Pređi na sadržaj

Pasargad

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Grobnica persijskog vladara Kira Velikog u Pasargadu

Pasargad (pers. پاسارگاد), jedan je od glavnih gradova Persijskog carstva u doba vladavine iranske dinastije Ahemenida. Korišćen je kao administrativno središte i odmorište persijskih vladara Kira Velikog i Kambiza II, dok Darije I krajem 6. veka p. n. e. premešta glavni grad u Persepolis. Pasargad je danas važno arheološko nalazište u Iranu i jedan od pet Unesko-vih spomenika Svetske baštine u toj zemlji.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Prema elamskom klinastom pismu pronađenom u Persepolisu, Pasargad je nazivan Batrakataš ili Pâthragâda („Persijski vrt“) na staropersijskom jeziku, dok današnje ime vuče korene iz grčke izvedenice. Smatra se da grčka reč za raj paradeisos potieče od imena grada Pasargada, koji je bio poznat širom antičkog seta po prelepim vrtovima.

Lokacija[uredi | uredi izvor]

Grad Pasargad je smešten nedaleko od današnjeg grada Širaza, odnosno u provinciji Fars u današnjem Iranu[1]. Od Persepolisa, koji je izgrađen tridesetak godina kasnije, udaljen je svega 43 km.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Persijska plemena[uredi | uredi izvor]

Područja oko antičkog grada Pasargada su verovatno bila naseljena persijskim plemenima i pre doba Kira Velikog, koji se smatra osnivačem grada. Toj teoriji idu u prilog dela antičkih grčkih pisaca koji spominju Ahemena i njegovo pleme Pasargada[2], ali postoji mogućnost da je Kir grad nazvao prema svom glavnom plemenu, jednom od 10-15 persijskih plemena iz te regije. Budući da je područje oko grada plodna i planinama zaštićena dolina (15 km dužine i 3 km širine) kroz koju protiče reka, lokacija je imala savršene preduslove za naseljavanje ljudi.

Glavni grad Persije[uredi | uredi izvor]

Dvorana za prijem (Apadana) u Pasargadu

Pasargad je bio prvi glavni grad Persijskog carstva. Osnovao ga je slavni Kir Veliki, osnivač Persijskog carstva i dinastije Ahemenida. Istoričar Strabon tvrdi da je Kir odabrao tu lokaciju zbog političkih razloga jer je tu pobedio Međane (Vidi: Opsada pasargadskog brda i Bitka kod Pasargada), dok se kao razlozi za odabir ove lokacije navode i estetski razlozi jer se radi o uzvišenju doline okružene planinama sa svih strana[1]. Gradnja je počela 546. p. n. e. ili kasnije, i ubrzo je postao središte carstva koje se protezalo većim delom današnjeg azijskog dela Bliskog istoka; od Male Azije na zapadu do Indije na istoku. Osim kao administrativno središte, Pasargad je služio i kao odmaralište persijskom vladaru pa su u njemu izgrađeni brojni vrtovi, kao i sofisticirani sistem navodnjavanja pomoću kanata. Grad je kasnije nadograđivao i Kirov sin Kambiz II koji je većinu svog života proveo šireći Persijsko carstvo u Africi, posebno Egiptu. Pasargad je bio glavni grad sve do dolaska Darija I na vlast koji je sagradio novi grad koji će se vezivati za njegovo ime, veličanstveni Persepolis[3]. Darije je Pasargad (zajedno sa Persepolisom i Suzom) Kraljevskim putem povezao s lidijskim gradom Sardom u Maloj Aziji.

Kirova grobnica[uredi | uredi izvor]

Čeono pročelje Kirove grobnice

Najvažniji deo kompleksa u gradu Pasargadu je svakako grobnica Kira Velikog. Sastoji se od šest velikih stepenica koje vode do glavne grobnice dimenzija 3.17 sa 2.11 metara (odnos 1:1.5), i 2,11 m visine. Krov je izgrađen na dve vode, a ulaz u grobnicu je nizak i tesan. Iako postoje sumnje da se radi o grobnici Kira Velikog, grčki istoričari tvrde da je Aleksandar Makedonski verovao da je reč o grobnici Kira Velikog. Nakon što je opljačkao i uništio Persepolis, otišao je da se pokloni na grobu Kiru Velikom u Pasargadu. Navodi se da je Aleksandar naredio i obnovu grobnice[1], i da je kaznio one koji su pokušali da je oštete. Istoričar Arijan u 2. veku nove ere piše da je Aleksandar naredio Aristobulu, jednom od njegovih zapovednika, da uđe u grobnicu gde je ovaj našao zlatni krevet, sto sa posuđem za piće, zlatni posmrtni sarkofag i ornamente sa dragim kamenjem koji su sadržali zapise o grobnici. Nijedan od tih predmeta nije preživio do današnjeg dana, a o značenju teksta iz grobnice se i danas vode rasprave. Strabon je napisao da tekst govori:

Prolazniče, ja sam Kir, koji je stvorio Persijsko carstvo, i koji je bio kralj Azije.
Ne zavidi mi na ovom spomeniku.

Drugi oblik istog teksta, zapisan u delu „Persija: Besmrtno kraljevstvo“ kaže:

Prolazniče, ja sam Kir, koji je stvorio Persijsko carstvo, i koji je bio kralj Azije.
Ne zavidi mi na ovom komadiću zemlje koji prekriva moje telo.

Grobnica Kirovog sina Kambiza II takođe je pronađena 2006. godine[4].

Legende[uredi | uredi izvor]

Legenda kaže kako je u doba islamskog osvajanja Irana arapska vojska htela da razori grobnicu, ali da je tamošnje stanovništvo uverilo arapske zapovednike da se ne radi o grobnici Kira Velikog, već o grobnici majke kralja Solomona, što je sprečilo njeno rušenje. Kao rezultat, natpis na grobnici zamijenjen je citatom iz Kurana i grobnica je postala poznata kao Kabr-e Madar-e Sulaiman, odnosno „grobnica Solomonove majke“. Pod tim imenom je poznata i dan danas.

Današnje doba[uredi | uredi izvor]

U današnje vreme postoje samo ruševine nekada veličanstvenog kompleksa u Pasargadu i njegovih vrtova, koje su uništili vreme, brojni zemljotresi i osvajačka razaranja Makedonaca, Arapa i posebno Mongola. Zbog izgradnje brane i veštačkog jezera u blizini Pasargada, poslednjih godina je zabeležena prava navala arheološkog istraživanja okoline pasargadskog kompleksa[5]. Godine 2007. najavljena je nova restauracija Kirove grobnice zbog oštećenja donjeg pojasa koje je prouzrokovalo delovanje snega i kiše[6]. Prilikom arheoloških istraživanja tokom zadnjih nekoliko godina, pronađena je i grobnica Kirovog brata Kambiza II[4], i gotovo 270 metara dug kanal u pasargadskom vrtu[6]. Osim arheološkog značaja, Pasargad danas je i popularno turističko odredište u Iranu.

Tehnologija[uredi | uredi izvor]

Konstruktivne spone (kopče) između kamenih blokova u Pasargadu koje datiraju iz 6. veka p. n. e. su najstarije u istoriji i predstavljaju veliki napredak u antičkoj građevinskoj tehnologiji
Kopija reljefa sa Kirom Velikim iz Pasargada u Olimpijskom parku u Sidneju

Novija istraživanja u Pasargadu su pokazala da su persijski inženjeri sagradili grad koji je moga izdržati jake zemljotrese, čak do 7 stepeni Rihterove skale[7]. Temelji graditeljskih zdanja u Pasargadu su građeni tehnologijom izolovane baze temelja, koja se danas koristi pri gradnji modernih osetljivih objekata poput nuklearnih elektrana, zbog zaštite od seizmičkih aktivnosti. Značajan doprinos graditeljstvu prestavlja i upotreba konstruktivnih spona (kopči) između kamenih blokova, koje su izrađene od metala. Takav konstruktivni sistem zajedno sa izolovanom bazom temelja su stvorili preduslove za gradnju mnogo većih odnosno viših i tanjih konstruktivnih elemenata, koji su svoj vrhunac doživeli u Persepolisu gde su stubovi bili visoki čak 20 metara što ih čini najvišim i u odnosu na visinu najtanjih stubova antičkog doba, a rasponi stubova od 8,65 m su takođe veći od bilo kog arhitektonskog zdanja tog doba. Značajni doprinos persijskih inženjera ostvaren je i na području snabdevanja vodom tzv. kanatima koje su graditelji usekli duboko u planine i pomoću kojih bi dopremali i čuvali svežu vodu. Zahvaljujući tom vodovodnom sistemu i umeću kontrolisanja pritisaka, u pasargadskom vrtu je izgrađen pravolinijski kanal dužine gotovo 1000 m duž koga su se svakih 15 m nalazile male fontane.

Umetnost[uredi | uredi izvor]

Središte kompleksa u Pasargadu čini tvrđava Tal-i-Takht („Prestoni brežuljak“) koja se nalazi na uzvišenju u odnosu na okolinu[8], i koja gleda na okolne „rajske“ vrtove sa južne strane. Tvrđava se sastoji od dva manja dela; rezidencijalne palate i dvorane za prijem („Apadana“), karakteristične za persijsku arhitekturu. Apadana ili dvorana za prijem sastoji se od brojnih stubova i ima pristup sa jugoistoka, gde posetilac prvo mora da prođe kroz vrata a potom pređe most preko reke Pulvar[3]. Smeštaj i oblikovanje kompleksa nagoveštava da je prema kompleksu u Pasargadu oblikovana i kasnije sagrađen atinski Akropolj. Oblikovanje Kirove grobnice se pripisuje uticajima mesopotamijskih ili elamskih zigurata, ali komora ima obeležja Urartu grobnica iz ranijih vremenskih perioda[9]. Očigledno je da Kirova grobnica ima potpuno iste dimenzije kao i grobnica Alijata II, oca lidijskog kralja Kreza. Uprko s tome što neki odbacuju te podudarnosti, prema Herodotovim zapisima Kir Veliki je poštedeo Kreza nakon osvajanja Lidije, a je Krez postao član persijskog kraljevskog dvora. Glavni ukras na grobnici je rozeta na nadvratku iznad vrata. U kompleksu su pronađeni brojni reljefi koji prikazuju Kira Velikog i razne životinje. Uopšte, umetnost i arhitektura u Pasargadu prestavljaju persijsko mešanje različitih tradicija koje objedinjuje umetničke elemente Elama, Vavilonije, Asirije, Egipta, i Anadolije. Pasargad se smatra kolevkom popularnih „persijskih vrtova“, koji su uzori modernim parkovima u zadnjih 2500 godina. Karakteristika persijskih vrtova je pravougaoni oblik simetrično podeljen glavnim ortagonalnim komunikacijama na četiri dela; one formiraju krst u unutrašnjosti parka i tu se u bazenima i kanalima nalazi voda, dok staze imaju hlad od visokog rastinja. Pasargadski vrt ima kolosalne dimenzije od 2 x 3 km[6], a kanali sa vodom su se protezali gotovo kilometar u dužinu, dok su se male fontane nalazile svakih 16 metara.

Moderne kontroverze[uredi | uredi izvor]

Brana Sivand[uredi | uredi izvor]

Veliku zabrinutost za sudbinu Pasargada pokazali su mnogi nakon što je najavljena izgradnja brane Sivand, nazvanu prema obližnjem gradu Sivandu. Detaljna studija izgradnje brane trajala je preko 10 godina, pa Iranska organizacija za kulturno nasleđe nije pokazala zabrinutost zbog moguće poplave okolnih područja. Lociranje brane između ruševina Persepolisa i Pasargada zabrinula je mnoge Irance i arheologe širom sveta, ali stručnjaci koji su učestvovali u projektu brane Sivand tvrde da se unapred utvrđena obala novog jezera nalazi ispod nivoa arheoloških nalazišta u Persepolisu i Pasargadu. Takođe, stručnjaci se slažu da brojna arheološka nalazišta u Iranu predstavljaju probleme pri projektovanju i gradnji veštačkih jezera i brana[10], po čemu je Iran u poslednje vreme druga zemlja sveta, posle Kine. Osim zabrinutosti zbog mogućih poplava, arheolozi su izrazili zabrinutost i zbog povećanja vlažnosti zbog blizine veštačkog jezera, ali ministri energetike tvrde da se to može neutralisati mogućnošću kontrolisanja nivoa jezera[11]. Izgradnja brane počela je 19. aprila 2007 godine.

Popularna kultura[uredi | uredi izvor]

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Tzv. „Solomonov zatvor“, deo današnjih ruševina
    Tzv. „Solomonov zatvor“, deo današnjih ruševina
  • Dvorana za prijem u pasargadskoj palati
    Dvorana za prijem u pasargadskoj palati
  • Tvrđava Pasargad; na vrhu tvrđave brojne osnove stubova ukazuju da je kompleks smešten i oblikovan kao kasnije sagrađeni atinski Akropolj
    Tvrđava Pasargad; na vrhu tvrđave brojne osnove stubova ukazuju da je kompleks smešten i oblikovan kao kasnije sagrađeni atinski Akropolj
  • Grobnica Kira Velikog 2006. godine (u toku restauracije)
    Grobnica Kira Velikog 2006. godine (u toku restauracije)

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v „Pasargad (Livius.org)”. Arhivirano iz originala 03. 03. 2016. g. Pristupljeno 14. 08. 2017. 
  2. ^ Pasargad (enciklopedija Britannica)
  3. ^ a b Pasargad (IranChamber.org)
  4. ^ a b „CHN Press: Discovered Stone Slab Proved to be Gate of Cambyses’ Tomb”. Arhivirano iz originala 29. 11. 2009. g. Pristupljeno 14. 8. 2017. 
  5. ^ New York Times: A Rush to Excavate Ancient Iranian Sites
  6. ^ a b v „Payvand: Restoration of Cyrus' Tomb to be Resumed”. Arhivirano iz originala 01. 05. 2019. g. Pristupljeno 14. 08. 2017. 
  7. ^ „Payvand: Pasargadae Can Withstand Earthquakes”. Arhivirano iz originala 24. 06. 2011. g. Pristupljeno 14. 08. 2017. 
  8. ^ Google Maps - Pasargad
  9. ^ Chambered Tomb in Iran (Megalithic.co.uk, C. Michael Hogan)
  10. ^ „CHN Press: Sivand Dam Waits for Excavations to be Finished”. Arhivirano iz originala 11. 3. 2007. g. Pristupljeno 14. 8. 2017. 
  11. ^ „CHN Press: Date of Sivand Dam Inundation Not Yet Agreed Upon”. Arhivirano iz originala 12. 3. 2007. g. Pristupljeno 14. 8. 2017. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Pasargad na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Пасаргад&oldid=26970803”