Планински детлић
| Planinski detlić | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Mužjak planinskog detlića | |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | |
| Tip: | |
| Klasa: | |
| Red: | |
| Porodica: | |
| Rod: | |
| Vrsta: | D. leucotos
|
| Binomno ime | |
| Dendrocopos leucotos (Bechstein, 1802)
| |
| Sinonimi | |
| |
Planinski detlić (lat. Dendrocopos leucotos) vrsta je ptice iz porodice detlića. Latinski naziv ove vrste je sastavljen iz dveju starogrčke reči. Ime roda Dendrocopos je kombinacija reči dendron koja označava drvo i kopos što znači upadljiv. Pridev leucotos je složenica prideva leuco - beo i imenice noton - leđa, pa je tako bukvalan prevod za ovu pticu „beloleđi” detlić, kako je nazvan i na engleskom jeziku.[3]
Opis[uredi | uredi izvor]
Dužina tela od vrha repa do vrha kljuna je od 25 do 28 centimetara. Masa ptice varira od 99 do 115 grama u Evropi i Rusiji, pa do čak 158 grama izmerenih u Kini. Nešto je veći od velikog detlića, ima duži vrat i kljun i „uglastiju” glavu. Stomak je jarko (podvrsta lilfordi) do svetlo (podvrsta leucotos) crven. Bokovi i grudi su izrazito (podvrsta lilfordi) ili bledo (podvrsta leucotos) prugaste. Na ramenima nema velika, bela polja koja ga odvajaju od velikog i seoskog detlića, već ima bele horizontalne pruge. Leđa podvrste leucotos su bela dok su leđa podvrste lilfordi horizontalno isprugana. Polni dimorfizam je prisutan. Gornji deo glave (potiljak i teme) mužjaka su potpuno crveni, dok su kod ženke crni. Zbog crvene glave, mužjaci planinskog detlića se na prvi pogled mogu pomešati sa srednjim detlićem, ali se i od njega razlikuju po vodoravnim prugama na leđima. Leti pravolinijski, sa naizmeničnim uzdizanjem i poniranjem.[4][5]
Rasprostranjenost i stanište[uredi | uredi izvor]
Areal rasprostranjenja zahvata umereni i borealni deo Evroazije, od centralne i severne Evrope, preko južnog Sibira, do Dalekog istoka, uključujući Kamčatku, Korejsko poluostrvo, Japan i Tajvan. Male i izolovane populacije se nalaze u Španiji i na Kavkazu.[2][6] Naseljava očuvane listopadne i mešovite šume prašumskog tipa sa značajnim udelom suvih stabala i grana. U centralnoj i južnoj Evropi je registrovan uglavnom u šumama bukve, graba i hrasta, dok je u severnoj i istočnoj Evropi nalažen u šumama gde dominiraju breza i jasika. [2][6]
Podvrste[uredi | uredi izvor]
Na svetu postoji 11 podvrsta planinskog detilića i svaka ima drugačije rasprostranjenje[5]:
- D. m. leucotos - Naseljava Skandinaviju, Poljsku, Švajcarsku, Austriju, Karpate, južnu Rusiju na istok do Kamčatke, Sahalina i severoistočne Kine
- D. m. lilfordi - Naseljava Pirineje, centralnu Italiju, Balkan, Peloponez, Tursku i Kavkaz
- D. m. uralensis - Naseljava zapadni Sibir od Urala na zapadu do Bajkalskog jezera na istoku
- D. m. tangi - Naseljava centralnu Kinu
- D. m. fohkiensis - Naseljava jugoistočnu Kinu
- D. m. subcirris - Naseljava Kurilska ostrva i Hokaido
- D. m. stejnegeri - Naseljava severni deo ostrva Honšu
- D. m. namiyei - Naseljava južni deo ostrva Honšu, Šikoku i Kjušu
- D. m. takahashii - Naseljava ostrva na istoku Južne Koreje
- D. m. quelpartensis - Naseljava ostrva na jugu Južne Koreje
- D. m. insularis - Naseljava Tajvan.
Biologija[uredi | uredi izvor]
Krupan detlić, poseban u pogledu staništa i ishrane, zauzima prostrana područja pod zrelim šumama sa značajnim udelom suvih stabala i grana gde se gnezdi i traži hranu. Gnežđenje počinje u martu (retko krajem februara), kada mužjak dobošanjem označava i brani teritoriju, jednu od najvećih među evropskim detlićima (između jednog i tri kilometra kvadratnih). Oba pola dube gnezdeću duplju na odumirućim ili mrtvim stablima. U leglu se nalazi od tri do pet jaja koja polaže u drugoj polovini aprila. Reproduktivni ciklus traje nepunih sedam nedelja. Hrani se pretežno larvama i insektima (naročito tvrdokrilcima iz porodice Cerambycidae, ali i noćnim leptirima iz porodice Cossidae i mravima roda Camponotus) koje pronalazi ispod kore ili iskopava iz stabala odumirućeg ili mrtvog drveta. Stanarica je uz blaga pomeranja u zimskom periodu. Ornitolozi procenjuju da evropska populacija broji između 232 000 i 586 000 gnezdećih parova, a trend populacije je kratkoročno ocenjen kao stabilan.[7][2]
Ugroženost[uredi | uredi izvor]
Intenzivno šumarstvo, seča zrelih i uklanjanje umirućih i palih stabala, kao i pošumljavanje četinarima dovodi do fragmentacije staništa i smanjenja veličina i gustina populacija planinskog detlića što dovodi do gubitka genetičkog diverziteta vrste. Veliki pad brojnosti je zabeležen u Skandinaviji.[7]
Planinski detlić u Srbiji[uredi | uredi izvor]
Redovna gnezdarica pojedinih brdsko-planinskih područja južno od Save i Dunava. U panonskom delu zemlje je vrlo redak, a gnežđenje je zabeleženo jedino na Vršačkim planinama. Populacija je početkom 21. veka svedena na više izolovanih planinskih područja sa očuvanim listopadnim (pretežno bukovim) i mešovitim šumama.[8] U zemlji se pojavljuju dve podvrste (D. l. leucotos i D.l. lilfordi). Prema poslednjim podacima za period 2008-2013, veličina populacije iznosi od 650 do 1000 gnezdećih parova, uz stabilan kratkoročni i blago opadajući dugoročni trend. Stanarica je uz blaga pomeranja u zimskom periodu. Prema Crvenoj knjizi faune Srbije III - Ptice, gnezdeća populacija planinskog detlića je ocenjena kao ranjiva (VU)[2]
Faktori ugrožavanja u Srbiji:[2]
- potpuno uništavanje i/ili fragmentacija prašumskih delova šumskih staništa; seča zrelih stabala, sanitarna seča i povećanje desetogodišnjeg etata
- šumski požari
- širenje putne mreže, turističkih centara i druge infrastrukture
- promene u staništu uzrokovane klimatskim promenama koje menjaju sastav vrsta drveća u brdsko-planinskim bukovim i mešovitim šumama
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ BirdLife International (2012). „Dendrocopos leucotos”. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.2. International Union for Conservation of Nature. Pristupljeno 26. 11. 2013.
- ^ a b v g d đ Radaković, M., Radišić, D., Rajković, D. 2018. Dendrocopos leucotos. In: Radišić, D., Vasić, V., Puzović, S., Ružić, M., Šćiban, M., Grubač, B., Vujić, A. eds. 2018. Crvena knjiga faune Srbije III — Ptice. Beograd: Zavod za zaštitu prirode Srbije, Univerzitet u Novom Sadu, Prirodno-matematički fakultet, Departman za biologiju i ekologiju i Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije. pp 363—366.
- ^ Jobling, James A (2010). The Helm Dictionary of Scientific Bird Names. London: Christopher Helm. ISBN 978-1-4081-2501-4.
- ^ Svensson, Lars (2010). Collins Bird Guide: The Most Complete Guide to the Birds of Britain and Europe (2 izd.). Harper Collins. ISBN 978-0-00-726814-6.
- ^ a b https://www.hbw.com/species/white-backed-woodpecker-dendrocopos-leucotos
- ^ a b http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/white-backed-woodpecker-dendrocopos-leucotos/distribution
- ^ a b http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/white-backed-woodpecker-dendrocopos-leucotos/text
- ^ Šćiban, M., Rajković, D., Radišić, D., Vasić, V. i Pantović, U. (2015):Ptice Srbije — kritički spisak vrsta. Pokrajinski zavod za zaštitu prirode i Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije, Novi Sad.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Svensson, Lars (2010). Collins Bird Guide: The Most Complete Guide to the Birds of Britain and Europe (2 izd.). Harper Collins. ISBN 978-0-00-726814-6.
- Jobling, James A. (2010). The Helm Dictionary of Scientific Bird Names. London: Christopher Helm. str. 108, 170. ISBN 978-1-4081-2501-4.
- Šćiban, Marko; Rajković, Draženko; Radišić, Dimitrije; Vasić, Voislav; Pantović, Uroš (2015). Ptice Srbije - kritički spisak vrsta (prvo izd.). Novi Sad: Pokrajinski zavod za zaštitu prirode i Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije. str. 106.
- Radišić, Dimitrije; Vasić, Voislav; Puzović, Slobodan; Ružić, Milan; Šćiban, Marko; Grubač, Bratislav; Vujić, Ante (2018). Crvena knjiga faune Srbije III – Ptice. Beograd: Zavod za zaštitu prirode Srbije, Univerzitet u Novom Sadu, Prirodno-matematički fakultet, Departman za biologiju i ekologiju i Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Normativna kontrola: Državne |
|---|
