Pokrajine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca

Pokrajine Kraljevine SHS, nakon konačnog utvrđivanja spoljnih granica 1926. godine sa Albanijom

Pokrajine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca su bile privremene teritorijalne jedinice, koje su u novostvorenoj Kraljevini SHS postojale u periodu od 1918. do 1922, odnosno 1925. godine. Pokrajine su bile administrativne jedinice prvog stepena, dok su niže upravne jedinice činili okruzi, odnosno županije, koje su se delile na srezove, odnosno kotare, a ovi dalje na opštine. U pojedinim oblastima, pokrajinske uprave su ukinute već tokom 1919. godine, dok su u drugima zadržane i tokom narednih godina. Vidovdanski ustav iz 1921. godine nije predviđao postojanje pokrajina, već je propisivao podelu cele Kraljevine SHS na oblasti. Uredba o podeli zemlje na oblasti doneta je 26. aprila 1922. godine, čime je započeo proces etapnog ukidanja preostalih privremenih pokrajina i njihovih nižih jedinica, okruga i županija. Ta reforma je sprovođena uz česta odlaganja zbog složenih političkih prilika, tako da je u nekim pokrajinama dovršena tek početkom 1925. godine.

Pokrajine (1918—1922/25)

U sklopu Kraljevine SHS postojale su sledeće privremene pokrajine:

• Srbija
  • Severna Srbija (Moravska Srbija)
  • Južna Srbija (Stara Srbija)
• Crna Gora
• Bosna i Hercegovina
• Dalmacija
• Hrvatska i Slavonija (Hrvatska i Slavonija, sa Sremom i Međimurjem, kao i ostrvo Krk sa opštinom Kastav)
• Slovenija (Kranjska i južna Štajerska sa Prekomurjem)
• Banat, Bačka i Baranja (zapadni Banat, veći deo Bačke, južna Baranja)

Područja Crne Gore i Banata-Bačke-Baranje ušla su u sastav Kraljevine SHS ušle nakon prethodnog ujedinjenja sa Kraljevinom Srbijom, a ostale pokrajine (Bosna i Hercegovina, Dalmacija, Hrvatska i Slavonija, te Slovenija) preko Države Slovenaca, Hrvata i Srba. Sve pokrajine u novostvorenoj Kraljevini SHS imale su svoje zemaljske, odnosno pokrajinske vlade, izuzev pokrajine Srbije koja je bila u neposrednoj nadležnosti centralne vlade u Beogradu.

Okruzi i županije (1918—1922)

Okruzi i županije Kraljevine SHS (1921 — 1922)

Okruzi Srbije:

• Okruzi Severne Srbije:
  • Beogradski, Valjevski, Vranjski, Kragujevački, Krajinski, Kruševački, Moravski, Niški, Pirotski, Podrinjski, Požarevački, Rudnički, Smederevski, Timočki, Toplički, Užički i Čačanski
• Okruzi Južne Srbije:
  • Beranski, Bjelopoljski, Bitoljski, Bregalnički, Zvečanski, Kosovski, Kumanovski, Metohijski, Ohridski, Pljevaljski, Prizrenski, Prijepoljski, Raški, Skopski, Tetovski i Tikveški.

Županije Banata, Bačke i Baranje:

• 1918—1919: Baranjska, Bačko-bodroška, Tamiška, Torontalska
• 1920: Baranjska, Bačko-bodroška, Torontalsko-tamiška
• 1921: Bačko-Baranjska, Torontalsko-tamiška (Banatska)

Županije Hrvatske i Slavonije:

• Bjelovarsko-križevačka, Varaždinska (sa Međimurjem), Virovitička, Zagrebačka, Ličko-krbavska, Modruško-riječka (sa ostrvom Krk i opštinom Kastav), Požeška i Sremska

Okruzi Bosne i Hercegovine:

• Banjalučki, Bihaćki, Mostarski, Sarajevski, Travnički i Tuzlanski.

Okruzi Crne Gore:

• Andrijevički, Barski, Kolašinski, Nikšićki, Podgorički i Cetinjski.

Slovenija i Dalmacija su administrativno bile podeljene samo na srezove (kotare), osim sudske podele koja je odgovarala okruzima i županijama u drugim pokrajinama.

Postupak likvidacije pokrajinskih uprava

Postupak likvidacije pokrajinskih uprava izvršen je ovim redosledom:

• u Banatu, Bačkoj i Baranji pokrajinska uprava ukinuta je već 11. marta 1919. godine
• u Crnoj Gori pokrajinsko povereništvo je ukinuto 1922. godine, osnivanjem Zetske oblasti
• u Bosni i Hercegovini pokrajinska uprava je ukinuta 25. februara 1924. godine
• u Dalmaciji 18. jula 1924. godine
• u Sloveniji 3. decembra 1924. godine
• u Hrvatskoj i Slavoniji 22. januara 1925. godine.

Vidi još

• Administrativna podela Kraljevine Srbije
• Administrativne podele Jugoslavije

Literatura

• Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Janjatović, Bosiljka (1995). „Karađorđevićevska centralizacija i položaj Hrvatske u Kraljevstvu (Kraljevini) SHS”. Časopis za suvremenu povijest. 27 (1): 55—76. 
• Petranović, Branko (1980). Istorija Jugoslavije 1918-1978. Beograd: Nolit. 
• Petranović, Branko (1988). Istorija Jugoslavije 1918-1988. 1. Beograd: Nolit. 
• Radojević, Mira (1994). „Bosna i Hercegovina u raspravama o državnom uređenju Kraljevine (SHS) Jugoslavije 1918-1941. godine” (PDF). Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 12 (1): 7—41. 
• Radojević, Mira (1996). „Srpsko-hrvatski spor oko Vojvodine 1918-1941” (PDF). Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 14 (2): 39—73. 
• Ristanović, Petar (2012). „Administrativne promene na prostoru Stare Srbije 1912-1941” (PDF). Baština: glasnik. 32: 171—194. Arhivirano iz originala 02. 06. 2020. g. Pristupljeno 03. 05. 2024. CS1 održavanje: Nepodoban URL (veza)
• Smodlaka, Josip (1920). Nacrt jugoslovenskog ustava (PDF). Zagreb: Hrvatski štamparski zavod. Arhivirano iz originala 04. 01. 2019. g. Pristupljeno 10. 06. 2019. CS1 održavanje: Nepodoban URL (veza)
• Stanković, Đorđe Đ. (1981). „Administrativna podela Kraljevine SHS”. Istorijski glasnik. 34 (1-2): 33—46. 

Spoljašnje veze

• Rezultati Popisa stanovništva Kraljevine SHS 1921