Panonska nizija u Srbiji
Panonska nizija predstavlja značajnu oblast današnje Srbije. Ona zauzima Vojvodinu, severni, ravničarski deo Srbije i uski pojas južno od reke Dunav i Save. Najveći deo Panonske nizije leži ispod 200 m nadmorske visine, a „ravničarsku idilu“ remete ostrvske planine, aluvijalne ravni, lesne zaravni i peščare.
Ostrvske planine[uredi | uredi izvor]
Ostrvske planine predstavljaju ostatke spuštenog dijela stare mase tj. unutrašnjih Dinarida. Protežu se od zapada prema istoku. Izgrađene su od stijena različite starosti: paleozojskih škriljaca, mezozojskog krečnjaka itd. Padine Fruške gore i Vršačkih planina izgrađeni su od organskih neogenih sedimenata i pleistocenih naslaga lesa. Ostrvske planine Panonskog basena u Srbiji su: Fruška gora, Vršačke planine, Cer, Avala, Kosmaj, Bukulja, Venčac, Rudnik, Gledićke planine, Juhor.
Aluvijalne ravni[uredi | uredi izvor]
Aluvijalne ravni Dunava, Tise, Morave i Save su karakteristične za Panonski basen. To su najniži i najmlađi oblici reljefa ovog područja Srbije. Sastoje se od riječnih nanosa: gline, pijeska i lesa. Obrasle su ritskim šumama i trsticima. Zbog čestog plavljenja u aluvijalnim ravnima sprovode se procesi melioracije.
Lesne zaravni[uredi | uredi izvor]
Lesne zaravni su eolski elementi reljefa u dnu Panonskog basena. Nastale su tokom pleistocena prenosnom snagom vetra. U basenu Srbije javlja se više zaravni. To su:
- Sremska lesna zaravan - od Zemuna do Vukovara, prekriva južne padine Fruške gore;
- Bačka lesna zaravan - južno od Bačke peščare, između Dunava, Tise i Bačkih kanala;
- Titelska lesna zaravan - na jugoistoku Bačke, severno od ušća Tise u Dunav;
- Banatska lesna zaravan - sa svih strana opkoljava Banatsku peščaru.
Od svih lesnih zaravni mogla se utvrditi prelesna topografija. Sremska lesna zaravan je navejana oko Fruškogorskog grebena. Na južnom obodu bačke lesne zaravni u Novom Sivcu les je u nižim delovima glinovit, a jugoistočno od Starog Sivca peskovit. Lesne zaravni su navejane za vreme glacijalnih stanja i to u zimskim vremenima. Velike panonske reke taložile su pesak i mulj u svojim koritima dok su u jesen i zimu vetrovi raznosili pesak i mulj stvarajući lesne zaravni. Zime glacijalnih perioda bile su siromašne snegom, to je bio poseban slučaj u niskim depresijama koje su bile opkoljene visokim planinama. Lesne zaravni su nastale eolskom akumulacijom tako da su u osnovi eolski oblici.
Peščare[uredi | uredi izvor]
Peščare su oblici reljefa nastali eolskom erozijom i akumulacijom. Javljaju se u Panonskom basenu. Nastale su radom vetrova u pleistocenu. U njima se javlja nedostatak vode. Javljaju se peščane dine, a pesak je nekada bio pokretan - „živi pesak“, a sada je umiren šumskom i travnom vegetacijom. Peščare u Srbiji su:
- Banatska peščara (ili Deliblatska peščara) - južni Banat;
- Bačka peščara (ili Telečka peščara) - severna Bačka, od Subotice do Baje, Segedina i Budimpešte;
- Ramsko-golubačka peščara - ispred ulaza Dunava u Đerdap, u oblasti Braničeva i Stiga.
Južni obod Panonske nizije[uredi | uredi izvor]
Južni obod Panonskog basena u Srbiji proteže se od Drine na zapadu do Homoljskih planina na istoku. U geološkom sastavu dominiraju marinsko-jezerski sedimenti neogene starosti koji pokrivaju tektonski reljef ovog dela zemlje. Reljef oboda najviše je izmenjen rečnom erozijom i denudacijom. Paleoabrazioni, kraški, eolski i paleovulkanski oblici reljefa manje su zastupljeni. Južni obod Panonskog basena ima talasast izgled, a glavni oblici reljefa su površi, brežuljci, rečne doline i kotline. Tipske površi fluvio-denudacionog porekla, klasično razvijene u Šumadiji, predstavljaju morfološku karakteristiku oboda. Sa površi izdižu se brežuljci i ostrvske planine (Cer, Vlašić, Kosmaj, Avala, Venčac, Gledićke planine, Juhor, Rudnik). Doline Velike Morave i Kolubare razvile su se u nekadašnjim zalivima Paratetisa.[1]
Značaj oblasti u okviru Srbije[uredi | uredi izvor]
Prostore današnjeg Panonskog basena nekada je prekrivao praokean Tetis, čijim povlačenjem je i nastao Panonski basen. Povlačenjem, Tetis je iza sebe ostavio veoma plodno tlo, pa se zbog toga Panonski basen naziva još i „Žitnicom Srbije“. Za prostore ove regije osobena je crnica (ili černozem), kao vrsta zemljišta. Međutim, javlja se i tzv. degradirani černozem, kao i plodno aluvijalno tlo i gajnjače.
Privreda ove oblasti je dobro razvijena i kao velika privredna središta javljaju se Novi Sad, Subotica, Beograd, Sombor, Zrenjanin, Kikinda, Sremska Mitrovica, Šabac, Smederevo, Požarevac, itd. Zbog veoma plodnog tla dobro je razvijena poljoprivreda, a najviše se gaje od voća: šljive, jabuke, kruške, orasi, trešnje, višnje, kajsije, breskve; od povrća: kupus, pasulj, paradajz i paprika; od žitarica: kukuruz, pšenica, raž, ječam; od industrijskih biljaka: suncokret, šećerna repa, hmelj, mak. Najznačajnija poljoprivredna proizvodnja je proizvodnja vinove loze i proizvodnja vina.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Rodić, Dragan; Pavlović, Mila (1994). Geografija Jugoslavije I. Beograd: Savremena administracija, D.D.
Napomena: Tekst preuzet sa www.znanje.org