postavka (od koje je većina eksponata stradala u savezničkom bombardovanju Niša početkom septembra 1944. godine kada je pogođena zgrada muzeja između) među ostalim eksponatima imala je i zbirku oružja.

Posle Drugog svetskog rata po useljenju u novu zgradu istorijsko odeljenje osnovalo je fond koji danas broji oko 4000 predmeta raspoređenih u nekoliko zbirki iz niškog kraja tokom prošlih mirnodopskih i ratnih perioda.

Glavne zbirke ovog odeljenja su:

• Zbirka oružja,
• Zbirka fotografija i razglednica,
• Zbirka odlikovanja, koja je jedna od najvrednijih zbirki. Zbirka odlikovanja, je godinama unazad obogaćivana putem otkupa i poklona, i u njoj se čuvaju vrlo vredni primerci sa kraja 19. i početka 20. veka kao što su npr. odlikovanja i medalje pukovnika Miroslava Piletića, sina serdara Joleta Piletića, zatim Orden Takovskog krsta Prvog reda iz 1878. godine, Srebrna medalja za hrabrost iz 1876. godine i mnoge druge.
• Zbirka arhivske dokumentacije i drugih predmeta, iz oslobodilačkih ratova.

Iz Prvog svetskog rata u odeljenju se nalaze predmeti sa Krfa i sa proboja Soluskog fronta koji govore o težnjama i željama ljudi ovoga kraja Srbije za nacionalnim oslobođenjem.

Pored navedenih Zbirki u sklopu istorijskog odeljenja nalazi se i Spomen muzej „12. februar” u logoru na Crvenom krstu u Nišu, gde je u autentičnom ambijentu izložena stalna postavka sa obimnim materijalom vezanim za dešavanja u logoru.

Odeljenje istorije umetnosti

Zbirku predmeta likovne umetnosti koja postoji od osnivanja muzeja 1933. godine, činile su ikone, pokloni viđenijih niških porodica, kao i slike i crteži, darovi niških stvaralaca. Početni fond sadržao je oko 50 dela, među kojima su se po značaju i broju izdvajala 30 crteža niških tipova, poklon minhenskog đaka i profesora Gimnazije, Moše Šoamovića, kao i nekoliko radova profesora Niške Gimnazije Vasilija Rudanovskog, ruskog emigranta. Većina eksponata stradala je početkom septembra 1944. godine, kada je zgrada Muzeja pogođena u savezničkom bombardovanju.

Posle Drugog svetskog rata Zbirka likovne umetnosti prerasla je u Umetničku galeriju, koja je egzistirala do 1970. godine. Kada je 1970. godine u gradu formirana Galerija savremene likovne umetnosti kao samostalna ustanova, Muzej je prestao sa otkupom dela sa tekućih izložbi. Od te godine osnovana je sadašnja Zbirka istorije umetnosti.

Odeljenje za proučavanje književne zaostavštine

Odeljenje za konzervaciju i restauraciju

Od osnivanja 1933. godine do 1962. kada je osnovana konzervatorskog odeljenja Narodni muzej se pored sakupljanja i čuvanja pokretnih kulturnih dobara bavio i zaštitom i preventivnim održavanje artefakata, dok se stručna konzervacija značajnijih predmeta obavljala u Narodnom muzeju u Beogardu.

Zapošljavanjem edukovanog konzervatora 1962. godine, stvoreni su uslovi za formiranje konzervatorskog odeljenja, u kome se radila konzervacija i zaštita predemta od keramike, kamena i drveta.

Osnivanjem laboratorije 1984. godine, konzervatorski rad je proširen i na predmete od metala, a nekoliko godina kasnije i na predmete od tekstila.

Tokom bombardovanja Niša i okoline, 1999. godine, prostorije konzervatorsko-restauratorskog odeljenja, koje su se nalazile u Muzeju „12. februar” u Logoru na Crvenom krstu, pretrpele su velika oštećenja. Problem prostora je delimično rešen adaptacijom prostorija u zgradi Muzeja 2003. i 2006. godine.

Primarna delatnost odeljenja konzervacije i restauracije je zaštita i obrada pokretnih kulturnih dobara od metala, kamena, keramike, tekstila, stakla i drveta iz oblasti arheologije, numizmatike, epigrafike, istorije, istorije umetnosti, etnologije, sa ciljem njihovog izlaganja i istraživanja.

Pored preventivne zaštite muzejskih predmeta u depoima i na izložbenim postavkama, stručnjaci ovog odeljenja obavljaju i edukaciju mladih kolega iz drugih muzeja u Srbiji.

Odeljenje za dokumentaciju sa fotoslužbom i bibliotekom

Odeljenje za edukaciju, komunikaciju i odnose s javnošću

Spoljašnje veze

Mediji vezani za članak Narodni muzej u Nišu na Vikimedijinoj ostavi

• Istorijat Narodnog muzeja
• Narodni muzej na www.naissus.info
• Narodni muzej na www.nistourism.org.rs
• Narodni muzej Niš