Povlačenje turskog garnizona iz Beograda 1867.
Srbija i Beograd su predstavljali revolucionarni centar za celo područje Balkana. Kao na revolucionarni centar na njih su gledali i u Carigradu, kao i u svim prestonicama većih Evropskih država. Aktivna spoljna politika kneza Mihaila i Srpske vlade, kao i njihova snažna revolucinarna ideja su izazvale zaoštravanje odnosa sa Turskom. Na zaoštravanje odnosa između Srbije i Turske su u velikoj meri uticale i stalne čarke i otvorena neprijateljstva između srpskog i turskog stanovništva u Beogradu.
Stanje u Beogradu pred sukobe[uredi | uredi izvor]
Turci su od ranije bili poznati po zlu među Srbima, ali su tokom pedesetih i šezdesetih godina postali još agresivniji. Njihovi ispadi i otvorena netrpeljivost prema Srbima je bila još izraženija. Turci su svakodnevno pljačkali, ubijali i silovali srpsko i ostalo netursko stanovništvo u Beogradu. Turci se nisu obazirali ni na protetste srpskih zvaničnika, kao ni stranih konzula koji su se nalazili u Beogradu. Na osnovu sačuvanih podataka, u periodu između 1857. i 1862. godine, Turci su u Beogradu počinili nekoliko desetina različiih teških zločina. Ti događaji su predstavljali uvod u dešavanja iz 1862. godine.
U leto 1862. na Čukur česmi na Dorćolu se dogodio incident, kada je Turski vojnik ubio srpskog dečaka koji je zahvatao vodu sa česme. Taj događaj je uzbunio celu varoš. Srpsko stanovništvo je krenulo prema česmi, gde su se već nalazili predstavnici srpske vlasti, koji su imali zadatak da počinioca privedu nadležnim organima. Međutim, između Srba i Turaka dolazi do tuče i puškaranja. U tom sukobi Turci ubijaju zapovednika srpske žandarmerije. Okupljeni Srbi su se vratili svojim kućama, odakle su uzeli oružje koje su posedovali, nakon čega se vraćaju na mesto sukoba. Tokom celog dana i noći kroz varoš odjekuje puškaranje, i tek pred zoru ministar Ilija Garašanin i komandant beogradske tvrđave Ašir-paša potpisuju primirje.
Nakon sahrane poginulih, 4. juna, Srbi se povlače u svoje domove i na grad pada tišina. Baš u tom trenutku, Ašir-paša naređuje otvaranje vatre iz topova koji su se nalazili na gradskim zidinama. Srbi su u prvom trenutku bili iznenađeni, ali se vrlo brzo konsoliduju i prihvataju oružja. Iz unutrašnjosti Srbije stižu dobrovoljci željni borbe protiv Turaka. Na vest o bombardovanju u grad dolazi i knez Mihajlo. On objavljuje opsadno stanje u Beogradu, i na barikadama se čita njegov proglas gde se poziva na likvidaciju turskih vlasti.
Odnos snaga u gradu je bio takav da su bile male šanse da se Beograd potpuno oslobodi Turske vlasti. I strani konzuli su se od početka sukoba zalagali za mirno rešavanje sukoba. Nakon tih obračuna, u Beogradu je zaveden mir, ali se neprijateljstvo stalno osećalo. Nakon diplomatskih akcija srpske strane, 1862. godine je izdejstvavano povlačenje turskih garnizona iz tvrđava Soko i Užice.
Nastavak revolucionarnih aktivnosti[uredi | uredi izvor]
Početkom 1867. godine u Beograd stiže bugarski revolucionar i književnik Ljuben Karavelov. Nakon dolaska u Beograd, on se uključuje u revolucionarne aktivnosti i rad srpske omladine. Bugarski revolucionari okupljeni oko Karavelova donose „Program političkoga odnošaja Srbo-Bugara“, gde se navodi da Bugari i Srbi treba da žive pod jednom upravom i zastavom. Kasnije su predstavnici raznih bugarskih krajeva prihvatili ovaj program i zaključili da treba da se uspostavi bratsko jedinjenje Srba i Bugara pod imenom Jugoslovenskog carstva.
Povlačenje turske vojske iz Beograda[uredi | uredi izvor]
Sredinom marta 1867. knez Mihajlo odlazi u Carigrad. Početkom aprila, knez se vraća u Beograd. Pokazao je veliku upornost tokom pregovora sa Turcima, a i odnos između velikih sila mu je išao na ruku. Svi ti aspekti su doveli do potpunog uspeha njegovih pregovora. Sultan mu je u Carigradu predao ferman o predaji gradova Beograda, Smedereva, Šapca i Kladova. Ferman o predaji gradova je svečano predstavljen na Kalemegdanu. Toj počasti su prisustvovali srpski velikodostojnici, predstavnici zemalja velikih sila, predstavnici i srpske i turske vojske, kao i celokupnog građanstva Beograda. Pošto je pročitan ferman, Knez Mihajlo je otišao u grad, gde mu je zapovednik beogradske tvrđave Ali Riza-paša simbolično predao ključeve grada.
Na beogradskoj tvrđavi se pored turske, vijorila i srpska zastava, a srpska straža je zamenila tursku. Poslednji odred turske vojske napustio je Beograd 24. aprila 1867. godine, a dan kasnije grad je napustio i poslednji turski komandant beogradske tvrđave Ali Riza-paša.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- „Politička istorija Beograda od 1804. do 1914. godine”. Istorija Beograda. Beograd: Balkanološki institut SANU, Draganić. 1995. str. 182—186. ISBN 978-86-7179-021-5.
