Novi hrišćanin

Novi hrišćanin (šp. Cristiano nuevo; port. cristãos novos) je termin koji su na tlu današnje Španije i Portugala u doba Rekonkiste dobijale osobe jevrejske ili muslimanske vere koje su se pokrstile i prešle u hrišćanstvo, kao i njihovi potomci. Ponekad se taj naziv protezao na više generacija nakon konverzije. Ovaj koncept novog hrišćanina stoji u direktnoj suprotnosti sa konceptom starog hrišćanina (šp. cristiano viejo; port. cristãos velhos), to jest, osobe čiji su preci bili hrišćani. U praksi, da bi neko dokazao da je stari hrišćanin (što se često tražilo da bi se na primer, imao pristup određenim zanimanjima), trebalo je da podnese na uvid sedam krštenica — svoju, svojih roditelja i babe i dede i sa majčine i sa očeve strane.

Čistota krvi

Glavni članak: Čistota krvi

U toku srednjeg veka vršile su se konverzije kao rezultat fizičkog, ekonomskog i društvenog pritiska. U 14. veku, neprijateljsko raspoloženje prema Jevrejima je bilo specijalno veliko i kulminiralo je u neredima 1391. godine koji su se odigrali u Sevilji i drugim gradovima. U ovim neredima jevrejske četvrti su bile potpuno uništene a mnogi Jevreji pobijeni, što je podstaklo mnoge konverzije preživelih Jevreja iz straha. Ovaj tip konverzija se provlačio kroz ceo 15. vek. Za razliku od drugih iberijskih kraljevstava, Portugal nije doživeo pobune ovakvih dimenzija. Populacija novih hrišćana je u Portugalu naglo porasla nakon prisilne konverzije 1497.

Naziv „novi hrišćanin“ se pre svega primenjivao na one porodice koje su bile prisiljene na pokrštavanje, kao na primer Jevreji počev od pogroma 1391. Ovi pokrštenici nisu uživali poverenje hrišćanske zajednice i crkve i bili su stalno pod sumnjom da u tajnosti i dalje praktikuju svoju staru veru (kriptojudaizam), što je u suštini u većini slučaja bilo i tačno. Oni novi hrišćani koji su u tajnosti praktikovali svoju staru religiju nazivali su se pogrdnim imenom maranosi, što na španskom znači „svinje“.

„Čistota krvi“ ili „nemešana krv“ koja se pripisivala tzv. starim hrišćanima bila je, u suštini, ideja bez mnogo osnova. Ako izuzmemo stanovništvo u najsevernijim delovima Iberijskog poluostrva, gotovo da je nemoguće da je postojao neki stanovnik poluostrva koji nije imao nekog pretka muslimanske ili jevrejske veroispovesti. U doba Rekonkiste kad bi jedan grad bio osvojen, često se dešavalo da je stanovništvo veroispovesti gubitnika bežalo u egzodusima i ostavljalo grad skoro pust, da bi ga pobednici ponovo naselili stanovništvom sopstvene veroispovesti. Međutim, i pored ovog običaja, stanovnici Al-Andaluza, mahom muslimani, uglavnom su na kraju prelazili u hrišćanstvo i prilagođavali se društvu hrišćanskih osvajača, na isti način kako su to vekovima ranije uradili hrišćani nakon arapskog osvajanja poluostrva u 8. veku. Razlika između starih i novih hrišćana, prema tome, nalazi se u tome što su novi hrišćani plod poslednjih prisilnih konverzija koje su činile deo politike religijske jedoobraznosti poluostrva koje su započeli Katolički kraljevi.

Nasilno pokrštavanje je bilo neophodno kako bi španska inkvizicija (osnovana 1478. godine samo zbog novih hrišćana) mogla da deluje protiv novih hrišćana, jer je Inkvizicija zvanično progonila samo jeres u okviru hrišćanske vere, što Jevreji i muslimanii nisu bili jer su pripadali drugim veroispovestima. Ovako pokrštene, mogli su da ih progone zbog nepoštovanja hrišćanske vere kojoj su zvanično pripadali.

Jevreji i muslimani

Prvi konflikt hrišćansko društvo je imalo sa pokrštenim Jevrejima, jer ih nije prihvatalo iz više razloga. Prvi razlog je bio što je narod (među kojim je broj starih hrišćana bio daleko veći nego među plemstvom) video društveni ugled i uspeh mnogih pokrštenih Jevreja kao nekompatibilan sa društvenim redom u državi po kome se svako nalazio na onom mestu na koje je imao pravo rođenjem. To je naročito bio slučaj sa bankarima, zanimanje koje je i te kako bilo na lošem glasu, jer su pokrštenici nastavili da se bave istim poslom kojim su se bavili dok su bili Jevreji i koji je bio na neki način obeležje Jevreja — pozajmljivanje novca. Pobuna Pedra Sarmijenta u Toledu 1449. godine je kao rezultat imala donošenje zakona o čistoti krvi po kom se kao osnovni uslov za vršenje mnogih dužnosti u kastiljanskim institucijama tražilo od konadidata da dokaže da je stari hrišćanin. Katolički kraljevi su 1492. godine izdali edikt po kom su Jevreji morali ili da se pokrste ili su bili proterani sa teritorija njihovih kraljevstava.

Drugi veliki problem su bili moriskosi, čija je situacija bila drugačija. Nisu bili razasuti po svim gradovima širom poluostrva kao pokršteni Jevreji, već su bili koncentrisani u seoskim sredinama i bili uglavnom kmetovi koji su zavisili od svojih feudalnih gospodara kako bi se garantovao njihov podređeni položaj, što na kraju nije bilo ispunjeno. Iako je bilo veoma teško širiti među njima hrišćanstvo, mnogi moriskosi od onih koji su učestvovali u tzv. Ratu u Alpuharasu sredinom 16. veka bili su iskreni hrišćani ili ga se barem nisu odrekli nakon prisilnog krštenja kojem su bili podvrgnuti njigovi dedovi nakon prvog proterivanja 1502, međutim, vratili su se u islam zahvaljujući zlostavljanjima kojima su bili podvrgnuti od strane vlasti. Kada se dekretovalo novo proterivanje moriskosa 1610. godine, mnogi od njih su bili iskreni hrišćani koji su se vratili u islam kad su stigli u zemlje gde su bili proterani, kako bi mogli lakše da se uklope.

Položaj u društvu

Biti novi hrišćanin je u španskom društvu značilo biti obeležen do kraja života. Mnogi su pokušavali da se oslobode ovog marginalizovanog položaja i sakriju svoje „novohrišćansko“ poreklo falsifikovanjem krštenica i stupanjem u službu u crkvu ili čak i samu inkviziciju. Ovakvo stanje je trajalo skoro do 20. veka: krajem 19. veka, jednom iskušeniku sa Majorke „čueti“ (ovo ime se davalo članovima grupe koja se identifikovala kao „jevrejska“, iako je vekovima ispovedala katolicizam) bilo je zabranjeno da se zaredi i postane sveštenik zato što je navodno bio novi hrišćanin. Sve do sredine 20. veka, čuete su imale problema iz istih razloga pri ulasku u verske institucije i škole. Isto kao što se desilo i sa moriskosima, mnogi čuete su počeli da se interesuju za judaizam, religiju koja im je totalno bila strana, a 1959. godine, 30 porodica čueta se iselilo za Izrael.

Bibliografija

• Contreras, Jaime: Curso de doctorado en la Universidad Autónoma de Madrid, 1988 Los conversos. (Conferencia) París: Instituto Cervantes, 1999 La identidad del converso en España y fuera de España
• J. Lúcio de Azevedo (1989). História dos Cristãos Novos Portugueses. Lisboa: Clássica Editora.
• David M. Gitlitz. Secrecy and deceit: the religion of the crypto-Jews. Philadelphia: Jewish Publication Society. 1996. ISBN 978-0-8276-0562-6..