Plutarh

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Plutarh (vizantijski episkop).

Plutarh

Mestrije Plutarh (rođen oko 46 — umro 127) bio je starogrčki filozof, istoričar, biograf i esejist. On je prevashodno poznat po svojim delima Paralelni životi, seriji biografija slavnih Grka i Rimljana, i Morelija, kolekciji eseja i govora.

Rođen u gradiću Heroneja u grčkoj oblasti Beotija, verovatno za vreme vladanja rimskod cara Klaudija, Plutarh je proputovao čitav mediteranski svet, uključujući i dve posete Rimu. Imao je veliki broj uticajnih rimskih prijatelja, među njima i Soscija Senecija i Fundana, koji su obojica bili poznati Senatori, kojima je posvetio neka od kasnijih dela. Najveći deo života proveo je u Heroneji, i bio je posvećen u misterije grčkog boga Apolona. Međutim, njegove dužnosti kao starijeg od dva Apolonova sveštenika u proročištu u Delfima (gde je bio odgovoran za interpretiranje Pitijinih proricanja) očigledno mu nisu uzimale mnogo vremena – vodio je vrlo aktivan društveni i građanski život i napisao veliki broj spisa, od kojih mnoga sačuvana do danas.

Magistrat i ambasador

Pored dužnosti sveštenika Delfskog hrama, Plutarh je bio i magistrat Heroneje i često je predstavljao svoj zavičaj u raznim misijama u stranim zemljama u svojim ranim zrelim godinama. Njegov prijatelj Lucije Mestrije Flor, rimski konzul, pomogao je Plutarhu da dobije rimsko građansko pravo, a prema hroničaru iz 10. veka, Georgiju Sinkelu, car Hadrijan ga je imenovao u poznim godinama za prokuratora provincije Ahaje na Peloponezu – položaj koji mu je davao pravo da nosi odeću i ukrase samog konzula. (Suda, srednjovokovna vizantijska enciklopedija tvrdi da ga je Hadrijanov prethodnik Trajan imenovao za prokuratora Ilirika, ali većina istoričara to smatra malo verovatnim, jer Ilirik nije bila provincija kojom je upravljao prokurator).

Uporedni životopisi

Njegovo najpoznatije delo je Uporedni životopisi, niz biografija poznatih Grka i Rimljana, datih uporedo da osvetle njihove zajedničke moralne vrednosti i mane. Sačuvani „životi“ čine dvadeset tri para biografija, a svaki par predstavljao je jednu grčku i jednu rimsku ličnost, kao i četiri samostalne neuparene biografije. Kako objašnjava u prvom pasusu „Života Aleksandra Velikog“, Plutarha nije zanimalo pisanje istorije kao takve, već ga je zanimalo da istraži uticaj karaktera – dobrog ili lošeg – na život i sudbinu poznatih ljudi. Neki od najinteresantnijih „života“ – na primer Heraklov i Filipa II Makedonskog – nisu sačuvani.

Život Aleksandrov

Njegov „Život Aleksandrov“ je jedan od pet preživelih tercijalnih izvora o makedonskom osvajaču i kralju i on sadrži anegdote i opise događaja koji se nigde drugde ne javljaju. Takođe, i njegov portret Nume Pompilija, drugog od sedam rimskih kraljeva, sadrži jedinstvene informacije o ranom rimskom kalendaru.

Druga dela

Moralija

Moralia, 1531

Ostatak njegovih preživelih radova je sakupljen pod naslovom Moralia (slobodno prevedeno kao “Običaji'“). To je eklektička zbirka 78 eseja i prepisanih govora, među kojima su: O Sudbini ili vrlina Aleksandra Velikog – važan dodatak njegovom „životu“ velikog vojskovođe, „O obožavanju Izide i Ozirisa (ključni izvor informacija o egipatkskim verskim ritualima), i „O Herodotovoj zlonamernosti (što je možda retorička vežba, kao i besede o Aleksandrovim dostignućima), u kojima Plutarh kritikuje ono što smatra sistematskom pristrasnošću u Herodotovim delima. Među radovima su i više filozofske rasprave, kao što je „O opadanju proročišta“, „O odlaganju božanske kazne“, „O miru duše“ i lakše teme, kao što su „Odisej Gril“, duhoviti dijalog između Homerovog Odiseja i jedne od Kirkinih začaranih svinja. „Moralije“ su pisane ranije dok su „Životopisi“ nastali uglavnom u poslednje dve decenije Plutarhovog života.

Neki priređivači „Moralija“ uključuju i nekoliko radova za koje se danas zna da su „pseudibiografije“: među njima su „Životi deset besednika“ (biografije Deset besednika antičke Atine, zasnovane na „Učenjima filozofa“ Cecilija iz Kalaste) i „O muzici“. Jedan „pseudo-Plutarh“ bi mogao stajati iza ovih različitih spisa. Iako ovi tekstovi nisu Plutarhovi i potiču iz nešto kasnijeg perioda, ona su sva klasična po poreklu i imaju istorijsku vrednost.

Quaestiones

Par zanimljivih manjih dela su „Pitanja“ (Quaestiones, jedno o manje važnim detaljima rimskih navika i kultova, jedno o grčkim).

Plutarhov uticaj

Plutarhovi spisi su imali ogroman uticaj na englesku i francusku književnost. Šekspir je često citirao – i obilno parafrazirao – prevode nekoliko Plutarhovih „Života“ u svojim dramama. Ralf Valdo Emerson i transcedentalisti su bili pod velikim uticajem „Moralija“ (Emerson je napisao sjajan uvod u petotomno izdanje „Moralija“ u devetnaestom veku). Džejms Bozvel je navodio Plutarhove misli o načinu pisanja o životima u svom delu „Život Samjuela Džonsona“. Njegovi drugi obožavaoci bili su Ben Džonson, Džon Drajden, Aleksander Hamilton, Džon Milton i ser Frensis Bekon, kao i tako različite ličnosti kao što su bili

Kotn Mader, Robert Brauning i Mišel de Montenj (čiji su „Eseji“ inspiraciju i ideje crpli iz Plutarhovih „Moralija“).

Literatura

• Wardman, Alan (1974). Plutarch's "Lives". ISBN 978-0-236-17622-9. 
• Duff, Timothy E. (2002). Plutarch's "Lives: exploring virtue and vice". Oxford UP. ISBN 978-0-19-925274-9. 
• Hamilton, Edith (1957). The Echo of Greece. The Norton Library, W.W. Norton and Company, Inc. str. 194. ISBN 978-0-393-00231-7. 
• Blackburn, Simon (1994). Oxford Dictionary of Philosophy. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-211694-9. 
• Russell, D.A. (2001) [1972]. Plutarch. Duckworth Publishing. ISBN 978-1-85399-620-7. 
• Honigmann, E.A.J. "Shakespeare's Plutarch." Shakespeare Quarterly, 1959: 25–33.
• Pelling, Christopher (2002). Plutarch and History. Eighteen Studies. London. 
• John M. Dillon (1996). The Middle Platonists: 80 B.C. to A.D. 220. Cornell University Press. ISBN 978-0801483165. 
• Beck, Mark. 2000. "Anecdote and the representation of Plutarch’s ethos." In Rhetorical theory and praxis in Plutarch: Acta of the IVth international congress of the International Plutarch Society, Leuven, July 3–6, 1996. Edited by Luc van der Stockt, 15–32. Collection d’Études Classiques 11. Leuven, Belgium: Peeters.
• --, ed. 2014. A companion to Plutarch. Blackwell Companions to the Ancient World. Malden, MA, and Oxford: Blackwell.
• Beneker, Jeffrey. 2012. The passionate statesman: Eros and politics in Plutarch’s Lives. Oxford: Oxford Univ. Press.
• Georgiadou, Aristoula. 1992. "Idealistic and realistic portraiture in the Lives of Plutarch." In Aufstieg und Niedergang der römischen Welt: Geschichte und Kultur Roms im Spiegel der neueren Forschung. Vol. 2.33.6, Sprache und Literatur: Allgemeines zur Literatur des 2. Jahrhunderts und einzelne Autoren der trajanischen und frühhadrianischen Zeit. Edited by Wolfgang Haase, 4616–23. Berlin and New York: Walter de Gruyter.
• Gill, Christopher. 1983. "The question of character-development: Plutarch and Tacitus." Classical Quarterly 33. no. 2: 469–87.
• Humble, Noreen, ed. 2010. Plutarch’s Lives: Parallelism and purpose. Swansea: Classical Press of Wales.
• McInerney, Jeremy. 2003. "Plutarch’s manly women." In Andreia: Studies in manliness and courage in classical Athens. Edited by Ralph M. Rosen and Ineke Sluiter, 319–44. Mnemosyne, Bibliotheca Classica Batava, Supplementum 238. Leiden, The Netherlands, and Boston: Brill.
• Mossman, Judith. 2015. "Dressed for success? Clothing in Plutarch’s Demetrius." In Fame and infamy: Essays for Christopher Pelling on characterization and Roman biography and historiography. Edited by Rhiannon Ash, Judith Mossman, and Frances B. Titchener, 149–60. Oxford: Oxford Univ. Press.
• Nikolaidis, Anastasios G., ed. 2008. The unity of Plutarch’s work: Moralia themes in the Lives, features of the Lives in the Moralia. Berlin and New York: Walter de Gruyter.
• Pelling, Christopher. 2002. Plutarch and history: Eighteen studies. Swansea: Classical Press of Wales.
• Scardigli, Barbara, ed. 1995. Essays on Plutarch’s Lives. Oxford: Clarendon.
• Stadter, Philip. 1996. "Anecdotes and the thematic structure of Plutarchean biography." In Estudios sobre Plutarco: Aspectos formales; Actas del IV Simposio español sobre Plutarco, Salamanca, 26 a 28 de mayo de 1994. Edited by José Antonio Fernández Delgado and Francisca Pordomingo Pardo, 291–303. Madrid: Ediciones Clásicas.
• --. 2015. "The rhetoric of virtue in Plutarch’s Lives." In Plutarch and his Roman readers. By Philip A. Stadter, 231–45. Oxford: Oxford Univ. Press.
• Van Hoof, Lieve. 2010. Plutarch's practical ethics: the social dynamics of philosophy Oxford: Oxford University Press.
• Wardman, Alan E. 1967. "Description of personal appearance in Plutarch and Suetonius: The use of statues as evidence." Classical Quarterly 17, no. 2: 414–20.
• Zadorojnyi, Alexei V. 2012. "Mimesis and the (plu)past in Plutarch’s Lives." In Time and narrative in ancient historiography: The “plupast” from Herodotus to Appian. Edited by Jonas Grethlein and Christopher B. Krebs, 175–98. Cambridge, UK: Cambridge Univ. Press.
• Kimball, Roger. „Plutarch & the issue of character”. The New Criterion Online. Arhivirano iz originala 2006-11-16. g. Pristupljeno 2006-12-11. 
• McCutchen, Wilmot H. „Plutarch - His Life and Legacy”. Arhivirano iz originala 2006-12-05. g. Pristupljeno 2006-12-10. 
• „Translator's Introduction”. The Parallel Lives (Vol. I izd.). Loeb Classical Library Edition. 1914. 
• Shakespeare's Principal Plays. Century Company. 1922. 
• Stadter, Philip A., ur. (2002). Plutarch and the Historical Tradition. Routledge. str. 159. ISBN 1134913192. 
• Plutarch (1906). Plutarch's Lives of Coriolanus, Caesar, Brutus, and Antonius: In North's Translation. Prevod: North, Thomas. Clarendon Press. 
• Plutarch (1895). Plutarch's Lives of the Noble Grecians and Romans, Volume 1. Prevod: North, Thomas. D. Nutt. 

Spoljašnje veze

• Plutarh na Projekat Gutenberg sajtu:
  • Plutarhovi radovi
  • Još Plutarhovih radova
  • Plutarhova biografija je uključena u:
• Plutarh na projektu Gutenberg, engleski prevod iz XVIII veka pod uredništvom Drajdena (naknadno priredio Artur Hju Klou).
• Plutarhova prezentacija na LacusCurtius (Engleski prevod iz XX veka većeg dela od Lives, On the Fortune or Virtue of Alexander, On the Fortune of the Romans, Roman Questions, i drugi izvodi iz Moralia)
  • Blagoje Pantelić: Plutarh u eksonarteksu Ljeviške crkve, „Kalenić“, br. 3 (2011). str. 28.–29.
• Plutarch na sajtu Projekat Gutenberg (jezik: engleski)
• Plutarh na sajtu Internet Archive (jezik: engleski)
• Plutarh na sajtu LibriVox (jezik: engleski)
• Perseus Project: many texts of Plutarch and Pseudo-Plutarch in Greek and English
• Didot edition of Plutarch's works in Greek, with Latin translation (1857–1876): vol. 1 (Lives, pt. 1), vol. 2 (Lives, pt. 2), vol. 3 (Moralia, pt. 1), vol. 4 (Moralia, pt. 2), vol. 5 (fragmenta et spuria) (also via BNF)
• Collections of works in English translation: at University of Adelaide Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. avgust 2019), at LacusCurtius, Project Gutenberg, Lives, trans. North (PDF) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. mart 2009)
• Also in English translation (by John Dryden, 1631–1700): Plutarch, Parallel Lives, Solon
• Free Audiobooks by Plutarch from Librivox
• Karamanolis, George. „Plutarch”. Ur.: Zalta, Edward N. Stanford Encyclopedia of Philosophy. 
• Plutarch of Chaeronea by Jona Lendering at Livius.Org
• The International Plutarch Society Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. maj 2008)
• The relevance of Plutarch's book De Defectu Oraculorum for Christian Theology (Ploutarchos, Journal of the International Plutarch Society) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. oktobar 2018)