Портал:Istorija/Izabrani 2009.
Izabrani članci [uredi izvor]
Portal:Istorija/Izabrani 2008.
01. nedelja[uredi izvor]
T-34 je sovjetski srednji tenk često označavan kao najbolji i najuticajniji tenk Drugog svetskog rata, iako su kasniji tenkovi iz tog perioda imali bolji oklop i naoružanje. Prvi takav tenk proizveden je 1940. u Harkovu, a proizvođen je do 1958. T-34 je bio osnova sovjetskih oklopnih snaga tokom Drugog svetskog rata, a kasnije je izvožen u druge zemlje. Bio je najproizvođeniji tenk u Drugom svetsku ratu i drugi svih vremena nakon serije T-54/T-55. Publikacija objavljena 1996. je pokazala da se T-34 još uvek koristio u 27 država.
T-34 je razvijen iz BT serije brzih tenkova i dizajniran je da zameni pešadijske tenkove BT-5 i BT-7. Nakon uvođenja u službu, bio je tenk sa najboljim odnosom vatrene moći, pokretljivosti i oklopa, iako je u početku borbena efikasnost patila zbog nezadovoljavajuće ergonomije u odeljku za posadu, nedostatka radija i loše taktičke upotrebe. Raspored sa dva čoveka na topu je zahtevao da zapovednik bude takođe i nišandžija, što je bilo tipično za većinu sovjetskih tenkova iz tog vremena; ovo se pokazalo slabijim od nemačkog rasporeda sa trojicom ljudi (zapovednik, nišandžija i punilac)
Dizajn i konstrukcija tenka su bili konstantno unapređivani tokom rata da bi se poboljšala efikasnost i smanjili troškovi, što je omogućilo proizvodnju većeg broja tenkova. Početkom 1944. uveden je T-34-85 sa moćnim topom od 85 mm koji su opsluživala trojica. Do kraja rata, raznovrsni i jevtini tenkovi T-34 su zamenili mnoge lake i teške tenkove u službi i brojali su većinu proizvedenih sovjetskih tenkova u ratu. Njegov evolucioni razvoj je vodio direktno do T-54/T-55 serije tenkova, koji su se proizvodili do 1981. i koji se još uvek koriste.
...dalje...
02. nedelja[uredi izvor]
Crkva bosanska je bila crkvena zajednica bosanskih hrišćana u srednjem veku. Iako su je Katolička i Pravoslavna crkva smatrale jeretičkom, njeni pripadnici su sebe smatrali pravim hrišćanima. I dan danas se u nauci vode rasprave o karakteru Crkve bosanske i njenoj povezanosti sa bogumilskim pokretom.
Crkva bosanska je pružala utočište verskim prognanicima sa raznih strana: bogumilima iz Raške, patarenima iz Dalmacije i katarima sa zapada, zbog čega je pokretano više krstaških pohoda na Bosnu.
Crkva bosanska prestala je da postoji nakon sloma srednjovekovne bosanske države i osmanskog osvajanja Bosne 1463. godine.
...dalje...
03. nedelja[uredi izvor]
Praistorija (od grč. προϊστορία: προ - pre, ιστορία - priča; odnosno lat. praehistoria: prae - prethodni, historia - latinizovana reč ιστορία) je vremenski period koji traje do pojave prvih pisama. Pol Tornal je prvi smislio ovaj termin kako bi opisao predmete načinjene u pećinama u južnoj Francuskoj. U francuski jezik je ušao tridesetih godina 19. veka da bi se opisalo vreme pre pisma, a u engleski jezik ga je uveo Danijel Vilson 1851.
Vremenski period od trenutka kada je praistorijski čovek počeo da izrađuje oruđe i oružje se deli prema materijalu od koga je pravljeno i načinu njegove obrade na: starije kameno doba (paleolit), srednje kameno doba (mezolit), mlađe kameno doba (neolit) i metalna doba (bakarno doba ili eneolit, bronzano doba i gvozdeno doba).
...dalje...
04. nedelja[uredi izvor]
Partenon, (stgrč. Παρθενών, grč. Παρθενώνας) je hram posvećen grčkoj boginji Atini, zaštitnici grada Atine, izgrađen u 5. veku pne. na Akropolju. To je najznačajnija sačuvana građevina klasičnog stila, koja se smatra vrhuncem razvoja dorskog stila. Njegove dekorativne skulpture spadaju u najvažnija dela starogrčke umetnosti. Partenon se smatra trajnim simbolom antičke Grčke i atinske demokratije, i spada u najveće svetske kulturne spomenike. Grčko ministarstvo kulture trentuno sprovodi projekat restauracije i rekonstrukcije.
Partenon je izgrađen umesto starijeg hrama posvećenog Atini, poznatog pod nazivom Pre-Partenon ili Stariji Partenon koji je uništen u invaziji Persijanaca iz 480. godine pne. Kao i većina grčkih hramova, Partenon je korišćen kao trezor, a jedno vreme je bio trezor Delskog saveza. U 6. veku Partenon je korišćen kao hrišćanska crkva posvećena Bogorodici. Nakon što su Turci osvojili Grčku, korišćen je kao džamija početkom druge polovine petnaestog veka, oko 1460. godine i u to vreme je imao i minaret.
Pred kraj sedamanestog veka, 28. septembra 1687. godine, tursko skladište municije koje se nalazilo unutar zgrade je bilo pogođeno mletačkim granatama. Rezultujuća eksplozija je u znatnoj meri oštetila Partenon i njegove skulpture, a zapovednik mletačke vojske, Venecijanac Frančesko Morosini je postao poznat kao čovek koji je teško oštetio Partenon.
...dalje...
05. nedelja[uredi izvor]
Krvava (prokleta) nedelja (na irskom Domhnach na Fola odnosno Bloody Sunday na engleskom) je izraz koji se koristi za incident koji se dogodio 30. januara 1972. godine, u gradu Deriju u Severnoj Irskoj, kada su pripadnici britanskog 1. padobranskog bataljona pod komandom potpukovnika Dereka Vilforda i kapetana Majka Džeksona, ustrelili 26 demonstranata tokom marša koji je organizovala Asocijacije za građanska prava Severne Irske u predgrađu Bogsajd. Trinestoro ljudi, od koji je šestoro bilo maloletno, umrlo je na licu mesta dok je još jedno lice preminulo četiri meseca kasnije od povreda zadobijenih tokom ovog incidenta. Dva demonstranta su pregažena od strane vojnih vozila. Veliki broj svedoka, uključujući prolaznike i novinare tvrdili su da ubijeni demonstranti nisu bili naoružani. Petorica demonstranata koji su ranjeni, pogođeni su u leđa dok su bežali.
U vezi sa ovim incidentom britanska vlada je sprovela dve istrage:
- Vidžeri tribunal koji je zasedao odmah nakon incidenta oslobodio je vojnike i britansku vojsku od odgovornosti, ali je kritikovan kao pokušaj da se odgovornost za incident prebaci na drugu stranu.
- Druga istraga, poznatija pod nazivom Savilova istraga, po predsedavajućem istražnog komiteta Marku Savilu, lordu Savilu od Njudgejta, pokrenuta je 1998. god. i tek treba da saopšti rezultate istrage.
Kampanja Irske republikanske armije protiv Severne Irske, koja je deo Ujedinjenog Kraljevstva, otpočela je dve godine pre Krvave nedelje, ali je ovaj događaj značajno uticao na porast njenog značaja i na povećanje broja dobrovoljaca spremnih za borbu. Krvava nedelja predstavlja jedan od najznačajnijih događaja u burnoj istoriji Severne Irske, jer se radi o incidentu u kojem su učestovale jedinice regularne britanske vojske i koji se odigrao javno uz prisustvo velikog broja novinara.
...dalje...
06. nedelja[uredi izvor]
Rano hrišćanstvo je pojam kojim se označava hrišćanstvo u razdoblju od Isusove smrti u ranim 30-im godinama n.e. do Prvog vaseljenskog sabora u Nikeji 325. godine.
Rano hrišćanstvo je nastalo kao verski pokret, odnosno sekta unutar judaizma Drugog hrama, da bi se tokom 1. veka od njega potpuno odvojilo. Središte nove religije je u početku bilo u Jerusalimu, ali nakon neuspeha ustanka Bar Kohbe i uništenja Hrama 70. godine, jerusalimska crkva biva oslabljena. U međuvremenu Rim, kao sedište Carstva, postaje glavno sedište hrišćanstva, a njegov episkop postaje dominantni episkop, koji kasnije dobija titulu Pape.
Rani hrišćani su bili izloženi mnogim kritikama i progonima od judaista i sledbenika rimske vere. Međutima, na kraju ovog perioda hrišćanstvo postaje favorizovana religija Rimskog carstva pod carem Konstantinom Velikim.
...dalje...
07. nedelja[uredi izvor]
Anenerbe (nem. Ahnenerbe) je bila nacistička organizacija, koja se predstavljala kao „društvo za istraživanje drevne germanske istorije i nasleđa predaka“. Bavila se eksperimentima i izučavanjem praistorije, arheologije, paranormalnih pojava i misticizma u cilju potkrepljivanja „teorije arijevske rase“, a kasnije je postala sastavni deo paravojne organizacije Šucštafel (poznate i kao SS). Anenerbe su osnovali 1. jula 1935. godine Hajnrih Himler, Rihard Valter Dar i Herman Virt.
...dalje...
08. nedelja[uredi izvor]
Zver iz Ževodana (fr. La bête du Gévaudan) je životinja ljudožder koja je izvela seriju neočekivanih napada na ljude između 30. juna 1764. i 19. juna 1767. na jugu centralne Francuske. Ovi napadi, od kojih je između 88 i 124 bilo sa smrtnim ishodom, odigrali su se na severu nekadašnje provincije Ževodan (koja je u potpunosti prekrivala današnji departman Lozer i u nešto manjoj meri dva susedna departmana).
...dalje...
09. nedelja[uredi izvor]
Srednjovekovna filozofija je filozofija koja se razvijala u oblastima Sredozemlja, Evrope i Bliskog istoka tokom srednjevekovnog perioda (približno od V do XV veka). Ovaj pojam obuhvata hrišćansku, islamsku i judejsku filozofiju.
Srednjovekovna filozofija se razvila iz potrebe tumačenja objavljenih verskih dogmi, sa jedne strane, i pod uticajem ponovno otkrivene antičke filozofije, sa druge. Filozofija se u srednjem veka uglavnom smatrala „sluškinjom teologije“ (lat. ancilla theologiae), a filozofi su mahom bili teolozi i sveštenici. Preovlađujuće teme srednjevekovne filozofije bile su odnos vere i razuma, predodređenja i slobode volje, dometi i ograničenja ljudske spoznaje, problem univerzalija i dokazi postojanja Boga.
...dalje...
10. nedelja[uredi izvor]
Čovek sa gvozdenom maskom (fr. L'Homme au Masque de Fer) je jedan od najčuvenijih zatvorenika u francuskoj istoriji. Misterija koja okružuje njegov život, kao i razni filmovi i romani koji ga opisuju ne prestaju da pobuđuju maštu.
Polazna tačka legende je smrt koja je, posle dugog zatočeništva, zadesila 19. novembra 1703. u zloglasnom zatvoru Bastilja jednog zatvorenika čije ime, kao ni razloge hapšenja, niko nije znao. Sahranjen je pod imenom Marchiali. Na temelju tih činjenica, priča je znatno preuveličana, predanje joj je pridodalo brojne detalje, politika ju je uzela pod svoje, te je Čovek sa Gvozdenom Maskom postao, iz pera Voltera, simbol kraljevskog apsolutizma.
...dalje...
11. nedelja[uredi izvor]
Vinčanska kultura predstavlja mlađeneolitsku i ranoeneolitsku kulturu Evrope (između prvih vekova 5. milenijuma pre nove ere i prvih vekova 4 milenijuma pre nove ere). Prostirala se od srednjeg Potisja na severu do Skopske kotline na jugu i od reka Usore i Bosne na zapadu do Sofijskog basena na jugu, odnosno obuhvatala je teritorije današnje Srbije, Rumunije, Makedonije i Bosne i Hercegovine. Vinčanska kultura je bila tehnološki najnaprednija praistorijska kultura u svetu. Najranija metalurgija bakra u Evropi potiče sa vinčaskog lokaliteta Belovode u istočnoj Srbiji.
Generalnim urbanističkim planom razvoja Beograda, priobalni pojas Dunava u zoni Vinče proglašen je Arheološkim parkom.
...dalje...
12. nedelja[uredi izvor]
_under_fire_during_the_Battle_of_Savo_Island_on_9_August_1942_(NH_50346).jpg)
Bitka kod ostrva Savo, poznata i kao Prva bitka kod ostrva Savo, ili u japanskim izvorima kao Prva bitka u Solomonovom moru (japanski 第一次ソロモン海戦), dogodila se u noći 8. na 9. avgust 1942. godine. Bila je to mornarička bitka na Pacifiku za vreme Drugog svetskog rata, vođena između japanske carske mornarice i savezničkih mornaričkih snaga. Ova bitka je prva od pet velikih mornaričkih bitaka tokom Gvadalkanalske kampanje.
U bici, grupa japanskih ratnih brodova je iznenadila i porazila savezničke mornaričke snage, potopivši jednu australijsku i tri američke teške krstarice, dok su u isto vreme sami pretrpeli malo štete. Japanske snage su se sastojale od sedam krstarica i jednog razarača pod komandom vice-admirala Mikave. Kao odgovor na savezničko amfibijsko iskrcavanje na istočna Solomonova ostrva, Mikava je sa svojim brodovima plovio niz „prolaz Nova Džordžija“ (poznatim kao „Prorez“) da napadne savezničku desantnu flotu i njihove zaštitne snage. Zaštitne snage su se sastojale od osam krstarica i petnaest razarača pod komandom britanskog kontra-admirala Viktora Kračlija, ali samo pet krstarica i sedam razarača bilo je stvarno angažovano u borbi. Kao rezultat poraza, ostaci savezničkih ratnih brodova i neiskrcanih desantnih snaga se povlače od Solomonovih ostrva.
Ovo je privremeno dozvolilo Japancima kontrolu mora oko Gvadalkanala. Savezničke kopnene snage su se iskrcale na Gvadalkanal i obližnja ostrva samo dan ranije. Povlačenjem flote oni su ostali u izvesnom opasnom položaju, sa jedva dovoljno municije, opreme i hrane da zadrže njihovo mesto iskrcavanja.
...dalje...
13. nedelja[uredi izvor]
Beogradska tvrđava predstavlja gradsku utvrdu oko koje se razvio današnji Beograd. Podignuta je početkom 1. veka kao palisada sa zemljanim bedemima, da bi se tokom vekova razvijala u rimski kastrum (II vek), vizantijski kastel (VI i XII vek), srednjovekovnu utvrđenu prestonicu Srpske despotovine (XIII i XV vek) i na kraju austrijsko/osmanlijsku artiljerijsku utvrdu (XVII i XVIII vek). Danas je svojevrstan muzej prošlosti Beograda i sa Kalemegdanski poljem čini jedinstvenu kulturno-istorijsku celinu u okviru Kalemegdanskog parka.
...dalje...
14. nedelja[uredi izvor]
Antička filozofija obuhvata filozofska mišljenja i sisteme koji su se razvili na širokom mediteranskom prostoru prožetom antičkom grčkom i rimskom kulturom u periodu od 7. veka stare ere do propasti antičkog sveta početkom 6. veka nove ere.
Kultura antičke Grčke začetnik je i zapadnoveropske kulture. Na tom se geografskom području prvi put u istoriji izdvaja filozofsko-naučni oblik mišljenja iz religiozno-fantastičnoga. Karakteristika stare orijentalne kulture bila je uklopljenost određenog stepena naučnog mišljenja, do kojeg su stari orijentalni narodi dospeli, u religiozno-fantastični oblik mišljenja. Ta uklopljenost egzaktne misli u fantastično-religioznu mistiku karakteristična je i za ličnosti koje se bave naukom u starim kulturama. To su bile zatvorene svešteničke grupe ili proroci koji su se izdvajali iz sveta i ljudskog društva da bi tako osamljeni i udubljeni u same sebe došli do istine. Njihovim sposobnostima pridavana je aureola uzvišenosti, nadzemaljskog i nadljudskog.
Grčka civilizacija oslobodila je naučno mišljenje i emancipovala ga od religije, podredivši ga praktičnim zadacima trgovine, brzom razvoju privrede, ali i političkim zadacima koji su se nametali u vezi s izmenjenom društveno-ekonomskom strukturom. To mišljenje napušta služenje fantastičko-religioznom čoveku, koji sebe još nije izdvojio kao pojedinca u okviru društva, i prelazi u službu konkretnog, egoističnog čoveka pojedinca. Kroz takvog čoveka i u njegovom interesu začela se u Grčkoj era samostalne naučne misli, čime je obeležen početak jedne nove epohe u istoriji čovekova ovladavanja prirodom i društvom. Grčka postaje kolevkom kulturnog kompleksa koji kratko nazivamo "Zapadom", što u to doba predstavlja pomeranje kulturnog i ekonomskog razvitka s Istoka prema Zapadu.
...dalje...
15. nedelja[uredi izvor]
Stari Ras je srednjovekovni kompleks spomenika koji se nalazi na mestu na kome su se spajali putevi sa zapada i juga i vodili dalje ka istoku. Tokom jednog milenijuma tu su se smenjivale razne vojske, države, a značaj grada je vremenom rastao i opadao. Kompleks se sastoji od više spomenika, a najznačajniji lokaliteti koji su obuhvaćeni istraživanjima su: Gradina na Pazarištu sa Podgrađem, Trgovište, Gradina u Postenju, Reljina gradina, crkva u Naprelju i latinska crkva u Postenju. Gradina na Pazarištu sa Trgovištem zajedno sa obližnjim manastirom Sopoćani, manastirom Đurđevi stupovi i crkvom svetih Apostola Petra i Pavla svedoči o veličini i značaju Rasa u srpskoj srednjovekovnoj državi.
Ostaci Starog Rasa se nalaze na lokalitetu Gradina na Pazarištu sa donjim gradom Trgovište koji se nalazi na 11 km zapadno od Novog Pazara u blizini manastira Sopoćani. Poslednjih godina je pokrenuto istraživanje kojim se pokušava dokazati da je prava lokacija grada utvrđenje Gradina u Postenju koje se nalazi na 2 km od Novog Pazara. Ime Ras najverovatnije vodi poreklo od naziva utvrđenja Arsa koju pominje vizantijski istoričar Prokopije u VI veku. Srpska srednjovekovna država je prema imenu grada dobila naziv Raška, što je kasnije korišćeno kao ekvivalent sa nazivom Srbija.
U Rasu su nastala neka najstarija očuvana dela srpske umetnosti, a krajem XII veka je bio kulturni centar države. Ceo kompleks se od 1979. godine nalazi na UNESKO-voj listi svetske baštine u sklopu spomenika srednjeg veka objedinjenih pod zaštićenom celinom Stari Ras i Sopoćani.
16. nedelja[uredi izvor]
Versajski dvorac (fr. Château de Versailles, Palais et parc de Versailles) je bila rezidencija francuskih kraljeva Luja XIV, Luja XV i Luja XVI. Smeštena je na 11 hektara kod grada Versaja jugozapadno od Pariza, i okružena sa 815 hektara parkova. Ovaj dvorac-spomenik je čuven u svetu po svojoj lepoti, kao i po značajnim događajima koji su se tu odigrali. Kraljevi su sa svojim dvorjanima bili stanovnici dvorca od 1682. do 1789, sa izuzetkom nekoliko godina u periodu regentstva Filipa, vojvode Orlenskog (1715-1723). Versaj je postao simbol vrhunca francuske monarhije.
Dvorac Versaj je nastao kao lovački dvorac Luja XIII, koji su od 1661. značajno dogradile arhitekte Luja XIV: Luj le Vo, Fransoa Dorbej, Žil Arden-Mansar i Rober de Kot. Unutrašnju dekoraciju je dizajnirao Šarl Lebren, a parkove Andre le Notr. Tako je nastao po mnogima najlepši od svih dvoraca Evrope. Unutar zidina Versaja živelo je oko 6.000 ljudi, a dvorac ukrašavaju mnogobrojne fontane i predivno zelenilo. U dvorcu se nalazi i astronomski sat. Važna dvorana je Galerija ogledala u kojoj je 1919. godine potpisan Versajski ugovor i tako okončan Prvi svetski rat. Versaj prestaje biti kraljevska rezidencija 1789. godine nakon Francuske revolucije.
17. nedelja[uredi izvor]
Austrijsko-pruski rat (u Nemačkoj znan kao Nemački rat (Deutscher Krieg), Sedmonedeljni rat, Nemački građanski rat, Rat za ujedinjenje i Rat braće (Bruderkrieg)) je rat iz 1866. koji je vođen između Austrijskog carstva i njegovih Nemačkih saveznika sa jedne i Pruske, njenih nemačkih saveznika i Italije sa druge strane. U procesu ujedinjenja Italije ovaj rat je nazvan „Trećim italijanskim ratom za nezavisnost“.
Posledica ovog rata je bila dominacija Pruske u Nemačkoj konfederaciji na račun Austrije, što je bio veliki korak ka ujedinjenju Nemačke. Ovo je takođe ojačalo italijanski san za ujedinjenjem. Rat je uticao i na kraljevstvo Hanover kojom su vladali engleski plemići. Naime, tokom rata Hanover je ujedinjen sa Pruskom, a njeni vladari su izgubili titule (neki su još uvek koristili svoja nemačka zvanja sve do 1918).
18. nedelja[uredi izvor]
Francuski revolucionarni kalendar ili Francuski republikanski kalendar je kalendar predložen tokom Francuske revolucije, francuska vlada ga je koristila oko dvanaest godina, od kraja 1793. do 1805. godine. Razlgo za to je bila želja da se na radikalan način preseče sve što je imalo veze sa starim režimom i Katoličkom crkvom.
Od 15. jula 1789, jednog dana posle osvajanja Bastilje, do kraja 1789. trajala je 1. godina slobode (fr. An I de la liberté). Pošto je ostatak godine bio korišćen gregorijanski kalendar, ova godina je trajala samo 5 i po meseci. 1. januar 1790. je bio početak 2. godine slobode. Dan 10. avgust 1792, dan juriša na Tiljerije, je određen za početak 1. godine jednakosti.
Na dan 22. septembra 1792. je ukinuta monarhija, a tekuća godina je preimenovana u 1. godinu Francuske republike (fr. An I de la République Française). Nacionalni konvent je 5. oktobra 1793. odlučio da se izmeni način brojanja meseci i dana. Novi kalendar Konvent je usvojio 24. oktobra 1793., a za početak računanja godina po novom kalendaru je određen je 22. septembar 1792. Deo 1793. godine do 21. septembra, koji je ranije računat u 2. godinu republike, je uzet za 1. godinu republike.
Ovaj kalendar je ukinuo Napoleon Bonaparta 1805. nakon konkordata sa Katoličkom crkvom. Kalendar je ponovo ušao u upotrebu tokom Pariske komune 1871.
19. nedelja[uredi izvor]
Iranska revolucija (takođe poznata kao Islamska revolucija, persijski: انقلاب اسلامی) je bila revolucija koja je transformisala Iran iz kraljevine pod vođstvom šaha Mohameda Reze Pahlavija, u islamsku republiku pod ajatolahom Homeinijem, vođom revolucije i osnivačem islamske republike.
Mada neki smatraju da revolucija još traje, može se reći da je otpočela januara 1978. sa prvim velikim protestima, a završila se usvajanjem novog teokratskog ustava - čime je Homeini postao vrhovni vođa zemlje - decembra 1979. U međuvremenu, Muhamed Reza Pahlavi je pobegao iz zemlje januara 1979. nakon što su štrajkovi i protesti paralisali zemlju, i 1. februara 1979, ajatolah Homeini se vratio u Teheran da pozdravi nekoliko miliona Iranaca. Konačni kraj dinastije Pahlavi se dogodio ubrzo zatim (11. februara) kada je iranska vojska proglasila „neutralnost“ nakon što su gerilske i pobunjeničke snage nadjačale snage verne šahu. Iran je zvanično postao islamska republika 1. aprila, 1979. kada su Iranci u velikoj većini podržali tu odluku na referendumu.
Revolucija je bila jedinstvena po iznenađenju koje je proizvela u svetu:nedostajala je većina uobičajenih uzroka revolucije - poraz u ratu, ekonomska kriza, pobuna seljaka, nezadovoljna vojska; došlo je do velikih promena velikom brzinom; zbačen je režim za koji se smatralo da ga čvrsto čuva izdašno finansirana vojska i bezbednosne službe; i stara monarhija je zamenjena islamskom teokratijom. Ishod, islamska republika „pod vođstvom osamdesetogodišnjeg religioznog učenjaka u izgnanstvu“, je bio, kako je to jedan naučnik rekao „ishod koji tek treba objasniti“.
20. nedelja[uredi izvor]
Janjičari (na turskom: Yeniçeri, što znači Nova vojska) bili su turske pešadijske trupe u svojstvu ličnih telohranitelja osmanskih sultana. Trupe vode poreklo iz 14. veka; osnovao ih je Murat I, a trupe su ukinute (i masakrirane) 1826. godine po naređenju sultana Mahmuda II.
Janičari su bili organizovani po uzoru na Mameluke, u početku od Turaka, a kasnije od hrišćanske dece otetih ili po drugim osnovama, oduzetih od roditelja, najčešče sa područja Kavkaza i delova Balkana, koji bi prelaskom na islam imali pravo pripadnosti janičarskim jedinicama.
21. nedelja[uredi izvor]
Konkistadori (šp. conquistador - osvajač) je naziv za španske vojnike, istraživače i avanturiste, koji su osvojili veliki deo Amerike i stavili pod špansku kolonijalnu vlast tokom XVI veka, što dovodi do stvaranja vicekraljevstava i kapetanija. Taj period u istoriji američkog kontinenta, koji je poznat pod imenom konkista (šp. conquista osvajanje), nije trajao ni ceo vek. Konkista je zvanično ukinuta 1573. godine i termin zamenjen rečju pacifikacija.
Prvo špansko osvajanje je bilo osvajanje ostrva Hispanjole (Haiti i Dominikanska Republika ). Odatle je Huan Ponse de Leon osvojio Portoriko, a Dijego Velaskez de Kueljar Kubu. Prvo naselje se zvalo Darijen i osnovao ga je Vasko Nunjez de Balboa u Panami, 1512. Pošto na Karibima nisu našli zlato ni začine, konkistadori su krenuli u dalja istraživanja.
Između 1520. i 1521. Ernan Kortes je uz pomoć domorodačkih saveznika osvojio carstvo Asteka. Meksiko je postalo španska kolonija Nova Španija. Podjednako značajno je bilo osvajanje Carstva Inka, koje je izveo Fransisko Pizaro.
Priče o zlatnim gradovima ("Eldorado") bile su inpsiracija za mnoge pohode. Ogromna količina zlata koju je car Inka Ataualpa platio Fransisku Pizaru prebačena je u Španiju i pomogla je da se finansiraju mnoge konkistadorske ekspedicije, kao i drugi ratovi koje su vodili španski kraljevi, kao na primer u Flandriji. Španski Habzburzi su dobijali kraljevski udeo u svakom osvajanju, a to je bila jedna petina blaga. Nakon otvaranja rudnika srebra u Potosiju španska kruna je imala stalni dotok ogromne količine srebra i zlata. Ekonomija same Španije se zapuštala, a dolazak srebra i zlata izaziva inflaciju u Španiji, što je unazadilo domaću ekonomiju i bilo uzrok početka opadanja španske imperije.
22. nedelja[uredi izvor]
Ruska Imperija (rus. Российская империя) je bila država koja je postojala od 1721. godine do Ruske revolucije 1917. godine. Rusku imperiju nasledio je Sovjetski Savez, odnosno SSSR (Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika). 1866. godine, Ruska Imperija se prostirala od istočne Evrope preko severne Azije do Severne Amerike. Na početku 20. veka, jedino je Britanska imperija bila rival ruskoj po veličini, a njen vladar, ruski imperator, bio je jedini apsolutni monarh u Evropi.
...dalje...
23. nedelja[uredi izvor]
Operacija „Ke“ (jap:ケ号作戦) je naziv za operaciju uglavnom uspešno izvedenog povlačenja japanskih kopnenih snaga sa Gvadalkanala, na kraju Gvadalkanalske kampanje u Drugom svetskom ratu. Operacija je trajala od 14. januara do 7. februara 1943. godine i uključivala je kopnene i mornaričke snage uz opšte rukovođenje japanskog Generalštaba. Među komandantima operacije su bili admiral Isoroku Jamamoto i general Hitoši Imamura.
Odluku da se povuku sa Gvadalkanala i prepuste ga savezničkim snagama Japanci su doneli iz više razloga. Svi pokušaji japanske armije da povrati „Hendersenovo polje“, aerodrom na Gvadalkanalu koji su koristili američki avioni, bili su neuspešni sa teškim gubicima japanskih snaga. Japanske mornaričke snage u ovoj oblasti takođe su pretrpele teške gubitke pokušavajući da dostave pojačanja i snadbevanja japanskim snagama na ostrvu. Ovi gubici uz nedostatak sredstava za novi pokušaj povratka Gvadalkanala su bitno uticali na japanske odbrambene planove, kao i na operacije u drugim oblastima Japanske imperije. Odluku o povlačenju je odobrio car Hirohito 31. decembra 1942. godine.
Operacija je otpočela 14. januara, prebacivanjem jednog pešadijskog bataljona na Gvadalkanal, koji je trebao da služiti kao zaštita evakuacije. Približno u isto vreme, japansko armijsko i mornaričko vazduhoplovstvo otpočelo je vazdušnu kampanju u oblasti Solomonovih ostrva i Nove Gvineje. Tokom vazdušne kampanje u bici kod ostrva Renel potopljena je jedna američka teška krstarica. Dva dana kasnije, japanski avioni su potopili jedan američki razarač u blizini Gvadalkanala. Povlačenje je izvršeno razaračima, tokom noći 1, 4. i 7. februara. Osim nekoliko napada aviona i torpednih čamaca na japanske razarače, savezničke snage nisu aktivno pokušale da spreče povlačenje, pošto su saveznički komandanti verovali da je japanska operacija zapravo bila prebacivanje novih snaga i opreme, a ne evakuacija.
Ukupno, Japanci su evakuisali 10.652 vojnika sa Gvadalkanala, uz gubitak od jednog potopljenog i tri oštećena razarača. Dana 9. februara 1943. godine, saveznici su shvatili da su Japanci napustili Gvadalkanal, završavajući na taj način šestomesečnu bitku za kontrolu ovog ostrva.
...dalje...
24. nedelja[uredi izvor]
Zakon(ik) o rudnicima ili Novobrdski zakonik je skup zakona koje je 29. januara 1412. godine objavio despot Stefan Lazarević (knez 1389—1402, despot 1402—1427), ali se smatra da je formulisan još 1390. godine. Sam dokument je jedinstven pravni spomenik srednjovekovne Srbije i po svojoj pravnoj i istorijskoj vrednosti prevazilazi srpske nacionalne okvire. Pored zakona koji se odnose na samo rudarstvo, u sklopu teksta se nalaze zakonske odredbe koje se tiču uređenja i života u Novom Brdu (tzv. Statut Novog Brda), koje je u to vreme bilo najveći rudnik na Balkanskom poluostrvu. Sam spis je očuvan u nekoliko poznijih prepisa, od kojih je najznačajniji ilustrovani prepis iz XVI veka, koji je otkriven 1959. godine kada je poklonjen Srpskoj akademiji nauka i umetnosti, a danas se nalazi u Arhivu SANU.
...dalje...
25. nedelja[uredi izvor]
Nemačka okupacija Luksemburga u Prvom svetskom ratu bila je prva od dve vojne okupacije Velikog vojvodstva Luksemburg u dvadesetom veku. Od avgusta 1914. pa sve do kraja rata u novembru 1918, Luksemburg je bio pod potpunom okupacijom Nemačkog carstva. Nemačka vlada je opravdavala okupaciju potrebom da pruže podršku svojim jedinicama raspoređenim u susednoj Francuskoj, mada su Luksemburžani, kako savremenici tako i njihovi potomci, drugačije tumačili nemačke postupke.
Tokom ovog perioda Luksemburgu je dozvoljeno da zadrži svoju vladu i politički sistem, iako se prisustvo nemačke vojske osećalo kao krajnje neugodno. Bez obzira na distrakciju koju je okupacija donela, Luksemburžani su se trudili da život vode što uobičajnije. Političke partije su svoju pažnju usmerile na ekonomiju, obrazovanje i ustavne reforme.
Domaće političko okruženje se dosta zakomplikovalo smrću Paula Ajšena koji je bio premijer Luksemburga tokom 27 godina. Nakon njegove smrti usledio je period kratkotrajnih vlada, stanje koje je dovelo do pobune i ustavnog rasula nakon povlačenja nemačkih vojnika.
...dalje...
26. nedelja[uredi izvor]
Zapadno rimsko carstvo je naziv za zapadnu polovinu Rimskog carstva nakon administrativne podele koju je uveo car Dioklecijan 286. godine. U užem, ali i širem smislu reči, ovaj termin se odnosi na zapadnu polovinu carstva u periodu između smrti cara Teodosija I 395. i svrgavanja poslednjeg zapadnorimskog cara Romula Avgustula 476. godine koje je izveo vođa varvarskih najamnika u Italiji Odoakar.
U teoriji Rimsko carstvo je i posle 286. odnosno 395. bilo jedno, jedinstveno i nedeljivo. U praksi, nakon 286. carstvom je upravljalo po nekoliko vladara, najčešće jedan na Istoku, drugi na Zapadu. Teoretski gledano, poslednji vladar jedinstvenog carstva bio je Teodosije Veliki koji je na samrti 395. podelio carstvo između svoja dva sina — starijem Arkadiju je ostavio Istok, mlađem Honoriju Zapad. Nakon toga, zapadni carevi su vladali prvo iz Milana, a posle 402. iz Ravene. Posle 407. počelo je ubrzano slabljenje Zapadnog rimskog carstva usled navala varvara (Goti, Vandali, Franci i dr.) koji su počeli da se naseljavaju unutar granica carstva i da ga dele između sebe i da osnivaju sopstvene kraljevine. Posle 455. zapadnorimski car je faktički vladao samo Italijom, a 4. septembra 476. Romul Avgustul je svrgnut. Poslednji titularni car bio je Julije Nepot, koji je umro u Dalmaciji 480. godine. Nakon 476, odnosno 480, varvarski vladari Italije, poput Odoakra i Teodorika, smatrani su za namesnike rimskog cara iz Konstantinopolja, ali su u praksi vladali kao nezavisni vladari.
Istočnorimski (vizantijski) car Justinijan I je pokušao u 6. veku da obnovi rimsku vlast na Zapadu i njegove vojskovođe su zauzele Italiju, Afriku i sredozemnu obalu Spanije. Međutim, ovaj poduhvat jer bio kratkog veka, mada se neposredno vizantijsko prisustvo u Italiji osećalo sve do 1071. godine. Ukratko, posle svrgavanja Romula Avgustula, rimska vlast u zapadnoj Evropi je bila više fiktivna nego stvarna, tako da se 476. tradicionalno smatra za početak nove istorijske epohe — srednjeg veka.
…dalje…
27. nedelja[uredi izvor]
Bitka kod Kurska vođena je u Drugom svetskom ratu između sovjetskih i nemačkih snaga tokom leta 1943. godine (od 5. jula do 23. avgusta). To je najveća tenkovska bitka u istoriji ratovanja i jedna od najznačajnijih savezničkih pobeda tokom 1943. godine. Najžešće borbe vođene su oko sela Prohorovke.
Namera nemačkih kopnenih snaga, Vermahta, bila je razbijanje središnjeg dela istočnog fronta, a zatim s juga obuhvatiti Moskvu i naneti odlučujući udarac Crvenoj armiji. Nemačka ofanziva počela je 5. jula pod tajnim nazivom Citadela (nem. Zitadelle - tvrđava). U bici je sa nemačke strane angažovano 50 divizija (od kojih 34 pešadijske, 14 oklopnih i 2 motorizovane) - ukupne jačine oko 900.000 vojnika, 2.700 tenkova i samohodnih i jurišnih topova, 10.000 artiljerijskih i minobacačkih cevi, uz podršku oko 2.000 aviona, dok je sa sovjetske strane angažovano 12 armija (od kojih 2 oklopne). Sovjeti su imali izvesnu brojčanu prednost u ljudstvu i naoružanju - 20.000 topova i minobacača, 920 raketnih bacača (kaćuša), 3.600 tenkova, uz podršku 2.400 aviona.
Uprkos većim gubicima ruske snage su izvele uspešan protivnapad i do 23. avgusta Nemci su poraženi. Iz stroja im je izbačeno do 500.000 vojnika od toga oko 60.000 poginulih i oko 150.000 ranjenih (tokom prve etape bitke odnosno nemačke ofanzive). Kasnije, tokom sovjetske protiv-ofanzive, taj broj se popeo na preko pola miliona poginulih, ranjenih i zarobljenih. Stvarni sovjetski gubici obelodanjeni su tek 1991. i iznosili su oko 800.000 poginulih, ranjenih i nestalih (tokom obe etape bitke).
Pobedom Crvene armije u ovoj bici, inicijativa na Istočnom frontu prešla je na sovjetsku stranu. Od tada pa sve do kraja rata nemačke jedinice su se nalaze u konstantnoj defanzivi.
...dalje...
28. nedelja[uredi izvor]
Velika moskovska kneževina (rus. Великое княжество Московское) je bila srednjovekovna ruska država koja je postojala do 1340. do 1547. sa centrom u Moskvi. Velika moskovska kneževina je bila naslednik kneževine Vladimir-Suzdalj i prethodnik Ruskog carstva.
...dalje...
29. nedelja[uredi izvor]
Prostitucija u antičkoj Grčkoj bila je sastavni deo svakodnevnog života počev od arhajskog perioda. U najznačajnijim grčkim polisima, a naročito u lukama, upošljavala je pozamašan deo stanovništva i predstavljala stoga prvorazrednu ekonomsku aktivnost. Bila je daleko od nedozvoljene radnje: polisi je nisu osuđivali, a javne kuće su postojale naočigled svih. U staroj Atini čak se i legendarnom zakonodavcu Solonu pripisivalo otvaranje bordelâ sa umerenim cenama pod državnom kontrolom. Prostitucija se različito odražavala na polove: prostitucijom su se bavile žene svih životnih doba i mlađi muškarci, dok su klijentelu činili gotovo isključivo muškarci.
...dalje...
30. nedelja[uredi izvor]
Dekolonizacija Afrike je istorijski proces koji se odigrao u većem delu afričkog kontinenta nakon Drugog svetskog rata. On podrazumeva osamostaljivanje velikog broja evropskih poseda (britanskih, portugalskih, francuskih i belgijskih) i formiranje afričkih država.
Osamostaljenje evropskih kolonija u prekomorskim zemljama nije bilo ograničeno na Afriku. Ono je obuhvatalo sve kontinente, baš kao što je i evropsko osvajanje prekomorskih poseda obuhvatalo sve kontinente. Drugi svetski rat bio je svakako katalizator ali koreni promena su u daljoj prošlosti. Zakon o upravljanju Indijom, koji je doneo Britanski parlament 1935. godine, predviđao je nezavisnost indijskog potkontinenta, mada ne u onom obliku u kojem je došlo do nezavisnosti. Međutim, posledice rata uticale su da evropske sile sagledaju novu perspektivu sveta i svog mesta u njemu, uključujući i njihove odnose prema Africi.
...dalje...
31. nedelja[uredi izvor]
Pečat kneza Strojimira, iz druge polovine 9—10. veka, predstavlja najstariji materijalni dokaz o postojanju srpske države na Balkanskom poluostrvu. Izrađen je od zlata, kupastog oblika sa alkom na vrhu, visine 1,9 cm, prečnika 1,35 cm i ukupne mase od 15,46 g. Na njegovoj prednjoj strani se nalazi dvostruki krst u krugu perli, oko koga je ispisano: „Bože pomozi (ispisano grčkim pismom) Strojimiru (Stroimir, ispisano grčkim pismom)“. Strojimir, koji se na pečatu spominje, identifikuje se sa istoimenim srednjim sinom kneza Vlastimira (oko 830 — 851), koji se smatra tvorcem srpske države, pošto je on prvi srpski vladar na Balkanskom poluostrvu o kome ima nekih podataka.
Podaci o samom Strojimiru su još oskudniji i svode se na spominjanje u spisu „O upravljanju Carstvom“ vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita (913—959), nastalog sredinom 10. veka. Iz njih se može izvući zaključak da je on, kao srednji Vlastimirov sin, nakon očeve smrti jedno vreme upravljao delom države kao udeoni knez. Sam pečat je za 16.000 (20.000 sa provizijom) evra kupljen 11. jula 2006. godine na aukciji u Nemačkoj i danas se nalazi u sefu Istorijskog muzeja Srbije.
...dalje...
32. nedelja[uredi izvor]
Bitka za Britaniju je jedno od najvećih bojišta u ranoj fazi Drugog svetskog rata. Ovo je ime kojim se obično naziva pokušaj nemačkog Luftvafea da stekne vazdušnu premoć nad britanskim RAF-om, pre planirane pomorske i vazdušne invazije na Ujedinjeno Kraljevstvo (operacija Morski lav). Ni Hitler, niti nemački Vermaht nisu verovali da je moguće izvršiti uspešan amfibijski napad na britanska ostrva dok britanska avijacija ne bude neutralisana. Sekundarni ciljevi su bili uništavanje proizvodnje aviona, i zemljišne infrastrukture, kao i terorisanje britanskog naroda, sa namerom da se on zaplaši i navede da zatraži primirje, ili se preda.
Ova operacija je predstavljala Hitlerov poraz. Britanci su pokazali velike napore, snalažljivost, hrabrost i odlučnost da se ne predaju. Činjenice govore da su Nemci napali Britaniju sa 2.600 aviona Luftvafea (Luftwaffe), 1.200 bombardera, 280 obrušivača, 760 jednomotornih lovaca, 220 dvomotornih lovaca, 140 izviđačkih aviona, zajedno sa Petom vazdušnom flotom u Norveškoj koja je brojala 190 aviona. Nasuprot njih stajao je RAF (Royal Aircraft Force – Kraljevske vazduhoplovne snage), koji je raspolagao sa 1.171 avionom, što lovcima, što bombarderima.
Bitka za Britaniju uvela je u rečnike sveta novi glagol „koventrirati“. Dolazi od naziva grada Koventrija, koji je Luftvafe sravnio sa zemljom, zajedno sa 12 fabrika avio-industrije u njegovoj blizini.
Prevlast u vazduhu nad svojom teritorijom RAF duguje izuzetnom zalaganju ljudstva, kvalitetnom i umešnom upotrebom lovačke avijacije, kao i primenom radarske tehnike u protivvazdušnoj odbrani. Uz sve to, može se zaključiti da su Britanci dobili ovu bitku zbog inteligentnih rešenja članova Saveta za ratno vazduhoplovstvo, koji su pobili teoriju „bombarderi će se uvek probiti“. Uverili su se da postoji odbrana od bombardera, pa su se usredsredili na gradnju jeftinijih i fleksibilnijih lovaca za čiju je proizvodnju bilo potrebno mnogo manje vremena. Iako se ne može sa sigurnošću reći da je bitka za Britaniju bila prekretnica Drugog svetskog rata, činjenica je da je imala političku i vojnu težinu, jer je kasnije uveliko doprinela ukupnoj savezničkoj pobedi na Atlantiku i u zapadnoj Evropi.
...dalje...
33. nedelja[uredi izvor]
Istorija Mađarske prati istoriju prostora Panonske nizije i okolnih prostora od dolaska Mađara do današnjih dana.
Mađari (mađ. Magyarok), su bili nomadski narod ugrofinskog porekla koji je došao na današnje prostore iz Azije[1]. Najstarija poznata postojbina im je bila u krajevima u okolini reke Volge prozvanom Magna Hungarija[2]. Između 7. i 9. veka Mađari su živeli pored reke Don, u kraju zvanom Etelkez (mađ. Etelköz). Usled učestalih napada drugih plemena, Mađari su se razdvojili u dve grupe — jedni su otišli na zapad a drugi na jug. Zapadna grupa je 895. godine prešla Karpate i smestila se u prostore Panonske nizija a južna grupa je osnovala Kummađariju (mađ. Kummagyaria) koja je opstala do 1396. godine.
...dalje...
34. nedelja[uredi izvor]
Druga Bitka kod Hadrijanpolja ( 9. avgust 378. ) vođena je između rimske vojske, predvođene carem Valensom i gotskih pobunjenika (uglavnom Tervinga, potpomognutih Grejtunzima, sarmatskim Alanima i lokalnim ustanicima) kojima je komandovao Fritigern. Bitka se odigrala kod Hadrijanpolja (danas Jedrene, na granici Bugarske i Turske ) i završila se ubedljivom gotskom pobedom nakon koje su Rimljani bili prisiljeni da prihvate varvare kao saveznike naseljene na teritoriji carstva. Bitka je bila deo Gotskog rata 377.-382. i predstavljala je jednu od najznačajnijih bitaka u rimskoj istoriji, jer je otpočela proces koji će se završiti konačnim koloapsom Zapadnog rimskog carstva u 5. veku.
35. nedelja[uredi izvor]
Istorija Evropske unije predstavlja vremenski period koji počinje 1952. osnivanjem prve velike evropske nadnacionalne ekonomske zajednice — Evropske zajednice za ugalj i čelik. U Evropi su 1958. osnovane još dve nadnacionalne zajednice — Evropska ekonomska zajednica i Evropska zajednica za atomsku energiju, koje su se 1967. zajedno sa Evropskom zajednicom za ugalj i čelik ujedinile u Evropske zajednice. Godine 1993. Evropska ekonomska zajednica je, postavši jedan od tri stuba Evropske unije, ušla u njen sastav kao Evropska zajednica, a deset godina kasnije, istekom Ugovora iz Pariza, i funkcije Evropske zajednice za ugalj i čelik su postale deo nadležnosti Evropske zajednice, a samim tim i EU. Evropska zajednica za atomsku energiju je nastavila da postoji kao samostalna nadnacionalna organizacija.
Od svog nastanka, pa do današnjih dana, Evropska unija je rasla i razvijala se. Ono što je počelo kao šestočlana organizacija za slobodnu trgovinu industrijskim sirovinama, razvilo se u jedinstvenu uniju unutar čijih 27 država članica je omogućeno slobodno kretanje ljudi, roba, usluga i kapitala. Većina njenih građana se služi zajedničkom valutom, a članice ostvaruju jako blisku saradnju u pravnim, policijskim, odbrambenim i spoljnopolitičkim pitanjima. Od zajednice koja je izgradila Evropu iz pepela nakon Drugog svetskog rata, prerasla je u uniju sa preko 494 miliona stanovnika, sa najvišim bruto društvenim proizvodom na svetu.
...dalje...
36. nedelja[uredi izvor]
Majski prevrat je bio državni prevrat u kom su ubijeni kralj Aleksandar Obrenović i njegova žena, kraljica Draga, čime se prekinula loza dinastije Obrenović, koja je vladala Srbijom od sredine 19. veka. Nakon Majskog prevrata na čelo Srbije je došla dinastija Karađorđević. Prevrat je imao veliki uticaj na odnos evropskih sila zato što su se Obrenovići politički oslanjali na Austrougarsku, a Karađorđevići na Francusku.
Sam događaj, ubistvo kralja i kraljice, sprovela je organizacija "Crna ruka" na čijem je čelu bio oficir Dragutin Dimitrijević Apis. To je bilo u noći između 28. maja i 29. maja 1903. godine (po starom kalendaru). Na isti taj dan je 35 godina ranije ubijen knez Mihailo Obrenović u Košutnjaku.
37. nedelja[uredi izvor]
Bitka za Edsonov greben, poznata i kao Bitka za krvavi greben i Bitka za greben, je bila kopnena Pacifičke kampanje u Drugom svetskom ratu, između carske japanske armije i savezničkih kopnenih snaga (većinom američkih marinaca). Bitka se odigrala od 12. do 14. septembra 1942. godine, na ostrvu Gvadalkanal – Solomonova ostrva, i bila je to druga od tri posebne velike japanske kopnene ofanzive tokom Gvadalkanalske kampanje.
U bici, američki marinci, pod opštom komandom američkog general-majora Aleksandra Vandegrifta, odbijaju napade japanske 35. pešadijske brigade, koja je bila pod komandom japanskog general-majora Kijotake Kavagučija. Marinci su branili perimetar Lunga, gde se nalazio aerodrom „Hendersenovo polje“, koji je preuzet od Japanaca odmah nakon savezničkog iskrcavanja na Gvadalkanal 7. avgusta 1942. godine. Kavagučijeva jedinica je poslata ka Gvadalkanalu kao odgovor na saveznička iskrcavanja, sa zadatkom da preotme aerodrom i istera savezničke vojnike sa ostrva. Potcenjujući brojnost savezničkih snaga na Gvadalkanalu, koje su u to vreme brojale oko 12.000 ljudi, Kavagučijevih 6.000 vojnika izvode nekoliko noćnih frontalnih juriša na savezničku odbranu. Glavni japanski napad se dogodio u blizini grebena Lunga, južno od aerodroma „Hendersenovo polje“, gde su se nalazile nekoliko jedinice iz američkog marinskog korpusa, uglavnom trupe iz 1. rajderskog i 1. padobranskog bataljona, koje su bile pod komandom američkog potpukovnika Edsona. Premda je odbrana američkih marinaca gotovo pregažena, Kavagučijev napad je propao sa velikim gubicima japanskih vojnika.
Pošto su ključ odbrane bile Edsonove jedinice na grebenu, greben se obično naziva „Edsonov greben“ u istorijskim knjigama zapadnog porekla. Nakon bitke za Edsonov greben, Japanci nastavljaju da šalju trupe na Gvadalkanal, radi novog pokušaja zauzimanja aerodroma „Hendersenovo polje“, koji je direktno uticao na japanske ofanzivne operacije u ostalim oblastima južnog Pacifika.
...dalje...
38. nedelja[uredi izvor]
Slovačka)Moravskopanonska misija braće Konstantina i Metodija predstavlja početak slovenske pismenosti i prekretnicu u prelasku Slovena na hrišćanstvo. Njih je na poziv velikomoravskog kneza Rastislava (842—870) poslao vizantijski car Mihajlo III Pijanica (savladar sa majkom Teodorom 842—856, samostalno 856—867) sa zadatkom da lokalne Slovene obuče za vršenje bogosluženja na slovenskom jeziku iz verskih knjiga pisanih na slovenskom. Za potrebe tog zadatka je Konstantin sa svojim saradnicima sastavio prvo slovensko pismo glagoljicu, koristeći se znakovima izvedenim od grčke minuskule sa elementima brzopisa, posle čega su bogoslužbene knjige prevedene sa grčkog na dijalekat Južnih Slovena koji su živeli u okolini Soluna, a koji je bio razumljiv i ostalim Slovenima. Misija je svoje delovanje otpočela 863. ili 864. godine i od samog početka se suočila sa žestokim otporom germanskog sveštenstva koje je te slovenske prostore smatralo svojim i na njemu je širilo hrišćanstvo na latinskom jeziku. Braća su svoje delovanje proširila i na Panonsku kneževinu, ali su bili primorani da već 867. godine putuju u Rim da opravdaju svoje delovanje samom papi. Tokom svog boravka su uspeli da dobiju dozvolu pape Hadrijana II (867—872) za bogosluženje na slovenskom jeziku, ali se tokom boravka Konstantin razboleo, zamonašio uzevši ime Ćirilo i umro 14.02. Metodije se 870. godine vratio prvo u Panoniju, a zatim i u Moravsku sa titulom moravskopanonskog arhiepiskopa, ali je ponovo naišao na jak otpor germanskog sveštenstva podržanog novim velikomoravskim knezom Svatoplukom I (870—894). Otpor germanskog sveštenstva dostigao je vrhunac na velikom saboru na kome je sam Metodije optužen za jeres i zatočen u Regenzburgu. Iako je 873. godine oslobođen na insistiranje pape Jovana VIII (872—882), on je već 880. godine morao ponovo da putuje u Rim da opravda svoje delovanje. Papa mu je ponovo dozvolio da nastavi sa širenjem božije reči na slovenskom jeziku. On se posle tog vratio svom poslu, posetivši 882. godine Carigrad, da bi 06.04.885. godine preminuo u svojoj arhiepiskopiju. Posle njegove smrti germansko sveštenstvo uz podršku pape Stefana V (885—891) i Svatopluka uništava slovensku crkvenu organizaciju u srednjoj Evropi proterivanjem, zarobljavanjem i ubijanjem učenika i saradnika Solunske braće. Među onima koji su zarobljeni i pobijeni našao se i Metodijev nesuđeni naslednik Gorazd, ali je deo slovenskih sveštenika, među kojima su najistaknutiji Kliment i Naum, uspeo je da pobegne i nađe utočište na Balkanskom poluostrvu, na kom su nastavili rad Solunske braće. Iako je misija sama po sebi doživela potpuni neuspeh posle Metodijeve smrti 885. godine, ona je ipak indirektno postigla svoj cilj širenjem hrišćanstva među Slovenima i stvaranjem prvog slovenskog književnog jezika koji će svoj potpuni razvoj započeti tek među Južnim Slovenima, koji su neposredno pre toga primili hrišćanstvo (bugarski Sloveni 864, Srbi oko 872), zahvaljujući delovanju njihovih učenika i neposrednoj blizini Vizantije koja je politički, a samim tim i vojno, podržavala njihov rad.
...dalje...
39. nedelja[uredi izvor]
Solunski front u Prvom svetskom ratu je nastao kao pokušaj Saveznika da pomognu Srbiji u jesen 1915. protiv združenog napada Nemačke, Austrougarske i Bugarske. Ekspedicija je došla prekasno i u nedovoljnom broju da spreči pad Srbije, a ekspedicija je bila otežana unutrašnjom političkom krizom u Grčkoj (Nacionalna šizma). Na kraju je stvoren stabilan front, koji se prostirao od albanske obale Jadranskog mora do reke Strume, u kom su se međunarodne savezničke snage borile sa Centralnim silama. Solunski front je ostao prilično stabilan, uprkos lokalnim akcijama, sve do velike savezničke ofanzive u septembru 1918, koja je rezultovala kapitulacijom Bugarske i oslobođenjem Srbije. Poginuli vojnici na frontu su sahranjeni u sklopu srpskog vojničkog groblja na Zejtinliku u Solunu.
Austro-Ugarska je napala Srbiju u avgustu 1914, ali nije uspela da savlada srpski otpor. Nakon ulaska u rat Osmanskog carstva na strani Centralnih sila, odlučujući faktor je bio položaj Bugarske. Bugarska je zauzimala strateški važan položaj na boku Srbije, a njena intervencija na bilo kojoj od strana bi odlučujuće poremetila ravnotežu. Međutim, Bugarska i Srbija su vodile dva rata u poslednjih 30 godina, prvi 1885. (Srpsko-bugarski rat), a drugi 1913. (Drugi balkanski rat). Ishod poslednjeg je bio ponižavajući za Bugarsku, i postojalo je široko mišljenje u bugarskoj vladi i narodu da je Srbija ukrala zemlju koja je zakonito pripadala njima.
Dok su Saveznici mogli da ponude male teritorijalne ustupke od Srbije i (još uvek neutralne) Grčke, obećanja Centralnih sila su bila mnogo primamljivija, pošto su one nudile većinu teritorija koje je Bugarska tražila. Nakon poraza Antante kod Galipolja i ruskim porazom u Gorlice-Tarnovskoj ofanzivi, koje su demonstrirale snagu Centralnih sila, kralj Ferdinand je potpisao sporazum sa Nemačkom i 21. septembra 1915 je započeo mobilizaciju za rat.
...dalje...
40. nedelja[uredi izvor]
Rat Velike alijanse ili Devetogodišnji rat ili Rat Augzburškog saveza ili Rat za palatinsko nasleđe bio je veliki rat koji je izbio 1688. i trajao sve do 1697. uglavnom na evropskom kontinentu, međutim, takođe je zahvatio i sekundarne frontove u Irskoj (poznatiji kao Vilijamitski rat) i Severnoj Americi (poznatiji kao Rat kralja Vilijama).
Nakon potpisivanja Sporazuma u Najmegenu, kojim je završen Francusko-holandski rat (1672—1678) Francuska je pod Lujem XIV nameravala da osigura svoju hegemoniju u Evropi. Do osamdesetih godina 17. veka car Svetog rimskog carstva Leopold I dobio je zamah u ratu sa Turcima i ojačao je svoju poziciju u centralnoj Evropi. Leopold I je zajedno sa protestantskim kneževima Nemačke, Španijom i Švedskom stvorio odbrambeni Augzburški savez 9. jula 1686. da bi sprečili hegemoniju ojačane Francuske.
Vilijam III od Engleske je uspešno izvršio invaziju na Englesku i svrgnuo kralja Džejmsa II. Vilijam III od Engleske je od ranije bio holandski šef države. Kada je pored toga postao i kralj Engleske imao je moć da stvara savez protiv Francuske, čemu je dugo težio. Vilijam III od Engleske i Leopold I su 12. maja 1689. oformili Veliku alijansu sa ciljem da vrate Francusku u granice, koje su bile određene Vestfalskim mirom. Povod za rat je bila svađa oko nasledstva u Rajnskom palatinatu.
Rat Velike koalicije završen je bez pobednika potpisivanjem sporazuma u Rizviku 20. septembra 1697. Sporazum su tada potpisali Francuska, Holandija, Engleska i Španija. Leopold I je potpisao kasnije 30. oktobra 1697. Posle rata Francuska je vojno ojačala na kopnu, a Engleska i Holandija na moru.
...dalje...
41. nedelja[uredi izvor]
Istoriju Češke kraljevine od 1458. do 1627. karakteriše premoć plemstva u politici, verskim pitanjima i ekonomiji. Kraljevi Jagelonske dinastije su izgubili svaku realnu vlast dok su pokušaji Hazburga da ojačaju vlast na kraju izazvali Tridesetogodišnji rat. Takođe, dok je u ranijim vekovima Češka osećala i doprinosila kulturnom i intelektualnom razvoju katoličke Evrope, veći deo ovog perioda karakteriše izolacija i beskrajne verske rasprave.
...dalje...
42. nedelja[uredi izvor]
Bitka kod Velbužda se odigrala u subotu 28. jula 1330. u 7 sati izjutra, između trupa kraljevine Srbije predvođenih kraljem Stefanom (1322—1331) i njegovim sinom mladim kraljem Dušanom (kralj 1331—1346, car 1346—1355) sa jedne i trupa carevine Bugarske predvođenih carem Mihajlom III Šišmanom (1323—1330) sa druge strane. Povod za bitku bio je pokušaj kralja Stefana da predupredi spajanje bugarske vojske sa vizantijskom i njihov zajednički napad na Srbiju, a okončala se pogibijom Mihajla Šišmana i potpunim porazom bugarskih snaga, u kome se posebno istakao mladi kralj i prestolonaslednik Dušan. Direktne posledica bitke bila su manja teritorijalna proširenja Srbije (dobijanje Niša) i postavljanje maloletnog Stefanovog sestrića Jovana Stefana (1330—1331) na bugarski presto, ali su njene dugoročne posledice bile daleko značajnije. Njome je u samom začetku uništen vizantijsko-bugarski savez uperen protiv Srbije, pošto je vizantijski car Andronik III (1328—1341) svoju vojsku koju je trebalo da spoji sa bugarskom, nakon vesti o njenom porazu, okrenuo na drugu stranu i napao obezglavljenu Bugarsku. Srbija je nakon bitke postala najmoćnija sila na Balkanskom poluostrvu i bio joj je otvoren put ka osvajanju celokupne Makedonije.
…dalje…
43. nedelja[uredi izvor]
Borba za investituru je najznačajniji konflikt između sekularne i crkvene vlasti u srednjevekovnoj Evropi. Počeo je u 11. veku kao spor između cara Svetog rimskog carstva i pape Grgura VII oko toga ko kontroliše postavljanje (investitura) viših sveštenika (biskupa). Taj spor dovodi do gotovo 50 godina građanskog rata u Nemačkoj u kome pobeđuju velike vojvode i opati, a Nemačko carstvo se raspada i ne oporavlja se do ujedinjenja Nemačke u 19. veku.
...dalje...
44. nedelja[uredi izvor]
Tvrđava (utvrda, utvrđenje, hisar) je oblik vojne građevine sa stalnom vojnom postavom, sa prevashodno odbranbrenim i zaštitnim zadatkom, koju karakteriše sistem kula i jakih bedema. Građene su na teško pristupačnim mestima, tako da im se moglo prići samo sa jedne strane, dok su ih sa drugih čuvale prirodne prepreke poput stena ili reka. Ranije je korišćen i izraz „grad“ (gradina, gradište), ali on u današnje vreme ima potpuno drugačije značenje.
Najstariji primeri utvrđivanja nekog mesta zabeleženi su još u kasnom neolitu kada su ljudi okruživali naselja podignuta na uzvišicama šančevima i bedemima od drvenog kolja. Antičke civilizacije su počele da svoje gradove zaštićuju visokim kamenim bedemima (Antičke tvrđave),ali tvrđave svoj vrhunac dostižu u srednjem veku (Srednjevekovne tvrđave).
...dalje...
45. nedelja[uredi izvor]
Ruska Imperija (rus. Росси́йская Импе́рия, Россійская Имперія — Rusko carstvo) ili Rusko carstvo (1721—1917) je bilo službeno ime ruske države od 1721. do Februarske revolucije 1917. godine. Imperiju je po završetku Velikog severnog rata 1721. proglasio car Petar Veliki. Rusku Imperiju nasledila je Ruska republika, odnosno Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika.
U srpskoj istorijskoj nauci se smatra da su Rusko carstvo i Ruska Imperija de facto ista država.
Istoriju ruske države u ovom periodu obeležila je namera Petra Velikog da Rusiju reformiše po zapadnom uzoru.
Glava države, ruski car, imao je neograničenu, apsolutnu vlast do 1905. godine. Rusija je proglašena republikom 14. septembra 1917. godine.
...dalje...
46. nedelja[uredi izvor]
Aprila 1941. godine Vojvodina je okupirana i podeljena u tri okupacione zone: Srem su Nemci predali Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, Bačku i Baranju je anektirala Kraljevina Mađarska, dok je Banat potpao pod vlast domaćih Nemaca, mada je formalno pripadao Nedićevoj Srbiji. Teror i fizičko uništenje nedužnog naroda, privredna pljačka, opšta obespravljenost, beda i očaj karakterisali su četvorogodišnju okupaciju. U toku okupacije u Vojvodini je oko 50.000 ljudi ubijeno, a preko 280.000 je bilo internirano, hapšeno, zlostavljano i mučeno.
Pokret otpora, koji su pokrenula Komunistička partija Jugoslavije, krajem 1941, pretrpeo je u Banatu i Bačkoj težak poraz, dok je u Sremu, posle solidnijih priprema, postepeno prerastao u opštenarodni ustanak. Na oslobođenoj teritoriji u Sremu organizovana je i partizanska vlast, sa masovnim antifašističkim organizacijama, štampom i školstvom. Iskustva iz Srema u organizovanju oslobodilačke borbe prenesena su u leto 1944. godine u Banat, Bačku i Baranju, tako da je pre dolaska Crvene armije, oktobra 1944, ovde već bila organizovana narodna vlast sa oslobodilačkim institucijama.
...dalje...
47. nedelja[uredi izvor]
Britanski muzej (engl. British Museum) je najstariji javni muzej na svetu. Sadrži kolekcije pretežno vezane za istoriju čovečanstva. Osnovan je 1753. i nalazi se u britanskoj prestonici Londonu.
Začeci muzeja vezani su za britanskog fizičara Ser Hansa Slouna (engl. Sir Hans Sloane). Tokom svog života Sloun je sakupio preko 71.000 predmeta, uključujući herbarijum i biblioteku. Želeći da sačuva svoju kolekciju posle smrti, Sloun je zaveštava kralju Džordžu II. Sam kralj nije bio posebno zainteresovan za kolekciju, ali je zahvaljujući naporima Parlamenta osnovan odbor poverenika kojima je kolekcija data na staranje. Time se 7. juna 1753. godine posebnom odlukom Parlamenta zasniva Britanski muzej.
U početku se kolekcija sastojala pretežno od knjiga, rukopisa i nešto antikviteta u vidu starih novčića i vaza. Međutim, od osnivanja pa do danas kolekcija se samo uvećavala, podjednako putem donacija i kupovinom predmeta.
...dalje...
48. nedelja[uredi izvor]
Rekonkista (šp. Reconquista) predstavlja pokret Španaca i Portugalaca da proteraju Mavre (islamske Arape) sa Pirinejskog poluostrva odnosno da ga ponovo osvoje što je u stvari i značenje španske reči "Rekonkista". Uzrok Rekonkiste bio je Mavarsko osvajanje Pirinejskog poluostrva koji su 714. godine zauzeli veći deo poluostrva, a njihov dalji prodor zaustavlja tek Karlo Martel kod Poatjea 732. godine. Sama Rekonkista otpočinje 718. godine oslobođenjem Galicije i Leona odnosno Pelajovom pobedom kod Kovadonge 722 .godine, a okončava se 1492. godine kada je osvojen Granadski emirat, poslednje mavarsko uporište u Evropi.
...dalje...
49. nedelja[uredi izvor]
Bečki kongres je bio skup ambasadora velikih sila kojim je predsedavao austrijski državnik Klemens Meternih. Održan je u Beču od 1. septembra 1814. do 9. juna 1815. godine.
Svrha kongresa je iscrtavanje političke mape Evrope nakon Napoleonovog poraza. Skup je bio nastavljen iako se tokom rada kongresa Napoleon bio vratio na vlast u Francuskoj u martu 1815. godine. Konačni dokument kongresa potpisan je devet dana nakon Napoleonova poraza u bici kod Vaterloa 18. juna 1815. godine. Tehnički govoreći može se primetiti da kongres nikad nije održavao plenarne sesije, nego se većina diskusija dešavala kroz neformalne sastanke velikih sila.
Bečki kongres se bavio određivanjem celokupnog političkog oblika Evrope nakon Napoleonovih ratova. Jedini izuzetak je bila Francuska, sa kojom je potpisan Pariski mirovni sporazum 30. maja 1814. godine.
...dalje...
50. nedelja[uredi izvor]
Nepoznati demonstrant ili kako su ga strani mediji nazvali Čovek tenk je čovek koji je snimljen i fotografisan od strane stranih medija, kako stoji ispred kolone od sedamnaest tenkova tokom studentskih protesta 1989. godine na trgu Tjenanmen u Narodnoj Republici Kini. Fotografija usamljenog demonstranta je obišla svet i napravio ju je Džef Videner, fotograf Asošijeted presa.
Fotografija je obišla svet u rekordnom roku i pojavila se na naslovnim stranama svih svetskih novina. Aprila 1998. godine magazin Tajm je uvrstio ovog nepoznatog čoveka u svoju listu 100 najuticajnijih ljudi 20. veka.
...dalje...
51. nedelja[uredi izvor]
Batonov ustanak (lat. Bellum Batonianum) ili Veliki ilirski ustanak, je bio najveći vojni sukob između nekoliko ilirskih plemena i antičkog Rima koji je trajao četiri godine; od 6. do 9. godine n.e. Ustanak dalmatinsko-panonskih plemena dogodio se nakon decenije i po od uspostavljanja rimske prevlasti na prostorima Dalmacije i Panonije i perioda prividnog mira. Car Oktavijan Avgust je vodio aktivnu ekspanzionu politiku. Širenje rimske države preko Ilirije na sjever i istok bio je dio njegovih ambicioznih planova. Ilirska pobuna bila je prirodna posljedica velikog nezadovoljstva stanovnika Ilirije ogorčenih zbog loše uprave rimskih guvernera koji su nametnuli nepodnošljive namete.
...dalje...
52. nedelja[uredi izvor]
Pećka patrijaršija (1346—1463 i 1557—1766), period u istoriji SPC,
Radom i uticajem svetog Save i njegovih naslednika na žičko-pećkom prestolu Srpska pravoslavna crkva u državi Nemanjića postala je vrlo važan činilac, ne samo u religiozno-kulturnom, nego i u političkom životu srpskoga naroda. Stoga je sasvim prirodno, da je sa jačanjem političke i ekonomske moći srpske države, uporedo rastao i ugled i snaga Srpske pravoslavne crkve. Kada je kralj Dušan, u naponu svoje političke moći, odlučio da se proglasi carem Srba i Grka, u isto vreme je i starešina pravoslavne crkve u njegovoj proširenoj državi trebalo da dobije naslov patrijarha. Dušana su na tu akciju pokrenuli i naročiti politički razlozi. Pre svega, po državo-pravnom shvatanju na Istoku, car se nije mogao zamisliti bez patrijarha; osim toga, Dušan se mogao nadati, da će u osvojenim grčkim krajevima bolje i lakše moći da uravnoteži odnose, ako kao car Srba i Grka bude u svojoj državi imao i patrijarha, koji će, s formalne strane, dostojno moći zameniti carigradskog Vaseljenskog patrijarha u tim područjima. Za takav postupak imao je i kanonsku podlogu. Po utvrđenoj praksi i kanonskim propisima, granice crkvenih područja imale su se uvek dovoditi u sklad sa državnim granicama. Prema tome, carigradska patrijaršija imala se ipso facto odreći jurisdikcije nad eparhijama koje su otrgnute od Vizantije a pripale su srpskoj državi. Ne znamo da li je Dušan osvojivši grčke zemlje pokušavao da u sporazumu sa Carigradskom patrijaršijom uredi crkvene odnose u njima, ali je nesumnjivo, da carigradski patrijarh, pod vlašću Dušanovog političkog protivnika, nije mogao dati svoj pristanak a još manje učestvovati u podizanju srpske arhiepiskopije na nivo patrijaršije, kad je to išlo na štetu državnih i crkvenih interesa Vizantije. Stoga je verovatnije da Dušan nije ni preduzimao korake u tome pravcu u Carigradu. Za svoje venčanje na carstvo i za proglašenje srpske arhiepiskopije patrijaršijom on se obratio patrijarhu prijateljske bugarske carevine.
...dalje...
53. nedelja[uredi izvor]
Bitka za Tulagi, Gavutu i Tanambogo je bila kopnena bitka na Solomonovim ostrvima, Pacifik, za vreme Drugog svetskog rata, i trajala je od 7. do 9. avgusta 1942. godine. Bitka je vođena između kopnenih snaga japanske carske mornarica i saveznika (većinom američkih marinaca), tokom početnih savezničkih iskrcavanja za vreme Gvadalkanaske kampanje.
U bici, američki marinci, pod opštom komandom general-majora Aleksander Vandegrifta, uspešno su se iskrcali i zauzeli ostrva Tulagi, Gavutu i Tanambogo, između kojih je japanska carska mornarica gradila mornaričku bazu, i bazu za hidroavione. Iskrcavanja su naišla na žestok otpor japanskih mornaričkih trupa, koje su brojčano i po naoružanju bile slabije od savezničkih snaga, ali su se borile skoro do poslednjeg čoveka.
U isto vreme kad su otpočela iskrcavanja na Tulagi, Gavutu i Tanambogo, savezničke snage su se takođe iskrcale na obližnji Gvadalkanal, sa glavnim ciljem da zauzmu japanski aerodrom, koji je još uvek bio u izgradnji. Upoređujući žestoke borbe za Tulagi i Gavutu, iskrcavanje na Gvadalkanal je prošlo mnogo lakše. Iskrcavanjem na Tulagi i Gvadalkanal, otpočela je šest meseci dugačka Gvadalkanalska kampanja, za vreme koje će se odigrati čitava serija kopnenih i pomorskih bitaka između savezničkih i japanskih snaga u oblasti Solomonovih ostrva.
...dalje...