Nenad Parenta

Dodaj veze
Ovaj članak je dobar. Kliknite ovde za više informacija.
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
nenad parenta
Nenad Parenta
Lični podaci
Datum rođenja(1913-12-19)19. decembar 1913.
Mesto rođenjaZadar, Austrougarska
Datum smrti20. septembar 1941.(1941-09-20) (27 god.)
Mesto smrtiBeograd, Srbija
Profesijalekar
Porodica
SupružnikSlavka Morić Parenta
Delovanje
Član KPJ od1938.
Učešće u ratovimaNarodnooslobodilačka borba
Heroj
Narodni heroj od27. novembra 1953.
Odlikovanja
Orden narodnog heroja Orden zasluga za narod sa zlatnim vencem

Nenad Parenta (Zadar, 19. decembar 1913 — Beograd, 20. septembar 1941) bio je lekar, učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.

Potiče iz svešteničke porodice. Njegov otac Miloš Parenta bio je profesor i rektor Karlovačke bogoslovije. Školovao se u Kninu, Sremskim Karlovcima i Beogradu, gde je živeo od 1927. godine. Tokom studija na Medicinskom fakultetu uključio se u revolucionarni studentski pokret. Godine 1934. postao je član Saveza komunističke omladine (SKOJ), a četiri godine kasnije i Komunističke partije (KPJ).

Radio je na širenju uticaja KPJ među studentima medicine i sa grupom lekara napisao je knjigu Narodno zdravlje u Sovjetskom Savezu. Godine 1940. zaposlio se u Železničkoj bolnici na Dedinju, a nedugo potom postao je sekretar Drugog rejonskog komiteta KPJ. Nakon okupacije, zajedno sa roditeljima, sestrama i suprugom Slavkom Morić uključio se u Narodnooslobodilački pokret (NOP). Na samom početku okupacije bio je organizator nekoliko akcija protiv okupatora, tokom kojih je izvršeno paljenje policijske arhive u Upravi grada Beograda i organizovana pomoć i prihvat vojnika Jugoslovenske vojske iz zarobljeničkog logora na Dedinju.

Aktivno je radio na prikupljanju oružja, sanitetskog materijala, municije i novčanih sredstava, kao i na jačanju partijske i skojevske organizacije. Organizovao je nekoliko sanitetskih kurseva, kao i mrežu ilegalnih stanova. U stanu njegovih roditelja na Neimaru, kao i u njegovom stanu na Crvenom krstu, održavani su sastanci PK KPJ za Srbiju, preuzimale su se i predavale važne poruke, a tu su dolazili i ilegalno boravili istaknuti rukovodioci NOP. Jula 1941. bio je jedan od učesnika u organizaciji akcije spasavanja Aleksandra Rankovića iz zatvorske bolnice. Učestvovao je u organizovanju partijskih veza, kojima je iz Beograda u partizanske odrede prebačeno više stotina dobrovoljaca.

Uhapšen je 18. septembra 1941. na Neimaru. Uprkos mučenju u Specijalnoj policiji nikoga nije odao, zbog čega je ubijen nakon nekoliko dana. Tokom rata stradale su njegove sestre Olga i Gordana Parenta.

Za narodnog heroja je proglašen 27. novembra 1953. godine.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Rođen je 19. decembra 1913. u Zadru. Poticao je iz svešteničke porodice. Njegov otac Miloš Parenta bio je pravoslavni sveštenik iz sela Islam Latinski u zadarskom zaleđu, a majka Zorka, rođena Novaković, domaćica iz Zadra. Imao je stariju sestru Olgu, sestru bliznakinju Gordanu i mlađu sestru Tatjanu. Završetkom Prvog svetskog rata Zadar je pripao Kraljevini Italiji, a pošto je Miloš, kao zagovornik ujedinjenja svih južnoslovenskih naroda, smatrao da treba da bude uključen u sastav tada formirane Kraljevine SHS učestvovao je u protestima protiv italijanske okupacije, zbog čega je uhapšen od italijanskih vlasti i zatvoren oko godinu dana. Porodica Parenta se najpre septembra 1921. preselila u Knin, a potom 1922. u Sremske Karlovce, gde je Miloš Parenta, dobio profesorsku službu u Karlovačkoj bogosloviji, čiji je rektor bio od 1923. do penzionisanja 1928. godine. Nenad je u Karlovcima završio osnovnu školu i krenuo u Karlovačku gimnaziju, a dalje školovanje nastavio je u Trećoj muškoj realnoj gimnaziji u Beogradu, gde se 1927. preselila njegova porodica.[1][2]

Studije i partijska aktivnost[uredi | uredi izvor]

Nakon završetka gimnazije upisao je 1932. Medicinski fakultet u Beogradu. Upravo tih godina revolucionarni studentski pokret obnavljao je svoju delatnost na Univerzitetu, zaustavljenu uvođenjem Šestojanuarske diktature. Studenti-komunisti bili su veoma aktivni u štrajkovima, demonstracijama, protestima i drugim vidovima borbe koju su beogradski studenti vodili za demokratizaciju zemlje i očuvanje autonomije Univerziteta, na koju su vlasti uglavnom odgovarale silom. Jedan od tada većih studentskih buntova bio je aprila 1932, kada je na Pravnom, Tehničkom i Medicinskom fakultetu održan masovni studentski protest protiv donošenja Uredbe o Univerzitetu, kojom je povređena njegova autonomija. Ovaj protest pretvorio se u demonstracije protiv hapšenja i proterivanja studenata, što je rezultiralo desetodnevnom obustavom rada Univerziteta.[3] Krajem 1933. i početkom 1934. obnovljen je rad Univerzitetskog komiteta KPJ, organizacije SKOJ i partijskih komiteta na svim fakultetima. Obnovljenim Fakultetskim komitetom na Medicinskom fakultetu rukovodili su Pave Pap i Moma Marković.[4] Parenta se upravo u to vreme priključio studentskom pokretu i tokom 1934. postao član Saveza komunističke omladine (SKOJ).[1]

Kako bi se obračunale sa sve jačim komunističkim pokretom na Univerzitetu, koji je u uslovima ograničene demokratije, prvih godina nakon diktature, preko raznih studentskih udruženja, uspeo da politički angažuje i studente nekomuniste, vlasti Kraljevine Jugoslavije su januara 1935. u Višegradu formirale logor u koje internirana grupa studenta. Prilikom štrajka solidarnosti sa uhapšenim studentima 2. februara 1935. kod zgrade Kapetan-Mišinog zdanja došlo je do sukoba studenata-komunista i studenata-nacionalista i tom prilikom je ubijen student prava Mirko Srzentić.[5] Iduće godine, prilikom generalnog štrajka studenata Beograda, Zagreba, Ljubljane, Skoplja i Subotice protiv fašizacije zemlje i politike Vlade Milana Stojadinovića, 4. aprila 1936. u ponovnom sukobu studenata-komunista i studenata-nacionalista u zgradi Medicinskog fakulteta ubijen je student prava Žarko Marinović. Ovi tragični događaji znatno su uticali na antirežimsko raspoloženje studenata, koji se sve više vezivali za studentska udruženja, kojima su u velikom broju rukovodili komunisti.[6]

Parenta je kao član SKOJ radio na širenju uticaja tada ilegalne Komunističke partije (KPJ) među studentima Medicinskog fakulteta, među kojima su tada bili mnogi kasnije istaknuti učesnici revolucionarnog i partizanskog pokreta, kao što su — Vlado Popović, Osman Karabegović, Boško Vrebalov, Vladeta Popović Pinecki, Stevica Jovanović i dr. Nakon prijema u KPJ 1938. radio je na organizovanju i jačanju partijskih i skojevskih organizacija, kao i političkoj agitaciji među mladim radnicima i zanatlijama. Na širenju komunističkih ideja radio je istupajući na javnim skupovima koje je organizovala KPJ preko postojećih legalnih društava i organizacija. Sa grupom od 16 lekara, komunista i njihovih simpatizera, učestvovao je 1940. u pisanju zbornika radova Narodno zdravlje u Sovjetskom Savezu, u kome je kroz autorske članke predstavljena briga za narodno zdravlje i stanje medicine u Sovjetskom Savezu. Zbornik je pripremio za izdavanje Redakcioni odbor Sindikata lekara Beograda u kome su pored Parente, bili Miloš Popović, Sima Milošević, Velizar Kosanović, Dejan Popović, Ljubomir Živković, Miodrag Jovanović i Milutin Zečević.[1][7]

Spomen-bista Nenada Parente u Ulici vojvode Stepe na Voždovcu, rad vajara Milana Besarabića iz 1983.

Na odsluženje vojnog roka u Jugoslovenskoj vojsci otišao je 1939. nakon diplomiranja. Posle povratka iz vojske početkom 1940. stažirao je na Infektivnoj klinici, a kasnije se zaposlio u Bolnici državnog saobraćaja, poznatoj kao „Železnička bolnica”, na Dedinju (danas KBC Dr Dragiša Mišović).[8][1] Gotovo u isto vreme izabran je za sekretara Drugog rejonskog komiteta KPJ, koji je obuhvatao teritoriju od Glavne železničke stanice, Nemanjinom ulicom, preko Slavije i Autokomande, pa Avalskim drumom sve do železničke stanice u Rakovici, odnosno prostor Zapadnog Vračara, Dedinja, Banjice i Rakovice, uključujući i kompleks kliničkih bolnica na Zapadnom Vračaru. U okviru Drugog rejona postojalo je osam partijskih ćelija — dve u kliničkim bolnicama, po jedna u ložionici na železničkoj stanici, u državnoj markarnici, u Ministarstvu poljoprivrede i u Industriji motora u Rakovici, dok su ostale bile ulične ćelije. Zajedno sa Parentom, u Drugom rejonskom komitetu delovali su Lajoš Jo[a] i Žika Petrović Debeli[b][10] Godine 1940. oženio se studentkinjom medicine Slavkom Morić, rodom iz Šibenika, koja je takođe pripadala revolucionarnom studentskom pokretu.[11]

Narodnooslobodilačka borba[uredi | uredi izvor]

Posle Aprilskog rata i okupacije Jugoslavije, 1941. čitava porodica Parenta (otac, majka, sestre i supruga) uključila se u Narodnooslobodilački pokret (NOP). Stan njegovih roditelja, u Sazonovoj ulici 70 korišćen je nakon bombardovanja Beograda, aprila 1941. kao sigurna lokacija za održavanje sastanaka Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju, pošto Nenad i njegova supruga nisu bili evidentirani od strane policije kao komunisti, a otac Miloš je bio ugledni sveštenik. U to vreme, sedište Pokrajinskog komiteta bilo je u obližnjoj Šumatovačkoj ulici, a nakon 22. juna 1941. sastanke su održavali u Ulici kraljevića Tomislava 73[v] na Kotež Neimaru, u stanu njegovog kolege Marka Anafa. Takođe, za smeštaj ilegalaca korišćen je i stan, u kome su stanovali Nenad i Slavka, u Ulici Jovana Rajića 2 na Crvenom krstu. Tu su dolazili i ilegalno boravili istaknuti komunistički rukovodioci — Blagoje Nešković, Petar Stambolić, Spasenija Cana Babović, Milentije Popović i drugi.[12][13][14]

U kasarnama na Banjici i Dedinju, u blizini Železničke bolnice, u kojoj je radio, Nemci su na početku okupacije oformili prijemni logor „160” za zarobljene vojnike Jugoslovenske vojske, koji su prikupljani od počeka rata 6. aprila do polovine maja. Bio je ovo najveći od tri sabirna zarobljenička logora, koji su se još nalazili u Belom Potoku i Pančevu. Zarobljenici iz ovih logora transportovani su vozom u Nemačku, u najvećem broju u logore u Nirnbergu i Osnabriku. Nakon popravke železničkog mosta preko Save ubrzan je njihov transport, pa su poslednji zarobljenici napustili Beograd polovinom jula 1941. godine.[15] Tokom postojanja ovog logora doktor Parenta je nalazio razne načine kako bi pomogao zarobljenicima u organizovanju bekstva i njihovom prihvatu.[1][13] Procenjuje se da je u ovim akcijama spašeno preko 200 vojnika iz prihvatnog logora, kroz koji je prošlo više od 20.000 zarobljenika. Najpovoljniji momenat za njihovo bekstvo bilo je odvođenje na prisilni rad na raščišćavanju ruševina u gradu.[16]

Na početku okupacije Beograda, 3. maja 1941, kada kvislinški aparat još nije bio organizovan u dovoljnoj meri, Parenta je organizovao grupu skojevaca koja je upala u prostorije Četvrtog (antikomunističkog) odseka Opšte policije, u zgradi na Obilićevom vencu 4, sa ciljem da zapali deo policijske arhive.[17] Nemci su na vreme opazili požar i uspeli da ga ugase, pa je na taj način sačuvana policijska arhiva, koja je tokom okupacije obilno koristila Specijalnoj policiji, formiranoj upravo tih dana uglavnom od bivših policijskih agenata iz predratnog Četvrtog odseka.[16][18][14]

Orden narodnog heroja

Odlukama Majskog savetovanja CK KPJ, održanog u Zagrebu početkom maja 1941. Komunistička partija otpočela je pripremu oružanog ustanka, nakon čega su generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito i članovi Politbiroa CK KPJ prešli iz Zagreba u Beograd. U toku priprema ustanka, kao sekretar rejonskog komiteta Nenad Parenta je obavljao razne poslove. Pošto se na terenu njegovog rejona, na Zapadnom Vračaru, nalazio kompleks kliničkih bolnica[g] održavao je vezu sa svim lekarima i drugim medicinskim osobljem, koji su bili članovi ili simpatizeri KPJ, a radili su u ovim bolnicama. Jedno vreme, privremeno, održavao je vezu i sa zdravstvenim radnicima sa područja drugih rejona, pa je na taj način znao skoro sve beogradske medicinare koji su bili članovi KPJ.[19] Jedan od prvih zadataka na pripremi oružane borbe za Mesni komitet KPJ za Beograd bilo je organizovanje kurseva prve pomoći u cilju stručnog osposobljavanja što više ljudi koji bi mogli pružiti neophodnu pomoć ranjenicima. Tokom maja i juna 1941. održavani su kursevi po grupama koje su brojale od 6 do 20 članova, uglavnom omladinki. Organizatori i predavači na kursevima bili su lekari, lekarski pomoćnici i medicinske sestre. Parenta je organizovao četiri kursa prve pomoći, na kojima je predavao zajedno sa svojim kolegom Teodorom Borockim. Ovi kursevi održani su u prostorijama krojačke radionice Dragomira Nešića u Jakšićevoj ulici,[d] u stanu Jelice Kovačević u Krunskoj ulici, u stanu Milorada Cukućanina u Skadarskoj ulici i u stanu porodice Kombelić u Gospodar Jevremovoj ulici.[20]

Jedan od važnih zadataka na pripremi ustanka bio je i rad na prikupljanju materijalnih sredstava, sanitetskog materijala, oružja, municije i drugog ratnog materijala. Ovaj posao obavljan je preko odbora Narodnooslobodilačkog fonda[đ] (NOF), koji je u Beogradu bio organizovan po teritorijalnom principu prateći granice partijskih rejona. Radom odbora na teritoriji Drugog rejona rukovodila je Savka Javorina, medicinska sestra Opšte državne bolnice. Kako je ovaj rejon obuhvatao bolnički kompleks njegov rad prvenstveno se bazirao na prikupljanju sanitetskog materijala i lekova.[19] Rad na pripremi oružane borbe značajno je ubrzala vest o napadu Trećeg rajha na Sovjetski Savez, 22. juna 1941, a dve nedelje potom održana je 4. jula 1941. sednica Politbiroa CK KPJ na kojoj je doneta odluka o početku ustanka u Jugoslaviji. Nakon početka ustanka, Parenta je između ostalog radio na organizovanju partijskih veza, preko kojih je teklo prebacivanje nekoliko stotina dobrovoljaca, koji su napuštali okupirani Beograd i odlazili u partizanske odrede.[14] Udarna grupa, koju je predvodio, izvela je 16. jula 1941. paljenje garaže Ljubivoja Perišića u Ulici Miloša Velikog 1, koja je radila za okupatora i tom prilikom pričinjena je znatna materijalna šteta — izgorelo je 90 buradi nafte, automobilske gume, 18 putničkih automobila i četiri kamiona.[22] Ista grupa izvela je tokom septembra 1941. diverziju na Glavnoj železničkoj stanici kada je zapalila dva i onesposobila deset nemačkih kamiona.[23]

Spomen-ploča Gordane Parente u Aleji streljanih rodoljuba 1941—1944. na beogradskom Novom groblju

Sredinom jula 1941. Mesni komitet KPJ za Beograd radio je na organizaciji spasavanja grupe uhapšenih komunistkinja, među kojima su bile — Vera Vrebalov, Vera Lazović, Natalija Hadžić, Mitra Mitrović i Slobodanka Đurđević, koje su uhapšene tokom juna 1941. i nalazile su se u pritvoreničkom odeljenju Opšte državne bolnice i Očne klinike u Vidinskoj ulici.[e] Na organizovanju akcije najviše se angažovao Grujica Lazović, čija je sestra bila jedna od uhapšenih.[24] U pripreme je bio uključen i Parenta, koji je izradio plan bolnice sa rasporedom prostorija, nakon čega je utvrđen plan akcije, koju je trebalo da izvrši grupa od osam ilegalaca.[25] Na dan izvršenja akcije, ilegalci su od uhapšenih drugarica saznali da se u bolnici nalazi Aleksandar Ranković, koji je uhapšen dan ranije. Ova informacija poremetila je tok akcije pa je ona otkazana.[ž] Na vest o Rankovićevom hapšenju, generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito izdao je naređenje da se hitno izvrši akcija njegovog spasavanja, koju su potom organizovali Cana Babović i Đuro Strugar. Kako je rok za izvršenje bio kratak odlučeno je da se postojeći plan akcije neznatno izmeni i sprovede u delo. Akciju spasavanja Rankovića, izvršila je 29. jula 1941. udarna grupa od pet ilegalaca, kojom je neposredno rukovodio Miloš Matijević. Za vreme izvršenja akcije, njeni organizatori Cana Babović i Đuro Strugar boravili su u stanu Nenada Parente na Crvenom krstu.[26]

Nakon početka ustanka u Srbiji, Blagoje Nešković, član i nedugo potom sekretar PK KPJ za Srbiju, održavao je vezu sa predstavnicima građanskih političkih partija, a u toku leta došlo je i do prvih kontakata sa predstavnicima vojnočetničkih odreda Draže Mihailovića. Uspostavljen je kontakt i sa generalom Ljubom Novakovićem, koji je bio u četničkoj organizaciji Koste Pećanca, ali je napustio krajem avgusta 1941, nakon što je Pećanac sklopio sporazum sa Nemcima. Sastanak sa Novakovićem održan je 10. septembra 1941.[27] u Beogradu, u Duševnoj bolnici na Guberevcu. Pored Neškovića, sa partizanske strane su prisustvovali Đuro Strugar i Nenad Parenta, a pored Novakovića, sa četničke učitelj Tomović i jedan oficir. Tokom razgovora iskazano je opšte nepoverenje između dva pokreta, pa oni nisu dalje nastavljani. Sumnju u dobre namere posebno su ulivale činjenice da je Novaković otvoreno govorio o svom susretu sa SS majorom Karlom Krausom u Aranđelovcu, a Tomović da je pre susreta sa njima imao sastanak sa Milanom Aćimovićem, komesarom unutrašnjih poslova u Vladi narodnog spasa Milana Nedića.[28][29]

U leto i jesen 1941. u pokretu otpora bila je aktivna i Nenadova supruga Slavka Morić Petrović. Kao osoba koja nije bila kompromitovana kod policije, angažovana je na kurirskim zadacima za potrebe Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju. Odlazila je u Valjevo, Užice i Čačak i održavala vezu sa tamošnjim Okružnim komitetima, a zadatke je primala direktno od Aleksandra Rankovića, organizacionog sekretara KPJ. Avgusta 1941. povučena je na rad u partijsku tehniku Pokrajinskog komiteta, kojom je rukovodio Svetislav Kanački, bivši španski dobrovoljac.[30]

Hapšenje i smrt[uredi | uredi izvor]

Kvislinška Specijalna policija bila je veoma aktivna tokom septembra 1941. godine. Na osnovu prijava, ali i nasumično, njeni agenti izvršili su pretrese brojnih kuća u okupiranom Beogradu i uhapsili značajan broj članova KPJ i SKOJ, kao i pristalica Narodnooslobodilačkog pokreta, kod kojih su mnogi upućeni u logor Banjica. Najveći udar za beogradsku partijsku i skojevsku organizaciju bila je policijska provala, uzrokovana izdajom Ratka Mitrovića Šilje, instruktora CK KPJ i člana Biroa CK SKOJ, koga je Gestapo uhapsio početkom avgusta 1941. u Vojvodini. U Beogradu, gde je ubrzo prebačen, Mitrović je suočen sa agentima Specijalne policije, koji su ga privoleli na saradnju nakon čega im je otkrio sistem funkcionisanja i metode ilegalnog rada, kao i imena skoro svih ljudi sa kojima je ranije kontaktirao. Kako on u tom trenutku nije znao gde se oni nalaze, agenti su se dali u potragu.[31] Njegovom izdajom, početkom septembra uhapšen je najpre jedan omladinac sa Dorćola, koji je potom otkrio mesto na kome se skrivao Luka Šunka, sekretar Mesnog komiteta SKOJ. Odmah po hapšenju Šunka je suočen sa Mitrovićem, koji je uticao na njega da i on policiji otkrije svoja saznanja o radu KPJ i SKOJ u Beogradu, što je ovaj i učinio. Ovim je počela velika policijska provala u beogradsku partijsku organizaciju tokom koje je uhapšen značajan broj komunista i skojevaca, među kojima i svi članovi Mesnog komiteta KPJ za Beograd — Miloš Matijević, Đuro Strugar, Vukica Mitrović, David Pajić, Dušan Grubač i Savo Stijepić.[32]

Spomen-ploča Nenada Parente u Aleji streljanih rodoljuba 1941—1944. na beogradskom Novom groblju

Izdajom Luke Šunke, Specijalna policija je uhapsila krojačkog radnika Radoslava Ilkića, koji je radio na rasturanju partijskog materijala (leci, brošure, bilteni) na terenu Drugog rejonskog komiteta, čiji je sekretar bio Nenad Parenta. Naime, Parenta je sav partijski materijal namenjen Drugom rejonu preuzimao od partijske tehnike i donosio kod Ilkića, odakle je potom putem kurira rasturan po partijskim ćelijama. Posle hapšenja Ilkić je agentima dao informaciju da za nekoliko dana ima zakazani sastanak sa Parentom, nakon čega su oni odlučili da mu postave zasedu. Dana 18. septembra 1941. agenti Radan Grujičić i Nikola Gubarev uhapsili su Nenada Parentu na prostoru bivše ciglane „Šiđanski”,[z] u blizini Sazonove ulice, nedaleko od kuće njegovih roditelja, dok je išao na zakazani sastanak.[31][14][13]

Policijski agenti smatrali su da je Parenta visoki funkcioner Komunističke partije, a možda i član Centralnog komiteta, što im je bio podstrek da od njega izvuku priznanje i otkriju nekog od članova najužeg rukovodstva. Nakon hapšenja, islednicima je delimično priznao svoju aktivnost, što je bila praksa među uhapšenim ilegalcima — priznanje onog dela aktivnosti koji je policija već otkrila. Uprkos mučenjima i zlostavljanjima tokom dalje istrage nije otkrio ništa od svog rada, kao ni partijsku funkciju koju je obavljao.[33] Posle nekoliko dana, oko 20. septembra, Dragi Jovanović i Nikola Gubarev izveli su ga iz zatvora i odveli u nepoznatom pravcu, gde je ubijen.[31][14][13] U pismu kvislinškog upravnika grada Beograda Dragog Jovanovića upućenog 4. januara 1943. SS pukovniku Emanuelu Šeferu, šefu Gestapoa, navodi se da je do tada prilikom saslušavanja ubijeno 13 lica, koja islednicima nisu htela da kažu bilo šta o svojoj partijskoj delatnosti. Među njima je i ime Nenada Parente.[34]

Narodni heroj[uredi | uredi izvor]

Ukazom Predsedništva AVNOJ-a posthumno je 6. jula 1945. odlikovan Ordenom zasluga za narod prvog reda,[35] a osam godina kasnije Ukazom predsednika FNR Jugoslavije Josipa Broza Tita, povodom Dana Republike i desetogodišnjice Drugog zasedanja AVNOJ, 27. novembra 1953. proglašen je za narodnog heroja Jugoslavije.[36][14] Njegovo ime u Beogradu nose jedna ulica u beogradskom naselju Jajinci[37] i vrtić u sastavu PU „Čika Jova Zmaj”, koji se nalazi u naselju Činovnička kolonija.[38] U Ulici vojvode Stepe na Voždovcu, podignuta mu je 1983. spomen-bista rad vajara Milana Besarabića. U Aleji streljanih rodoljuba 1941—1944. na beogradskom Novom groblju, gde su sahranjeni posmrtni ostaci ekshumiranih žrtava logora na Banjici, nalazi se spomen-ploča sa njegovim imenom. U njegovom rodnom gradu, do početka rata u Hrvatskoj, postojala je ulica sa njegovim imenom — Šetalište Nenada Parente, u kojoj se nalazila njegova rodna kuća.[14] Takođe, njegovo ime je u Zadru od 1977. do 1992. nosila današnja specijalna osnovna škola „Voštarnica”,[39] kao i Garnizonska ambulanta JNA ispred koje mu je 1987. podignuta spomen-bista.[40]

Porodica[uredi | uredi izvor]

Porodica Nenada Parente aktivno je tokom Drugog svetskog rata učestvovala u Narodnooslobodilačkom pokretu (NOP). Njegova smrt bila je težak udarac za roditelje, sestre i suprugu, ali ih nije zaustavila u daljoj borbi. Sestre Olga i Gordana, stradale su 1944. kao partizanski ilegalci. Kraj rata dočekale su majka Zora, najmlađa sestra Tatjana Parenta Kalajić i supruga Slavka Morić Parenta. Nakon oslobođenja, decembra 1944. kada je u Beogradu formiran Gradski odbor Antifašističkog fronta žena, njegove članice su bile Tatjana i Slavka.[41] Otac Miloš Parenta slomljen zbog tragične smrti sina povukao se iz javnosti i početkom 1943. umro.[2]

Spomen-ploča Olge Parente u Aleji streljanih rodoljuba 1941—1944. na beogradskom Novom groblju

Olga Parenta Đurišić (Biskupija, kod Knina, 28. februar 1894 — Beograd, 28. avgust 1944) bila je činovnik u Ministarstvu građevina. Odrasla je u Zadru, gde je završila gimnaziju. Potom je sa porodicom živela u Sremskim Karlovcima, a od 1927. u Beogradu, gde se 1932. zaposlila u Ministarstvu građevina. Pre početka rata, zajedno sa bratom i sestrama uključila u revolucionarni komunistički pokret. Tokom rata u stanu njene porodice u Sazonovoj ulici održavani su partijski sastanci, a ona je obavljala razne zadatke koji su joj poveravani. Uhapšena je 5. jula 1944, dva meseca nakon mlađe sestre Gordane. Tokom isleđivanja u zatvoru Specijalne policije u Đušinoj ulici bila je zlostavljana, ali ništa nije odala policijskim agentima. Streljana je na Centralnom groblju.[42][43]

Gordana Parenta (Zadar, 19. decembar 1913 — Beograd, 11. maj 1944) bila je činovnik Agrarne banke. Školovala se i Sremskim Karlovcima i Beogradu. Nakon gimnazije upisala je arhitekturu na Tehničkom fakultetu u Beogradu, ali je kasnije prekinula studije i počela da radi u banci. Pre početka rata, zajedno sa bratom i sestrama uključila se u revolucionarni komunistički pokret. Bila je član Komunističke partije i tokom okupacije je radila u partijskoj tehnici. Specijalna policija je uhapsila 10. maja 1944. i odmah podvrgla mučenjima od kojih je sutradan preminula.[42][43]

U Aleji streljanih rodoljuba 1941—1944. na beogradskom Novom groblju, gde su sahranjeni posmrtni ostaci ekshumiranih žrtava logora na Banjici, nalaze se spomen-ploče sa imenima Olge i Gordane Parente.

Nenadova supruga Slavka Morić Parenta (1919—1998) bila je student medicine. Kao član KPJ tokom okupacije je učestvovala u radu tehnike Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju i vršila razne kurirske zadatke. Do odlaska na slobodnu teritoriju maja 1943. boravila je u partijskim skloništima. Najpre u kući porodice Savić u Cvetkovoj ulici, gde je decembra 1942. izbegla hapšenje zahvaljujući Danki Savić, a potom u kući Marka Anafa, na Kotež Neimaru i kući porodice Stevanović, na Pašinom brdu. Posle oslobođenja bila je profesor Medicinskog fakulteta i osnivač Instituta za mentalno zdravlje u Beogradu.[11][13]

Sin njegove najmlađe sestre Tatjane Parente Kalajić bio je Dragoš Kalajić (1943—2005) filozof, slikar, novinar i pisac.[2]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Lajoš Jo (1914—1944) bravarski radnik rodom iz Bačke Topole. Nakon hapšenja Parente preuzeo nakratko rukovođenje Rejonskim komitetom. Godine 1942. prešao u Zemun, gde je bio član Sreskog komiteta KPJ i jedno vreme sekretar Mesnog komiteta KPJ za Zemun. Marta 1944. upućen u Bačku sa zadatkom da radi na uključivanju Mađara u partizanski pokret. Uhapšen na proleće u Starom Bečeju i iste godine streljan.[9]
  2. ^ Žika Petrović Debeli bio je na početku okupacije sekretar Sedmog rejonskog komiteta SKOJ, a potom sekretar Drugog rejonskog komiteta KPJ. Uhapšen je u proleće 1942. i tada je počeo da sarađuje sa Specijalnom policijom, ali je njegov izdajnički rad otkriven uz pomoć Janka Jankovića. Nakon što je otkriven, napustio je Beograd, a prema nekim izvorima pristupio je četničkom pokretu. Njegova dalja sudbina je nepoznata.
  3. ^ Danas Ulica internacionalnih brigada
  4. ^ Danas kompleks Kliničkog centra Srbije
  5. ^ Ulica danas ne postoji, a nalazila se na Starom gradu između ulica Kralja Petra i Višnjićeve, sa kojima je bila paralelna
  6. ^ Narodnooslobodilački fond nastao je 1941. od dotadašnje organizacije Narodne pomoći, koja je nastala 1937. reorganizacijom Crvene pomoći, na osnovu odluka Sedmog kongresa Kominterne.[21]
  7. ^ Danas Ulica Džordža Vašingtona
  8. ^ Uhapšene komunistkinje uspele su da pobegnu iz bolnice početkom septembra 1941.[24]
  9. ^ Ciglana braće Šiđanski nalazila se na Kotež Neimaru, na padini ispod Crvenog krsta i nekadašnjeg Čuburskog potoka, koji je proticao trasom današnjeg Južnog bulevara. Nakon što je 1928. ciglana zatvorena, deo njenog prostora u Sazonovoj ulici je tokom 1930-ih isparcelisao građevinski inženjer Dragutin Šiđanski, jedan od naslednika ciglane i potom prodavao placeve.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d Narodni heroji 2 1982, str. 71.
  2. ^ a b v „Miloš Parenta – sveštenik i borac za jugoslavensko ujedinjenje iz Islama Latinskog”. p-portal.net. 1. 9. 2023. 
  3. ^ Hronologija 1 1980, str. 199.
  4. ^ Marković 1984, str. 33.
  5. ^ Hronologija 1 1980, str. 225.
  6. ^ Hronologija 1 1980, str. 240.
  7. ^ Narodno zdravlje 1940, str. 1.
  8. ^ Likovi revolucije 1966, str. 166—167.
  9. ^ Marjanović 1964, str. 287—288.
  10. ^ Beograd 1984, str. 181.
  11. ^ a b Žene Srbije 1975, str. 139.
  12. ^ Žene Srbije 1975, str. 133.
  13. ^ a b v g d Mesta stradanja BG 2013, str. 114.
  14. ^ a b v g d đ e Narodni heroji 2 1982, str. 72.
  15. ^ Beograd 1984, str. 100—101.
  16. ^ a b Marjanović 1964, str. 74.
  17. ^ Ristić 1986, str. 27.
  18. ^ Marković 1977, str. 27.
  19. ^ a b Beograd 1984, str. 262.
  20. ^ Lekić 1971, str. 116.
  21. ^ Beograd 1984, str. 252.
  22. ^ Lekić 1971, str. 152.
  23. ^ Lekić 1971, str. 154.
  24. ^ a b Beograd 1984, str. 225.
  25. ^ Marjanović 1964, str. 122—123.
  26. ^ Beograd 1984, str. 166—167.
  27. ^ Ristić 1986, str. 82.
  28. ^ Beograd 1984, str. 234—235.
  29. ^ Zbornik NOR 1952, str. 128—129.
  30. ^ Morić Petrović 1961, str. 154.
  31. ^ a b v Beograd 1984, str. 240.
  32. ^ Marjanović 1964, str. 168.
  33. ^ Beograd 1984, str. 299.
  34. ^ Begović 1987, str. 88.
  35. ^ „Službeni list DFJ 90/45” (PDF). slvesnik.com.mk. 20. 11. 1945. str. 974. 
  36. ^ „Odlikovani Ordenom narodnog heroja”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 29. 11. 1953. str. 15. 
  37. ^ „Pretraga ulica — Nenada Parente”. planplus.rs. n.d. 
  38. ^ „Nenad Parenta, Generala Hanrisa 31”. cikajovazmaj.rs. n.d. 
  39. ^ „Povijest škole”. os-vostarnica-zd.skole.hr. n.d. 
  40. ^ „Iz najboljih jedinica JNA: I lepa reč leči”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 11. 12. 1987. str. 10. 
  41. ^ Žene Srbije 1975, str. 182.
  42. ^ a b Žene Srbije 1975, str. 142.
  43. ^ a b Mesta stradanja BG 2013, str. 115.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ненад_Парента&oldid=27716410”