Портал:Rusija/Izabrani
Izabrani članci [uredi izvor]
Januar[uredi izvor]
Moskva (rus. Москва) je glavni i najveći grad Rusije. Nalazi se na reci Moskvi i obuhvata površinu od 1097,12 km². Po poslednjem popisu iz 2010. u Moskvi je živeo 11.503.501 stanovnik. Samim tim Moskva je najnaseljeniji grad u Evropi, dok urbano stanovništvo grada čini 1/12 ruske populacije.
Moskva ima status grada federalnog značaja (federalnog subjekta). Uz nju, takav status u Rusiji ima još samo Sankt Peterburg. Nalazi se u Centralnom federalnom okrugu. Administrativno se deli na 10 okruga koji se dele na mnogobrojne područne uprave.
U središtu grada nalazi se Kremlj, utvrđeni kompleks koji je do 1703. bio političko središte Ruskog carstva, a od 1918. Sovjetskog Saveza, i od 1991. Ruske Federacije. Uz istočni zid Kremlja prostire se Crveni trg, mesto mnogih državnih ceremonija. Na trgu se nalaze i dve verovatno najpoznatije moskovske građevine - crkva Sv. Vasilija Blaženog i mauzolej Lenjina.
Moskva je takođe veliki ekonomski i trgovački centar, dom velikog broja milijardera. U 2007. Moskva je drugu godinu za redom proglašena za grad koji je najskuplji na svetu za život.
Februar[uredi izvor]
Transsibirska železnica (rus. Транссибирская магистраль, Транссиб) je mreža železnica koja spajaju Moskvu i Evropski deo Rusije sa Ruskim dalekim istokom, Mongolijom, Narodnom Republikom Kinom i Japanskim morem.
Glavna trasa železnice saobraća između Moskve i Vladivostoka preko Sibira. Železnica je dugačka 9.288 km i građena je između 1891—1916. godine. Proteže se na preko 8 vremenskih zona i potrebno je sedam dana da se pređe cela dužina železnica, što je čini trećom železnicom po dužini na svetu, posle Donjeck-Vladivostok i Moskva-Pjongjang.
Druga trasa, Transmandžurska železnica, koja ide uporedno sa Transsibirskom i koja ide skroz do Tarskaje (oko 1.000 km istočno od Bajkalskoj jezera). Od Tarskaje, Transmandžurska železnica ide jugoistočno ka Kini i produžava do Pekinga.
Treća trasa, Transmongolska železnica, koja se sastoji iz Transsibirske trase do Ulan Udea na istočnoj obali Bajkalskog jezera. Od Ulan Udea Transmongolska železnica produžava južno ka Ulan Batoru i Pekingu.
Četvrta trasa je završena 1991, posle skoro pet decenija spore izgradnje. Pod nazivom Bajkalskoamurska železnica (BAM), proteže se od Transsibirske linije kod Bajkalskog jezera, ka Pacifiku.
Mart[uredi izvor]
Ojmjakon (rus. Оймякон, jak. Өймөкөөн) je selo u Republici Saha u Rusiji, u dalekoistočnom delu Sibira u Ojmjakonskom rejonu. Najhladnije je nastanjeno mesto na našoj planeti (najniža izmerena temperatura -67,7 °S) i nalazi se na levoj obali reke Indigirke. Ovde živi oko 500 stanovnika, koji se pretežno bave stočarstvom i ribolovom. Od glavnog grada Jakutije, Jakutska, Ojmjakon je udaljen oko 1.100 kilometara prema istoku. Najbliži regionalni put je Kolimski autoput udaljen oko 32 kilometra severozapadno. Najbliža susedna naselja su Hara-Tumul i Bereg-Jurdja.
Mesto je dobilo ime po Ojmjakonskoj reci čiji je naziv došao od reči kheium iz evenskog jezika, što bi u slobodnom prevodu značilo — nesmrznuta voda, mesto gde ribe provode zimu. Prema drugom izvoru, rečnik tunguskog jezika, navodi da evenska reč heyum znači zaleđeno jezero.
April[uredi izvor]
Istorija Rusije je period koji počinje naseljavanjem Istočnih Slovena od kojih kasnije nastaju Rusi, Belorusi i Ukrajinci. Prva istočnoslovenska država bila je Kijevska Rusija, koja je primila hrišćanstvo iz Vizantije 988. Na taj način nastala je ruska kultura koja je tokom narednih hiljadu godina predstavljala mešavinu Vizantijske kulture i kulture starih Slovena. Kijevska Rusija je kao država prestala da postoji tokom tridesetih godina 13. veka, usled najezde Mongola. Tokom ovog perioda, gradovi kao što su Novgorod i Pskov, očuvali su kulturno i političko nasleđe Kijevske Rusije.
Nakon 13. veka, Moskva je polako počela da dominira nad ostalim kulturnim centrima. Do 18. veka Velika moskovska kneževina je prerasla u veliku Rusku imperiju, koja se prostirala od Poljske na zapadu, pa sve do Tihog okeana, na istoku. Teritorijalna širenja na zapad su omogućila bolje povezivanje Rusije sa ostatkom Evrope, čije uticaj doveo do stvaranje klime u kojoj je traženo sprovođenje sveobuhvatnih reformi. Vlast je na te težnje odgovorila kombinacijom represije i neodlučnih reformi. Ruski kmetovi su od 1861. bili oslobođeni, ali su uslovi pod kojim su oslobođeni bili nepovoljni za seljake i samo su ubrzali revoluciju. Od oslobođenja kmetova pa do početka Prvog svetskog rata 1914. godine, sprovođenjem Stoplinovih reformi, donošenjem ustava 1906. i odlukama koje je donela Duma, izvršene su znatne promene u politici i privredi Rusije, ali car i dalje nije bio voljan da se odrekne autokratskog načina vladavine.
Ruska revolucija iz 1917. godine, bila je logična posledica kombinacije potpunog ekonomskog sloma, antiratnog raspoloženja i neslaganja sa autokratskim načinom vladavine. Vlast su prvobitno preuzeli liberali i umereni socijalisti, ali je njihov neuspeh u sprovođenju sopstvene politike doveo do Oktobarske revolucije kada su vlast preuzeli komunisti boljševici. Između 1922. i 1991, Rusija je bila deo Sovjetskog Saveza. Napredak u stvaranju socijalističkog društva tokom različitih perioda istorije Sovjetskog Saveza bio je promenljiv, od mešovite privrede i raznolikog društva tokom dvadesetih, preko strogo upravljane privrede i političke represije tokom Staljinovog doba pa sve do „doba stagnacije“ tokom osamdesetih. Počev od marta 1918, društveno uređenje u Sovjetskom Savezu bilo je zasnovano na jednopartijskom komunističkom sistemu. Do kraja osamdesetih, slabljenje i opadanje sovjetskog političkog i privrednog sistema je postalo sve uočljivije. Lideri Sovjetskog Saveza pokušali su da spreče njegovo dalje propadanje, ali je to bio samo uvod u njegov konačni raspad.
Raspadom Sovjetskog Saveza krajem 1991. godine, Rusija je postala nezavisna država i priznata je kao pravni naslednik bivšeg Sovjetskog Saveza. Rusija je izgubila status velesile i suočila se sa ozbiljnim izazovima u nastojanju da uspostavi novi politički i privredni sistem. Rusija je napustila ideju socijalističke planske privrede i državnog vlasništva i počela je da gradi svoju privredu na principima tržišnog kapitalizma, što je veoma često davalo neželjene rezultate. U Rusiji se i danas u gotovo svim sferama društva oseća uticaj kako monarhističke, tako i sovjetske prošlosti.
Maj[uredi izvor]
Crvena armija (rus. Красная Армия) je skraćeno ime za Crvenu armiju radnika i seljaka (rus. Рабоче-Крестьянская Красная Армия), oružanu snagu koju su stvorili boljševici tokom Ruskog građanskog rata 1918. Ova organizacija je postala vojska Sovjetskog Saveza nakon njegovog osnivanja 1922. Crvena boja u imenu se odnosi na boju krvi koju je prolila radnička klasa u svojoj borbi protiv kapitalizma.
Iako je Crvena armija 1946. promenila ime u Sovjetska armija, ljudi sa zapada su i dalje koristili termin „Crvena armija“ i kasnije, na primer, tokom Hladnog rata.
Jun[uredi izvor]
Moskovski Kremlj (rus. Московский Кремль) je istorijski utvrđeni kompleks u samom centru Moskve, okružen rekom Moskva (na jugu), Crvenim trgom (na istoku) i Aleksandrovom baštom (na zapadu). Jedan je od najpoznatijih kremalja (ruskih citadela) i uključuju četiri palate, četiri katedrale, a opasan je Kremaljskim zidom sa Kremaljskim kulama. Kompleks služi kao zvanična rezidencija Predsednika Rusije.
Moskva je nastala i razvijala se oko utvrđenog sedišta vladara, na početku oblasnog, a po premeštanju prestonice u Moskvu i vladara ruske države.
Jul[uredi izvor]
Bitka kod Kurska vođena je u Drugom svetskom ratu između sovjetskih i nemačkih snaga tokom leta 1943. godine (od 5. jula do 23. avgusta). To je najveća tenkovska bitka u istoriji ratovanja i jedna od najznačajnijih savezničkih pobeda tokom 1943. godine. Najžešće borbe vođene su oko sela Prohorovke.
Namera nemačkih kopnenih snaga, Vermahta, bila je razbijanje središnjeg dela istočnog fronta, a zatim s juga obuhvatiti Moskvu i naneti odlučujući udarac Crvenoj armiji. Nemačka ofanziva počela je 5. jula pod tajnim nazivom Citadela (nem. Zitadelle - tvrđava). U bici je sa nemačke strane angažovano 50 divizija (od kojih 34 pešadijske, 14 oklopnih i 2 motorizovane) - ukupne jačine oko 900.000 vojnika, 2.700 tenkova i samohodnih i jurišnih topova, 10.000 artiljerijskih i minobacačkih cevi, uz podršku oko 2.000 aviona, dok je sa sovjetske strane angažovano 12 armija (od kojih 2 oklopne). Sovjeti su imali izvesnu brojčanu prednost u ljudstvu i naoružanju - 20.000 topova i minobacača, 920 raketnih bacača (kaćuša), 3.600 tenkova, uz podršku 2.400 aviona.
Uprkos većim gubicima ruske snage su izvele uspešan protivnapad i do 23. avgusta Nemci su poraženi. Iz stroja im je izbačeno do 500.000 vojnika od toga oko 60.000 poginulih i oko 150.000 ranjenih (tokom prve etape bitke odnosno nemačke ofanzive). Kasnije, tokom sovjetske protiv-ofanzive, taj broj se popeo na preko pola miliona poginulih, ranjenih i zarobljenih. Stvarni sovjetski gubici obelodanjeni su tek 1991. i iznosili su oko 800.000 poginulih, ranjenih i nestalih (tokom obe etape bitke).
Pobedom Crvene armije u ovoj bici, inicijativa na Istočnom frontu prešla je na sovjetsku stranu. Od tada pa sve do kraja rata nemačke jedinice su se nalaze u konstantnoj defanzivi.
Avgust[uredi izvor]
Krasnojarsk (rus. Красноярск) je grad u Rusiji i glavni grad Krasnojarskog kraja. Nalazi se u južnom delu srednjeg Sibira, na obe obale reke Jenisej. Krasnojarsk se nalazi na ruti Transsibirske železnice. Prema popisu stanovništva iz 2010. u gradu je živelo 973.891 stanovnika.
Krasnojarsk je dobio status milionskog grada: prema podacima gradskih vlasti, 1. januara 2013. broj stanovnika je dostigao 1016385. Tako je Krasnojarsk postao petnaesti milionski grad u Rusiji i treći sibirski grad u kome je broj stanovnika veći od milion, posle Novosibirska i Omska. Nalazi se otprilike 4100 kilometara istočno od Moskve.
Grad je osnovan 1628. godine kao drvena tvrđava od jedne grupe kozaka.
Septembar[uredi izvor]
Poluostrvo Kamčatka (rus. полуо́стров Камча́тка) se nalazi na dalekom istoku Rusije. Ovo ogromno poluostrvo je dugo 1.250 kilometara i ima površinu od 472.300 km². Leži između Tihog okeana na istoku, Ohotskog mora na zapadu. U blizini njene tihookeanske obale leži džinovski morski rov Kuril-Kamčatka, dubok 10.500 metara. Na Kamčatki se nalaze i Vulkani Kamčatke, koje je Organizacija Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu proglasila svetskom baštinom.
Poluostrvo Kamčatka, ostrvo Karaginski i Komandirska ostrva sačinjavaju Kamčatski kraj, jedan od osam ruskih krajeva, koji između ostalih sačinjavaju ruske federalne subjekte. U ovom kraju živi oko 402.500 stanovnika, od čega su većina Rusi, ali ima i oko 13.000 Korjaka. Više od pola stanovništva živi u mestima Petropavlovsk Kamčatski (192.028 stanovnika) i Jeljizovo (41.533).
Oktobar[uredi izvor]
Sankt Peterburg (rus. Са́нкт-Петербу́рг, ranije Petrograd, Lenjingrad) je grad u severozapadnoj Rusiji koji nosi status federalnog grada i administrativnog centra Lenjingradske oblasti i Severozapadnog federalnog okruga.
Posle Moskve, Sankt Peterburg je drugi po broju stanovnika, i drugi po važnosti ekonomski, industrijski, naučni i kulturni centar Rusije. Nalazi se na ušću reke Neve u Finski zaliv (Baltičko more), što ga čini i važnim trasnportnim i trgovačkim centrom.
Sankt Peterburg je osnovao Petar Veliki 1703. na močvarnom zemljištu u blizini mora. Time je želeo da osigura ruski pristup Baltiku. Grad je od 18. do 20. veka bio prestonica Ruskog carstva, značajan evropski kulturni centar, i najvažnija ruska luka na Baltiku. Centralni deo grada je danas pod zaštitom UNESKO.
Površina grada je 1.439 km². Prema popisu stanovništva iz 2010. u gradu je živelo 4.848.742 stanovnika. To je najseverniji milionski grad na svetu.
Novembar[uredi izvor]
Kalinjingrad (rus. Калининград, nem. Königsberg, polj. Królewiec, a od 14. do 16. veka: Królówgród, litv. Karaliaučius, lat. Regiomontium) je lučki grad u Rusiji i glavni grad Kalinjingradske oblasti, ruske eksklave između Poljske i Litvanije, sa pristupom Baltičkom moru. Sa nemačkim imenom, bio je glavni grad nemačke pokrajine Istočne Pruske, bivšeg poljskog poseda Pruske kneževine i, pre toga, Države Tevtonskog viteškog reda.
Nalazi se na ušću reke Pregel u Kalinjingradski zaliv. Prema popisu stanovništva iz 2010. u gradu je živelo 431.491 stanovnika. Kalinjingrad je veliki saobraćajni centar (železnički i drumski), ima morsku i rečnu luku kao i međunarodni aerodrom „Hrabrovo“. Veliki je centar mašinske industrije a razvijeni su metalurgija, laka industrija, grafička industrija i ribarstvo. Najznačajniji muzeji su muzej ćilibara, istorije umetnosti, svetskog okeana, umetnička galerija, muzej utvrđenja, a grad ima i više dramskih pozorišta, velikih biblioteka (posebno su važni sačuvani fragmenti Valenrodske biblioteke), zoološki vrt i botaničku baštu. U centru grada se nalazi katedrala izgrađena od opeke u gotskom stilu.
Decembar[uredi izvor]
Elbrus (rus. Эльбрус) je ugašeni stratovulkan na Kavkazu čiji zapadni vrh (Zapadni Elbrus) sa nadmorskom visinom od 5.642 m nmv. predstavlja najviši vrh Evrope i Rusije. Drugi deo nekadašnjeg vulkanskog grotla je istočni vrh (Istočni Elbrus) sa nadmorskom visinom od 5.621 m.
Nalazi se na jugu evropskog dela Rusije, nedaleko od granice sa Gruzijom i udaljen je 65 km od grada Kislovodska. Danas se na Elbrusu nalazi veliki skijaški centar sa sistemom žičara i gondola koje izlaze do visine od oko 3800 m nmv. na kojoj se nalaze tzv. Dizel skloništa. Skijanje na njegovim padinama traje tokom čitave godine jer se granica stalnog snega nalazi nešto ispod 3700 m nmv.