Peštersko polje
| Peštersko polje | |
|---|---|
 Peštersko polje | |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 03′ 04″ S; 20° 03′ 21″ I / 43.051166° S; 20.055833° I |
| Geografija | |
  Peštersko polje | |
| Države |  Srbija |
Peštersko polje je kraško polje u jugozapadnom delu Srbije. Smešteno je na Pešterskoj visoravni, na nadmorskoj visini od oko 1160 m. Zauzima površinu od 50 km², sa širinom od 5 km i dužinom od 10 km. Kao takvo, najveće je kraško polje u Srbiji i najviše na celom Balkanskom poluostrvu.[1]
Nalazi se između Giljeve na severozapadu, Žilindara i Kruščice na jugozapadu i jugu i Jaruta na istoku i jugoistoku. Na severu je razvođem Sekništa (1232 m) odvojeno od sliva Uvca. Otvorenije je u pravcu zapada prema dolini Bistrice od koje je odvaja jako sniženo razvođe, te predstavlja zatvorenu morfološku celinu elipsastog oblika.[2] Ova prostrana zaravan ima karakteristike subplaninske klime, sa nedostatkom vode na većem delu teritorije i velikim površinama pašnjaka i livada pogodnim za stočarstvo. Uprkos tome poljoprivreda Peštera ima obeležja zaostale planinske poljoprivrede. U pogledu etničkih karakteristika izdvajaju se dva regiona, jedan naseljen muslimanskim stanovništvom, a drugi stanovnicima pravoslavne vere, gde etničke razlike podrazumevaju razlike u kulturi, običajima i religiji.[2]
Geološke karakteristike[uredi | uredi izvor]
Peštersko polje nastalo je radijalnim tektonskim pokretima u graničnoj zoni giljevsko-pešterske klipe i ozrenskog serpentina. Na kontaktu je trijaskih krečnjaka i rožnac-dijabaske formacije. Dno polja je uravnjeno i izgrađeno od kvartarnih naslaga. Centralna jezerska ravan polja nagnuta je od severoistoka prema jugozapadu, odnosno u pravcu toka Boroštice. Na dužini od 6 km nagib iznosi 9 m. U severoistočnom delu centralna ravan leži na 1164 m nadmorske visine, a u jugozapadnom na 1155 m. Uravnjenost dna polja i neporemećenost jezerskih sedimenata ukazuju da posle glavne faze spuštanja i formiranja polja, centralna ravan nije bila zahvaćena mlađim tektonskim pokretima.[2]
U prejezerskoj fazi, radijalnim tektonskim pokretima odnosno spuštanjem delova starih rečnih dolina, u južnom i zapadnom obodu polja formirane su potoline. Otvorene su u pravcu rečnih tokova i široko povezane sa poljem. Posle tektonskih pokreta spuštanja, krajem eocena i početkom oligocena, Peštersko polje ušlo je u lakustrijsku fazu. U toku lakustrijske faze predstavljale su zalive Pešterskog jezera. Dna potolina su široka i uravnjena. U podini aluvijalnih akumulacija leže debeli slojevi jezerskih i terigenih sedimenata.
Nakon jezerske faze, u Peštersko polje usecaju se malobrojni rečni tokovi i formiraju ponornice u centralnoj jezerskoj ravni i obodu polja. Posle erodiranja kvartarnih jezerskih i terigenih akumulacija i ogolićavanja krečnjačke podine u zapadnim delovima polja javio se kraški proces, u kojem su skrašćeni površinski tokovi Boroštice, Uglovske i Dolićke reke i drugih manjih tokova i tako formirani kraški oblici reljefa. Po Jovanu Cvijiću, Peštersko polje predstavlja vrstu petrificirane površi. Ističe da je ono od izvorišta Raške odvojeno procesom skrašćavanja, a od sliva Uvca radijalnim tektonskim pokretima u toku pirinejske faze alpske orogeneze. Za ovakvo objašnjenje uzima postojanje kraških pojava u severnom obodu polja, ali i izrazitih raseda u istočnom, južnom i severnom delu.[2]
Geomorfološke karakteristike[uredi | uredi izvor]
Dejstvom različitih geomorfoloških agenasa u uslovima heterogene geološke podloge kao i različitih klimatskih prilika tokom geološke prošlosti formirani su različiti oblici reljefa.[2] Sa geohronološkog aspekta najstariji je fluviodenudacioni proces. On se počeo odvijati nakon formiranja šarijaške strukture u donjoj kredi. Odvijao se uglavnom u krečnjacima navučenim preko dijabaz-rožnaca. U toku ove faze erozivnim procesima postepeno su stvarani uslovi za početak delovanja kraškog procesa koji se javio pre lakustrijske faze. To je stara kraška faza u toku koje su formirane najstarije vrtače i uvale i izvršeno prvo skrašćavanje tokova.[2]
Posle neogenih tektonskih pokreta spuštanja došlo je do stvaranja jezera ispunjavanjem kotlina i basena vodom. U toku jezerske faze nastali su oblici reljefa delovanjem abrazionog procesa. Istovremeno sa abrazionim procesom na kopnu su delovali kraški i fluviodenudacioni procesi. Povlačenje jezera u toku srednjeg miocena imalo je za posledicu formiranje rečnih sistema na centralnoj jezerskoj ravni. Time je počela mlađa fluviodenudaciona faza, koja i danas traje sa istovremenim delovanjem kraškog procesa. Iz napred navedenog uočava se da u reljefu Pešterskog polja dominiraju oblici fluvijalne i kraške erozije.
Od oblika fluvijalne erozije na teritoriji Pešterskog polja izdvajaju se dolinski sistemi. Oni čine fosilne skrašćene doline na zapadnom obodu i recentne doline sa tokovima na istočnom i jugoistočnom obodu polja. Doline su usečene u dijabaz-rožnacima i serpentinima, a rečna korita u kvartarnim sedimentima. U dolinskom sistemu Pešterskog polja najizrazitija je dolina Đerekarske reke-izvorišnog dela Boroštice. Manje su izražene doline Đurđevice i Braćačke reke. Kraški reljef je razvijen u krečnjacima srednje i gornje trijaske starosti. Vrtače predstavljaju dominantan oblik reljefa. Pored vrtača javljaju se suve doline, uvale, ponori i jame.[2] U jugozapadnom delu polja nalazi se ostrvsko krečnjačko uzvišenje Suka (1173 m) koje se u odnosu na dno polja izdiže za 18 m. Od jugoistoka prema severozapadu, Suka se pruža na dužini od 200 metara, a široka je 100 m.
Generalno, u Pešterskom polju idući od istoka prema zapadu smenjuju se podinski i oblici fluviodenudacione erozije, u kraškim oblicima reljefa. U samom polju zastupljeni su akumulacioni procesi zasipanja, tu su jezero koje se razliva i treset koji se eksploatiše.
Klimatske karakteristike[uredi | uredi izvor]
Peštersko polje nalazi se u pojasu umereno kontinentalne klime, koja pod uticajem nadmorske visine, ima obeležje subplaninskog klimata. Predstavlja veoma interesantno područja za klimatološka istraživanja i jedno od četiri oblasti u našoj zemlji u kojima se apsolutne minimalne temperature vazduha spuštaju ispod -30 ˚S. U ovom delu zemlje su prosečno uzevši zime najhladnije u Srbiji. Apsolutno minimalna temperatura vazduha, uopšte, zabeležena je u Sjenici 26. januara 1954. godine i iznosila je -38 ˚S.
Zadatak terenskih istraživanja sastojao se u obilaženju meteorološke stanice u Sjenici, klimatološke u Karajukića bunarima (naselje se nalazi u središtu Pešterskog polja) i prikupljanju vrednosti meteoroloških parametara. Pored pomenutih obilazaka izvršena je i analiza okolnog prostora. Rezultati u tom smislu govore da bi apsolutno minimalne temperature vazduha trebalo pre očekivati u Pešterskom polju pre nego u Sjeničkoj kotlini, kako je to ovde slučaj. Prvo, polje je opkoljeno sa svih strana i nalazi se na nadmorskoj visini od 1160 m, što je za oko 100 metara više od one na kojoj se nalazi Sjenica. Na osnovu analize prikupljenih podataka i kazivanja ljudi koji svakodnevno očitavaju vrednosti parametara, dobija se da su temperature vazduha u polju niže za oko 1˚S. To što se apsolutno mimimalna temperatura odnosi na Sjenicu, a ne na Karajukića bunare, objašnjava se činjenicom da se u pomenutom selu Pešterskog polja redovna merenja vrše tek od 1970. godine.[2] Meteorološki podaci prikazani u ovom radu odnose se na Sjenicu, osim u slučaju padavina gde su podaci izmereni u klimatološkoj stanici Karajukića bunari i obuhvataju period od 1961. do 1990. godine. Kada se radi o padavinskim stanicama, na terenu je ustanovljeno da mnoge ne rade ili su radile sa znatnim vremenskim prekidima, te se podaci sa istih teško mogu analizirati.
Hidrološke karakteristike[uredi | uredi izvor]
Kroz polje protiče reka ponornica Boroštica, duž koje se obrazuju mineralno-barska zemljišta, gde se javlja treset. Boroštica (15 km) nastaje od Đerekarskog vrela u južnom delu Pešterskog polja. Do sela Naboja, Đerekarska reka teče klisurastom dolinom, a nizvodno se širi oko 1 km.[3] Kod sela Boroštica ulazi u Peštersko polje i dobija naziv. Ponire ispod huma Gorica (1173 m) i posle 18 m podzemnog oticanja ponovo izbija na površinu. U Pešterskom polju, Boroštica meandrira, rečno korito široko je 2 m i duboko 1 m[4]. Glavni ponor je kod Suka (1.173 m) u središnjem delu Pešterskog polja.
Pedološke karakteristike[uredi | uredi izvor]
Močvarno, mineralno barsko zemljište pokriva najveći deo Pešterskog polja. Morfološke osobine ovog tipa zemljišta zavise od dubine podzemne vode i režimu njenog kolebanja tokom godine. Težak mehanički sastav (npr. čestice krupnije od 0,2 mm učestvuju u sastavu ovog zemljišta i do 28%, dok su koloidne gline zastupljene u rasponu od 26 do 71%), skoro konstantna zasićenost vodom, što zemljištu daje slabu strukturu i lepljivost. Količina humusa u ovom zemljištu je znatna (i do 8%) i obrazlaže se procesom raspadanja hidrofita. Međutim, plodnost i ekonomska značajnost ovog tipa zemljišta su mali i postali bi ekonomski opravdani tek posle obavljenih postupaka odvodnjavanja.[2] Znatnu površinu u Pešterskom polju pokriva i treset (lokalitet istočno od Karajukića bunara na površini od 450 ha). Debljina tresetnih naslaga je oko 2 m, i one se odlikuju izrazitom kiselošću i učešćem organskih materija u iznosu od 80%.[2]
Značaj[uredi | uredi izvor]
Po značaju prirodnih vrednosti, Peštersko polje prevazilazi nacionalne okvire. To se vidi iz činjenice da je ovo područje proglašeno za „Područje od međunarodnog značaja za očuvanje biljnog sveta“ (IPA – Important Plant Area); „Područje od međunarodnog značaja za očuvanje ptica“ (IBA – Important Bird Area); „Odabrano područje dnevnih leptira Srbije“ (PBA – Prime Butterfly Areas in Serbia) i „Područje vlažnih staništa od međunarodnog značaja“ (Ramsar Convention – The Convention on Wetlands of International Importance).[5]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Peštersko domaćinstvo -
Peštersko polje -
Štale u Pešterskom polju
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Serbia travel”. Arhivirano iz originala 26. 06. 2015. g. Pristupljeno 26. 06. 2015.
- ^ a b v g d đ e ž z i Dr Radoslava Rakić: Geografske osobenosti i funkcije Peštera. Beograd, 1989. god.
- ^ Vuković A. (1968): Hidrogeološka ispitivanja Pešteri. Zavod za geološka i geofizička istraživanja, Beograd.
- ^ Zeremski M. (1965): Hidrografske osobine Sjeničke kotline. Zbornik radova Knjiga 20, Geografski institut „Jovan Cvijić”, Beograd.
- ^ „Zavod za zaštitu Srbije”. Arhivirano iz originala 26. 06. 2015. g. Pristupljeno 26. 06. 2015.
